Het oude lood van een roevendak moest worden vervangen omdat het was aangetast door inwendige condensatie in de dakconstructie en de roevenbanen waren uitgezakt. De grotendeels geprefabriceerde loden bedekking van het nieuwe roevendak is gelegd op een nieuw getimmerde ondergrond, die ventilerend is aangebracht boven het gehandhaafde oude dakbeschot. Met deze maatregel zal het dak weer tot in lengten van jaren meegaan. Grootschalige loodrestauratie gebouwen Evangelische Broedergemeente Zeist Tekst en beeld: Joop Wilschut Het Broeder- en Zusterplein zijn twee binnenplaatsen, die links en rechts van de oprijlaan naar het slot Zeist liggen. Ze zijn te bereiken via vrij steile, smalle bruggetjes. Beide pleinen - eigenlijk zijn het tuinen met grasvelden en bomen - zijn vrijwel volledig omzoomd door een carré bebouwing. Momenteel wordt er aan een aantal panden aan het Broederplein grootschalig renovatie- en onderhoudswerk verricht. Eén van de onderdelen daarvan is het vervangen van het loodwerk van nokken, hoekkepers, kilkepers, goten en de dakafwerking van een aantal dakkapellen. Op het middendeel van het pand Broederplein 41 is ook de loden roevenbedekking van een klein dak vervangen. Het gaat om een ruitvormig dak tussen vier schoorstenen met een oppervlakte van circa 27 m 2. Het dak is door diagonalen tussen de schoorstenen opgedeeld in vier lichthellende vlakken. 6
Een (nieuwe) loden kap maar nu ventilerend De laatste loodjes. De felsstroken (circa één meter lang) als afwerking van de diagonalen liggen klaar om te worden verwerkt. In het hart, op het kruispunt van de diagonalen staat een vlaggenmastconstructie, waarvan de poten met lood zijn bekleed. Het nieuw aangebracht dakbeschot met ventilatieruimte eronder ligt ongeveer 90 mm hoger dan het oude, gehandhaafde dakbeschot, waarop nu isolatie ligt. Nieuwe dakconstructie De reden dat de dakbedekking moest worden vervangen, is dat het oude lood sterk was aangetast door condensatie van binnenuit. Hierdoor was loodwit ontstaan; zeg maar het roesten van het lood. De oorzaak was dat het oude lood rechtstreeks was aangebracht op 28 mm dik dakbeschot. Alle vocht van binnen kon dus via de naden neerslaan op de onderzijde van het lood. Een tweede reden was het uitzakken van de bestaande roevenbanen door de gebruikte bevestigingen. Om deze problemen het hoofd te bieden is er een nieuwe dakconstructie gemaakt, waarbij ventilatiemogelijkheden zijn ingebouwd. 7
Het nieuwe loden roevendak ligt tussen vier schoorstenen en heeft licht hellende dakvlakken. Het is met circa 27 m 2 een klein dak met beperkte werkruimte. De geprefabriceerde loden dakbanen zijn met een kraan op het dak gedraaid. Logistiek niet optimaal vanwege de beperkte ruimte, maar op de openbare straat laten liggen was geen optie. De nieuwe constructie is als volgt opgebouwd. Het bestaande dakbeschot is gehandhaafd en daarop is allereerst een doorgaande dampremmende folie gelegd. Op de folie zijn vurenhouten ribben van 63 mm x 80 mm geplaatst en in de tussenruimten is IKO enertherm Alu isolatie, dik 30 mm aangebracht. Vervolgens is over de ribben een nieuw dakbeschot van geschaafde vurenhouten delen (22 mm x 100 mm) getimmerd. De twee diagonale ribben tussen de vier schoorstenen, waarop de draagconstructie van de vlaggenmast rust, zijn omhoog gehaald. Dat is gebeurd door paarsgewijs twee vurenhouten delen, 28 mm dik, op zijn kant te plaatsen met een tussenruimte van 40 mm en die met klossen te fixeren. Horizontaal over