Nederlands Openluchtmuseum

Nederlands Openluchtmuseum Rare Jongens, bakkers en boeren Arnhem LESPAKKET Een project over waar eten vandaan komt Voor groep 1 en 2 van het basisonderwijs Docentenhandleiding en leerlingenmateriaal

Over dit lespakket: U heeft gekozen voor het educatieve project: voor groep 1 en 2 van het Basisonderwijs. In dit lespakket kunt u het volgende vinden: Introductie Nederlands Openluchtmuseum; Wat biedt het museum nog meer? Introductie project ; Voorbereidende les met leerlingenmateriaal; Museumbezoek; Afsluitende les; Lessuggesties. Dit lespakket bestaat uit: Docentenhandleiding Werkbladen (roze) Werkbladen (geel) De roze en gele werkbladen moeten gekopieerd worden. Contact Voor inhoudelijke vragen over dit project en het lesmateriaal kunt u contact opnemen met de afdeling Educatie. Wij zijn het beste te bereiken via het e-mailadres: educatie@openluchtmuseum.nl of bel voor een afspraak met de afdeling Sales & Reserveringen, telefoon: 026 357 61 25. Colofon Productie: Afdeling Educatie, Nederlands Openluchtmuseum, 2013. Samenstelling: Uit de Tijd, Apeldoorn Illustraties: Walter Lentjes Met dank aan de leerlingen en leerkrachten van de PCBS De Klimroos in Westervoort en BS De Arcade in Arnhem.

Docentenhandleiding Welkom in het Nederlands Openluchtmuseum Het Nederlands Openluchtmuseum is er voor iedereen die Nederland en de wijze waarop de Nederlanders leefden, wil ontdekken, zien en beleven. In het uitgestrekte museumpark ondergaan u en uw leerlingen de geschiedenis van het dagelijks leven. Naast de oude trams zijn er meer dan tachtig historische huizen en bedrijven in het park en vrijwel allemaal zijn ze toegankelijk voor publiek. Op veel plekken kunnen de leerlingen echte vaklieden aan het werk zien, zoals de smid, de papierschepper of de olieslager. Alle zintuigen worden geprikkeld bij een bezoek aan het museum! Educatieve projecten Voor alle groepen uit het primair onderwijs, speciaal onderwijs en de onderbouw van het voortgezet onderwijs zijn educatieve projecten ontwikkeld. Elk project duurt twee uur, waarin kinderen op hun eigen niveau worden uitgedaagd actief bezig te zijn met een stukje Nederlandse geschiedenis. Een overzicht van alle educatieve projecten vindt u achterop deze brochure. De plek voor kinderen Het Kindererf is het centrale punt van diverse educatieve activiteiten in het museum. Het is gevestigd in een oude Brabantse boerderij en is dé plek voor kinderen! Leerlingen kunnen hier allerlei karweitjes doen die vroeger heel gewoon waren, zoals water pompen, wassen met een wasbord en de koe melken. Kortom: een plek waar je je naar hartenlust kunt uitleven! Gewoon even lekker spelen Even gewoon lekker spelen kan ook in het museumpark. Op het plein in de Zaanse buurt staat het historische speelgoed, zoals hoepels, vélocipèdes en de Vliegende Hollanders al klaar. Naast het historische doolhof is een moderne speeltuin ingericht om even lekker uit te razen. Retourtje tijdreizen Vergeet vooral ook niet Holland- Rama te bezoeken. In een moderne tijdcapsule reist u kriskras door het karakteristieke Holland van vroeger en nu. U komt langs landschappen, interieurs, stadsgezichten, oude en moderne voorwerpen. De panorama s en authentieke voorwerpen bieden een verrassende kijk op het leven van gisteren. In HollandRama is vanaf 2015 de Canon van de Nederlandse Geschiedenis te zien. Smikkelen en smullen Ontdekken en spelen in de buitenlucht maakt hongerig. Het Openluchtmuseum biedt daarom verschillende mogelijkheden om een hapje te eten. Schrijf samen met uw leerlingen geschiedenis en kom een dagje ontdekken, spelen, proeven en speuren!

