L E I D E R S C H A P

L E I D E R S C H A P I N D E G E M E E N T E Hoe hoort dat te gebeuren volgens de apostolische geschriften? Een studie van Erik Smith

Inhoudsopgave Inleiding... 3 Het Nieuwe Testament over leiderschap... 4 Werken in groepsverband... 9 Bijlage: Bijbelgedeelten over NT-leiderschap... 10 Over de auteur... Fout! Bladwijzer niet gedefinieerd. Deze brochure is vrij te downloaden en te printen (A5 formaat). Okt. - 2016 Erik Smith Uitgever: HisWord Publishing Postbus 122, 4380 AC Vlissingen Website: www.hisword.nl

Inleiding Jezus had ervoor gezorgd dat na Zijn hemelvaart een groep van leiders bestond in de vorm van apostelen. Bij de vorming van gemeenten zorgden de apostelen dat het leiderschap bij oudsten of ouderlingen kwam te liggen. Leiderschap in de kerk is blijkbaar een Bijbels gegeven en belangrijk. Vandaag zijn we eeuwen verder en zien we allerlei verschillende vormen van leiderschap in de kerk. De centrale vraag is: wat staat er nu allemaal over leiderschap in het Nieuwe Testament? Om deze vraag te beantwoorden, zijn alle Bijbelgedeelten over dit onderwerp bestudeerd in het boek Handelingen en in de brieven van de apostelen. Dit is gedaan met bestudering van de Griekse grondtekst (zie bijlage). Er blijkt voldoende informatie te zijn over NT-leiderschap in de apostolische geschriften. Het punt is dat er in de praktijk nogal eens wordt afgeweken van wat er in de apostolische geschriften staat. Als het leiderschap in de kerk op punten afwijkt van wat de apostelen deden of voorschreven, kan dat behoorlijke negatieve gevolgen hebben: - de tegenstander van de kerk krijgt mogelijkheden om problemen te maken - sommige ontwikkelingen in de kerk stagneren In de praktijk zie je dit ook gebeuren. Het is dus zaak om goed kennis hebben van dit onderwerp. 3

Het Nieuwe Testament over leiderschap 1. Wie hebben de leiding in de gemeente en wat is hun titel? Toen de kerk begon hadden de apostelen meteen de leiding van de gemeente. Zij werden ook opzieners genoemd. In 1Petrus 5:1 noemt de apostel Petrus zichzelf ook mede-oudste. Een opziener heeft een herderlijke taak en wordt daarom ook herder genoemd. Omdat het een leidinggevende taak was, werden de leiders ook oudste genoemd. De apostelen reisden vanwege de evangelieverkondiging, maar bleven wel in de leiding van de gemeente. Een oudste, niet zijnde een apostel, reisde dus niet als zodanig. Vooral in de brief aan de Hebreeën wordt gesproken over voorgangers. Het Griekse woord heeft betrekking op 'leiding geven' en 'het woord verkondigen'. Gezien de context zijn deze voorgangers, ofwel leidinggevenden, gewoon de opzieners van de gemeenten van de Hebreeën. In 1Petrus 5:1-4 lezen we ook duidelijk, dat het de oudsten zijn die de leiding hebben. In andere brieven wordt geschreven over diakenen, ofwel dienaren, maar niet dat zij de leiding hadden in de gemeente. Blijkbaar hielpen zij de opzieners bij de zorg voor de gemeente. De benaming van de leiders omschrijft meteen hun taak: Benaming / titel Opziener Oudste of ouderling Herder Leider of voorganger Letterlijke taak Deze houdt het overzicht van de gemeente en ziet toe dat alles goed gaat. Een aangewezen beproefde persoon om leiding te geven. Iemand die zorg draagt voor het welzijn van de kudde, ofwel een groep christenen. Iemand die aan een groep leiding geeft. Omdat er verschillende benamingen worden genoemd in het Nieuwe Testament, denk men vaak dat het om verschillende soorten leiders gaat. Bij het doornemen van de Bijbelgedeelten blijkt dat het telkens om dezelfde soort leider gaat. Ofwel: opziener = oudste = herder = leider / voorganger 4

