OPLEIDING DUURZAME GEBOUWEN

OPLEIDING DUURZAME GEBOUWEN GEDEELTELIJKE EN GEFASEERDE RENOVATIE HERFST 2018 Energie: keuzes op het vlak van de gebouwschil (isolatie, luchtdichtheid en hygiënische ventilatie) Muriel BRANDT

2 DOELSTELLINGEN VAN DE PRESENTATIE N N N Een snel overzicht geven van de belangrijkste theoretische beginselen die vereist zijn om de rest van de uiteenzetting te begrijpen (kennisopfrissing) Een werkmethodologie voorstellen om rekening te kunnen houden met alle belangrijke aspecten verbonden aan een gefaseerde renovatie Behandeling van enkele courante, gevoelige combinaties van gerelateerde werken in het kader van een gefaseerde renovatie

3 INHOUDSTAFEL KENNISOPFRISSING N Isolatie N Luchtdichtheid N Ventilatie N Thermische balans van de gebouwschil ALGEMENE AFWEGINGEN GERELATEERDE WERKEN

4 ISOLATIE U-waarde [W/m²k] van een opake scheidingsconstructie

5 ISOLATIE Welke isolatiedikte? N Naleving van de EPB-eisen > De eis inzake de toelaatbare U/R-waarden geldt voor alle bestemmingen elke aard van werkzaamheden Source / Bron: Leefmilieu Brussel Vademecum EPB-werkzaamheden versie juni 2017 > uittreksel tabel

6 ISOLATIE Welke isolatiedikte? N Een ambitieus doel stellen > U tussen 0,1 en 0,2 W/m²K N Voor een muur 12 cm MW met λ = 0,032 W/mK, mechanisch bevestigd U 0,25 W/m²K 20 cm PU met λ = 0,023 W/mK, mechanisch bevestigd U 0,12 W/m²K 25 cm EPS met λ = 0,032 W/mK, gelijmd (met pleisterafwerking) U 0,12 W/m²K 40 cm cellulose met λ = 0,040 W/mK, in houten structuur (13 %) U 0,12 W/m²K

7 ISOLATIE Welke isolatiedikte? N Een ambitieus doel stellen > U tussen 0,1 en 0,2 W/m²K N Voor een dak 19 cm MW met λ = 0,032 W/mK, in houten structuur (7 %) U 0,2 W/m²K 45 cm cellulose met λ = 0,039 W/mK, in houten structuur (7 %) U 0,1 W/m²K 22 cm PU met λ = 0,023 W/mK, op plat dak gelijmd U 0,1 W/m²K

8 ISOLATIE Welke isolatiedikte? N Een ambitieus doel stellen > U tussen 0,1 en 0,2 W/m²K Belang hiervan varieert naargelang de vloer zich boven een kelder, een geventileerde kruipruimte of in contact met de grond bevindt N Voor een vloer 22 cm cellulose met λ = 0,039 W/mK, in houten structuur (11%) U 0,2 W/m²K 14 cm geplaatste PUR (plaat ) met λ = 0,022 W/mK U 0,15 W/m²K 17 cm gespoten PUR met λ = 0,027 W/mK U 0,15 W/m²K

U van de wand [W/(m²K)] 9 ISOLATIE Welke isolatiedikte? N Streven naar optimale prestaties Variatie van de U-waarde volgens de isolatiedikte 1,80 1,60 1,40 1,20 1,00 0,80 0,60 0,40 0,20 0,00 0 5 10 15 20 25 30 35 Isolatiedikte [cm]

10 ISOLATIE Hoe een muur isoleren? N Isolatie langs de buitenzijde, langs de binnenzijde en/of in de spouw Source / Bron: brochure PAE2-energieaudit Waals Gewest, 2013

11 ISOLATIE Hoe een muur isoleren? N Isolatie langs de binnenzijde Voornaamste risico > binnencondensatie Source / Bron: Isolin-tool (Architecture et Climat)

12 ISOLATIE Hoe een muur isoleren? N Isolatie langs de binnenzijde Bijkomend risico Source / Bron: Isolin-tool (Architecture et Climat) Source / Bron: Isolin-tool (Architecture et Climat)

13 ISOLATIE Hoe een muur isoleren? N Isolatie langs de binnenzijde Vermindering van het droogpotentieel Scheidingsconstructie onderhevig aan cycli van bevriezen en ontdooien

Warmtegeleidend vermogen van de wand en correctie verbonden aan de bevestigingen of de houten structuur [W/m²K] 14 ISOLATIE Hoe een muur isoleren? N Uitvoering Doorlopende laag Mechanisch bevestigde laag Houten structuur 0,550 0,450 0,350 0,250 5 bevestigingen/m² over de hele dikte: + 15 % Isolation continue Isolation perforée Isolation et structure bois 15 % hout / 85 % isolatie: + 50 % 0,2 W/m²K 0,150 0,050 6 8 10 12 14 16 18 20 22 24 10,5 cm Dikte van de isolatie (PUR 0,023W/mK) [cm] 11,5 cm 17,5 cm

