Passiefhuis-Platform vzw De REFLEX voor energiebewust bouwen Investeren en bouwen: renoveren naar laagenergie, verbouwen naar passief Stefan Van Loon Technisch adviseur en definitie Geïntegreerde visie e maatregelen Integrale benadering: prefabricage 1
en definitie Waar staan we vandaag? energiebehoefte voor verwarming gemiddeld: 200 kwh/m².a nieuwbouw: 120 kwh/m².a LE-woning: 60 kwh/m².a passiefhuis: 15 kwh/m².a primaire energiebehoefte voor alle energie samen gemiddelde: Huishoudstroom Ventilatie Warm water Verwarming 270 kwh/m².a nieuwbouw: 170 kwh/m².a LE-woning: 100 kwh/m².a passiefhuis: 42 kwh/m².a 2
Uitgangspunten: de trias energetica minder energie, meer comfort 1. energieverbruik voorkomen: passieve strategieën 2. efficiënt hernieuwbare energie gebruiken: actieve strategieën 3. efficiënt niet-hernieuwbare energie gebruiken: actieve strategieën Uitgangspunten: de trias energetica een kompas voor de kostenefficiënte integratie van energie- en comforteisen 1. energieverbruik voorkomen (passieve strategieën) 2. efficiënt hernieuwbare energie gebruiken (actieve strategieën) 3. efficiënt niet-hernieuwbare energie gebruiken (actieve strategieën) 3
Uitgangspunten: focus op de gebouwschil passief bouwen = investeren in een performante gebouwschil, daarna in technieken hoger comfort minder temperatuurverschillen minder tochtgevoel vereenvoudiging technieken reductie van het verwarmingsvermogen afgifte mogelijk via hygiënisch ventilatiedebiet futureproof: stepping stone naar nulenergie gemakkelijke upgrade naar nulenergie in de toekomst zonder nieuwe ruwbouwwerken Definitie van een passief gebouw Netto energiebehoefte voor verwarming per jaar: Q heat, net 15 kwh/(m².a) Oververhittingsgraad boven 25 C (van de 8760 uren) 5% Geverifieerde luchtdichtheid: n 50 0,6 h -1 4
Hoe berekenen we de energievraag? rekentool voor passiefhuizen: PHPP Klimaat: Ukkel Binnentemperatuur: 20 C Gebouw: CURSUSVOORBEELD PHPP2007 25/09/2009 Gebouwtype/gebruik: Locatie: Geconditioneerde vloeroppervlakte A EB : 192 m² Jan Feb Mar Apr Mei Jun Jul Aug Sep Oct Nov Dec Jaar Verwarmingsgraaduren - buiten13,0 11,6 10,6 8,4 5,4 3,7 2,0 2,2 4,5 7,2 10,3 12,2 91 kkh Verwarmingsgraaduren - bodem7,1 6,8 7,5 6,8 6,2 5,1 3,9 3,4 4,0 4,6 5,2 6,3 67 kkh verliezen - buiten 1066 952 870 691 442 303 160 178 372 585 844 1001 7466 kwh verliezen - bodem 178 170 188 170 155 128 97 86 100 116 132 159 1679 kwh Som Spec. verliezen 6,5 5,8 5,5 4,5 3,1 2,2 1,3 1,4 2,5 3,7 5,1 6,0 47,6 kwh/m² Zonnewinsten - noord 17 32 57 86 116 121 119 103 72 46 21 14 804 kwh Zonnewinsten - Oost 16 32 56 90 124 127 133 111 73 47 21 14 846 kwh Zonnewinsten - Zuid 127 186 278 353 423 403 427 406 322 248 142 100 3416 kwh Zonnewinsten - West 36 55 91 125 156 152 149 142 107 77 41 27 1157 kwh Zonnewinsten - Horiz. 