rijksuniversiteit gent

rijksuniversiteit gent laboratorium voor toegepaste geologie en hydrogeologie VERSLAG N HET BESTEK VAN DE AANVRAAG TOT ERKENNNG VAN NATUURLJK NERAAL WATER GEDEELTEN : - geologie, oorspong en aard van de bodem - tratigrafie van de hydrageologische aardlaag - verband tussen de bodemgesteldheid en de aard en het type van de minerale substantie geologisch instituut S 8 krijgslaan 281 B-9000 gent telefoon 091-22.57.15 N. V. Brouwerij VERLNDEN LUBBEEK Leiding : Prof. Dr. W. DE BREUCK Studie en verslag Lic. M. MAHAUDEN Onderzoeksnummer TGO 88/24 Datum : mei 1988

Verslag in het bestek van de aanvraag tot erkenning van Natuurlijk Mîneraal Water - gedeelten : - geologie, oorsprong en aard van de bodem - stratigrafie van de hydrageologische aardlaag - verband tussen de bodemgesteldheid en de aard en het type van de minerale substanties voor het water van de N.V. Brouwerij VERLNDEN te Lubbeek 1. nleiding Met haar schrijven van 29 maart 1988 gaf de N. V. Brouwerij VERLNDEN, in het bestek van haar aanvraag tot erkenning van Natuurlijk Mineraal Water, aan het Laboratorium voor Toegepaste Geologie en Hydrogeologie van de Rijksuniversiteit Gent, de opdracht een verslag op te stellen overeenkomstig het Koninklijk Besluit van 11 oktober 1985. Het verslag diende volgende elementen te bevatten : - een gedetailleerd geologisch verslag over de oorsprong en de aard van de bodem; - de stratigrafie van de hydrogeologische aardlaag; - het verband tussen de bodemgesteldheid en de aard en het type van de minerale substanties. 2. Geologie, oo sprong en aard van de bodem Het winningspunt is gelegen op de westelijke valleiflank van de Molenbeek. Deze doorsnijdt ten oosten van Lubbeek een hoge rug die loopt over Pellenberg, Lubbeek tot Sint-Joris-

-2- Wingene (van + 106(1) te Pellenberg). Deze rug wordt gevormd door het Diestiaan bestaande uit glaukoniethoudend middelmatig zand, soms grinthoudend en met zandsteenfragmenten; onderaan wordt een basisgrint aangetroffen meestal bestaande uit zwarte platte silexkeien. Op de westelijke valleiflank van de Molenbeek dagzomen dan telkens. oudere tertiaire subhorizontale lagen. Ter plaatse van het winningspunt van de N. V. Brouwerij VERLNDEN bestaat het tertiair substraat uit oligocene afzettingen van de Formatie van Tongeren. Het betreft zandige afzettingen die bovenaan nogal grof en grintrijk zijn en in de diepte overgaan in fijne micahoudende licht kleihoudende zanden. De afzettingen van de Formatie van Tongeren rusten op eoeene sedimenten van de Formatie van Brussel die bestaan uit middelmatig zand waarin onregelmatige zandsteenkonkreties tot kalkhoudende zandstenen voorkomen. Hieronder liggen de glaukoniethoudende fijne tot zeer fijne zanden van de Formatie van eper; deze laatste zijn soms kleihoudend en rusten op de klei (Klei van eper) op ca. het peil 0. De geologische bouw in de omgeving van Lubbeek is verduidelijkt in fig. 1 (uittreksel van de geologische kaart). De aard van de verschillende afzettingen en hun dikte zijn in een geologische doorsnede fig. 2 voorgesteld. De boorbeschrijving van de winningsput van de N. V. VERLNDEN is niet gekend; toch kan aan de hand van een boring uitgevoerd in de onmiddellijke omgeving (op ca. 70 m - zie fig. 3) de aard der grondlagen ter plekke van de winningsput als volgt worden beschreven (beschrijving van M. GULNCK, 1953, volgens de archieven van de Belgische- Geologische Dienst). De benaderende hoogte van het maaiveld is + 55. 1 Alle peilen in dit verslag Z1Jn aangegeven in m t. o. v. T. A. W. (Tweede Algemene Waterpassing).

