Nieuwe Bouwloods Sint Jan Concept en Ruimtelijk Plan In opdracht van de Gemeente s-hertogenbosch Dr. R.R. Knoop Gordion Cultureel Advies Drs. R. van Zoest Kunsthistorisch Bureau D Arts Drs. C. Uringa Kunsthistorisch Bureau D Arts Prof. ir. H.J. Henket Bureau Henket & partners December 2009 < Beeld uit het filmpje over de Nieuwe Bouwloods Sint Jan, te zien op: www.s-hertogenbosch.nl > Stad en Wijken> Monumenten
Inhoud 2 1. Opdracht 5 Structuurplan 21 2. Concept 2.1 Visie en ambitie 7 2.2 Publiek Huidige situatie sint Jan 8 Huidige situatie stad 10 Beoogd publiek 10 Duurzaamheid 12 2.3 Inhoud Boodschap 12 Dragers 17 Vormen 18 2.4 Werking Entree 19 Routing 19 Kennis en beleving 19 Uitvalspunt bezoek stad 20 Atelier Beeldhouwer-in-residence 20 2.5 Samenhang Bouwloods en Kathedraal één 41 Gebouw organisatie communicatie context 41 3. Haalbaarheid 3.1 Voorbeelden elders 42 3.2 Functies verplaatsen 42 3.3 Insteek stakeholders 42 3.4 Regulering bezoekersstromen 44 3.5 Bouwen naast de Sint Jan 45 4. Ruimtelijk 4.1 Transformeren Bouwloods 46 4.1 Visie op directe omgeving 46 4.3 Gebruikseisen piekbelasting 46
5. Financieel 5.1 Investering 53 5.2 Exploitatie 54 5.3 Modellen 55 5.4 Haalbaarheid 57 5.5 Rendement 57 5.6 Perifere effecten 57 6. Organisatie, bestuur 6.1 Optimale betrokkenheid 60 6.2 Groeimodel 60 6.3 Bestuur+Directie-model 60 6.4 Raad van Toezicht-model 60 Bijlage 1 Opengestelde kathedralen in Europa 67 Bijlage 2 Gesprekspartners 68 Illustratieverantwoording en colofon 69 Een visionaire ambitie past bij de Sint Jan. Opiniestuk Gerard Rooijakkers 70 7. Voorwaarden 7.1 Draagvlak 62 7.2 Monumentenstatus en archeologie 62 7.3 Alternatieve routing 64
12 2.3 Inhoud Boodschap In de Nieuwe Bouwloods Sint Jan worden op aanschouwelijke wijze thema s belicht die vertellen over de bouw, de geschiedenis, de betekenis en het functioneren van de kathedraal. De eeuwenoude band tussen bouwloods en kerk is vandaag de dag nog springlevend en vormt het uitgangspunt voor het bezoek. Waarom werd de kerk gebouwd? Door wie? Hoe werd de bouw betaald? Wat is een gotische kerk? Hoe werd de kerk gebouwd? Hoe werd en wordt de kerk gebruikt? Hoe komt het dat de kerk er vandaag nog steeds staat? De gekozen thematiek belicht allerlei aspecten die nauw met elkaar zijn verbonden. Het belangrijkste doel is de bezoeker een globaal referentie kader aan te reiken om een bezoek aan de Sint Jan zelf meer reliëf en verdieping te geven. De presentatie maakt de bezoekers nieuwsgierig. Bij het verlaten van de Nieuwe Bouwloods heeft de bezoeker op verschillende basale en meer specifieke vragen een antwoord gekregen. Het bestaan van een kathedraal als de Sint Jan wordt niet meer als vanzelfsprekend ervaren.? Bouwloods Waar een kathedraal werd gebouwd, stond een bouwloods. De bouwloods van de Sint Jan was het kloppende hart van de bouwplaats. Op deze plek werd ontworpen, georganiseerd, beraadslaagd en vooral hard gewerkt aan afzonderlijke onderdelen van de kerk. De bouwloods was van de kerk fabriek, die werd gevormd door een aantal kerkmeesters die verantwoordelijk waren voor de kerkdiensten, de begraafplaats en het gebouw. En dus ook voor de nieuw te bouwen kerk. Zij zorgden voor de aankoop van het materiaal en betaalden de salarissen aan de werklieden uit. Toen de bouw van de kathedraal was afgerond, deed de bouwloods dienst als opslagplaats. Ook gebruikte men de loods voor het onderhoud en de vele restauraties aan de kathedraal. Dit thema vormt bij uitstek een geschikte inleiding voor de multimediapresentatie, zodat bezoekers weten wat een bouwloods was en waarom het gebouw waarin zij zich bevinden ook zo genoemd is. Zij hebben kennis genomen van de functies die een bouwloods had, hoe lang deze heeft bestaan en van wie de bouwloods was. Hemel op aarde De middeleeuwse samenleving was doordesemd van religie, waarin de Mariadevotie een centrale rol speelde. Het leven op aarde was slechts een opmaat voor het eeuwige leven na de dood. Dit tijdelijk verblijf op aarde moest dan ook zo deugdzaam mogelijk worden ingericht. Vanuit dat gevoel kwamen de drang en het verlangen voort een grootse kerk te doen verrijzen die ruim, hoog en licht was. Het moest een passende plek vormen voor de verering van God en heiligen. De gotische bouwstijl sloot goed aan
