Monitoren. Toepassing Uitfluiten, afregelen. Jan Hoekstra

Transcriptie

1 Monitoren Toepassing Uitfluiten, afregelen

2 Inhoudsopgave: Hoofdstuk 1. Inleiding Algemeen. 3 Hoofdstuk Algemeen De wedgemonitoren oftewel de floortjes Sidefills Drumfills In ear monitor. 5 Hoofdstuk 3. Het opzetten van een monitormix Algemeen De monitormix. 7 Hoofdstuk 4. EQ-en, utfluiten Algemeen Feedback Belangrijke factoren Beat feedback Uitfluiten monitoren. 14 2

3 Hoofdstuk 1. Inleiding Algemeen. Het goed afregelen van monitoren is over het algemeen een lastig probleem tijdens de soundcheck met name als het gaat om het voorkomen van het rondzingen van microfoons. In deze reader ga ik in op de verschillende typen monitoren, de rol van monitoren binnen een live optreden en het afregelen van monitoren. Elk optreden kent zijn eigen specifieke problemen. Geel enkel geluidsontwerp is gelijk. Het is dus ook onmogelijk de ideale oplossing aan te reiken. Deze reader geeft informatie die je kunt gebruiken als richtlijn voor het samenstellen van je eigen geluidsplannen. Overleg met de band en goed luisteren naar hun muziek is daarbij altijd van het grootste belang. 3

4 Hoofdstuk Algemeen. De rol van de monitor op het podium is er voor te zorgen dat de muziekanten en zangers zichzelf en elkaar goed kunnen horen. Het monitorgeluid wordt gebruikt als referentie. Hoe beter het geluid op het podium des te beter de band speelt. Dit hoeft niet altijd te betekenen dat het geluid door de monitoren hifi klinkt maar duidelijk gedefinieerd de artiest bereikt. Er zullen er uiteraard meer zijn maar over het algemeen kom je de volgende typen monitoren tegen: De wedgemonitoren oftewel de floortjes. De sidefills. De drumfills. In ear monitor De wedgemonitoren oftewel de floortjes. Figuur 1 Floortje SF12M van JBL. Een floortje is actieve- of passieve monitorspeaker die onder een bepaalde hoek vanaf de vloer gericht is op de artiest. Floormonitoren hebben vaak een smalle horizontale spreidingshoek. Voor de hierboven getoonde SF12M van JBL geldt een horizontale spreidingshoek van 50. Dit betekent dat, mocht de zanger veel gaan lopen, er een groot aantal floortjes noodzakelijk zijn. Vaak krijgt elke zanger of zangeres de beschikking over een eigen floormonitor. Deze heeft de zanger nodig om zich zelf binnen de brei van geluid goed te kunnen horen. De stem van de betrokken zanger wordt via deze speaker het hardst uitgemixt en eventueel wordt de mix uitgebreid met het geluid van medezangers of instrumenten. De nadruk bij deze speakers ligt duidelijk op de individuele rol van deze speaker Sidefills. Figuur 2 Sidefill AS 4894 van JBL. 4

5 Sidefills zijn monitor speakers die vanaf de zijkanten van het podium richting de artiesten hun geluid afstralen. Veelal wordt door deze speakers een totaalbeeld van het geluid weergegeven. Het geeft de verschillende muziekanten ook de vrijheid vrijelijk te bewegen over het podium Drumfills. Figuur 3 Drumfills 2x VT212's en 2x LP118's van HK De rol van de drumfill is natuurlijk het de drummer voorzien van een goed totaalbeeld van de band, maar daarnaast wordt het geluid van een drumstel voor een groot deel bepaald door de toegepaste apparatuur, microfoons en processors zoals gates en reverbs. Ook het samenspel van de drummer samen met de bassist is voor veel bands van essentieel belang zodat de drummer ook het basgeluid goed moet kunnen horen. Dit betekent dus dat de monitoren voor de drummer zwaar zijn uitgevoerd en een goed beeld geven van het versterkte drumstel. De drummer moet als het ware de kick kunnen voelen, de zogenaamde buttkick In ear monitor. Een nieuwe trend is het gebruik van in ear monitors. Dit zijn kleine, nagenoeg onzichtbare, oortelefoontjes die de gehoorgang goed afsluiten (gehoorbescherming!) en voor welke de monitormixer individuele mixen kan samenstellen. Deze monitoren werken draadloos zodat de artiest alle bewegingsvrijheid heeft. Een nadeel is dat de betrokken artiest volledig wordt afgesloten van de omgeving, dus ook het publiek niet meer hoort. Dit wordt opgelost door met het monitor geluid het geluid van de mensen in de zaal mee te mixen. Het afregelen van deze monitoren valt buiten het bestek van deze reader. 5