15 ISOLATIE Hoe een muur isoleren? N Uitvoering Mechanisch bevestigde laag Specifieke mechanische bevestiging: vrijwel doorlopende laag... Source / Bron: http://www.isofinish.be/fr/produits/borgh http://www.etanco.be/fr/assortiment-produits/facade/bois/marcovis-eisys/ ecorce

16 ISOLATIE Hoe een dak isoleren? N Hellend dak Isolatie langs de binnenzijde Beheer van de waterdampdiffusie Aanwezigheid/afwezigheid van onderdak Uitvoering: de continuïteit van de isolatie EN van het dampscherm is soms moeilijk te verzekeren Afwerking: er moeten nieuwe binnenafwerkingen worden aangebracht Isolatie type Sarking Goede continuïteit van de isolatie Uitvoering: de dakranden moeten worden aangepast (dakgoten, slabben, diverse dakaansluitingen) Afwerking: er moet een nieuwe dakbedekking worden aangebracht

17 ISOLATIE Hoe een dak isoleren? N Plat dak Voorrang geven aan een warm dak Compact dak alleen uit te voeren in bepaalde omstandigheden!! Source / Bron: Energie+

18 ISOLATIE U-waarde [W/m²k] van een transparante/translucide scheidingsconstructie N Globaal Uw-verlies (window) Uf (frame) Ug (glass) Afstandhouder N Uitvoering > koudebrug N Maar ook Zonnewinst/oververhitting > zonnefactor Visueel comfort > lichttransmissiefactor

19 ISOLATIE U-waarde [W/m²k] van een transparante/translucide scheidingsconstructie Ramen dubbele beglazing U 1,5 W/m²K Ramen drievoudige beglazing U 0,9 W/m²K veel groter verlies!

20 ISOLATIE U-waarde [W/m²k] van een transparante/translucide scheidingsconstructie N Zwak punt & sleutelelement, maar N niet bijzonder rendabel! N Oefening: berekening van de ETV (eenvoudige terugverdientijd) van de hierna beschreven interventie Bestaande situatie: enkele beglazing / aluminium ramen (Ug = 6 W/m²K / Uf = 4 W/m²K) Geplande situatie: dubbele beglazing / houten ramen (Ug = 1,1 W/m²K / Uf = 2 W/m²K / ψ = 0,055 W/mK) Andere hypotheses: Seizoensrendement verwarmingsketel: 90 %; werkt 6000 uren per jaar Gemiddeld verschil tussen binnen- en buitentemperatuur: 12,5 K Gasprijs: 72 c /m³ excl. btw Prijs ramen DuB: 475 /m² Bereken de winst in KWh voor een m² beglazing

21 ISOLATIE U-waarde [W/m²k] van een transparante/translucide scheidingsconstructie N Oefening: berekening van de ETV (eenvoudige terugverdientijd) van de hierna beschreven interventie Winst in termen van verlies: (0,3 * 4 W/m²K + 0,7 * 6 W/m²K) (0,3 * 2 W/m²K + 0,7* 1,1 W/m²K + 3 * 0,055 W/mK) 3,87 W/m²K Winst in kwh: 3,87 W/m²K * 1m² * 12.5K * 6000h = 290 kwh/jaar ( 32 m³ gas verbruikt door verwarmingsketel met 90 % rendement) ETV: 475 / 22,5 21 jaar

23 LUCHTDICHTHEID V 50 [m³/h] N Totaal lekdebiet bij een drukverschil van 50 Pascal N Gemiddelde van het gemeten debiet bij overdruk en bij onderdruk Force du vent (Echelle de Beaufort) Vitesse du vent en m/s Reconnaissable par: 0 0,00-0,45 Absence de vent, ascension verticale de la fumée. 1 0,45-1,50 La direction du vent n'est visible que par la fumée, mais pas par une girouette. 2 1,60-3,30 Le vent est ressenti au visage; des feuilles frémissent; la girouette bouge. 3 3,40-5,40 Des feuilles et des brins minces bougent; le vent étire un fanion. 4 5,50-7,90 Soulève de la poussière et du papier dissocié; bouge des brins et des branches minces. 5 8,00-10,70 Des branches et des petits arbres bougent. 6 10,80-13,80 La force du vent devient audible. Sifflement auprès de cables et coins de maisons; de fortes branches bougent. 9 20,80-24,40 Peut être considéré comme tempête, des tuiles de toiture mal fixées se détachent et tombent. 12 32,80-36,90 Essentiellement au littoral, der murs s'effondrent, grande dévastation.

24 LUCHTDICHTHEID n 50 [m³/h.m³ of 1/h] N Aantal luchtverversingen per uur bij een drukverschil van 50 Pa EN 13829 N n 50 = V 50 / V binnen V binnen = nettobinnenvolume Definitie: Bewust geklimatiseerde ruimte in een gebouw of gebouwdeel onderworpen aan de test, die in het algemeen niet de zolderruimte en evenmin de kelderruimte of bijgebouwen en aanbouwen omvat. Source / Bron: WTCB TV 255 N Om aan de criteria van de passiefnorm te voldoen: n 50 < 0,6 N Door te delen door 20 wordt een benadering van de gemiddelde infiltratiedebieten over een periode van een jaar verkregen

25 LUCHTDICHTHEID v 50 [m³/h.m²] N Totaal lekdebiet per m² verliesoppervlakte A t [m²] bij een drukverschil van 50 Pascal N Waarde die in de EPB-software wordt ingevoerd N Komt overeen met V 50 /A t