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 kwh Zonnewinsten - opaak 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 kwh Interne warmtewinsten 300 271 300 290 300 290 300 300 290 300 290 300 3532 kwh Som spec. zonnewinsten + interne 2,6 3,0 4,1 4,9 5,8 5,7 5,9 5,5 4,5 3,7 2,7 2,4 50,8 kwh/m² Benuttingsfactor 100% 100% 99% 86% 53% 39% 23% 25% 55% 90% 100% 100% 65% Verwarmingsverbruik 748 546 286 44 0 0 0 0 0 54 462 705 2846 kwh Spec. verwarmingsverbruik 3,9 2,8 1,5 0,2 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,3 2,4 3,7 14,8 kwh/m² Som spec. zonnewinsten + interne spec. verliezen, winsten, verwarmingsverbruik [kwh/(m²maand)] 7 6 5 4 3 2 1 0 Spec. verwarmingsverbruik Som Spec. verliezen Jan Feb Mar Apr Mei Jun Jul Aug Sep Oct Nov Dec Verwarmingsverbruik: vergelijking EN 13790 maandmethode 2846 kwh/a 14,8 kwh/(m²a) geconditioneerde vloeroppervlakte PHPP, jaarmethode 2949 kwh/a 15,4 kwh/(m²a) geconditioneerde vloeroppervlakte Jaarlijks verwarmingspe maand 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 Totaal riode methode Dagen 31 28 31 30 31 30 31 31 30 31 30 31 365 205 Buitentemp. 2,50 2,70 5,72 8,28 12,75 14,87 17,37 17,07 13,69 10,39 5,68 3,56 9,6 5,3 Straling noord 10,6 19,5 32,9 49,4 66,7 69,7 71,2 59,9 41,9 27,5 12,9 8,7 471 151 Straling oost 14,6 26,6 45,2 69,8 93,7 94,0 98,8 85,1 57,4 38,2 17,9 12,3 654 167 Straling zuid 31,1 44,0 64,5 78,6 91,2 85,8 89,8 88,5 73,3 57,9 34,1 24,1 763 291 Straling west 15,5 26,1 47,1 70,7 92,6 92,6 89,6 81,9 58,0 38,2 18,3 11,6 642 251 Straling horizontaal 20,0 36,9 66,2 102,1 139,8 141,0 141,8 123,4 84,2 53,5 24,3 15,6 949 285 THemel -7,50-7,30-4,28-1,72 2,75 4,87 7,37 7,07 3,69 0,39-4,32-6,44-0,4 Bodemtemp 10,47 9,91 9,96 10,62 11,71 12,93 14,82 15,38 14,46 13,80 12,72 11,50 12,4 11,2 Gebruikersinvloed: berekening versus meting 5
Geïntegreerde visie Geïntegreerde visie Belang van een geïntegreerde visie bij nieuwbouw De verschillende componenten spelen op elkaar in: compactheid en oriëntatie Inbouwen van schrijnwerk Plaatsen van hoogperformante isolatie Specifieke beglazing Specifieke technieken Luchtdichtheid Passiefwoning te Kalmthout, art-men 6
Geïntegreerde visie Dak: vervangen of aanpassen? Wat is de verwachte levensduur van het dak? Hoe aansluiten op de rest van de gebouwschil? Van zolder naar extra verdieping? Schaarbeek, renovatie Denys Sint-Lambrechts-Woluwe, vernieuwbouw Damman Geïntegreerde visie www.srg-hamburg.de Pettenbach 7
Geïntegreerde visie Schaarbeek, renovatie Denys Geïntegreerde visie Schaarbeek, renovatie Denys 8
Geïntegreerde visie Isolatie Bouwknopen => Hoe kunnen de verschillende maatregelen deel uitmaken van één groot plan, dat de verschillende onderdelen verbindt: Op luchtdichte wijze Op koudebrugarme wijze Over de verschillende stappen heen =>Hoe kan het potentieel van de verschillende ingrepen worden gemaximaliseerd? ~> wanneer je iets doet, doe het dan goed. Geïntegreerde visie Koppeling van maatregelen die de energiebehoefte reduceren met anders gemotiveerde ingrepen (comfortstijging, nood aan vervanging, uitbreiding, functieverandering, herinrichting, herindeling, ) Voorbeeld: Vernieuwing van de gevelbekleding: Plaatsen steiger, afkappen oude pleister, herstellen ondergrond en aanbrengen van de nieuwe pleisterlaag zijn kosten die gemaakt worden Extra kost voor het aanbrengen van buitenisolatie beperkt zich tot materiaal plus manuren voor de isolatie zelf Nadien extra gaan isoleren vergt dezelfde handelingen, en is dus te duur om te ondernemen voor het volgende vervangtijdstip van de bepleistering Wanneer componenten worden vervangen, doe je dat met de verwachte levensduur van die component in gedachten. 9