6 Hoofdstuk 3. Het opzetten van een monitormix Algemeen. Nogmaals, overleg met de band, luister naar de muziek en maak daarna het geluidsontwerp. Om alle facetten van het maken van een monitormix te bespreken maak ik gebruik van het geluidsontwerp wat wordt gebruikt tijdens een optreden van de Friesland College docentenband Koppen Dicht. Deze band kent de volgende priklijst: Kanaal: Instr.: Micr.: Insert: SB1 SB2 SB3 1 Kick D112 Gate 1 2 Snare SM57 Gate 2 3 HighHat C Tom 1 E Tom 2 E Floor E OH Left C OH Right C Bass Rudy DI Compressor 9 10 Gitaar Paul (Acc.) DI Gitaar Paul (Electr.) E Saxofoon Jan C Key Left Hotse DI Key Right Hotse DI Paul Zang SM Jan Zang SM Hella Zang SM Bettina Zang SM Hotse Zang SM Spreekmicr. E Return FX Left Line 22 Return FX Right Line 23 CD Left Line 24 CD Right Line Tabel 1 Priklijst Koppen Dicht. Voor het maken van de monitormix wordt gebruik gemaakt van een aparte mengtafel, een Allen & Heath GL2200. Deze mengtafel kan erg goed worden gebruikt als monitortafel omdat deze 6 auxsends kent waarmee de zes individuele monitorgroepen kunnen worden aangestuurd. Daarnaast kan de mainout left en right gebruikt worden voor het aansturen van de sidefills. 6

7 Voor KoppenDicht wordt het volgende stageplan gebruikt: 3.2. De monitormix. Figuur 4 Stageplan KoppenDicht. De monitoren 1 t/m 5 worden primair gebruikt voor de daarbij geplaatste microfoons. De drumfill (mon 6) wordt gebruikt voor het ondersteunen van de drummer. De sidefills geven een totaalbeeld van de band. De signaalverdeling die wordt toegepast (ongeveer): Instr.: Mon 1 Mon 2 Mon 3 Mon 4 Mon 5 Mon 6 SF Left SF Right 1 Kick 100% 2 Snare 100% 3 HighHat 4 Tom 1 5 Tom 2 6 Floor 7 OH Left 8 OH Right 9 Bass Rudy 80% 80% 80% 10 Gitaar Paul (Acc.) 100% 40% 11 Gitaar Paul (Electr.) 100% 40% 12 Saxofoon Jan 70% 40% 100% 13 Key Left Hotse 100% 100% 40% 14 Key Right Hotse 100% 100% 40% 15 Paul Zang 100% 70% 70% 70% 70% 10% 40% 16 Jan Zang 70% 100% 70% 70% 70% 10% 40% 17 Hella Zang 70% 70% 100% 70% 70% 40% 10% 18 Bettina Zang 70% 70% 70% 100% 70% 40% 10% 19 Hotse Zang 70% 70% 70% 70% 100% 40% 40% 20 Spreekmicr. Tabel 2 Monitormix. 7