-3- Legende Kwartair [0]] Alluvium Tertiair Diestiaan Bolderiaan [RJ Rupeliaan rn Tongeriaan Winningsput N. V. Brouwerij VERLNDEN Fig. 1 Vereenvoudigde voorstelling van de Geologische Kaart blad 90 Lubbeek-Glabbeek-Suerbempde (VAN DEN BROECK, M.E., 1905)

peil ssw m TAW GDB1153 GOB1091 GOB1158 winningsput N. V. Brouwerij VERLNDEN NNE GOB1159 Sint-1 oris-winge Ligging van de doorsnede +60 Wngebeek +40 -... +20 FORMATE......_ -- -... VAN.... TONGEREN [] El D LEGENDE htn lot zeer f Jn uno m ddelmat g zana. grol zand t 0-20 FORMATE VAN EPER killil leem GJ laukon cthouoend G.tana:otoen B gt1nt FORMATE VAN LANDEN 0 2 SOOm -- ------- -- --- Fig. 2 - Geologische doorsnede van Sint-Joris-Winge tot Lubbeek (Drogenhof) door de winningsput van de N.V. Brouwerij VERLNDEN. Boringen, litologie en geologische interpretatie volgens de archieven van de Belgische Geologische Dienst

-5-0 100 1 m Fig. 3 - Ligging van de winningsput van de N.V. Brouwerij VERLNDEN en van de boring voor de Kliniek. Ligging en nummering volgens de archieven van de Belgische Geologische Dienst

-6- Volgnummer Aard der grondlagen Diepte (m) 1. Bruin leem 1.00 2. dem, met gerolde keien 2.00 3. Grof, bruinachtig zand 3.00 4. Los, geelachtig grof zand 4.00 5. "chamois kleurig" (licht ligniethoudend) 5.00 6. 7.8.9.10. 11. 12.13. Geelachtig, los, gemengd zand dem, zoals nr. 5 Zeer fijn, "chamois" zand Zoals nr. 3 menhangend 6.00 (7.00-8.00-9.00-10.00) 11.00 12.00-13.00 14. dem, fijner, met kleine zwarte (vuursteen?) korreltjes 14.00 15. Fijn, los, groenachtig, glimmerhoudend z.and 15.00 16.17. Fijn, groenachtig, gemengd los zand (grof + 18.19. fijn) Zeer fijn, bleek groen, glimmerrijk los zand 16.00-17.00 18.00-19.00 20.21. dem, iets grover 20.00-21.00 22.23.24. Fijn, groen, glaukonietrijk zand 22.00-23.00-24.00 25. Groen-geelachtig, fijn maar gemengd zand 25.00 26.30.31. Fijn groen, glaukonietrijk, glimmerhoudend 26.00-30.00-31.00 zand 32. dem, iets grover 32.00 _g.34.35. Groen, glaukonietrijk zand, zeer fijn, sa 33.00-34.00-35.00 36 40. dem, grover 36.00-40.00 41.42.43. dem 41.00-42.00-43.00 44.45. Groen, glaukonietrijk, fijn, los, zand met enkele zeer kleine geêtste Nummulieten 46.47.48. (N.variolarius?) dem 44.00-45.00 46.00-47.00-48.00 49..51. dem, geen nummulieten meer 49.00-.00-51.00

-7- AARDKUNDGE VERKLARNG (M. GULNCK, de 20.8.1953) Pleistoceen 0.00-3.00 m Tongariaan Tg2k 3.00-15.00 m Tg2m 15.00 - i8.00 m Tgid 18.00-33.00 m Tg e 33.00-45.00 m Lediaan 43.00 --51.00 m Volgens de huidige geologische kennis kan ter plaatse van de winningsput het volgend geologisch profiel beschreven worden : Kwartair Formatie van Tongeren : Zand van Kerkom Zanden van Neerrepen en Zanden van Glimmertingen Formatie van Brussel Formatie van eper : o.oo - 3. 00 3.00-12.00 12. 00-25. 00 25. 00-32. 00 32. 00-51. 00 Op 10 mei 1988 werd in de tuin van de Kliniek vlak naast de bedrijfsgebouwen van de brouwerij (fig. 3) een handboring uitgevoerd tot 3 m diepte waarvan hier de beschrijving volgt. De benaderende hoogte van het maaiveld is + 55. Aard der grondlagen Diepte (m) Bruine zandhoudende leem met enkele dunne zandige zones (rond 0, 7 en 2, 0). n de leem komen donkerbruine tot zwarte humusslierten voor Grint bestaande uit silexkeitjes Wit fijn zand 0, 0-2, 6 2, 6-2, 75 2, 75-3, 0