de klossen liggen weer vurenhouten delen als onderslag voor de nieuwe loodbekleding van deze diagonalen. De tussenruimte is ook gebruikt voor het doorvoeren van de ankers van de vlaggenmastconstructie naar de onderslagbalk onder het oude dakbeschot. Door een ruim overstek, circa 40 mm aan weerskanten, van de delen op de diagonalen en door de klossen is er in dit detail voldoende opening ontstaan om ventilatielucht in de constructie te laten binnenkomen of er te laten uitgaan. Ook aan de dakvoeten boven de goten is de ruimte tussen het oude en nieuwe dakbeschot opengehouden, zodat er ook daar ventilatielucht in en uit kan. Om ongedierte en dergelijke te weren, zijn alle openingen afgedicht met roestvaststalen gaaswerk, dik 1 mm, met een maaswijdte van 10 mm x 10 mm. Prefab loodbanen De oude situatie was een roevendak met roeven van 55 mm x 60 mm, rondlopend aan de bovenzijde. Het nieuwe dak is ook uitgevoerd als een roevendak, maar dan met fors grotere roeven, 85 mm breed en 70 mm hoog. Deze roeven zijn licht trapeziumvormig met de grootste breedte aan de bovenzijde om het lood aan de onderkant op het dakvlak de ruimte te geven om uit te zetten. De roeven zijn zoveel mogelijk geplaatst boven de ribben van de nieuw getimmerde houten dakconstructie. Voor de dakbedekking en voor de nieuwe goten is 35 pds lood (code 35) gebruikt. Dit is een oude Engelse term, wat inhoudt dat het lood 35 kg per vierkante meter weegt. Aanzicht van de voorgevel van het pand Broederplein 41 dat wordt gerestaureerd. In detail het steigerwerk en de werkvloer vóór het dak waar het om gaat. 9
Om onderuit zakken van de loodbanen te voorkomen, zijn ze gefixeerd met koperen klanken aan de roeflatten op circa 1/3 van de lengte van bovenaf. Aan weerszijden van de diagonale, verhoogde roeven zijn roestvaststalen roosters aangebracht om de ventilatieruimte te beschermen tegen insluipende vogels en dergelijke. Een glasvlies moet het lood beschermen tegen stalen draadnagels, die mogelijk niet diep genoeg zijn ingeslagen of ingedreveld. Ook aan de dakvoet bij de goot zijn roestvaststalen roosters aangebracht. Let ook op de roeflat met het koperen plaatje eronder: het zogenoemde druipplaatje. Nogmaals het druipplaatje, maar nu in het ingewerkte detail. Dit plaatje moet het (kopse) hout van de roeflat beschermen tegen mogelijk binnendringend water bij slagregens en storm. Er zijn standaard rollen van 50 of 100 kg. De lengte wordt bepaald door de dikte van het lood; een standaard rol 35pds van 100 kg is dan dus 100 gedeeld door 35 = 2,85 meter lang. Voor dit dak met afwijkende maten is het lood apart gemaakt. In grote lijnen is men uitgegaan van lood van één meter breed, waardoor de baanbreedte door de opstanden uitkomt op ongeveer 830 mm. Het dak tussen de schoorstenen is echter geen zuivere ruit, de dakvlakken liggen onder verschillende hellingen en de goten zijn niet even diep. Om die reden is hier en daar de baanbreedte aangepast om de punten evenwijdig te maken. Om diezelfde reden, maar ook om de kosten op de werkvloer te drukken en om logistieke redenen, zijn de loden banen vooraf ingemeten en door Jobse in de fabriek geprefabriceerd en gecodeerd met een plaatsaanduiding. Daarna zijn ze aangevoerd en met een kraan op het dak gelegd. Montage Voordat de geprefabriceerde loden banen zijn geplaatst, is er eerst op het dakbeschot een glasvlies neergelegd. Deze dient als beschermlaag om te voorkomen dat niet diep genoeg ingeslagen stalen draadnagels in