8 Belangrijk is dat het geluid transparant is. Dat betekent dat een muzikant zich kan richten op een punt die hij kan gebruiken als referentie. Vandaar dat bij de instellingen van de monitoren 1 t/m 5 er voor gekozen is de bij behorende microfoons voor de zang 100% door te geven en de resterende zangmicrofoons met 70%. Dit is nodig om goed in harmonie te kunnen zingen maar het is van belang jezelf goed binnen dat geluidsbeeld te kunnen herkennen. Indien het niet nodig is, is het niet verstandig instrumenten mee te mixen met de zang monitoren. De kans is groot dat de instrumenten de stemmen wegdrukken waardoor er een vertroebeld geluidsbeeld ontstaat. Natuurlijk wordt het keyboard wel door gegeven via monitor 5. Voor het verspreiden van het instrumentgeluid kan het beste gebruik worden gemaakt van de sidefills. Deze staan aan weerszijde van het podium en hiervoor kan een aparte stereomix worden samengesteld. In verband met het voorkomen van feedback, rondzingen, worden de stemmen niet erg hard via de sidefills uitgemixt. 8

9 Hoofdstuk 4. EQ-en, uitfluiten Algemeen. Leuk dat verhaal over 100% zang over de monitor enz. maar hoe zit het dan met rondzingen? Tja dat is een lastige. Toch kun je, indien je weet wat je doet, door middel van het goed plaatsen van microfoons en monitoren, het rekening houden met de ruimte waar het optreden moet plaatsvinden en goed eq-en veel feedbackproblemen oplossen. In dit hoofdstuk bespreek ik wat feedback inhoud, hoe het ontstaat en bespreek ik een procedure die je kunt gebruiken voor het afregelen van de monitoren Feedback. Feedback is het irritante fluitgeluid wat ontstaat als een microfoon te hard wordt uitgemixt. Deze toon ontstaat als er aan een aantal voorwaarden wordt voldaan. Deze zijn: Indien de rondgaande versterking groter is dan 1 bij een fase verschuiving van n x 360 Oftewel wanneer het, door de microfoon, opgepikte signaal vanuit speaker groter is dan het originele signaal bij de microfoon en het originele signaal versterkt. Voorbeeld 1. Figuur 5 Niet rondzingen. Het origineel is groter dan het teruggekoppelde signaal. En ondanks dat deze in fase is met het origineel zal deze niet gaan rondzingen. Voorbeeld 2. Figuur 6 Rondzingen. Het terugkerende signaal is in fase met het origineel, en groter dus deze installatie gaat rondzingen. 9

10 Voorbeeld 3. Figuur 7 Niet rondzingen. Het terugkerende signaal is groter dan het origineel maar in tegenfase. Deze installatie zal niet gaan rondzingen. Het geluid doorloopt een vrij lange weg voordat het vanaf de microfoon via de speaker opnieuw de microfoon bereikt (zie figuur 8.). Figuur 8 Weg van het geluid. Alle componenten hebben invloed op het geluid. Dus ook op het moment en bij welke frequentie het rondzingen begint. Tijdens het rondzingen zal één frequentie spontaan gaan klinken. Bij deze frequentie is de rondgaande versterking groter dan 1 en is het terugkerende geluid bij de microfoon in fase met het origineel. Het versterkt terugkerend geluid wordt opnieuw versterkt, enz. enz. Het beeld van een spectrumanalyser ziet er dan als volgt uit: Figuur 9 Rondzingen. 10