e maatregelen Isolatie Eventuele beperkingen: Opgelegd: Ruimtelijke ordening of monumentenzorg Waardevolle gevel en/of binneninrichting Vrijwillig: Budget Impact van de werken Aard van de werken Drie types wandisolatie, elk aangepast aan situatie Binnenisolatie Spouwvulling Buitenisolatie Verder ook dakisolatie in verschillende vormen 10
Spouwvulling Spouwvulling Binnenisolatie Buitenisolatie Groot potentieel: 55% woningen niet geïsoleerde buitenmuren 70% woningen: spouwmuur Goedkope techniek (+/- 20 /m²) Wordt in België niet veel gebruikt Rockwool www.milieucentraal.nl Spouwvulling Spouwvulling Binnenisolatie Buitenisolatie Geert Hoevenaghel, WTCB 11
Binnenisolatie Spouwvulling Binnenisolatie Buitenisolatie Binnenwanden Renovatie Luik, Ecohom, arch. Yves Piron Binnenisolatie Spouwvulling Binnenisolatie Buitenisolatie Binnenvloeren L Oréal 12
Binnenisolatie Spouwvulling Binnenisolatie Buitenisolatie Algemeen: Helemaal niet evident: Staat van bestaande constructie is bepalend of dit kan of niet Luchtdichte afwerking aan de binnenzijde is een must Daarnaast ook verder kijken naar vochthuishouding Andere nadelen: Minder thermische massa Verlies van binnenruimte En wat als de binnenzijde ook waardevol is? Eventueel gedeeltelijke isolatie Buitenisolatie Spouwvulling Binnenisolatie Buitenisolatie Verschillende oplossingen, van in situ tot geprefrabriceerd Sleephelling De Pinte 13
Buitenisolatie Spouwvulling Binnenisolatie Buitenisolatie Al de andere componenten moeten worden aangepast: Ramen en deuren integreren en eventueel verplaatsen Mechelen, Praet Verlinden Deurne Buitenisolatie Spouwvulling Binnenisolatie Buitenisolatie Koudebrug veroorzaakt door balkons Mechelen, Praet Verlinden 14
Buitenisolatie Spouwvulling Binnenisolatie Buitenisolatie Ludwigshafen Buitenisolatie Spouwvulling Binnenisolatie Buitenisolatie Funderingsaansluiting: Onderkappen Randisolatie Herselt De Pinte 15
Integrale oplossingen Integrale oplossingen: Brogården, Zweden Verplaatsen van de balkons: Oplossen koudebruggen Vergroten binnenruimte Eventueel: bewoners kunnen blijven voor na Brogården, Zweden, renovatie naar passiefstandaard, Bron: Ulla Janson, Lunds University LTH; Picture : WSP 16
Integrale oplossingen: Brogården, Zweden Opbouwen van een nieuwe continue schil: Koudebrugarm of vrij Betere luchtdichtheid Eenvoudige inbouw van nieuwe ramen Brogården, Zweden, renovatie naar passiefstandaard, Bron: Ulla Janson, Lunds University LTH; Picture : WSP Integrale oplossingen: Brogården, Zweden na voor Brogården, Zweden, renovatie naar passiefstandaard, Bron: Ulla Janson, Lunds University LTH; Picture : WSP 17
