Werkstuk door een scholier 2127 woorden 12 april 2010 6 12 keer beoordeeld Vak Maatschappijleer Inhoudsopgaven 1. Inleiding blz. 3 2. Hoofdvraag blz. 4 - Wat is het proces van pottenbakken 3. Deelvraag blz. 6 - Pottenbakken en archeologie 4. Deelvraag blz. 7 - Verschillende soorten van aardewerk 5. Deelvraag - Nederlands aardewerk blz. 9 6. Nawoord blz. 11 7. Bronnen blz. 12 Hoofdvraag: wat is het proces van pottenbakken? Bij pottenbakken moet je eerst een soort klei uit kiezen. Het licht aan de soort klei die je kiest maar als je een droge klei kiest moet je deze eerst vochtig maken. Dan ga je de klei kneden om eventuele luchtbellen in de klei te verkomen. Dit is erg belangrijk voor het bak proces. Als er luchtbellen in blijven zitten kan het gaan ontploffen tijdens het bakken. Je kan dit op verschillende manieren kneden. De bekendste en makkelijkste mannier om dit te doen in de ossenkop-methode. Als je dit allemaal heb gedaan kan je beginnen met je stuk klei vorm te gaan geven. Dit doe je op een draaischijf. Tegenwoordig heb je elektrische maar vroeg had je nog een draaischijf die je met je voet moest aanschoppen. Deze heet dan ook de schopschijf. Elektrische draaischijf Schopschijf De draaischijf van een pottenbakker in Nepal Als je je klei de vorm hebt gegeven die je wil kan je het gaan bakken. Voordat je het gaat bakken moet het wel eerst even drogen. De eerste keer bak je het op ongeveer 900 graden. Dit duurt 28 uur inclusief het afkoelen. Het is altijd wel een spannen moment. Want nu kon je er achter of je de klei wel goed gekneed heb en dat het dan niet gaat ontploffen. Want als het ontploft is kan je weer opnieuw beginnen. Als de klei eenmaal gebakken is kan je hier niks meer aan veranderen. Als het helemaal gelukt is ga je je voorwerp gladschuren dit kan met gewoon schuurpapier. Ook ga je je voorwerp afwerken. Hier mee bedoel ik dat je de scherpe randjes weg snijd en dat soort dingen. Als dat gebeurd is haal je met een vochtig doekje het stof er vanaf. Dit is nodig voor het glazuren. De glazuur zal op de stof gaan zitten en dit zou er dan in de toekomst vanaf kunnen gaan. Maar voordat je gaat glazuren zou je eventueel nog figuurtjes er op kunnen tekenen. Dit doe je dan over met het glazuur. https://www.scholieren.com/verslag/36357 Pagina 1 van 5
Ongeglazuurd aardewerk Het glazuren is een van de moeilijkste dingen van pottenbakken. Dit komt doordat het glazuur altijd ander kan reageren dan dat jij zelf wil. Het kan bijvoorbeeld een andere kleur worden of als je teveel glazuur gebruikt kan dit gaan uitlopen en komen er vlekken en bobbels op. Maar je kunt op verschillende manieren glazuren. Je kan het glazuur op het voorwerp spuiten dit is dan meestal heel egaal. Maar als je er iets op wilt hebben kan je dit het best met een penseel doen. Dit lijkt heel erg op verven. Maar hier is wel de mogelijkheid dat het mis gaat. Ook zou je het eventueel nog kunnen dompelen. Als het geglazuurd is gaat die voor de tweede keer de oven in. Dit op ongeveer 1260 graden. Dit duurt 38 uur inclusie het afkoelen. Deze temperatuur is zo hoog omdat het dan een harde bijna porseleinen keramiek bereikt. Zo gaat het voorwerp lange tijd mee en in het tegen bijna alles bestand. Na het glazuren en het baken is dit dan het eindresultaat Deelvraag: Pottenbakken en archeologie Het woord keramiek komt van het Griekse keramos wat drinkvat of aardewerkvat betekent. De naam keramiek