11 De maximale versterking voordat een installatie begint rond te zingen wordt GBF (Gain Before Feedback) genoemd Belangrijke factoren. Nu we weten wat feedback inhoud gaan we ons meer richten op het voorkomen daarvan. Er zijn een aantal factoren die duidelijke een rol spelen in het rondzingen van de installatie deze zijn: De karakteristiek van de microfoon. De karakteristiek van de gebruikte monitorspeaker. De akoestiek van de omgeving. Het aantal geopende microfoons. Het aantal gebruikte monitorspeakers per microfoon. De afstand tussen de microfoon en monitorspeaker. Vaak heeft een microfoon die live wordt toegepast een zogenaamde nierkarakteristiek. Dat betekent dat de achterzijde van de microfoon beduidend minder gevoelig is dan de voorzijde (zie figuur 10.). De SM58 van Shure is één van de microfoons waarbij tijdens de ontwikkeling duidelijk is gekeken naar het gebruik van deze microfoon op het podium. Indien de monitor de microfoon van achteren instraalt is deze het minst gevoelig voor rondzingen. Figuur 10 Karakteristiek microfoon. Naast de karakteristiek van de microfoon is ook de karakteristiek van de monitorspeaker van belang (zie figuur 11.). Als deze een dusdanige stralingshoek heeft dat deze op de oren van de zanger maar voorbij de microfoon gericht kan worden levert dat een behoorlijke GBF op. Figuur 11 Karakteristiek speaker. Vanuit de monitorspeaker verplaatst het geluid zich door de ruimte richting de microfoon. Naast het directe geluid zal ook gereflecteerd geluid de microfoon bereiken (zie figuur 12.). Het gereflecteerde geluid zal onder een andere, vaak een ongunstiger, hoek de microfoon instralen dan de bedoeling is. Reflecties kunnen ontstaan door muren, harde oppervlakken van instrumenten maar ook door de klep van een door de zanger gedragen pet of een extra groot uitgevallen zonnenbril. Al deze factoren hebben betrekking op de akoestiek. Het ophangen van een doek achter het podium kan wonderen verrichten. 11

12 Figuur 12 Akoestiek. Indien er meerdere microfoons worden doorgegeven aan één monitorspeaker heeft dit invloed op de GBF (zie figuur 13.). Als vuistregel geldt dat indien het aantal microfoons wordt verdubbeld dit een GBF verlies oplevert van ongeveer 3dB. Figuur 13 Aantal "open" microfoons. Ook wanneer er meerdere speakers worden gebruik, om één microfoon te voorzien van een monitor, heeft dit duidelijk invloed op de GBF (zie figuur 14.). Elke verdubbeling van het aantal speakers levert een GBF verlies op van ongeveer 3dB. Figuur 14 Aantal speakers per microfoon. Door de afstand te vergroten tussen de monitorspeaker en de microfoon kan een grote GBF winst worden bereikt (zie figuur 15.). Bij elke verdubbeling van de afstand levert dit een GBF winst op van maximaal +6dB. Figuur 15 Vergroten afstand. 12

13 Dit zijn allemaal factoren die een rol spelen in het kunnen gaan rondzingen van de installatie. Het is goed om te experimenteren met de verschillende factoren. Het maken van een geluidsontwerp bestaat voor een groot deel uit het maken van compromissen. Als de zanger vrij over het podium beweegt kun je niet volstaan met één floortje. Het vergroten van de afstand is in de dorpskroeg ook niet altijd mogelijk. En vooraf een zaal m.b.v. akoestisch dempend materiaal aanpassen zit er al helemaal niet in. Wat kunnen we dan wel doen? 4.4. Beat feedback. Verstandig is het om het aantal geopende microfoons per monitorspeaker sterk te beperken. Over het algemeen maakt dit het geluid voor de zanger ook transparanter, zie hoofdstuk 3, maar het levert voor die desbetreffende microfoon een duidelijke GBF winst op. Beperk, indien mogelijk, ook het aantal speakers per microfoon. Experimenteer met het verplaatsen van de monitorspeaker, Houd hierbij goed rekening met de karakteristieken van zowel de toegepaste microfoon als speaker. Misschien is het mogelijk achter het podium een doek cq afstopping op te hangen. De grootste winst wordt bereikt door goed EQ-en. Elke monitor groep moet worden voorzien van een goede 31 bands equalizer. Voor het geluidsontwerp voor Koppen Dicht betekent dit dat er 8 EQ s worden gebruikt voor het compleet afregelen van de monitoren. Per monitorgroep gaan we op zoek naar de frequenties die het snelst gaan rondzingen. Even een stukje theorie. Figuur 16 Gesloten kring. Een complete geluidsinstallatie kan gezien worden als een gesloten kring. Alle componenten, zowel de elektronische als de akoestische, hebben invloed op de karakteristiek van deze kring. Als je deze kring halverwege doorknipt en de frequentiekarakteristiek zou gaan opmeten zul je zien dat deze verre van recht is (zie figuur 17.). De pieken in de frequentie karakteristiek kunnen worden veroorzaakt door reflectie (het kam-effect), door resonantie of door de gebruikte apparatuur. De frequenties waarbij de installatie gaat rondzingen liggen op de pieken binnen de frequentiekarakteristiek. Met behulp van de EQ gaan we met name de pieken rechttrekken. Figuur 17 Karakteristiek kring. 13

