Acanthoche/ys spixii. Foto: D. Kelderman De Deukschildpadden Acanthochelys spixii en Platemys platycephala in het terrarium D. Kelderman Bachlaan 562 5011 BM Tilburg INLEIDING Het is nu al weer een paar jaar geleden dat ik van de Stichting Schildpaddenopvang Alphen aid Rijn een aantal jonge Stekelnekdeukschildpadden, Acanthochelys spixii, heb gekregen. De dieren waren op Schiphol in beslag genomen en uiteindelijk bij het Schildpaddenopvangcentrum in Alphen aid Rijn terecht gekomen. Via via hoorde ik dat een bevriende schlldpaddenliefuebber zijn groep Roodkopdeukschildpadden, Platemys platycephala, weg wilde doen. Een afspraak was snel gemaakt en sinds juru 1993 ben ik in het bezit van drie van deze bijzonder mooie schildpadden. De soorten van het genus Platemys behoren tot de klein blijvende Chelidae, de Slangehalsschildpadden. De grootste soort, Acanthochelys macrocephala, wordt 23 em. Dit gegeven maakt de dieren erg geschikt om in terraria verzorgd te worden. Ze behoren echter niet tot de gemakkelijkste schildpadden om te verzorgen. Ik vind deze dieren niet geschikt om met andere soorten Schildpadden samen te houden omdat ze, in het bijzonder P platycephala, erg op hun rust zijn gesteld. Ook al vanwege het feit dat mijn beide soorten uit een heel verschillend klimaat komen, hebben ze ieder hun eigen onderkomen. TNDELlNG Er zijn op dit moment vijf verschillende soorten Deukschildpadden beschreven. V66r 1986 behoorden aj deze Schildpadden tot het genus Platemys. Iverson heeft op basis van door anderen uitgevoerd onderzoek in 1986 de soorten Platemys macrocephala, Platemys pal- 36 Lacerta 54( I)
lidipectoris, Platemys radiolata en Platemys spixii in een ander genus ondergebracht, het genus Acanthochelys (IVERSON, 1986). Dat betekent dat het genus Platemys nu nog s1echts uit een soort bestaat: P. platycephala. Van de genoemde soorten worden aileen P. platycephala en A. spixii door enkele liefhebbers in Nederland gehouden. De bekendste van deze is wei de Roodkopdeukschildpad, P. platycephala (Schneider, 1792). AI eerder is over deze soort in Lacerta gepubliceerd (HOFSTRA, 1982). Deze schildpad komt voor in het noordelijke deel van Zuid-Amerika, o.a in de Guyana's, Ecuador, Colombia, Noord-Brazilie en Peru. De tweede soort die in Nederland enige bekendheid heeft is de Zwarte Stekelnekdeukschildpad, A. spixii (Dumeril en Bibron, 1835). Deze schildpad komt voor in Noord-Argentinie, Zuid Brazilie en Uruguay. De dieren die ik op dit moment verzorg komen ailemaal uit de buurt van Montevideo in Uruguay. Uruguay heeft een gematigd subtropisch klimaat wat te vergelijken is met Zuid-Europa. De gemiddelde temperatuur is daar l7 C. De warmste maanden zijn december, januari en februari met een gemiddelde temperatuur van 23 C. De koudste maanden zijnjuli en augustus. Dan is het er maar 13 tot l5 C. Het merendeel van de in het wild levende populaties in Uruguay komt voor in de kustgebieden van het departement Rocha. De derde soort, Acanthochelys pallidipectoris (Freiberg, 1945), de Chaco Halswender, vindt men in het noorden van Argentinie. Acanthochelys radiolata (Mikan, 1820), de Braziliaanse Stralen- Moerasschild-pad, komt voor in centraal en oostelijk Zuid-Amerika, vanaf het Amazone-gebied tot Sao Paulo. De laatste soort is A. macrocephala (Rodin, Mittelmeier & McMorris, 1984), de Grootkop Pantanal Deukschildpad. Over deze laatste drie soorten is echter niet erg veel bekend. KORTE BESCHRIJVING VAN ACANTHOCHELYS SPIXII A. spixii