wordt hoofdzakelijk gebruikt voor voorwerpen die van gebakken klei zijn gemaakt. Aardewerk heeft sinds duizenden jaren een belangrijke rol gespeeld in de geschiedenis. Omdat het aardewerk niet vergaat zijn overblijfselen van aardewerken een belangrijke bron van informatie. De stijl en de techniek van het aardewerk veranderden in de loop de jaren. Waardoor aardewerken scherven en voorwerpen ook goed gebruikt kunnen worden voor een datum van een bepaalde vindplaats. Ook de afbeeldingen die op het aardewerk aangebracht werden geven inzicht in de cultuur, we kennen bijvoorbeeld de Suzannakruik, de baardmankruik en de uilenbeker.dit soort voorwerpen was gedurende een bepaalde tijd populair. Luxe aardewerken goederen vertellen een verhaal over de rijkdom van de eigenaar. Een Suzannakruik of Susannakruik is een aardewerken kruik waarop de voorstelling van het Bijbelse verhaal van Suzanna en de twee grijsaards in reliëf is aangebracht. Een Baardmankruik is een kruik die gemaakt is in het Rijnlands "Steengoed"-gebied rondom de stad Keulen in de 15e tot en met de 18e eeuw. Een uilenbeker is een pronkbeker in de vorm van een uil, die in de tweede helft van de 16e eeuw zeer populair was. De kop van de uil vormde het deksel van de beker. De beker was gemaakt van zilverwerk, waarin de eigenlijke beker soms uit een kokosnoot was gemaakt. Hiernaast is het belangrijk dat er bepaalde plaatsen waren waar aardewerk in grote hoeveelheden werd gemaakt. Elke plaats waar het aardewerk gemaakt werd had specifieke kenmerken. Hieraan kan je zien wat de handelsroutes van vroeger waren. Deelvraag: verschillende soorten van aardewerk Voor keramiek kunnen verschillende kleisoorten worden gebruikt en er kunnen allerlei stoffen worden toegevoegd of verschillende baktemperaturen worden toegepast. Daarom is geen enkel product van keramiek hetzelfde. Er komen ook mensenhanden aan te pas waardoor de resultaten ook verschillend kunnen zijn. Klei als grondstof wordt soms in poedervorm vervoerd. Zeker als de klei uit verre landen komt scheelt dat in vervoerskosten. Na mengen met water ontstaat na enige tijd een verwerkbare grondstof. Carduus - aardewerk Carduus - aardewerk is aardewerk waarbij de afbeelding met behulp van de carduustechniek zijn aangebracht. De afbeelding wordt eerst in de witte biscuit gekrast of geslepen. Dit wordt daarna https://www.scholieren.com/verslag/36357 Pagina 2 van 5
opgevuld met halfvloeibaar niet-witbakkende klei. Hierna wordt het voor de tweede keer gebakken. Faience (aardewerk) Faience is een type aardewerk dat met een ondoorzichtige witte laag geglazuurd is om het op Chinees porselein te laten lijken. Dit glazuur werd voor het eerst in de 9e eeuw in Bagdad ontwikkeld en werd via Spanje en Italië in de rest van Europa geïntroduceerd. Bij twijfel of een stuk keramiek van porselein is of van faience, kan men kijken of er een scherfje af is. Is het keramiek van binnen bruin of beige, dan is het faience. De scherf van porselein is altijd wit. Plateel Een veel voorkomende keramieksoort, waartoe ook vaak de werken van kunstenaars behoren, is plateel. Met plateel worden oorspronkelijk platte schotels bedoeld. Het woord plateel is afgeleid van het Oud- Franse woord plateel, dat platte schotel betekent. Plateel is een bepaald soort keramiek (aardewerk). Het motief wordt met de hand door een zogenaamde plateelschilder op het plateel geschilderd voordat het voor de tweede keer