26 LUCHTDICHTHEID Waar komen de lekken vandaan? N Porositeit van de materialen Source/Bron: microscopische foto van weefsel N Non-continuïteit tussen bouwelementen Verbindingen tussen scheidingsconstructies / materialen / ramen Constructiefouten Deurlijsten en vensterramen > openend/vast Doorbrekingen Source/bron: energie+

28 VENTILATIE A. natuurlijke toevoer + natuurlijke afvoer B. mechanische toevoer + natuurlijke afvoer OK voor KOELING C. natuurlijke toevoer + mechanische afvoer D. mechanische toevoer + mechanische afvoer ~ OK voor LAGE ENERGIE OK voor PASSIEF en LAGE ENERGIE

29 VENTILATIE Systeem C + - Controle van de afgezogen luchtdebieten Plaatst het gebouw in onderdruk Elektriciteitsverbruik Onderhoud is noodzakelijk Geen nauwkeurige controle van de toegevoerde luchtdebieten (Filtering van de toegevoerde lucht) (Buitengeluiden) Voor appartementsgebouwen: drukonevenwicht tussen woningen

30 VENTILATIE Systeem C > C+ N Principe: regeling volgens luchtvochtigheid N Limiet Het luchtdebiet wordt geregeld op basis van de bezetting van de vochtige vertrekken. s Nachts is het luchtdebiet minimaal, waardoor de luchtkwaliteit in de slaapkamers niet noodzakelijk gegarandeerd is. N Mogelijke verbetering Bijkomende extractie in de slaapkamers (volgens CO 2 -sensor).

31 VENTILATIE Systeem D + - Zeer goed beheersbare systemen Systeem onafhankelijk van de weersomstandigheden Mogelijkheid warmte uit de afgevoerde lucht terug te winnen voor de voorverwarming van de verse lucht Geen overdracht van buitengeluiden Filtering van de verse lucht (algemeen) Elektriciteitsverbruik Onderhoud is noodzakelijk Kosten (voor systeem C niet gelijk aan nul) Plaatsruimte van de kanalen en van de groep

32 VENTILATIE Impact van de keuze op de naleving van de EPB-eisen N Eis inzake de netto-energiebehoefte voor verwarming (NEV) Bij de berekening van deze indicator wordt altijd rekening gehouden met een warmterecuperator met een rendement van minstens 80 %. Er is dus geen verschil tussen een systeem C en een systeem D met een warmterecuperator waarvan het rendement kleiner dan of gelijk aan 80 % is. N Primaire-energieverbruik (PEV) Bij de berekening van deze indicator wordt rekening gehouden met het werkelijk geïnstalleerde systeem, dus systeem C (met of zonder +), of systeem D met zijn overeenstemmende terugwinningsrendement Invloed van de aan- of afwezigheid van een warmterecuperator Invloed van de eventuele mogelijkheid tot vraaggestuurde ventilatie

33 VENTILATIE Impact van de keuze op de naleving van de EPB-eisen N Vergelijking (voorbeeld voor een appartement) C > C+ (bezettingsfactor van 40 %) D > terugwinningsrendement van 89 % Opgelet bij een hogere bezettingsfactor! Source/Bron: Matriciel

34 VENTILATIE Gecentraliseerd of gedecentraliseerd? N Per vertrek en voor kleine debieten (enkele personen) N In de buitenmuren of boven de ramen

35 VENTILATIE Gecentraliseerd of gedecentraliseerd? N Per vertrek en voor grotere debieten (tussen 10 en 30 personen) N Ter hoogte van het plafond of in de vorm van een kast Extra vlak

36 VENTILATIE Gecentraliseerd of gedecentraliseerd? N Voor een woning, een klein niet-residentieel gebouw, of een deel van een gebouw N Voor zeer grote debieten

38 THERMISCHE BALANS VAN DE GEBOUWSCHIL In de winter 1 2 1. Transmissieverliezen 5 6 10 4 7 9 12 3 8 11 13 + + = - - = + = - + = + 2. Verliezen door bewuste ventilatie 3. Verliezen door in-/exfiltratie 4. Totale verliezen van de gebouwschil 5. Zonnewinsten 6. Interne warmtewinsten 7. Netto-energiebehoefte voor de verwarming 8. Verliezen van het systeem 9. Bruto-energiebehoefte voor de verwarming 10. Eventuele thermische zonne-energie 11. Productieverliezen 12. Eindverbruik voor de verwarming 13. Omzettingsverliezen Source / Bron: EPB-gids Waals Gewest 3.2 14 = 14. Primaire-energieverbruik voor de verwarming

39 THERMISCHE BALANS VAN DE GEBOUWSCHIL In de winter 40 N Nettobehoefte 35 5,3 30 8,6 Source / Bron: écorce 25 20 6,1 10,3 Besoins en énergie de chauffage Apports solaires 15 Apports internes 10 23,6 16,0 Pertes par infiltrations 5 Pertes par ventilation 0 Déperditions (kwh/m²an) Apports (kwh/m²an) Pertes par transmission Niet-gerenoveerd gebouw U gem. = 1,6 W/m²K type ventilatie: non-conform dichtheid = 7,8 Passiefgebouw U gem. = 0,25 W/m²K type ventilatie: D (88 %) dichtheid = 0,6