contact komen met het lood en dat op termijn kan aantasten. De loodbanen waren goed op maat en slechts incidenteel moest men een baan inkloppen om hem goed op zijn plek te krijgen. Om wegzakken van de banen op het hellende vlak te voorkomen, zijn ze met koperen klangen op de roevenlatten gefixeerd. Deze klangen zitten op ongeveer 1/3 van de baanlengte vanaf de bovenkant, zodat het lood naar boven en naar beneden kan uitzetten. De klangen grijpen aan op de naar buiten omgezette bovenste rand van de opstanden van de loodbaan langs de roeven. De loden afdekstroken op de roeven en de afdekkingen op de diagonale ribben zijn samengesteld uit stroken gefelst lood van circa één meter lang, waarvan de langsranden naar binnen toe zijn omgezet. Deze stroken zijn ook weer met koperen klangen, aangrijpend in de felsverbindingen, vastgezet aan de houten ondergrond. Een opvallend maar onzichtbaar detail vormen de koperen plaatjes aan het uiteinde van de roeven bij de gootaansluiting: de zogenoemde druipplaatjes. 10
De geprefabriceerde loodbanen, op plaats gecodeerd, worden tussen de roeven geschoven, aangeklopt en gefixeerd met een koperen klang. 11
Detailopname van een ingewerkte spuwer aan de buitenzijde van een goot. Bij een overkill aan water in de goot loost de spuwer op het pannendak eronder. Ondanks de hogere constructie zat het oude voetlood op de meeste plaatsen nog hoog genoeg en was aanpassen niet nodig. Projectgegevens Opdrachtgever : Evangelische Broedergemeente Zeist Architect : Lakerveld Ingenieurs & Architectuurbureau, Noordeloos Hoofdaannemer : Geen, Lakerveld heeft de coördinatie gedaan Timmerwerk : Aannemersbedrijf Gebr. Van der Netten van Stigt, Zoelmond Dakdekkerswerk : Jobse Leidekkers en Restauratiebedrijf, Middelburg Leverancier lood : Uzimet, Rijswijk Start timmerwerk : medio september 2015 Start loodwerk : begin oktober 2015 Oplevering dak : eind oktober 2015 Tot slot nog iets over de goten en het voetlood. Die nieuwe goten rusten in wezen op de bestaande en gehandhaafde goten. Op de oude gootbodem is eerst een laag isolatiemateriaal neergelegd en daarop zijn de nieuwe goten aangebracht. Omdat het dak een nieuwe, ventilerende onderconstructie heeft gekregen, kwam het dakvlak ongeveer 90 mm omhoog. Normaliter zou dat betekenen dat het voetlood in de schoorstenen dan ook vervangen of opgetrokken zou moeten worden. Maar dat viel in Zeist enorm mee; het bestaande voetlood zat al zo hoog, dat men het slechts op een paar plekken moest aanpassen. Op de meeste plekken is het bestaande voetlood gelast aan de nieuwe loden bedekking. In één van de loodbanen moest nog een sparing worden geknipt voor een dakluik. Op dat moment kwam de ware vakman bij de twee dakdekkers naar boven. De loden banen worden aan de onderzijde bij de goot overlappend met waterkering aangebracht. Om bij grote regenbuien en hevige windkracht te voorkomen dat het water hier alsnog doorheen blaast, beschermen de druipplaatjes het (kopse) hout van de roeven tegen dit binnendringende water. Loodwit is over Het nieuwe loden dak is inmiddels gereed, gepatineerd en opgeleverd. In totaal is er 3.400 kg lood verwerkt. De vlaggenmastconstructie is opnieuw geplaatst en de voeten daarvan zijn ingewerkt. Ook de balustrades en de bliksemafleidinginstallatie zijn weer aangebracht. Het dak kan er weer tot in lengten van jaren tegen. En door de ventilerende werking van de constructie is de kans op aantasting van het lood door inwendige condensatie uitgesloten. 13