gebakken worden. Dit werk vindt plaats in de plateelbakkerij. Majolica Majolica is de naam voor een grof soort keramiek met veel gekleurde beschildering. De naam majolica is een verbastering van het Spaanse Mallorca, een eiland in de Middellandse Zee en het middeleeuwse centrum voor de productie van dat type aardewerk. De techniek is afkomstig uit Noord-Afrika en het Midden-Oosten. Toen aan het einde van de 15e eeuw de Moren uit Spanje werden verdreven, verhuisde een deel van de aardewerkproductie naar Faence in Italië. In Italië wordt faience nog steeds majolica genoemd. In Nederland wordt een onderscheid gemaakt. Bij majolica is de scherf rood vanwege het ijzergehalte van de klei. Dat is te zien bij beschadiging aan de rand. Het eindproduct wordt bedekt met tinglazuur, alleen aan de bovenkant. Het giftige loodglazuur wordt gebruikt aan de onderkant. Oudgrieks aardewerk In de Griekse oudheid speelde aardewerk in het dagelijks leven een belangrijke rol. Het werd gebruikt om verschillende producten te bewaren bijvoorbeeld: wijn, olijfolie en water. Vaak werd het aardewerk versierd. Zo is er roodfigurig aardewerk waarbij de figuren rood zijn en de achtergrond zwart, en zwartfigurig waarbij dat net andersom is. De roodfigurige techniek is moderner. Porselein Porselein is een bijzondere vorm van keramiek (pottenbakkerskunst). Porselein is hard, doorschijnend en klinkt helder. Porselein is een goede isolator en dus een slechte geleider. Porselein is reuk- en smaakloos en verkleurt nauwelijks, (ook niet als het enkele eeuwen in een scheepswrak op de bodem van de zee heeft gelegen). Dit materiaal wordt vooral gebruikt om borden, kommen en ander vaatwerk te produceren dat wordt gebruik bij het eten. Porselein wordt ook gebruikt als basismateriaal voor elektrische isolatoren, omdat het stevig, duurzaam, weers- en hittebestendig is. Daarnaast wordt porselein gebruikt in de tandtechnisch laboratoria bij het maken van kronen en bruggen. Ten slotte is porselein ook gebruikt om poppen te maken. https://www.scholieren.com/verslag/36357 Pagina 3 van 5
Deelvraag: Nederlands aardewerk Koninklijke Porseleinen Fles Het Nederlandse Delfts Blauw valt ook onder faience. In Italië, Frankrijk, Scandinavië en Spanje wordt dit type aardewerk ook wel majolica genoemd. Tegenwoordig wordt al het poreuze aardewerk, gevormd in mallen, al dan niet beschilderd en voorzien van een laagje glazuur, dikwijls ook met het woord plateel aangeduid. In de bloeiperiode van de Delftse plateelbakkerij (ongeveer 1650 1760) telde die stad een dertigtal bakkerijen. In 1800 was er nog slechts een tiental over en na 1854 slechts één. Die ene bakkerij is thans nog werkzaam als de Koninklijke Porseleinen Fles en is opnieuw beroemd geworden door de vervaardiging van zogenaamd Delfts blauw. Delfts blauw Is een type faience (aardewerk) met blauwe decoratie, dat traditioneel in Delft wordt gemaakt. Het ontstond aan het einde van de 16e eeuw als goedkoop alternatief voor het blauwwitte Chinese porselein. Het Delfts blauw werd in korte tijd zeer bekend en bleef dit van 1650 tot 1750. De industrie werd rond 1800 weggevaagd door goedkoper aardewerk uit met name Engeland. Tegenwoordig is er nog maar één fabriek in Delft die echt Delfts blauw produceert. Andere soorten Delfts aardewerk zijn het meerkleurige Boerendelfts en het Delfts wit. Koninklijke Tichelaar Makkum Het Koninklijke Tichelaar Makkum is een fabriek voor