Docentenhandleiding Introductie project Thema Het project staat in het teken van voedsel. Doelgroep Het project is bestemd voor groep 1 en 2 van het basisonderwijs. Doel De kinderen leren spelenderwijs waar de ingrediënten van hun dagelijks eten vandaan komen en wat de functie van de boerderij vroeger (100 jaar geleden) en nu daarin is. Ze maken kennis met het verzorgen van dieren en het bereiden van een maaltijd met de producten van de boerderij. Opzet van het project Het project bestaat uit drie onderdelen 1. introductieles op school 2. museumbezoek 3. lessuggesties na afloop aan het bezoek. Kerndoelen Het project sluit aan bij de kerndoelen 40 bij oriëntatie op je zelf en de wereld, onderdeel Natuur en Techniek, de leerlingen leren in de eigen omgeving veel voorkomende planten en dieren onderscheiden en benoemen en leren hoe ze functioneren in hun omgeving, en kerndoel 56 bij kunstzinnige oriëntatie: de leerlingen verwerven enige kennis over en krijgen waardering voor aspecten van cultureel erfgoed. Voorbereidende les Nodig: werkbladen 1 t/m 7 Werkbladen 1 en 2 (geel): A4-knipvellen met voorbeelden van dieren en planten op de boerderij Werkbladen 3 t/m 7 (roze): A4-knipvellen met voorbeelden van gerechten (eten) Activiteit De leerlingen leggen kaartjes met gerechten en producten ( eten of voedsel ) aan bij de voedselbronnen. Tijdsduur 15 à 30 minuten, afhankelijk van de leeftijd en concentratie van de leerlingen. Om het spel in te korten kan het aantal losse kaartjes in de kring beperkt worden. Voorbereiding Knippen van de A4 vellen (geel) met de acht voorbeelden van planten en dieren op de boerderij. Knippen van alle andere plaatjes (roze) met de gerechten en de producten. Doel 1. De leerlingen herkennen voedingsmiddelen uit hun eigen thuissituatie en benoemen deze. 2. De leerlingen worden zich ervan bewust dat hun dagelijks eten niet alleen maar uit de supermarkt komt en gaan nadenken over de vraag waar hun eten echt vandaan komt en waar het van gemaakt is. 3. Voorafgaand aan het museumbezoek kennismaken met onderwerpen, waarmee zij tijdens de activiteiten in het museum te maken krijgen. Door de herkenning steken de leerlingen er meer van op en krijgt het project meer diepgang. Organisatie In de kring wordt met de kinderen een kort gesprekje gevoerd over eten. Dit kan bijvoorbeeld vlak na de fruitkring of na de maaltijd tussen de middag. Wat heb je gegeten? Een appel? Hoe kom je daaraan? Een boterham? Waar wordt een boterham van gemaakt? Wat zat er op de boterham? Kaas, jam, worst, hoe komen we daaraan? De voorbeelden van de voedselbronnen op de boerderij worden in het midden van de kring gelegd. De losse

Docentenhandleiding kaartjes met eten (gerechten) erop worden op een andere plek in de kring gelegd met het plaatje naar boven. Om de beurt mag een kind een los kaartje pakken, zeggen wat voor eten erop te zien is, en bedenken waarvan het gemaakt kan zijn, bijvoorbeeld een boterham is van graan gemaakt. Vervolgens wordt een liedje gezongen, namelijk: k Heb een appel*) in mijn hand Smaakt het naar dier of smaakt het naar plant? Hoort het hier, hoort het daar? als je t weet, dan leg je t maar! *) of: een boterham etc. Daarna wordt het kaartje door het kind op de goede plek naast de strook gelegd. Hierna is een ander kind aan de beurt. Als er meer kinderen dan kaartjes zijn, kan dit spel in tweetallen gedaan worden. Bezoek aan het museum Werkbladen 10 Werkblad 10 Brief Hallo allemaal De brief is een introductie op het museumbezoek en is bestemd voor de leerlingen. Het is de bedoeling dat u de brief voorafgaand aan het bezoek aan de leerlingen voorleest. Werkblad 11 Begeleiding tijdens het bezoek Dit werkblad is een introductie op het museumbezoek en is bestemd voor alle begeleiders. Hierin vindt u wat u van het museum kan verwachten en wat het museum verwacht van de begeleiders. Het is de bedoeling dat u het dit werkblad kopieert voor alle begeleiders en voorafgaande aan het bezoek met elkaar bespreekt en meeneemt naar het museum. Korte omschrijving Leerlingen leren spelenderwijs waar de boer vroeger zijn ingrediënten voor het eten vandaan haalde. Ze verzorgen de dieren in de stal en gaan aan het werk in de tuin. Daarnaast bereiden ze met de producten, van, op en rond, de boerderij een paar kleine gerechten. In de keuken worden verschillende ouderwetse gerechten bereid, waaronder drie-in-de-pan en bonen met spek. Al dat harde werken en de buitenlucht maakt hongerig. Daarom wordt het programma afgesloten met het gezamenlijk opeten van de zelfgemaakte producten. Tijdsduur Het project duurt 2 uur. Doel Kleuters spelenderwijs kennis te laten maken met elementen uit het boerenbedrijf, speciaal gericht op voedselvoorbereiding. Organisatie Het is belangrijk dat u op tijd bij het project bent. Uw groep wordt ontvangen door twee museummedewerkers op het Kindererf, die het project tijdens het museumbezoek begeleiden. (Het Kindererf is een kwartiertje lopen van de Entree. Als u de tram neemt, stapt u uit bij Halte C.) De begeleiders verzorgen de introductie en de afsluiting van het project. U gaat verder zelf met de leerlingen aan de slag. Wij vragen minimaal vier en maximaal zes begeleiders (waarvan één leerkracht) op een groep van 30 leerlingen en verwachten van de begeleiders een actieve rol. De groep wordt meteen aan het begin in twee groepen gesplitst. De ene groep gaat naar de keuken, de andere groep naar de stal. Tijdens het project wisselen de groepen. Natuurlijk zijn de museummedewerkers tijdens de activiteiten aanwezig ter ondersteuning en advies. Enkele locaties die aansluiten bij dit onderwerp om te bezoeken Boerderij uit Varik (10) Boerderij uit Staphorst (18) Stolpboerderij (22) Bakker (31) Deze nummers staan op de plattegrond die u bij de infobalie krijgt.