is een kleine, tot 17 em groot wordende schildpad. De dieren zijn erg sober getekend. De kleur is zwart of ook wei donkerbruin, dat laatste doorgaans aileen bij jonge dieren. De volwassen dieren die ik de afgelopen jaren heb gezien waren bijna geheel zwart. De poten, kop en nek zijn over het algemeen grijs van kleur. De vrij korte nek is bezet met behoorlijk stekelige punten. Het rugschild (carapax) heeft vanaf het tweede werve1schild een duide1ijke lengtegroef. Hierdoor worden deze diereo in Nederland Stekelnekdeukschildpad genoemd. Bij jonge dieren is deze groef echter nog niet aanwezig, maar is er een flauwe lengtekiel. A. spixii 1eeft in de vrije natuur in ondiep langzaam stromend water met bij voorkeur een modderige bodem en een rijke p1antengroei zodat de dieren zich bij gevaar snel kunnen verstoppen. Ook nemen de dieren graag een zonnebad op drijvende planten zoals de waterhyacint (BUSKIRK, 1991). Omdat de dieren erg schuw zijn en een nogal verborgen levenswijze hebben is hierover niet erg veel bekend. In het wild eten ze slakken en larven van amfibieen. In gevangenschap echter eten ze ook vlees, vis, garnalen, regenwormen, meelwormen en kattebrokjes. Over voortplanting in de natuur is weinig bekend. FREIBERG ( 1981) vond eens een legse1 van zeven bijna ronde eieren met een diameter van 2,5 em. Wat er verder met dit 1egsel is gebeurd, is mij niet bekend. In gevangenschap is er een keer met deze schildpad gekweekt. Lehman schafte in 1982 een koppel dieren aan, gelmporteerd uit Argentinie. Hij hie1d de dieren in een 37
P/atemys p/atycepha/a. bak van 150x50x50 em, met een waterhoogte van 20 em. AI in 1983 werden er vier eieren gelegd. Deze werden bij een temperatuur van 29 a 30 C uitgebroed. De luchtvochtigheid was 90%. Na 152 en 159 dagen zijn er twee jongen geboren van 3,1 en 3,2 em lang. De jonge pasgeboren sehildpadjes waren in tegenstelling tot de volwassen dieren prachtig van tekening. De eerste weken namen de jonge dieren aileen levend voedsel: kleine regenwormen en rode muggelarven. Later zijn ze ook gelatinevoer gaan eten (LEHMAN, 1988). VERZORGING VAN DE DIEREN De dieren die ik zelf verzorg hebben een verblijf van l35x50x40 em. Daarin is een landgedeelte van 30x50x23 em wat gevuld is met een mengsel van potaarde en rivierzand. Het watergedeelte is ongeveer 22 em diep. De verliehting en verwarrning bestaat uit een 60 watt Elstein straler en twee 25 watt lampjes. Mijn dieren zijn niet erg gesteld op een felle verliehting, ze Iaten dit merken door donkere plaatsen in het verblijf te zoeken. Het water wordt gefilterd door Foto: D. Keldennan een Eheim pomp type 2217 met een eapaeiteit van 1000 liter per uur. Het eerste anderhalf jaar heb ik de dieren samen gehouden met andere schildpadden zoals Hydromedusa tectifera (Argentijnse Slangehalsschildpad) en Chelodina longicollis (Australische Slangehalssehildpad). Omdat de beide andere soorten vee! actiever zijn en A. spixii duidelijk op rust is gesteld, is het beter om deze schildpadden niet met andere soorten samen te houden. Op dit moment probeer ik om niet meer dan twee soorten schildpadden in een bak te huisvesten, en dan bij voorkeur soorten die dezelfde levenswijze er op na houden. Nadat ik de dieren apart ben gaan houden zijn ze het een stuk beter gaan doen. Ze zijn vee! aetiever geworden en eten ook vee! beter. Naast rood vlees, regen- en meelwormen, eten de dieren nu ook garnalen, vis en kattebrokjes. Ook krijgen de dieren regelmatig nestmuizen te eten. Aile Slangehalsschildpadden die ik heb zijn overigens gek op nestmuizen. A. t.pixii is in de wintermaanden wat minder actief; ze verblijven dan wat meer op het landgedeelte 38