NT over leiderschap 2. De taak van de opzieners. De leiders moeten voor de gemeente zorgen, zoals herders voor een kudde (1Petrus 5:1-4). Apostelen, profeten, evangelisten, leraren, herders: In Efeziërs 4:11-15 worden naast de apostelen, profeten, evangelisten en leraren, ook herders genoemd. Hier wordt geschreven dat zij gegeven zijn om de heiligen toe te rusten en tot opbouw van het lichaam van Christus. Gezien de omschrijving van de taak van opziener, kan gesteld worden dat een opziener een herder is die meewerkt aan specifieke doelen, die in Efeziërs 4:11-15 worden genoemd a. Profeten, evangelisten en leraren werken eveneens mee aan deze doelen. De kerkgeschiedenis leert dat ook zij opzieners kunnen zijn en in die functie dan leiding geven aan een gemeente. Een apostel is per definitie ook een opziener volgens Handelingen 1:20. 3. De specifieke vereisten voor de opzieners. De apostel Paulus schrijft dat de opzieners aan specifieke vereisten moeten voldoen. Deze staan uitgebreid beschreven in 1Timotheüs 3:1-13 en Titus 1:5-9. 4. Meerdere opzieners per gemeente. Er wordt altijd over meerdere leiders gesproken, nooit over een specifiek aantal, behalve bij de start van de kerk, toen waren het (na het invullen van de lege plaats van Judas) twaalf apostelen, dus twaalf opzieners. In Titus 1:5 staat dat Titus door Paulus wordt opgedragen, om in alle steden van Kreta oudsten aan te stellen. In Jakobus 5:14 staat dat als er iemand ziek is, dat hij dan de oudsten moet roepen. Het boek Hebreeën gebruikt de term a In Efeziërs 4:11-15 worden de specifieke doelen genoemd van de toerusting en opbouw van deze vijf bedieningen: eenheid in het geloof eenheid in de volle kennis van de Zoon van God een volkomen man de maat van volwassenheid van de volheid van Christus wij niet langer onvolwassen zijn, heen en weer bewogen en als een blad meegevoerd met allerlei wind van leer wij de waarheid zullen spreken in liefde wij in alles zullen opgroeien in Christus die het hoofd is 5

NT over leiderschap voorgangers (leiders) steeds in het meervoud (Hebreeën 13:7,17 en 24). 5. De aanstelling van de opzieners. In Handelingen 20:28 lezen we dat Paulus tegen de opzieners zegt, dat zij door de heilige Geest zijn aangesteld. In Titus 1:5-9 staat dat Paulus Titus opdraagt om in alle steden van Kreta oudsten aan te stellen en waaraan deze moeten voldoen. Titus was een medewerker van de apostel Paulus. De aanstelling gebeurde blijkbaar door een apostel of medewerker van een apostel, (samen) met de heilige Geest. In Handelingen 14:23 lezen we dat Paulus en Barnabas in elke gemeente de oudsten hadden aangewezen en "hen onder bidden en vasten voor de Here stelden". Aangenomen mag worden dat zij de oudsten ook de handen oplegden, zoals dit gebeurde bij de aanstelling van zeven mannen in Handelingen 6:6. Het vasten, bidden en de handoplegging zien we ook, toen Paulus en Barnabas als apostelen werden uitgezonden door de gemeente te Antiochië (Handelingen 13:3). Er wordt nergens vermeld of opzieners voor het leven werden aangesteld of voor een bepaalde periode. Ook wordt nergens vermeld dat een opziener van zijn taak wordt ontheven. Als er geen voorschrift is, zal men in de gemeente dus naar wijsheid moeten handelen, in overleg met de heilige Geest. 6. Hoe zit het met het kiezen van de opzieners? In Handelingen 14:23 wordt gesproken over het aanwijzen van oudsten, waarbij het Griekse woord cheirotoneo wordt gebruikt, dat letterlijk betekent: uitstrekken van de hand. Dit kan vertaald worden met kiezen of aanstellen. Veel vertalingen (zoals de New International Version, de Amplified Bible en de Nieuwe Bijbelvertaling) hebben cheirotoneo vertaald met kiezen of aanwijzen. In verband met het kiezen van opzieners, wordt dit woord alleen in Handelingen 14:23 gebruikt. Gezien de andere gedeelten van het Nieuwe Testament over het aanstellen van opzieners, ligt het meest voor de hand dat cheirotoneo betrekking heeft op het kiezen én aanstellen van opzieners door de apostelen en niet op het kiezen door de gelovigen in de gemeente. 6