40 THERMISCHE BALANS VAN DE GEBOUWSCHIL Ontwerpstrategie voor de winter Performant gebouw ontwerpen Strategie in stookperiode Verliezen minimaliseren Gratis warmtewinsten maximaliseren verliezen door transmissie verliezen door ventilatie verliezen door infiltratie zonnewinsten benutten Interne warmtewinsten maximaliseren

41 THERMISCHE BALANS VAN DE GEBOUWSCHIL In de zomer 6 7 8 9 10. Netto-energiebehoefte voor de koeling + + + + - - - = 1. Zonnewinsten 2. Interne warmtewinsten door mensen 3. Interne warmtewinsten door de verlichting 4. Interne warmtewinsten door de ventilatoren 5. Interne warmtewinsten door de apparatuur 6. Transmissieverliezen 7. Ventilatieverliezen 8. Verliezen door in-/exfiltratie 9. Door het koelsysteem af te voeren warmte 1 2 3 4 5 10 11 12 13 14 16 + = + = + = 11. Verliezen van het koelsysteem 12. Bruto-energiebehoefte 13. Productieverliezen 14. Energieverbruik voor de koeling 15. Omzettingsverliezen 15 16. Primaire-energieverbruik voor het gebouw Source / Bron: EPB-gids Waals Gewest 3.2

42 THERMISCHE BALANS VAN DE GEBOUWSCHIL Ontwerpstrategie voor de zomer Zeer performant gebouw ontwerpen Strategie zomerperiode Warmtewinsten minimaliseren Warmte afvoeren en regelen zonnewinsten interne warmtewinsten toevoer van warme lucht Overventileren Inertie van gebouw benutten Bodemkoelte benutten

43 THERMISCHE BALANS VAN DE GEBOUWSCHIL Ontwerpstrategieën N Aandachtspunten Gewoon de juiste componenten samenvoegen leidt niet noodzakelijk tot een gebouw met hoge energieprestaties. De interactie tussen de verschillende elementen vereist een globale aanpak en een echte ontwerpstrategie om uiteindelijk hoge energieprestaties (HEP) te halen Een gebouw moet meteen als HEP-gebouw worden ontworpen; anders zijn er later zeer ingrijpende en/of dure maatregelen vereist. Zie de opleiding Renovatie met hoge energie-efficiëntie in de Brusselse context voor meer informatie

44 THERMISCHE BALANS VAN DE GEBOUWSCHIL Wat zijn de EPB-verplichtingen? (residentieel en niet-residentieel) Aard van de werkzaamheden % van de werkzaamheden aan de warmteverliesoppervlakte dat de EPB beïnvloedt Werkzaamheden aan de technische installaties NE Nieuwe eenheid NGE Nieuw gelijkgestelde eenheid ZGE Zwaar gerenoveerde eenheid EPW EPW 100 % 75 % 50 % Bouw Bouw Bouw en/of afbraak + heropbouw en/of afbraak + heropbouw en/of renovatie 100 % 100 % 100 % Per definitie nieuwe technische installaties Plaatsing en/of vervanging van alle installaties Plaatsing en/of vervanging van alle installaties EGE Eenvoudig gerenoveerde eenheid Werkzaamheden aan de warmteverliesoppervlakte (en eventueel aan de technische installaties) die niet binnen de andere definities vallen. Source / Bron: Leefmilieu Brussel Vademecum EPB-werkzaamheden versie juni 2017

45 THERMISCHE BALANS VAN DE GEBOUWSCHIL Wat zijn de EPB-verplichtingen? N NGE: bouwwerkzaamheden en/of afbraak-heropbouw Beeld Tijdens de werken kan je je hand a.h.w. 'door de wand steken N ZGE: bouwwerkzaamheden en/of afbraak-heropbouw en/of renovatie In tegenstelling tot de berekening van de 75 % voor een NGE, wordt hier wel rekening gehouden met de gerenoveerde wanden voor de berekening van de 50 % werken

46 THERMISCHE BALANS VAN DE GEBOUWSCHIL Wat zijn de EPB-verplichtingen? N EGE: plaatsing en/of vervanging van alle technische installaties Bijvoorbeeld als de radiatoren worden behouden

47 INHOUDSTAFEL KENNISOPFRISSING ALGEMENE AFWEGINGEN N Een globale benadering voorzien, zelfs bij gefaseerde werken N Een energieaudit / een energieontwerpstudie uitvoeren N Aan de implicaties denken / anticiperen op GERELATEERDE WERKEN

48 EEN GLOBALE BENADERING VOORZIEN, ZELFS BIJ GEFASEERDE WERKEN... Programmavisie N Ga ik bijgebouwen optrekken? Zo ja, waar? N Ga ik de bestaande bijgebouwen behouden? N Zullen alle ruimten op termijn nodig zijn (zolderruimte, tussenverdieping, bestaande bijgebouwen, )? N