-8- Vermoedelijke aardkundige verklaring : - Kwartair van 0, 0 tot 2, 75 - Tongeriaan Tg2k? van 2, 75 tot 3, 0 De handboring bevestigt de beschrijving van de boring door M. GULNCK met name het voorkomen van een dun kwartair leemdek (ca. 2, 75 m dik) boven zandige Tongeriaanafzettingen. 3. Stratigrafie van de hydrageologische aardlaag De uitbouw van de put geboord in 1953 is niet gekend; nochtans kan redelijkerwijze worden aangenomen dat het filterelement in de middelmatige zanden van de Formatie van Brussel en gedeeltelijk in de fijne zanden van de Formatie van eper en misschien ook in deze van de Formatie van Tongeren is aangebracht. De litologische bouw van de tertiaire afzettingen laat toe de watervoerende laag te beschouwen als één pakket bestaande uit doorlatende zandige lagen van de Formatie van Tongeren, de Formatie van Brussel en de Formatie van eper. Hierbij is de doorlatendheid(2) van de verschillende zandige afzettingen nogal wisselend (zie fig. 4). Onderaan wordt deze freatische watervoerende laag begrensd door de zeer slecht door la ten de Klei van eper. n fig. 4 wordt de hydrageologische bouw schematisch voorgesteld. Op 10 mei 1988 werden het rustpeil en het pomppeil in de winningsput gemeten. De grondwaterstandsdiepte bedroeg in rust ca. 8, 5 m onder de betonnen vloer (bovenzijde van de gemetste voorput). Tijdens een pomping met 8 m3/h daalde het waterpeil na 45 minuten kontinu pompen tot 11, 85 m en na 1 uur tot 11, 92 m onder de betonnen vloer. Hieruit kan men voor deze winningsput een specifieke capaciteit afleiden van ca. 2 Waarde voor de doorlatendheid k volgens LOY, w. en DE SMEDT, P. (197 8);

Diepte(m) 0 /1!echt doorlatende kwartaire leem 10 doorlatende tot goed doorlatende zanden Formatie van Tongeren 20 30 goed doorlatende zanden Formatie van Brussel k(m/s) = 2.10-4 "" 40 doorlatende zanden tot slecht doorlatende zandhoudende klei k(m/s) -5 = 2,9.10 Formatie van eper 60 er slecht doorlatende kle Formatie van eper Fig. 4 - Schematische voorstelling van de hydrageologische bouw ter hoogte van de winningsput van de N.V. Brouwerij VERLNDEN

-10-2, 3 m3/h/m bij een pompdebiet van 8 m3/h. Hierbij onderstelt men dat het waterpeil daalt tot 12 m onder het referentiemeetpunt : 8 m3/h : (12 m - 8, 5 m). 4. Verband tussen de bodemgesteldheid en de aard en het type van de minerale substantie De watervoerende laag waaruit de N. V. Brouwerij VERLN DEN water wint wordt gevormd door de oligocene en eoeene zandige afzettingen van de Formaties van Tongeren, Brussel en eper (zie 3). Een aantal parameters die de aard en het type van de minerale substantie in een natuurlijk grondwater bepalen zijn: - de reaktie van het grondwater met het gesteente. Een natuurlijk water streeft ernaar in evenwicht te zijn met de omgeving. de ouderdom van het water - de aard en het type van de minerale substantie van het voedingswater. Menselijke ingrepen kunnen de kwaliteit van een grondwater beïnvloeden. Het water van de N. V. Brouwerij VERLNDEN is vooreerst getypeerd volgens het klassifikatiesysteem van P. STUYFZAND (1986). Dit houdt rekening met - het chloridegehalte - de totale hardheid het type (gevormd door het dominerende kation en anion in de ionenbalans)

-11- de kationenuitwisselingscode (som van de Na+, K+ en Mg2+ in meq/1 gekorrigeerd voor een zeezoutbijdrage). Volgens wateranalysen (monstername op 14. 05. 87 en 22.09.87.. zie bijlage) is het water van de N.V. Brouwerij VERLNDEN een zoet, hard water van het calcium bicarbonaattype met een (Na+K+Mg)-overschot. Een andere typering gebeurde volgens de waterklassifikatie van G. DE MOOR en W. DE BREUCK (1969). Hierbij wordt rekening gehouden met : - de totale mineralisatie - de relatieve ionenverdeling - de magnesium/calcium- en sulfaat/chloor verhoudingen. Hiertoe wordt een water door een type-symbool voorgesteld, waarin de relatieve ionenverdeling door haar koördinaten in een Piper-diagram wordt aangegeven (fig. 5). Volgens dit klassifikatiesysteem is het water van. de N.V. Brouwerij VERLNDEN een matig zoet water behorende tot het type Vb2i5. Het bevat een overmaat aan aardalkalimetalen (ca. 89 %) voor wat betreft de kationen en ca. 86 % aan bicarbonaat.

