Tips voor de opstelling van een kleine PA Door: Roelf Backus, Zeist. Laatste wijziging: 6 december 2015 Algemeen Tenzij men een Dance-Event bezoekt, komt slechts een klein deel van gasten uitsluitend voor de muziek. Een deel wil ook kunnen communiceren en ook het etablissement is vaak gebonden aan een maximaal volume voor de buurtgenoten. Alle geluidsapparatuur heeft last van vocht en warmte. Dat wil zeggen dat de hoge tonenweergave lijdt onder invloed van een toenemende temperatuur en vochtigheidsgraad. Naarmate de avond vordert, de stemming en temperatuur stijgen en de vochtigheid toeneemt klinkt de geluidsinstallatie minder helder en sprankelend. Ook microfoons presteren slechter met vochtige - (speekseldruppels, condens) of warme- (buizen, elektronica of de omgevingstemperatuur) membranen. Gebruik in ieder geval zoveel mogelijk een wind-screen of popfilter ter bescherming. Vermogen Voor een normaal feest in een zaal ter grootte van een sportzaal is een vermogen van 2x 200 watt voor de hoge- & middentonen (de tops) en 1x 500 Watt voor een subwoofer ( sub ) meestal voldoende. Het gaat er ook om wat en wie men precies voor ogen had met het geluidsvolume te bereiken; de dansvloer in een feestgelegenheid of de hele wijk rond het café? Ik heb het hier over een one/two men band en niet over een compleet orkest. Eenvoudige PA instelling voor een kleine band 2x tops met hoge-tonen hoorns en een mid-speaker & 1 x (sub)woofer 1
Opstelling Plaats de hoge tonen speakers (het liefst hoorns) net boven de hoofden van het publiek en zorg er voor dat er niets voorhangt of staat. Hoge tonen worden gemakkelijk tegengehouden door obstakels en gordijnen. Luidsprekerdoek is daarom van een zeer speciale samenstelling zodat hoge tonen ongehinderd kunnen passeren. Draai de hoge tonen speakers iets naar binnen, naar het midden van de dansvloer. Zo krijgt men óp de dansvloer een geconcentreerde sweet-spot die niet zo luid hoeft te staan en de rest van de zaal en de ruimte naast het podium geschikt houdt om te praten. Plaats hoge-/midden tonen speakers nooit recht naar voren naar een vlakke wand toe. Het geluid wordt dan teruggekaatst met feedback als gevolg. Bas-speakers zijn minder kritisch in de plaatsing. Lage frequenties laten zich niet tegenhouden door obstakels en krommen zich er omheen. Deze woofers kunnen dus meer verstopt staan. Door bas speakers in de hoek te plaatsen krijgt men door lenswerking een versterking van de lage tonen. Als de avond vordert en men heeft behoefte aan meer volume, zet dan de bassen harder en niet de gehele installatie of de hoge tonen. Als de installatie in de loop van de avond wat doffer gaat klinken draai er dan heel weinig hoog EQ bij. Pas op, dat de vermindering van de hoge tonen niet komt door adaptatie van het eigen gehoor, de gewenning aan het geluid, maar ga zelf even op de dansvloer luisteren. 2
Nog altijd is het zo, dat een live PA veel beter klinkt door gebruik te maken van een Exciter (bijvoorbeeld de Aphex Aural Exciter), dit apparaat maakt het geluid meer helder, sprankelend en transparant: alle instrumenten zijn beter afzonderlijk te onderscheiden. Ook het spraakverstaan tijdens speeches wordt er enorm door verbeterd. (zie hieronder pagina 4) Bij een speech-microfoon moeten de bas toonregeling wat teruggedraaid worden, hoog en midden daarentegen, kan men iets accentueren. Mengpaneel Plaats het mengpaneel voor de afregeling midden op de dansvloer, zodat men kan horen wat het publiek hoort. Logisch toch? Toch zie je nog wel eens mixers achter in de hoek staan. Met een hoofdtelefoon gaat het dan soms nog wel een beetje, maar de technicus merkt niet als er bijvoorbeeld een hele zijde is uitgevallen of als de volumebalans niet klopt. (voor de afstelling zie pagina 4) Feedback Bij de huidige microfoons en apparatuur is feedback steeds minder een probleem. Eigenlijk betekent het dat alles te hard staat, mits de microfoons, luidsprekers en monitors juist zijn opgesteld. Monitors Monitors mogen niet te kleine speakers bevatten, het geluid draagt dan onvoldoende ver. Vergelijk ze bijvoorbeeld met computer speakertjes van 100 watt, daar kun je ook geen zaal mee toespreken. Plaats monitors het liefst iets hoger op een flightcase of (zwarte) krat, schuin vóór de voeten van de bandleden en goed gericht op het hoofd. Op deze wijze hoeven ze niet zo hard te staan. Selecteer ook zorgvuldig wat er door de monitors moet worden weergegeven. NIET de drums en distortion gitaren bijvoorbeeld, maar wel piano- of gitaarakkoorden plus de stem (-men), maar weer niet de sprekersmicrofoon. 3