49 EEN GLOBALE BENADERING VOORZIEN, ZELFS BIJ GEFASEERDE WERKEN... Op basis hiervan is dan het volgende mogelijk: Definitie van het verwarmde volume N Buiten het verwarmde volume te voorziene ruimten Garages/parkings Lokalen waar (soms) ventilatie nodig is (vuilnisbakkenlokaal, meterlokaal, stookruimte, ) Aangrenzende onverwarmde ruimten in de zin van de EPBreglementering (zolderruimte, trappenhuis, gang, ) OF

50 EEN GLOBALE BENADERING VOORZIEN, ZELFS BIJ GEFASEERDE WERKEN... Op basis hiervan is dan het volgende mogelijk: Definitie van het dichte volume Source / Bron: WTCB-Contact nr. 33 (1-2012) Op elk plan en elke doorsnede van het gebouw moet met een doorlopende lijn de grens van het luchtdichte volume kunnen worden aangegeven? Het geïsoleerde volume = het luchtdichte volume

51 EEN GLOBALE BENADERING VOORZIEN, ZELFS BIJ GEFASEERDE WERKEN... Op basis hiervan is dan het volgende mogelijk: Nadenken over de plaats van de technieken (in of buiten het verwarmde volume)

53 EEN ENERGIEAUDIT / EEN ENERGIEONTWERPSTUDIE UITVOEREN Wat is het verschil tussen een energieaudit en een energieontwerpstudie? N De verbeteringsvoorstellen houden rekening met de geplande situatie

54 EEN ENERGIEAUDIT / EEN ENERGIEONTWERPSTUDIE UITVOEREN Uit welke stappen bestaat een energieaudit? N Diagnose Evaluatie van de prestaties van scheidingsconstructie / scheidingsconstructie Raming van het luchtdichtheidsniveau Welk type ventilatiesysteem?

55 EEN ENERGIEAUDIT / EEN ENERGIEONTWERPSTUDIE UITVOEREN Uit welke stappen bestaat een energieaudit? N Evaluatie van de initiële energieprestaties Berekening van de verwarmingsbehoefte

Châssis SV > DV Châssis et vitrage Châssis TV (Ug=0,8 et Uf=0,8) Isolation des murs exterieurs (cm) Isolation des sols sur VV (cm) Isolation de la toiture (cm) Isolation dalle de cave (cm) VMC double-flux (rdmt 75%) Etanchéité à l'air (valeur n50) Facilité de mise en œuvre (+ / ++ / +++) Coût de l'amélioration ( TVAC - %) Performance énergétique (kwh/m²an) Economies par rapport au cas de base Réduction de la consommation de gaz (m³/an) Réduction de la facture énergétique ( /an) Réduction convertie en énergie primaire (kwh) Réduction convertie en émissions de CO2 (kg/an) Temps de retour sur investissement 56 EEN ENERGIEAUDIT / EEN ENERGIEONTWERPSTUDIE UITVOEREN Uit welke stappen bestaat een energieaudit? N Verbeteringsvoorstellen Source / Bron: écorce Cas base AM1 AM2 AM9 Minimum réglementaire Optimal+DV 7.8 386 - X 7.8 ++ 30 685 368 5% 431 220 4738 1081 139.7 X 7.8 ++ 55 933 355 8% 742 378 8160 1862 147.8 15 7.8 ++ 20 257 273 29% 2 704 1 379 29746 6787 14.7 X 7 7 12 7 3.5 116 781 81 79% 7 299 3 722 80288 18320 31.4 X 8 10 15 7 3 145 608 57 85% 7 873 4 015 86605 19762 36.3 Optimal+DV+VMC X 8 10 15 7 X 1.5 178 108 38 90% 8 328 4 247 91607 20903 41.9 Optimal+TV Optimal+TV+VMC X 8 10 15 7 3 184 612 52 87% 7 993 4 076 87922 20062 45.3 X 8 10 15 7 X 1.5 217 112 33 91% 8 448 4 308 92923 21203 50.4

57 EEN ENERGIEAUDIT / EEN ENERGIEONTWERPSTUDIE UITVOEREN Hoe zit het met het comfort in de zomer / Hoe zit het met de koudebehoefte? Voor niet-residentiële gebouwen: een dynamische simulatie uitvoeren Wat is een dynamische thermische simulatie? Simulatie - met zeer korte tijdstappen (typisch 1 uur) - van een gebouw in zo realistisch mogelijke omstandigheden Voordeel ten opzichte van een statische simulatie (PHPP of EPB) De gegevens en resultaten worden niet 'afgevlakt (m.b.t. ruimte of tijd) Biedt de mogelijkheid de werkelijke gebruiksvoorwaarden te benaderen gestandaardiseerde/reglementaire berekening

58 EEN ENERGIEAUDIT / EEN ENERGIEONTWERPSTUDIE UITVOEREN Hoe zit het met het comfort in de zomer / Hoe zit het met de koudebehoefte? Voor niet-residentiële gebouwen: een dynamische simulatie uitvoeren Waartoe dient deze? Opstellen van de thermische balans op jaarbasis (of seizoenbasis) Ramen van het comfort in elke zone (temperatuur, vochtigheid) Optimaliseren van de gebouwschil Optimaliseren van het beheer/de regeling van de systemen Dimensioneren van de systemen Optimaliseren/valideren van de maatregelen voor het passieve beheer van oververhitting