Fig. 5 - Voorstelling van de kwaliteit van het grondwater - winning N.V. Brouwerij VERLNDEN te Lubbeek - in een Piperdiagram e staalname op 22/09/1987 staalname op 14/05/1987 o M- ww 100

5. Referenties BELGSCHE GEOLOGSCHE DENST. Archiefgegevens - kaartblad Lubbeek 90 w. -13- DE MOOR, G. en DE BREUCK, W., 1969. De freatische waters in het Oostelijk Kustgebied en in de Vlaamse Vallei. Natuurwet. Tijdschr., 51, 3-68. LOY, W., BAETEN, Y. en DE SMEDT, P., 1986. Kwetsbaarheidskaart van het Grondwater in Vlaams-Brabant. n opdracht van het Ministerie van de Vlaamse Gemeenschap. LOY, W. en DE SMEDT, P., 197 8. Permeabiliteit van enkele formaties in België. Bull. Ver. Geologie, vol. 87, deel 4, 253-260. SCHEYS, G., 1957. Verklarende tekst bij het kaartblad LUBBEEK 90 w. Centrum voor Bodemkartering. Bodemkaart van België. STUYFZAND, P., 1986. A new hydrochemical classification of watertypes. Principles and application to the coastal dunes aquifer system of the Netherlands. Paper presented at the 9th Sal t Water ntrusion Meeting, Delft, 12-16 May, 1986. VAN DEN BROECK, M.E., 1905. Carte géologique de la Belgigue - feuille 90 à l'échelle 1/40. 000 Lubbeek-Glabbeek-Suerbempde.

BJLAGEN

Léb rztorium erkend door de ministerles voor Volk&gezondheld, l&ndbouw, Tewerkstelling en Arbeid, Leefmilieu (OVAM, VV>/Z) l boralorium: Administratief edres : Klflnhodstraat 4 Technlsche Schoolstraat 52 B 2 40 Geel B 2440 Geel Tel. 014/ 58.55.86 UROU CRJ VCRLNDCN Dorpskring 21 3212 LUDDEEK 0/REF U/REF mdllwds Geel, 16 juni 1987 A N A L Y S E R A P P 0 R T 572.18 Betreft analyse van een staal water!:i. aalneme Door ir. C. Druyninckx van Lovap op 14.05.87. Het staal werd genomen achter de pomp. Analyseresultaten '( - kleur iro belingsgraed' reuk smaak : <3 mgll scheel Pt/Co volledig helder water reukloos normeel - ph ------- - ---- - -- -- --- - ---- ------- -- 7,7 590 - chloriden (mgll Cl) ----------------- 16 - sulteten (mgll S04) ------ -- ---- -- --- 19 - carbonaten (mgll C03) --------------- <2 - bicorbonaat (mgll HC03) -- ---------- 303 - calcium (mgll Ca) ------------------- 76 - magnesium (mgll Mg) - --- -- --- - ---- --- 16 - natrium (mgll Ne) ----------- ------- 7,8 - kalium (mgll K) --------------------- 13 - droogrest (mgll, 180 C) ------------- 390 - geleidbaarheid LUS/cm bij 20 C) -- --- Q.tm n.tqd=!11 r 2100 200 2 1 100 12 10 Qr.mgn D!!.1.!. min.!.!11.t... ----- ------- BTW R. <'0 9:l!! 913 EAt t NR. 733-309 91-27 P.C.R. 000:142 959-39

- ni 572.18-l t r aten (mgll N03) -- --------------- - nitrieten (mgll N02) - --------------- - ammonium (mgll NH4) --- - -------- ----- - oxydeerbaarheid (mgll.02) ----- ------ - ----- --------- - ------ ijzer (1-Jg 11 Fe) - mangaan (AJg 11 Mn) - ---- - ----- --- ----- - koper (..u gil Cu) -------- - zink - fluor ---- (1-Jgll Zn) (}Jgll F; ---- --------- -- ------ ------- --- 25 C) ------- -- ------ - 1,8 <0,01 0,04 0,4& 200 óo <20 < 20 170 0, 1 0,05 2 200 100 0 700 - arseen (t-jgll As) ---------- ---- ---- _cadmium {Jg!l Cd) ---------- - ------- - c y a n i den (AJgll C N ) -- -- - - ---- - - ------ - chro m (ug/1 C ) -- --------------- - kwik (1-Jgll Hg) ---------------------- - lood ( gil Pb) ---------------------- <0,5 <0,5 <10 <20 <0,5 <5 5 10 1 5 10 1 r /- ir. C. BRUYNNCKX i ',..... -- \. v '. ;-- '\_ -: j ir. W. DE SCHRJVER t...