13
14 bij deze wens. Tegelijkertijd liet dit ook zien waartoe de Bossche gemeenschap in staat was. In de dertiende eeuw groeide s-hertogenbosch uit tot een stad van importantie aan de noordgrens van Brabant. De ambitieuze kerkbouw gaf uitdrukking aan die groei. Bezoekers komen meer te weten over de religieuze beleving in de middeleeuwen, de initiatiefnemers van de kerkbouw en het historische kader van de groeiende stad. Kaarten en animaties van de stad in deze tijd en objecten die gerelateerd zijn aan religieus leven en de Mariadevotie brengen het onderwerp tot leven. Bouwen buiten de muren Op de plek waar een romaanse kerk stond, buiten de stadsmuren, werd rond 1350 begonnen met de bouw van een grote gotische kerk, gewijd aan Johannes de Evangelist en Maria. Eeuwenlang werkte men aan de totstandkoming van dit immense bouwwerk. Dit proces en de geografische context van middeleeuws s-hertogenbosch worden in kaart gebracht. Aan de hand van een animatie wordt de bezoekers getoond in welke volgorde en wanneer de verschillende onderdelen van de kerk tot stand kwamen. Daardoor is het ook mogelijk om te laten zien dat de gotische kerk over haar romaanse voor ganger heen werd gebouwd. De verschillende ruimtes in de kathedraal worden onder de aandacht gebracht en de functie die ze hebben toegelicht. De keuze voor de plek, de bouwvolgorde en geschiedenis passeren kortom op enerverende wijze de revue. Spitsbogen, steunberen en windassen Het blijft ook vandaag de dag fascinerend dat men een kerk als de Sint Jan heeft kunnen bouwen. Grote hoeveelheden bouwmaterialen vormden de basis. Die kwamen soms van heinde en verre, vaak over waterwegen. Baan brekende technieken, ingenieuze hulpstukken en slimme gereed schappen maakten het mogelijk een gebouw op te richten dat tot in de hemel leek te reiken. Bezoekers krijgen een indruk van wat er allemaal bij de bouw van deze kerk kwam kijken. Middeleeuwse afbeeldingen van kathedraal bouw, oude gereedschappen en replica s van hulpstukken, zoals formelen en tred raderen, geven inzicht in de gebruikte bouw technieken. Interactieve opstellingen van deze replica s doen bezoekers ervaren hoe de bouw in zijn werk ging. Mensenwerk Niet alleen belangrijke bouwmeesters en kunstenaars zoals Jeroen Bosch hebben een onmisbare bijdrage geleverd aan de bouw van de Sint Jan. Vele generaties ambachtslieden hebben aan de totstandkoming van de kerk gewerkt: steen- en beeldhouwers, mortelmakers, smeden, glazeniers en dakdekkers. Zij hebben hun sporen nagelaten. Wie waren deze mensen en waar kwamen ze vandaan? Bezoekers ontdekken wat voor ambachtslieden er aan de kerk hebben gewerkt en wat wij nu nog over hen weten. Over geleverde ontwerptekeningen en kleine signaturen geven de kerk een menselijk gezicht. Tijdens de rondgang in de kathedraal wordt op verschillende plekken aan het werk van deze kunstenaars en ambachts mannen gerefereerd. Eeuwenoude getuigen Het beeldhouwwerk dat aan de buitenzijde van de kerk te zien is, wordt ge ken merkt door een rijke thematiek en een aansprekende vormentaal.
15
30
31
32
33
34 << Zicht op exterieur en interieur exositie begane grond < Doorkijk op expositie en beeldhouwersatelier > Multimedia theater
35
36
37
38
39
40 << Eerste etage met uitzicht op de Sint Jan < Beelden, luchtboogruiters en bouwfragmenten op de eerste etage > Schatkamer met onder andere Mirakelboek en Mariamantels >> Onderdoorgang naar Sint Jan >> Onderdoorgang vanaf Sint Jan naar Schatkamer
41
42
43
44
45
54 Zicht op Nieuwe Bouwloods Sint Jan vanuit Hinthamerstraat Maquette Bureau Henket & Partners, foto Fas Keuzenkamp
55
56 Zicht op Nieuwe Bouwloods Sint Jan vanuit Torenstraat Maquette Bureau Henket & Partners, foto Fas Keuzenkamp
57