14 Vaak is het wel zo dat een regelmaat terug te zien valt in de karakteristiek. Indien er bij 500Hz een piek te zien valt bevindt die zich ook bij de frequentie een octaaf hoger dus bij 1000Hz Uitfluiten monitoren. Bij deze procedure wordt er van uitgegaan dat de monitormix wordt verzorgd vanaf de FOH-tafel. Natuurlijk kan deze procedure ook vanaf een aparte monitormixer worden uitgevoerd. NB Zorg ervoor, tijdens het uitfluiten, dat er geen mensen op het podium zijn of dat deze personen geluidsbescherming dragen. Tijdens het uifluiten kunnen geluidsniveaus van wel 120dB(A) gehaald worden. Afregelen FOH (front) Plaats de monitorspeaker en microfoon(s) op de juiste plek. Zorg ervoor dat het front goed is afgeregeld (bestudeer eventueel de reader Procedure afregelen PA ). Regel, m.b.v. de EQ s per kanaal, de microfoons af zodat deze via het front lekker klinken. Deze EQ s hebben namelijk invloed op het monitorgeluid! Afregelen monitorgroepen (procedure uitvoeren per groep) Zet alle faders op de monitor EQ op 0dB (zie figuur 19.) Figuur 18 Faders recht. Zet de Aux send master op ongeveer 50% (zie figuur 20.) Figuur 19 Master aux op 50% 14

15 Verhoog m.b.v. de aux send, voor de microfoon die het dichtst bij de monitor is geplaatst (b.v. microfoon 1 en monitor 1), het volume dusdanig dat de monitor net niet begint rond te zingen (zie figuur 21.) Figuur 20 Inregelen aux send. Verhoog, op de grafische EQ, een voor een de faders. Figuur 21 Verhogen van de faders Indien bij een bepaalde fader de monitor gaat rondzingen bepaal je het punt waarbij dit gebeurt. Schat in, vanaf het nulpunt, hoeveel procent je de fader positief kunt verplaatsen totdat de monitor gaat rondzingen (zie figuur 23). Figuur 22 Rondzingpunt bepalen. 15

16 Verplaats de fader vanaf het allerlaagste niveau naar het hetzelfde punt in het negatieve deel van de fader (zie figuur 24). Figuur 23 Fader afregelen. Nadat je alle banden hebt gehad verhoog je het volume, m.b.v. de aux send, opnieuw totdat de monitor net niet gaat rond zingen. Verlaag m.b.v. de aux send het volume met ongeveer 3dB voor elk openstaand kanaal (zie figuur 25). Hierdoor wordt het geluidsbeeld rustiger. Figuur 24 Terugregelen aux send. Je zult merken dat wanneer je deze procedure nauwkeurig hebt uitgevoerd het geluid door de monitor hard en helder klinkt. Laat je niet afschrikken door het grillige verloop van de EQ instellingen. 16