-. -. - --- -- ----=------- - ----- ) '.. 7 r. t c. _) r ',-.._ r. j-,. \, '..;..; - ). l.!j:-.:::; o.jr.1 e:rl.t.nd coor èe rr.i:ll t;lles \'vor Vc lbr;tzon:! otld, t.:;:,:'k :..-w, lc ' t.;ksle!lirog en A b=id, ltdr:ol!:eu (0\'J-.M. VWZ) 1!:;.!.:--r..::- i't c.. f :to Geel id.(';'!-:!.s!i.e6 J..L'mlr:h-tr \lef drt<j: TH'hnll'thc-Sd.::-:>1 tre-et 52 E 0 Gt-&1 DROU\.EJU J VERL ltwcn Dorpskr ing 21 3212. LUDBEEK t. a.v. Dhr. Verlind n -- --- ---- ---- 0,1-;LF U/REF p/vc: Geel. tg oktober 1987 : :... :!...,!! 1 l L! - :-:;!. A N A L Y S E R A P P 0 R T 572.23 Detre:ft analyse ven een staal eter!.1eelnerroe Door ir. C. Bruyninckx ven Lovep op _22.09;87. Het steel werd genomen.echter de Porno. (_ kleur iro Lelingsgreed volledig reu reukloos - srr.ee r.o rmeel.. : <3 mg/1 schsel Pi/Co helder wster - ph ---------------------------------- gele1óbe rhe1d (ps/cm bij 2ooc) ----- - chloriden (mg/1 Cl) ----------------- ulfb1en (mg/1 S04) ---------------- - corbonäten (mg/1 COJ) ----- -r -------- - b 1 cerbonodt (mg/1 HCOJ) ---- --------- - c2lcium (mg/1 Cr1) -------------------- - ll'u9ne ium (rng/1 Mg) _: - nl1.r turn (mg/1 Na) -------------------- -.: lium (mg/l K) - - ------------------ - droc ';)n t (o.g/1. 180 C) ------------- 7,5 570 15 20 <2 322 74 17 7,0 11 370 -. "UQ!:rr!!:!:! t!r.2d=! r: 2100 200 '2 1 100 12 10 Qr'l' D.D 1J_ rr.jn.!. :1: r. L w rm. ::>:J E3S 913 P.C.R. [10 1 2 9f,!;-39

572.23-1 - nitrntcn (mg/1 N03) - - --- ----------- - nitrieten (mgl1 W2) ---------------- - ;:nr:-onium (rng/1 Î H4) - ----- -- -=- -- - ----- - xydeerbaarhcid (mgl1 02) ---- ----- - - 1 j z c r ()J gl1 Fe ) - - - - - -- - - - :- ----.- - - -- - - :nnngoan ()Jgl1 Hn) ---------------- -- \... - koper (jlgl1 Cu) - -- - - - - ------- - ---- - - zink (pg11 Zn) - ------------- -------- - fluor gil F: 25 C) ----- ---------- 1. 8 0.08 <0.05 0.61 1180 40 <20 <20 130 D. 1 o.os 2 200 100 0 700 - rs cn Cpg11 As) -------- --- - ------- - c- cd m 1 u m ()J g/1 C d ) -- ------ -- - - - - -- -- - C)'anidcn Cpg11 CN) ;... :....:.. _ chroom ()Jg/1 Cr ) - - --------- - -- -- --- bdk ().Jg11 Hg) ------------------------ -. 1 0 0 d (fj 9 11 p b ) - - --- - - - -. ------ --- --- <0.5 <0.5 <10 <20 <0.5 <5 5 10 1 5 10 1 0.. ntal r activeerbarc micro-organismen per ml r;oooc; 72 u) t.üll1el reactiveerbere micro-organ:i men er ml ----- (:i70c; 24 u) e; to li f o r men in 2 5 0 m l ('3 7 C) - --------------------- r r.her chie coli in ml (44. c) ------------ - - 1r ptococcus feecelis in SO ml --- ------------- rstudtomonas eeruginose in 2 ml ----- ------------ Lulfi 1reducerende sneerobe becteriin in ml ---- <1 <1 ef\olezig afwezig afwezig efwez:ig afwezig :,.'; i.. / - ' 1 r C D 'W Y N tj C t X /-....\.. ' \. '! : 1! -0 J ;'.:,.:.. :Sr. \J.--0[ SCtiRlJV[R ' -. L :.....