60 AAN DE IMPLICATIES DENKEN / ANTICIPEREN OP Aan de implicaties denken / anticiperen op N Voorbeeld: er wordt besloten de voorgevel langs de binnenzijde te isoleren Wat zijn de gevolgen hiervan? Stof binnen Vernieuwen van de afwerkingen (plinten, pleisterwerk, schilderwerk, ) Verplaatsen van de elektrische installatie

61 AAN DE IMPLICATIES DENKEN / ANTICIPEREN OP Aan de implicaties denken / anticiperen op N Voorbeeld: er wordt besloten de voorgevel langs de buitenzijde te isoleren Wat zijn de gevolgen hiervan? Een vergunning aanvragen Steiger op de straat plaatsen? Kan deze nog voor andere werken dienen? Dorpels aanpassen (diepte) Dakrand aanpassen Verbinding met de andere scheidingsconstructies voorzien

62 INHOUDSTAFEL KENNISOPFRISSING ALGEMENE AFWEGINGEN GERELATEERDE WERKEN N Inleiding N Ramen N Isolatie N Andere gevallen?

63 INLEIDING De hierna beschreven werken vormen geen volledige lijst

65 RAMEN <> ARCHITECTUUR Blijven mijn ramen behouden? Behouden mijn ramen hun huidige vorm? Source / Bron: écorce

66 RAMEN <> BEHEER VAN OVERVERHITTING Wordt er een zonnewering voorzien? Plaats/plaatsruimte/bevestiging + elektrische voeding Source / Bron: écorce

67 RAMEN <> BEHEER VAN OVERVERHITTING Zullen ze bijdragen tot de natuurlijke ventilatie van het gebouw? Zal het een manuele of een automatische ventilatie zijn? Indien manueel: welke opening? Source / Bron: écorce

68 RAMEN <> BEHEER VAN OVERVERHITTING Zullen ze bijdragen tot de natuurlijke ventilatie van het gebouw? Zal het een manuele of een automatische ventilatie zijn? Indien automatisch: ramen waarbij een automatische openingsinrichting + elektrische voeding kan worden geplaatst Source / Bron: G-U

69 RAMEN <> VENTILATIE Als ik mijn ramen vervang, moet ik een ventilatiesysteem installeren Waarom? N In de binnenomgeving bevinden zich diverse soorten vervuiling verbonden aan het gebruik ervan door mensen Geuren Tabaksrook Vocht CO 2 het gebouw en zijn uitrustingen de omgeving N Deze zijn schadelijk voor de gezondheid het comfort de productiviteit van de gebruikers van de ruimten de gezondheid van het gebouw

70 RAMEN <> VENTILATIE Als ik mijn ramen vervang, moet ik een ventilatiesysteem installeren Waarom? N Als het gebouw luchtdichter wordt gemaakt, kan de vochtigheid minder makkelijk worden afgevoerd Zone 1: droogteproblemen Zones 2 en 3: ontwikkeling van bacteriën en microzwammen Zone 3: ontwikkeling van mijtachtigen Zone 4: polygoon van hygrothermisch comfort

71 RAMEN <> VENTILATIE Als ik mijn ramen vervang, moet ik een ventilatiesysteem installeren Waarom? N Door de ramen te vervangen, evolueert het fenomeen van condensatie op koude wanden 20 C binnentemperatuur 10 C 11 C 15,3 C 0 C -10 C -3,2 C buitentemperatuur -2,2 C -7,2 C -8,6 C Enkele beglazing U g = 5,7 W/m²K Volle muur 29 cm U = 2,31 W/m²K Dubbele beglazing U g = 1,2 W/m²K

72 RAMEN <> VENTILATIE Als ik mijn ramen vervang, moet ik een ventilatiesysteem installeren Wat schrijft de EPB-reglementering voor? N Als ik mijn ramen + PU vervang > EPB-reglementering Als er geen enkele vergunning vereist is voor de werken, valt het project niet onder de toepassing van de reglementering EPB-werkzaamheden. Voorbeeld: werken voor de isolatie van het dak langs de binnenzijde Als er bij renovatiewerken een SV van toepassing is, zijn het alleen de werken aan de warmteverliesoppervlakte die invloed hebben op de energieprestaties van het gebouw die de verplichting tot naleving van de reglementering EPBwerkzaamheden met zich meebrengen. Maar als de procedure van toepassing is, gelden de EPB-eisen voor alle gerenoveerde delen van de gebouwschil, of er voor deze delen nu een stedenbouwkundige vergunning vereist is of niet. Vervanging of toevoeging van ramen (bijlage XV - 1.g / bijlage XVI - 7.2), minstens Naleving van de vastgelegde debieten > NBN D 50-001/NBN EN 13779 45 m³/h /m vervangen/toegevoegd venster

73 RAMEN <> VENTILATIE Als ik mijn ramen vervang, moet ik een ventilatiesysteem installeren Welk systeem (nu en op lange termijn)? 50-001 N Een systeem voor mechanische ventilatie heeft een beter rendement als de onbewuste ventilatie wordt beperkt De NBN D 50-001 ( 4.3.3 5) - Ventilatievoorzieningen in woongebouwen) raadt een maximaal lekdebiet n 50 aan van: 3 vol/h als de ventilatie van het gebouw door een systeem D wordt verzekerd 1 vol/h als de ventilatie van het gebouw door een systeem D uitgerust met een warmterecuperator wordt verzekerd Zie grafiek