De backline versterker geeft het instrument van het betreffende bandlid weer, dus die hoeft in principe niet via de monitor te klinken. Als de weergave via de monitor te druk wordt, neemt de controle over de zang weer af. Zorg, dat er geen microfoonstandaards tegen de monitors aan staan, dit geeft snel feedback. Sprekers microfoon Een draadloze microfoon lijkt handig, maar de spreker gaat er mee rondlopen, legt m ergens neer, vergeet m uit te zetten, gaat er mee naar het toilet, mengt zich onder de mensen en het publiek weet dan niet van waar ineens gesproken wordt. Daarom: kies een fel gekleurde windkap die gemakkelijk te lokaliseren is en laat de spreker plaatsnemen op het podium en in het licht. Sprekers die van papier voorlezen laten de microfoon vaak ongemerkt zakken. Sprekers worden als door een magneet door de speakers aangetrokken en lopen langzaam in die richting ze gaan zichzelf dan steeds harder horen gaan steeds zachter praten het volume wordt op de mixer opgedraaid en er treedt gefluit en gepiep op (feedback). De spreker waarschuwen helpt slechts 15 seconden, daarna neemt de Hogere Aantrekkings- Macht het toch weer over. Sprekers achter een katheder proberen de microfoonhengel vaak te forceren door de hoogte in te stellen zonder de klemmen en borgen los te draaien. Of ze draaien de klemmen wel los, maar daarna onvoldoende vast, zodat de microfoon begint te zakken. Soms is een (draadloze) Lavalier (das-clip) microfoon handiger. Plaats deze zoveel mogelijk precies in het midden, zodat het geluid niet wegvalt als het hoofd wordt gedraaid. Dames hebben niet altijd een (broek)-zak om de zender in te stoppen, zorg voor een klemmetje aan de rokband. Let er op, dat ook hier de spreker er na-het-doen-van-z n-ding meestal ijlings mee vandoor gaat richting toilet van de zenuwen de toiletgeluiden komen vervolgens versterkt uit de speakers. Een Exciter-effect verbetert het spraakverstaan van een speech en het totaal-geluid aanzienlijk zonder dat het volume wordt verhoogd. 4
Mixer Er bestaan twee methodes om een mixer af te stellen. 1. Stel voor alle aangesloten geluidsbronnen afzonderlijk de gain maximaal af, net voordat het clip waarschuwingslampje aangaat. Bepaal daarna de totaal mix met behulp van de faders. Dit is vooral de aangewezen methode indien er vaak andere of verschillende geluidsbronnen c.q. instrumenten worden aangesloten. Nadeel: men moet in elke zaal weer een mix maken. (ik prefereer de methode hieronder). 2. Zet alle faders die gebruikt gaan worden in de 0 db positie (= ongeveer op ¾ ). Zet de twee hoofdfaders heel zacht of uit en werk met een hoofdtelefoon. Kies de luidste geluidsbron, dit is meestal de backing geluidsband of de kick van een drumstel en stel de gain in op maximaal, weer nét voor het clippen. Bepaal nu de verdere mix met alleen de overgebleven gain regelaars. Als dit klaar is, heeft men altijd de goede mix met de faders in de 0 db stand. Tijdens het optreden kan eventueel een kanaal wat harder of zachter worden gezet, maar bij het volgende optreden staat alles weer in de goede 0 db beginstand. Het totaal wordt geregeld met de rode eind-fader ST (= Stage). Voorbeeld mixer afstel-methode 2. Alle gebruikte faders in de 0 db stand. De bovenste rij lichte draaiknoppen (gain) bepalen de onderlinge mix. Kanaal 11/12 is de stereo ingang van de backing en die staat het hardst. De twee zangmicrofoons op kanaal 1 & 2 zijn daar met het gain-volume op aangepast. Toonregelingen (groen) en de graphic EQ in de neutrale middenstand. Sprekersmicrofoon (7) iets meer midden en minder bas EQ. Blauwe effect regelaars zo nodig ingesteld (hier: kanaal 1 & 2 en 9/10) Rode balans/pan regelaars in het midden. Het totaal volume wordt geregeld met de rode ST fader. 5
Bij dit mengpaneel kan met behulp van de kleine druktoetsen boven de rode pan-regelaars het desbetreffende kanaal naar een subgroep worden gezonden. De vocalen (de mic s) zijn naar sub-group 1 & 2 geschakeld en alle begeleiding naar group 3 & 4. Zo kan makkelijk tijdens het optreden de totale zang of de -begeleiding in volume worden aangepast, door alleen met de groep-faders te schuiven. Ook is het dan eenvoudig om via een sub-groep-uitgang alleen de zangstemmen naar de monitors te leiden. Meestal kunnen er met een mixer voldoende creatieve oplossingen worden gevonden voor de routing van de verschillende signalen, de monitors, effecten, toonregelingen of aansluitingen van drumcomputers, iphones, CD spelers of keyboards tijdens sketches. Ik had alle apparatuur in een 19 rack ingebouwd en alles was reeds aangesloten met korte gekleurde patch kabels. Bij het opstellen in de locatie moest alleen de juiste kleur kabel van de PA-boxen, microfoons en gitaar worden aangesloten. Nadeel: veel kabels maken het rack zwaar. 6
Laatste tip Zet muzieklessenaars zo laag en horizontaal mogelijk, ze ontnemen anders het zicht op de musici en artiesten. Foute plaatsing van de lessenaars, hieronder goed 7
www.daisybelle.nl De LED pars zijn gemonteerd op de speakerboxen. De top-speakers zijn iets naar binnen gedraaid. De (zang-)monitors óp de flightcases en gericht naar de zangers. De middelste microfoon gaat via een vocal-processor die meerdere stemmen genereert. Hier is bewust gekozen voor een dynamische microfoon (Shure SM-58) met een meer directe karakteristiek, zodat omgevingsgeluid niet mee ge-processed wordt. De standaard-microfoons zijn condensator mic s (Sennheiser e-865). De lessenaars staan zo horizontaal mogelijk en zo min mogelijk in het zicht. Een goed en met humor geschreven boek over geluidsinstallaties voor bands is: Duncan R. Fry - Live Sound Mixing, 4 th edition 2005, Roztralia Productions, Victoria Australia. ISBN 0-646-11235-X. 8