en eten ook minder. In hun natuurlijke verspreidingsgebied houden deze dieren een winterslaap. Mijn dieren zijn waarschijnlijk nog te klein om nu al eieren te leggen. Het grootste vrouwtje is 14 em, het grootste mannetje 13 em. De andere dieren zijn kleiner. Nude dieren het zo goed doen heb ik goede hoop om ze volwassen te krijgen en verwacht ik dat ze eens eieren zullen leggen. KORTE BESCHRIJVING VAN PlATEMYS PlATYCEPHAlA P. platycephala wordt iets groter dan de vorige soort, namelijk 18 a 19 em. Het is een zeer platte schildpad die in tegenstelling tot de vorige soort zeer fraai van kleur en tekening is. Dit is opvallend voor Slangehalsschildpadden omdat de meeste nogal saai van kleur zijn. Het carapax (rugschild) van P. platycephala is donkerbruin met een bijna zwarte vlinderachtige tekening. De onderzijde van de marginalia (randschilden) is mooi geel met hier en daar donkere vlekken. De brug is donker evenals het plastron (buikschild) dat aan de buitenkant fraai is afgezoomd met geel. De bovenzijde van de vrij kleine kop is oranjeachtig met in het midden een donkere vlek. De poten en de nek zijn donker van kleur. Aan de binnenzijde van de achterpoten bevinden zich enkele vergrote schubben. Zowel de beschreven Acanthochelys als ook Platemys hebben deze schubben. De nek is bezet met wratachtige uitsteeksels en aan de onderzijde van de kin hebben de dieren twee baarddraden. Bij deze diereo is de deuk in het rugschild veel duidelijker te zien dan bij de vorige soort. Deze schildpadden komen voor in het noordelijke deel van Zuid-Amerika waar het een stuk warmer is. Het zijn bewoners van het regenwoud. Ze Ieven er in kleine poelen en meertjes. Ze vermijden echter grote rivieren FREIBERG ( 1981 ). Wie de natuurdocumentaire 'The flooded forest' ooit heeft gezien krijgt een indicatie hoe deze dieren Ieven. Een groot deel van het bos rondom de Amazonerivier wordt jaarlijks helemaal onder water gezet. Je ziet de vissen echt tussen de bomen doorzwemmen. In het wild eet P. platycephala waarschijnlijk kleine waterinsekten en naaktslakjes. Omdat de kaken erg zwak zijn is het uitgesloten dat deze schildpadden grote prooidieren eten. In gevangenschap dient men hier terdege rekening mee te houden. Met een grote regenworm hebben ze al moeite. Over voortplanting in de natuur is weinig tot niets bekend. Soms worden een of twee zeer grote eieren gelegd. Voor zover mij bekend heeft aileen Uwe Thieme uit Duitsland met deze schildpadden in gevangenschap gekweekt. Nadere gegevens daarover heb ik helaas niet. Ook hebben de dieren van H. Zwartepoorte de laatste jaren diverse keren eieren gelegd, maar deze waren altijd onbevrucht. VERZORGING VAN DE DIEREN De drie dieren die ik sinds juni 1993 verzorg zijn ondergebracht in een verblijf van II Ox55x38 em. Het water staat slechts 18 em hoog, het zijn vrij matige zwemmers. Ze houden zich doorgaans op het landgedeelte op dat 30x55x20 em is. Het is gevuld met een mengsel van potaarde en aquariumzand. De verlichting bestaat uit een 15 watt lampje. Deze dieren houden nog minder van fel Iicht dan de vorige soort. Verder bevinden zich in de lichtkap twee Elstein warmtestralers van 60 watt, en in het water is een aquariumverwarming aanwezig die zorgt dat de watertemperatuur overdag op 26 C wordt gehouden. Deze schildpadden moeten veel warmer gehouden worden dan A. spixii. De eerste drie maanden dat ik deze dieren had, waren er nogal wat problemen met eten. Er werd wei iets gegeten maar het zijn zeer trage eters, waardoor sa- 39