Integrale oplossingen: Sterreveld, Wezembeek-Oppem Herbouw van op betonskelet, nieuwe balkons, nieuwe ramen, nieuwe gevel, nieuwe circulatie Integrale oplossingen: Sterreveld, Wezembeek-Oppem Extra woningen + uitbreiding sociale functies Integratie van hernieuwbare technieken en BIM 18
Stand van zaken 19
Waar willen we naar toe? Prefabricatie Weinig contractors Oplossing voor volledig bouwproces Geen technische compromissen, gecoördineerde modules: kwaliteitsbewaking Snelle bouwtijd Met zittende bewoners Bron: IEA ECBCS Annex 50 Prefabricatie: methode opmeten Monatge op de werf uitwerken Productie in atelier Bron: TES energyfacade 20
Prefabricatie: methode Opmeten 3D laser scanning Bron: TES energyfacade Prefabricatie: methode Uitwerken Bestaande buitengevel Installatie ter plaatse Geprefabriceerde module Na het beïndigen van de montage kan het oude raam langs binnen verwijderd worden Bron: ECBCS Annex 50, Sonja Geier 21
Prefabricatie: methode Uitwerken Bron: ECBCS Annex 50, René Kobler Bron: TES energyfacade Prefabricatie: methode Uitwerken Bron: IEA SHC Task 37 final workshop, Antwerpen, 2009 René Kobler, IEA ECBCS Annex 50 22
Prefabricatie: methode Uitwerken Bron: IEA SHC Task 37 final workshop, Antwerpen, 2009 René Kobler, IEA ECBCS Annex 50 Bron: ECBCS Annex 50, René Kobler Prefabricatie: methode Productie Bron: ECBCS Annex 50, René Kobler Bron: TES energyfacade 23
Prefabricatie: Voor welke toepassingen? Grote gebouwen: appartementsgebouwen, kantoren, sociale huisvesting,... Bron: Sonja Geier Prefabricatie: Voor welke toepassingen? Grote gebouwen: appartementsgebouwen, kantoren, sociale huisvesting,... Bron: ECBCS Annex 50, René Kobler Source: 24
Prefabricatie: Voor welke toepassingen? Wijkniveau De Kroeven, Roosendaal Bron: ECBCS Annex 50, René Kobler Prefabricatie: Voor welke toepassingen? Wijkniveau De Kroeven, Roosendaal 25
Prefabricatie: Voor welke toepassingen? Wijkniveau De Kroeven, Roosendaal Prefabricatie: Voor welke toepassingen? Wijkniveau De Kroeven, Roosendaal 26
Prefabricatie: Voor welke toepassingen? Wijkniveau De Kroeven, Roosendaal Prefabricatie: Voor welke toepassingen? Wijkniveau De Kroeven, Roosendaal 27
Prefabricatie: Voor welke toepassingen? Vergroting woonoppervlak Bron: Soltag project Velux, Copenhagen, Denmark Prefabricatie: Voor welke toepassingen? Vergroting woonoppervlak Bron: Synergy, Loi # 42 28
Wanneer je iets doet, doe het dan goed : De meerkost om een component in het midden van zijn levensduur te vervangen is veel groter dan de initiële meerkost om de component direct toe te passen Renovatie gaat niet zozeer over energie, maar over extra functionaliteit, meer comfort, meer ruimte, hogere levensstandaard. Maar wanneer je hiernaar renoveert, neem dan zeker ook energie mee. Indien gefaseerde renovatie (vooral voor individuele woningen): Nood aan een integraal plan Beschikbaarheid van oplossingen, ook voor moeilijke punten (bv. met binnenisolatie) Best is een integrale oplossing, prefabricage biedt hierbij een extra troef 29