Docentenhandleiding Afsluitende les Werkbladen 8 en 9 Werkblad 8 Per leerling een zwart-wit tekening van de boerderij met activiteiten van vroeger. Werkblad 9 Per leerling een zwart-wit tekening van een boerderij met activiteiten van nu. Extra materiaal van school: kleurpotloden; voor leerlingen van groep 1: boetseerklei van school. Activiteit Groep 1: het kleuren, benoemen en boetseren van dieren van de boerderij. Groep 2: het zoeken van verschillen tussen de boerderij van vroeger en de boerderij van nu. Tijdsduur Ongeveer 30 minuten Doel Door terug te komen op de activiteiten, die de leerlingen in het museum bij de boerderij van vroeger hebben gedaan, krijgen de leerlingen meer inzicht in waarom die activiteiten belangrijk zijn voor het verkrijgen van voedsel. Na de kennismaking met de boerderij van vroeger vindt een terugkoppeling plaats naar de eigen tijd. De leerlingen maken kennis met enkele verschillen tussen een boerderij vroeger en een boerderij nu. Organisatie Na het bezoek aan het museum vindt eerst een kringgesprek plaats om ervaringen uit te wisselen. Er wordt bij de gesprekken over de activiteiten, bijvoorbeeld koe melken, de vraag gesteld of de kinderen denken dat dit nog hetzelfde gaat in een boerderij van nu. Kopiëren werkbladen 8 en 9 voor elke leerling. Voor groep 1 De leerlingen krijgen beide A4-vellen om in te kleuren. Er kan ook een opdrachtje bij gegeven worden, namelijk: kleur alle dieren op de plaat. Ze worden ook benoemd. Hierna krijgen de leerlingen klei en mogen zij het dier dat zij het liefste vonden, zelf maken. Ze kunnen ook het voer van de dieren maken. Voor groep 2 De leerlingen krijgen de A4-vellen van de boerderij vroeger en de boerderij nu. Ze krijgen de opdracht om goed naar beide platen te kijken en de zeven verschillen te zoeken. Op de plaat van de boerderij van nu mogen de leerlingen kleuren wat er anders is dan bij de boerderij van vroeger, bijvoorbeeld het melken. Ondertussen wordt over het waarom van die verschillen gepraat. Zijn de zeven verschillen gevonden, dan mag de plaat van de boerderij van vroeger helemaal ingekleurd worden.

Docentenhandleiding Extra lessuggesties 1. Bij jonge kinderen is het werken met driedimensionaal materiaal geschikter dan het meer abstracte werken in het platte vlak. In plaats van de kaartjes in de introductieles kan ook met echte materialen of met de verpakkingen gewerkt worden, bijvoorbeeld een pak spaghetti, echt fruit etc. 2. De poppenhoek kan ingericht worden als een boerderij van vroeger met oude voorwerpen, die de ouders of grootouders nog hebben, bijvoorbeeld een klepmand, koffiemolen, melkpannetje met garde etc. Bijbehorende kledingstukken, schorten en dergelijke zijn natuurlijk ook welkom. 3. Een moderne boer (bijvoorbeeld familie van een van de leerlingen) komt in de kring vertellen (en iets laten zien) van de boerderij van nu. Leerlingenmateriaal Werkbladen 1 en 2 (los bijgeleverd) A4-knipvellen (geel) met voorbeelden van dieren en planten op de boerderij Werkbladen 3 t/m 7 (los bijgeleverd) A4-knipvellen (roze) met voorbeelden van gerechten (eten) Werkblad 8 Een zwart-wit tekening van de boerderij met activiteiten van vroeger. Werkblad 9 Een zwart-wit tekening van een boerderij met activiteiten van nu. Werkblad 10 Brief Hallo allemaal Werkblad 11 Begeleiding tijdens het museumbezoek