74 RAMEN <> VENTILATIE Als ik mijn ramen vervang, moet ik een ventilatiesysteem installeren Welk systeem (nu en op lange termijn)? EN 13779 N Een systeem voor mechanische ventilatie heeft een beter rendement als de onbewuste ventilatie wordt beperkt De NBN EN 13779 die betrekking heeft op niet-residentiële gebouwen raadt het volgende aan: Gebouwen met 3 bouwlagen of minder: n 50 2 vol/h Gebouwen met meer dan 3 bouwlagen: n 50 1 vol/h STRENG! Verzorgde uitvoering, bijzondere aandacht voor aansluitingen, doorvoering van kokers of leidingen, Zie grafiek

75 RAMEN <> VENTILATIE Als ik mijn ramen vervang, moet ik een ventilatiesysteem installeren Welk systeem (nu en op lange termijn)? N Een systeem voor mechanische ventilatie heeft een beter rendement als de onbewuste ventilatie wordt beperkt. Geen enkele norm raadt een te halen dichtheidsniveau aan als de ventilatie van het gebouw door een systeem met enkele stroom wordt verzekerd. Het lijkt logisch in dit geval de doelstelling van een maximaal lekdebiet van 3 m³/h.m² te behouden. Verder dan deze (reeds lage) waarde worden de energiewinsten die door een grotere dichtheid worden verkregen, alsmaar kleiner. Zie grafiek

76 RAMEN <> VENTILATIE Als ik mijn ramen vervang, moet ik een ventilatiesysteem installeren Welk systeem (nu en op lange termijn)? Het lijkt logisch in dit geval de doelstelling van een maximaal lekdebiet van 3 m³/h.m² te behouden. 40,00 016 35,00 30,00 25,00 20,00 15,00 Ventilation double flux 91 % kwh/(m2a) Ventilation double flux 75 % kwh/(m2a) Ventilation simple flux kwh/(m2a) 10,00 5,00 0,00 0 2 4 6 8 10

77 RAMEN <> VENTILATIE Als ik mijn ramen vervang, moet ik een ventilatiesysteem installeren Welk systeem (nu en op lange termijn)? N Een systeem voor mechanische ventilatie heeft een beter rendement als de onbewuste ventilatie wordt beperkt. Indien n 50 > h GMV Afgevoerde lucht is kouder (vermenging van buiten- en binnenlucht) Temperatuurverschil tussen afgevoerde lucht en toegevoerde buitenlucht is kleiner Zie grafiek

78 RAMEN <> VENTILATIE Als ik mijn ramen vervang, moet ik een ventilatiesysteem installeren Welk systeem (nu en op lange termijn)?

79 RAMEN <> VENTILATIE Als ik mijn ramen vervang, moet ik een ventilatiesysteem installeren Welk systeem (nu en op lange termijn)? N Een systeem voor mechanische ventilatie heeft een beter rendement als de onbewuste ventilatie wordt beperkt. Beperkte/niet-gegarandeerde ventilatiedebieten (bijkomend belang) Source / Bron: PRO-CLIMA

80 RAMEN <> VENTILATIE Als ik mijn ramen vervang, moet ik een ventilatiesysteem installeren Welk systeem (nu en op lange termijn)? Opgelet, het zijn slechts aanbevelingen!! In een overgangsperiode is dit zeker te overwegen!! Er kan een mechanische-ventilatiesysteem worden geïnstalleerd zelfs als de luchtdichtheid van het gebouw niet optimaal is

81 RAMEN <> VENTILATIE Als ik mijn ramen vervang, moet ik een ventilatiesysteem installeren Welk systeem (nu en op lange termijn)? DOEL: Op termijn hoge prestaties realiseren > systeem met dubbele stroom 40,00 016 35,00 30,00 25,00 20,00 15,00 Ventilation double flux 91 % kwh/(m2a) Ventilation double flux 75 % kwh/(m2a) Ventilation simple flux kwh/(m2a) 10,00 5,00 0,00 0 2 4 6 8 10

82 RAMEN <> VENTILATIE Als ik mijn ramen vervang, moet ik een ventilatiesysteem installeren Welk systeem (nu en op lange termijn)? DOEL: Op termijn hoge prestaties realiseren N OPTIMAAL: meteen systeem D (dubbele stroom) met warmteterugwinning voorzien

83 RAMEN <> VENTILATIE Als ik mijn ramen vervang, moet ik een ventilatiesysteem installeren Welk systeem (nu en op lange termijn)? DOEL: Op termijn hoge prestaties realiseren N TUSSENTIJDS: Een volledig/onvolledig systeem C (enkele stroom) voorzien dat tot een systeem D kan worden omgevormd Afvoer: Het extractienet volledig of gedeeltelijk realiseren - het zal kunnen worden behouden Toevoer: Als de ramen in droge vertrekken (of woonkamers) worden vervangen > tijdelijke muuropeningen voorzien in de betreffende vertrekken, die op termijn zullen worden gedicht De groep met enkele stroom zal moeten worden vervangen door een groep met dubbele stroom (aan de investering denken!)