NT over leiderschap 7. Enkel mannen als opzieners? In het Nieuwe Testament wordt geschreven dat (alleen) mannen in aanmerking komen voor het opzienerschap. Ook alle apostelen waren enkel mannen. Bij de betreffende Bijbelgedeelten over leiderschap worden geen redenen genoemd dat alleen mannen in aanmerking komen. Blijkbaar is het dan een kwestie van aannemen dat Christus als hoofd van de gemeente deze orde zo wil om bepaalde doorslaggevende redenen. 8. Besluitvorming door de opzieners. In Handelingen lezen we minimaal drie voorvallen, waarbij een besluit genomen moest worden door de leiders: bij het invullen van de lege plek van Judas (Handelingen 1:15-26) toen er problemen waren met het verdelen van eten (Hande- lingen 6:1-6) bij een theologische discussie over wel of niet besnijden (Handelingen 15:1-29) Telkens zien we dat het voltallige leiderschap bijeenkwam. Er werd samen over het onderwerp gesproken en men nam samen een besluit. In Handelingen 15:25 staat het zelfs letterlijk: "eenstemmig besloten". 9. Bekostiging van opzieners. In 1Timotheüs 5:17-18 schrijft Paulus dat oudsten die op een goede wijze leiding geven en voorgaan, dubbele eer toekomt en dan vooral hen die zware arbeid verrichten met prediking en onderricht. In dat gedeelte haalt Paulus een tekst aan uit het Oude Testament: dat men een dorsende os niet moet muilbanden en dat de arbeider zijn loon waard is. Dit geeft aan dat de dubbele eer betrekking heeft op materiele vergoeding. Hoeveel deze eer ofwel vergoeding hoort te zijn, wordt niet vermeld. Dit zal dus op grond van de plaatselijke omstandigheden bepaald moeten worden. Diakenen De naam diaken is afgeleid van het Griekse woord diakonos, dat dienaar betekent. In 1Timotheüs 3:11 worden naast mannen ook vrouwen genoemd. In dat gedeelte is het niet meteen duidelijk of het gaat over vrouwelijke diakenen of over vrouwen van diakenen. Omdat er bij de 7

NT over leiderschap beschrijving van de oudsten niet apart gesproken wordt over hun vrouwen, is het logisch dat in 1Timotheüs 3:11 gesproken wordt over vrouwelijke diakenen. De enige vermelde diacones in de apostolische geschriften is Febe (Romeinen 16:1-2). Hier wordt zij genoemd als een diacones van de gemeente te Kenchreeën. Zij heeft velen bijstand verleend, waaronder Paulus. Wanneer iemand in de gemeente als diaken wordt aangemerkt, moet hij of zij volgens 1Timotheüs 3:8-12 aan specifieke eisen voldoen. De taken van de diakenen worden nergens genoemd en ook niet hun verantwoordelijkheid of functie. Zij worden echter niet genoemd als leiders van de gemeente. Paulus noemt zichzelf in zijn brieven vaak een diaken. Maar aangezien hij apostel was, had hij leiding in de gemeente. Ook schrijft hij van medewerkers, dat die diaken waren. Gezien de genoemde hoge eisen aan diakenen, konden aan hen blijkbaar vertrouwelijke taken en verantwoordelijkheden gegeven worden. 8

Samenwerking In het Nieuwe Testament lezen we, dat er door leiders heel vaak samenwerkten: Jezus stuurde indertijd de apostelen twee aan twee uit om het evangelie te verkondigen (Markus 6:7). Op de Pinksterdag stonden alle apostelen bij elkaar om te getuigen (Handelingen 2:14). Toen Petrus gevraagd werd om naar de centurio Cornelius te gaan, ging hij met zes mensen erheen (Handelingen 11:12). Paulus en Barnabas werden samen uitgezonden (Handelingen 13:1-5). Bij een theologisch probleem kwamen alle apostelen en oudsten bijeen (Handelingen 15:6). Paulus schreef meerdere brieven samen met één of twee medewerkers. Bij geldzaken werden meerdere personen betrokken (2Korintiërs 8:18-21). Specifieke taken van opzieners in samenwerking: Als een zieke gezalfd wil worden, moet hij of zij de oudsten roepen. Hierbij kan ook het vertrouwelijk biechten van zonden plaatsvinden en het meedelen van vergeving (Jakobus 5:14-18). Bepaalde gaven met een profetie worden door handoplegging van de gezamenlijke oudsten aan een gemeentelid meegedeeld (1Timotheüs: 4:14). Besluitvorming over bepaalde zaken werd gezamenlijk gedaan door alle leiders (zie punt 8 in het vorige hoofdstuk). Het samenwerken heeft veel voordelen: brede en evenwichtige aanpak van zaken onderlinge bemoediging spreiding van druk in verantwoordelijkheid bij succes wordt niemand op een voetstuk geplaatst bij pastoraat, bij geldzaken of bij reizen: als dit in groepsverband wordt gedaan, kan niemand makkelijk ergens van beschuldigd worden, omdat er getuigen zijn Samenwerking sluit niet uit, dat iemand iets alleen doet. Zo werkte de evangelist Filippus alleen toen hij in Samaria het evangelie bracht en hij de kamerling uit Ethiopië doopte (Handelingen (Handelingen 8:4-12 en 8:26-40). 9