Werkblad 8 Boerderij van vroeger

Werkblad 9 Boerderij van nu

Leerlingenmateriaal Werkblad 10: Brief van het museum a Hallo allemaal, Jullie komen binnenkort naar het Nederlands Openluchtmuseum voor het project. In het museum hebben we het over werken op de boerderij. En hoe dat vroeger ging. Als jullie bij de boerderij aankomen, krijgen jullie kleren van vroeger aan. Vroeger moesten kinderen op de boerderij vaak meehelpen met het werk. En dat gaan jullie ook doen. We hebben een stal vol met dieren. Er is een koe, en er zijn geitjes, lammetjes en kippen. Er zijn nog meer dieren, maar dat zie je wel als je er bent. Jullie helpen mee met het verzorgen en voeren van de dieren. De dieren geven ons ook weer van alles. Dat kunnen wij weer gebruiken voor het koken. In de keuken van de boerderij gaan jullie de boer of boerin helpen met koken. Appelmoes, kleine pannenkoekjes, salade en een heel lekker toetje, maar dat verklappen we niet! Aan het eind gaan we met zijn allen om de tafel zitten en gaan we proeven wat jullie hebben gemaakt. Hartstikke fijn dat jullie komen helpen op de boerderij! We wensen je alvast veel plezier. Tot ziens in het museum! Groetjes van de medewerkers van de afdeling Educatie.

Begeleidersmateriaal Werkblad 11: Begeleiding tijdens het museumbezoek Op schoolreisje naar het Nederlands Openluchtmuseum Hoe gaat het in z n werk? Begeleiders Uw groep wordt ontvangen op het Kindererf door twee museummedewerkers, die het project tijdens het museumbezoek begeleiden. De begeleiders verzorgen de introductie en de afsluiting van het project. U gaat dus zelf met de leerlingen aan de slag. Wij vragen minimaal vier en maximaal zes begeleiders (waarvan één leerkracht) op een groep van 30 leerlingen en verwachten van de begeleiders een actieve rol. Natuurlijk zijn de museummedewerkers tijdens de activiteiten aanwezig ter ondersteuning en advies. Zorg dat u op tijd bij het project bent. Het Kindererf is een kwartiertje lopen van de Entree. Als u de tram neemt, stapt u uit bij Halte C. 1 Parkeren bussen 2 Betalen bij kassa 3 Entreepaviljoen: - Kaartcontrole - Toiletten - Kluisjes - HollandRama 4 Met de tram naar het Kindererf, stap uit bij Halte C 5 Ontvangst museummedewerkers: Kindererf 6 Lekker eten (Picknickloods) 7 Even lekker spelen Kindererf: 7 6 7 5 1 2 3 4

Overzicht van ons aanbod per groep groepen 1 2 3 4 5 6 7 8 Educatieve projecten Waar komt jouw eten vandaan? Wat wil je later worden? Wat kon je vroeger worden? Brood! Dat koop je toch in de winkel? Bakkers en Boeren Hoe zie jij een ander? Janneke s Snuffelhoek Hoe woonden de mensen vroeger? Dossier Bouwen Bouwen in de 18e en 19e eeuw Dingenliefde Hoe en wat bewaart een museum? Architecten gezocht Ontwerp je eigen woonboerderij Dossier Kinderarbeid Kinderarbeid Nieuw in Nederland Waar moet je aan wennen? canon canon Speurtochten De dag van Deetje In de schoenen van een kind van vroeger Voetsporen 1 In de voetsporen van je voorouders Voetsporen 2 In de voetsporen van je voorouders Spaartocht Sparen, bewaren en verzamelen Nederlands Openluchtmuseum Schelmseweg 89, Arnhem Reserveringen: 026 357 61 23 Schoolreisjes: 026 357 61 25 www.openluchtmuseum.nl educatie@openluchtmuseum.nl