menhouden met andere soorten uitgesloten is. Vooral het grootste vrouwtje was en is trouwens nog steeds een Iastige eter. Vanaf half oktober 1993 zijn de dieren zich meer in het watergedeelte gaan begeven. En ze zijn veel beter gaan eten, maar ook veelzijdiger. Het verstrekken van voedsel moet gebeuren in kleine stukjes. Grote stukken vlees kosten de dieren erg veel moeite en ze stoppen dan ook met eten, althans mijn dieren. Ze eten bij mij rood v lees, vis, regenwormen, garnalen, grote rode muggelarven, meelwormen en kattebrokjes. Nestmuizen worden geweigerd. Die zijn te groot en kosten de dieren te veel moeite. In maart 1994 heb ik er een vierde exemplaar bij gekregen, een volwassen vrouwtje. Dit dier heeft vanaf de dag dat ik haar kreeg meteen goed gegeten. Deze laatste schildpad is ook erg actief en is veel meer in bet watergedeelte te vinden. Ook de andere dieren zijn nu, op een na, actiever geworden en houden zich ook vaker in bet watergedeelte op. Ook worden er nu regelmatig paringen waargenomen; aileen voor bet kleinste vrouwtje heeft bet mannetje totaal geen beiangstelling. Of de recente aanwinst nu juist voor een totale activiteitsommekeer heeft gezorgd weet ik niet. Wei is het zo dat de groep dieren het sinds- dien uitstekend doet. Ik heb goede hoop dater in de toekomst eieren gelegd zul Ien worden. Ik heb er geen spijt van dat ik beide soorten schildpadden ben gaan houden. Het zijn niet de gemakkelijkste schildpadden, maar ze zijn de moeite van bet verzorgen meer dan waard. DANKWOORD lk wil de heren R.W.F. de Bruin en H.A. Zwartepoorte vriendelijk bedanken voor het kritisch doorlezen van dit artikel. ACANTHOCHELYS SP/X/1 AND PLA TEMYS PLA TYCEPHALA The keeping of Acanthochelys spixii and Platemys platycephala in a vivarium is described. They should not be housed with other turtle species. LITERATUUR BUSKIRK, J., 1991. The spiny-neck turtle (P/atemys spixii) in and out of captivity. The Vivarium 3(2): 16-17, 30-31. FREIBERG, M., 1981. Turtles of South America. T.F.H. Publications, Neptune. HOFSTRA, J., 1982. De deuksch!ldpad Platemys p/atycephala. Lacerta 41: 12-15. IVERSON, J.B., 1986. A checklist with distribution maps of the turtles of the world. Privately printed. Paust Printing, Richmond Indiana. LEHMAN, H., 1988. Beobachtungen bei einer ersten Nachzucht von Platemys spixli. Salamandra 24: 1-6. TIP: Temperatuurcontrole Victor Loehr Eksterweg 3 3403 BC IJsselstein Het voigende handigheidje is niet zozeer een 'true' ais wei een 'weet'. Bij de gespeciaiiseerde auto-onderdeienhandel zijn thermometers te koop, die met behulp van een buitensensor de temperatuur kunnen meten (ze zijn ook wei in andere winkels te koop, maar deze blijkt de voordeligste keuze te zijn). Het mooie is nu dat er ook thermometers verkrijgbaar zijn die deze temperatuur onthouden ('Ice-Warner'; Hal fords). Met dit laatste type slaan we dus twee vliegen in een klap; de temperatuur in bet terrarium kan gemeten worden zonder dat we een storende thermometer in bet terrarium zien en zonder dat de bewoners het apparaat kunnen slopen (schildpadden!), terwijl we tegelijkertijd de minimum- en maximumtemperatuur kunnen volgen. Dit kan vooral handig zijn als we eens een paar dagen weg zijn en dus de verzorging niet zelf kunnen doen. 40