aardewerk gevestigd in Makkum. Na aanvankelijk bakstenen en later aardewerk en tegels te hebben gemaakt richt het bedrijf zich sinds 1890 op ambachtelijk sieraardewerk. Omdat de onderneming in Makkum steeds keramiek heeft gemaakt, wordt Koninklijke Tichelaar Makkum beschouwd als een van de oudste bedrijven in Nederland. In 1960 kreeg de onderneming het predicaat "Koninklijk" naar aanleiding van het 300-jarig bestaan. Uit later onderzoek bleek dat men al eerder actief was. In 1994 werd op basis van resultaten van historisch onderzoek het 400-jarig bestaan gevierd. In 2007 is documentatie gevonden die zou aantonen dat al in 1572 stenen werden gevormd, want op een Spaanse kaart uit 1572 staat daar een veldoven of bricaría (Spaans voor een meiler of steenfabriek) getekend. Daarmee is de onderneming de oudste in Nederland. Gouds plateel Nederland is ook bekend om haar Gouds Plateel. Dit is traditioneels Gouds aardewerk. Waar Delfts Blauw ontstaan is als imitatie van het Chinese porselein, voor degenen die dat niet konden betalen, is met name het Gouds Plateel een uniek product door de samenwerking tussen aardewerkfabrikant en kunstenaars. Het Goudse Plateel is met name bekend geworden aan het begin van de jaren 1900 met de Jugendstil, Art Deco en Art Nouveau motieven heeft het Gouds aardewerk de hele wereld veroverd. Hoewel Gouds plateel niet exclusief Gouds was, was Gouda toonaangevend als het ging om design en productie. Ontstaan nadat de markt voor Goudse Pijpen ineengezakt was, hebben een aantal van de Goudse aardewerkfabrieken ervoor gezorgd, dat een groot deel van de arbeiders in Gouda aan het einde van de 19e eeuw werkzaam waren in de productie van Gouds Plateel. Bekende fabrieken waren Koninklijke Goedewaagen. Plateelfabriek Zuid Holland en de Distel. Delfts Blond Servies https://www.scholieren.com/verslag/36357 Pagina 4 van 5
Het ontwerpersduo van Blond Amsterdam heeft met Delfts Blond weer een vrolijke noot toegevoegd aan het populaire assortiment serviesgoed. Delfst Blond is geïnspireerd, zij het met een vette knipoog, op het traditionele Delfst Blauw. Wit aardewerk met de karakteristieke vrolijke blauwe opdruk van Hollandse taferelen zijn kenmerkend van Blond. De twee Brabantse vriendinnen Femque van Geffen en Janneke Dröge zijn acht jaar geleden, in een klein atelier aan de Amsterdamse Spuistraat, begonnen met het schilderen van kleurrijk en vrolijk servies. Net afgestudeerd aan de kunstacademie beginnen ze met het beschilderen van persoonlijke theepotten, mokken en schilderijen. Inmiddels is Blond Amsterdam behoorlijk uitgebreid. De vriendinnen hebben hun kleine atelier ingeruild voor een Blond Amsterdam winkel met atelier. Naast het kleurrijke en vrolijke Even Bijkletsen servies is er een Delfts Blond servies; een complete lijn met een knipoog naar het verleden. Bronnen Internet: - http://nl.wikipedia.org/wiki/pottenbakken - http://www.heksenvuur.nl/index.html - http://www.aaartnl.nl/technieken/26/keramiek.html - http://www.infonuinfonu.nl - http://nl.wikipedia.org/wiki/koninklijke_tichelaar_makkum - http://www.blond-amsterdam.nl/#/nl/blond - http://www.gouda-original.nl/webwinkel-category-138938/gouds-plateel-&-aardewerk.html?gclid=cks A_dfi46ACFRYN3god50ZLCA boeken: - Handboek klei - Handboek voor de pottenbakker Foto s: - De meeste foto s heb ik zelf gemaakt maar sommige komen van internet. https://www.scholieren.com/verslag/36357 Pagina 5 van 5