84 RAMEN <> VENTILATIE Als ik mijn ramen vervang, moet ik een ventilatiesysteem installeren Welk systeem (nu en op lange termijn)? DOEL: Op termijn hoge prestaties realiseren N BASIS (= naleving van de reglementaire eisen) > Zich alleen bekommeren om de ruimten waar ramen werden vervangen Afvoer: Tijdelijke individuele mechanische afzuigventilatoren voorzien die niet door de verlichting van de betreffende ruimte worden gestuurd Toevoer: Tijdelijke muuropeningen voorzien in de betreffende vertrekken, die op termijn zullen worden gedicht

85 RAMEN <> VENTILATIE Als ik mijn ramen vervang, moet ik een ventilatiesysteem installeren Welk systeem (nu en op lange termijn)? DOEL: Op termijn gemiddelde prestaties realiseren N OPTIMAAL: Meteen systeem C (enkele stroom) voorzien

86 RAMEN <> VENTILATIE Als ik mijn ramen vervang, moet ik een ventilatiesysteem installeren Welk systeem (nu en op lange termijn)? DOEL: Op termijn gemiddelde prestaties realiseren N TUSSENTIJDS: Een gedeeltelijk systeem C (enkele stroom) voorzien dat later kan worden vervolledigd Afvoer: Het extractienet volledig of gedeeltelijk realiseren - het zal kunnen worden behouden Toevoer: Als de ramen in droge vertrekken (of woonkamers) worden vervangen > muuropeningen of openingen in de ramen voorzien in de betreffende vertrekken

87 RAMEN <> VENTILATIE Als ik mijn ramen vervang, moet ik een ventilatiesysteem installeren Welk systeem (nu en op lange termijn)? DOEL: Op termijn gemiddelde prestaties realiseren N BASIS (= naleving van de reglementaire eisen) > Zich alleen bekommeren om de ruimten waar ramen werden vervangen Afvoer: Tijdelijke of definitieve individuele mechanische afzuigventilatoren voorzien die niet door de verlichting van de betreffende ruimte worden gestuurd Toevoer: Tijdelijke muuropeningen voorzien in de betreffende vertrekken, die op termijn zullen worden gedicht

88 RAMEN <> VENTILATIE Als ik mijn ramen vervang, moet ik een ventilatiesysteem installeren In alle gevallen (geschikter voor residentiële gebouwen) N In een vertrek waar ik meer comfort wens > kan een gedecentraliseerd systeem met dubbele stroom worden voorzien (tijdelijk of definitief)

89 INHOUDSTAFEL KEENNISOPFRISSING ALGEMENE AFWEGINGEN GERELATEERDE WERKEN N Inleiding N Ramen N Isolatie N Andere gevallen?

90 ISOLATIE SCHEIDINGSCONSTRUCTIES <> ARCHITECTUUR Wat wil ik behouden? N Mijn gebouw / is er een beschermde gevel? N Zijn mijn gevels zichtbaar vanaf de straatkant? Dragen ze bij tot de homogeniteit van het geheel? N Zijn er binnen decoratieve elementen die een zeker belang hebben (lijstwerk, schilderwerk, betegelingen, )?

91 ISOLATIE SCHEIDINGSCONSTRUCTIES <> ARCHITECTUUR Voor welke gevels moet er een vergunning worden aangevraagd? N Een vergunning heeft een bepaalde geldigheidstermijn Het is interessant één enkele vergunning aan te vragen voor het geheel van de werken

92 ISOLATIE SCHEIDINGSCONSTRUCTIES <> BEHEER VAN DE OVERVERHITTING Wil ik een toegankelijke massa behouden?

93 ISOLATIE SCHEIDINGSCONSTRUCTIE _1 <> ISOLATIE SCHEIDINGSCONSTRUCTIE_2 (AANGRENZEND) Als ik mijn wanden isoleer, moet ik N de koudebrug ter hoogte van de verbinding beheren N voor de continuïteit van de luchtdichtheid zorgen Waarom? N Om de duurzaamheid van het gebouw te garanderen Zie de presentatie van de technische details op D2

95 ANDERE GEVALLEN Wenst u andere gevallen voor te leggen?

96 TE ONTHOUDEN VAN DE PRESENTATIE? N Om een gefaseerde renovatie te kunnen plannen, is een goede beheersing van alle technische en reglementaire aspecten en een totaalbeschouwing vereist.

97 TOOLS Gids Duurzame Gebouwen www.gidsduurzamegebouwen.brussels N Thema Energie Websites N Opleiding Duurzame Gebouwen https://leefmilieu.brussels/themas/gebouwen/goede-praktijken-om-tebouwen-en-te-renoveren/om-u-te-helpen/opleidingen-duurzaa-104 Enkele opleidingen om verder te gaan: - Verwarming en sanitair warm water: ontwerp - Ventilatie: ontwerp en regeling - Renovatie met hoge energie-efficiëntie in de Brusselse context

98 CONTACT Muriel BRANDT Gedelegeerd zaakvoerster en projectverantwoordelijke écorce sa + 32 4 226 91 60 info@ecorce.be BEDANKT VOOR UW AANDACHT