Bijlage: Bijbelgedeelten over NT-leiderschap Deze bijlage geeft een volledig overzicht van alle termen over NT-leiderschap, de Griekse woorden, de nummers van James Strong en alle Bijbel-gedeelten waar deze termen voorkomen. 1. Opziener Opziener episkopos 1985 Ambt van opziener episkope 1984 Overzien episkopeo 1983 Hand 1:20, Hand 20:28, Fil 1:1, 1Tim 3:1-2, Tit 1:5-7, 1Petr 2:25, 1 Petr 5:2. 2. Oudste / ouderling Oudste of ouderling presbuteros 4245 Oudstenraad presbuterion - 4244 Hand 11:30, Hand 14:23, Hand 15:2,4,6,22,23, Hand 16:4, Hand 20:17, Hand 21:18, 1Tim 4:14, 1Tim 5:17,19, Tit 1:5, Jak 5:14, 1Petr 5:1, 2Joh 1:1, 3Joh 1:1. 3. Herder Herder poimen 4166 Hoeden of weiden (van de kudde) poimaino - 4165 Andere omschrijvingen zijn: hoeden als een herder, heersen, regeren Hand 20:28, Efez 4:11, Hebr 13:20, 1Petr 2:25, 1Petr 5:2,4. 4. Leider / voorganger Leider, voorganger hegeomon - 2232 leiding geven, voorgaan hegeomai - 2233 Hand 15:22, Hebr 13:7, Hebr 13:17, Hebr 13:24. 5. Leiding geven Leiding geven, voorgaan proistemi 4291 Rom 12:8, 1Thess 5:12, 1Tim 3:4,5,12, 1Tim 5:17. 6. Diakenen Diakenen diakonos - 1249 Diakonos betekent letterlijk dienaar (zonder dat er sprake is van een slaaf). Hand 6:1-6 (Hier vindt men niet het woord diaken, maar algemeen is aanvaard dat hier geschreven wordt over de eerste diakenen.) Rom 16:1, 1Kor 3:5, 2Kor 3:6, 2Kor 6:4, 2Kor 11:15,23, Efez 3:7, Efez 6:21, Fil 1:1, Kol 1:7, Kol 1:23,25, Kol 4:7, 1Thess 3:2,8, 1Tim 3:8, 1Tim 4:6. 7. Kiezen of aanwijzen Kiezen of aanwijzen cheirotoneo - 5500 Hand 14:23, 2Kor 8:19. 8. Besluitvorming door leiderschap Hand 1:15-26, Hand 6:1-6, Hand 15:1-29, Hand 16:4. 10

Over de auteur Door zijn vader en de school werden bij Erik (1956) het Godsbesef en de Bijbel reeds vroeg geïntroduceerd. Op 18-jarige leeftijd ging hij op zoek naar God en vond Hem door het geloof in Jezus Christus. Na afronding van het VWO heeft hij HBO-bedrijfseconomie gestudeerd en in latere jaren didaktiek. Hij heeft gewerkt in de accountancy, waarna hij is overgestapt naar de overheid als financieel medewerker. In de plaatselijke kerk is Erik voor een belangrijk deel betrokken geweest als zang- en muziekleider. Daarnaast nam hij deel aan de zondagse prediking. Hij is diaken en oudste geweest, en heeft enkele zendingsreizen gemaakt naar Oekraïne. Naast algemene Bijbelstudie heeft hij diverse Bijbelboeken uitgebreid bestudeerd. Van deze studies zijn diverse werken gepubliceerd. Zijn visie is om mee te werken aan nieuwe ontwikkelingen in de kerk. Stichting HisWord Ministries is door hem opgericht. Hieronder valt Uitgeverij HisWord Publishing, waar de publicaties van hem zijn ondergebracht. Voor andere publicaties van HisWord Publishing, zie: www.hisword.nl