De groeiende informele arbeidsmarkt: is zwart werk onmisbaar? Prof dr Joanne van der Leun, Leiden Law School Met dank aan Piet Renooy, Regioplan Amsterdam DE STAAT VAN NEDERLAND, 22 september 2014
Informele arbeidsmarkt Zwart werk & informele arbeid als alledaags verschijnsel Definitie Omvang Aard Schade Aanpak
Definitie (zwart-grijs-wit) Zwart werk = arbeid die niet wordt opgegeven en waarover geen belastingen en premies worden afgedragen. Informele economie: geheel van economische activiteiten dat zich onttrekt aan regulering. Illegale ondernemingen produceren en verhandelen goederen of diensten die onder de vigerende wetgeving als illegaal zijn bestempeld (o.a. harddrugs, mensenhandel).
Zwart werk in de Miljoenennota
Omvang Weten wat niet geweten wenst te worden (Pacolet 2013) 1) Macro-benadering 2) Micro-benadering Per definitie groot dark number & probleem van oneerlijke antwoorden.
Austria Luxemburg Netherlands United Kingdom France Ireland Finland Germany Denmark Sweden Slovakia Czech Republic Belgium 27 EU - Countries / Average Spain Portugal Italy Hungary Slovenia Greece Poland Malta Cyprus Latvia Estonia Lithuania Romania Bulgaria 7,6 8,2 9,5 10,1 10,8 12,7 13,3 13,3 13,4 14,3 15,5 16 16,8 18,4 19,2 19,4 21,6 22,5 23,6 24 24,4 25,3 25,6 26,1 28,2 28,5 29,1 31,9 Macro Schneider s mimicmodelling 2012: % BNP EU gemiddelde: 18,4% Oostenrijk 7,6% Bulgarije 32% Nederland 9,5% België 16,8% 0 5 10 15 20 25 30 35
MICRO B 2013 EU gem: 4% NL 11%
Omvang: zwart werk enquête CBS (2011) Algemene bevolking 10% Uitkeringsgerechtigden 5% Uitkeringsgerechtigden schatten de pakkans veel hoger in
Zwart werken en zwart uitbetalen is heel gewoon onder Nederlanders
Omvang: illegale werknemers Vaak 3D jobs - onregelmatig ingehuurd Sectoren met hoge arbeidskosten en met pieken en dalen Door de tijd heen verder ondergronds Lijkt af te nemen en loon daalt deels ook werkloos Excessen vallen onder arbeidsuitbuiting (= mensenhandel)
Schattingen illegaal werk Jaar Geschat aantal illegale werknemers Bron 1999 128 000 Visser and van Zevenbergen (2001) 2003 60 000-100 000 Zuidam and Grijpstra (2004) 2004 66 750-89 000 Mosselman and van Rij (2005) 2006 86 250-115 000 Groenewoud and van Rij (2007) 2006 60 000-97 000 Dijkema et al. (2006)
Inspecties door I-SZW Overtredinge n 2001 739 2002 658 2003 3 940 731 Illegaal werkenden 2004 6 000 1 063 2 810 2005 8 600 2 200 4 650 2006 11 026 2 507 5 478 2007 10 931 2 002 2 894 2008 10 383 1 659 2 007 2009 9 723 1 652 2 506 2010 9 987 1 797 2 397 2011 9 225 1 568 2 030 2012 7 160 1 490 2 555
Steeds meer illegale werknemers verdrongen door legale werknemers
Aard ZZPers Loondienst Schijnzelfstandigen
Aard Geen toegang (meer) tot regulier werk (illegale werknemers, uitkeringsgerechtigden) Profiterend van regulier werk en contacten (vakmensen, hoger opgeleiden, studenten) Via ontwijkende constructies, le darwinisme criminel (Du Castillon 2013) In bedrijven (2/3e) en in gezinnen (1/3e)
Inspectie SZW 2012, Onderbetaalden
Inspectie SZW 2013, Illegaal werkenden
Minder illegale werknemers aangetroffen: controles helpen. Meer illegale werknemers aangetroffen: idem.
Schade voor de samenleving Misgelopen overheidsinkomsten. NL: 4 miljard op jaarbasis (schatting Schneider), maar wordt betwist Problemen rond veiligheid, aansprakelijkheid en concurrentie Staat innovatie in de weg Ondermijning van de regels t.a.v. arbeid, sociale zekerheid en migratie
Alleen maar schade? Flexibiliteit, smeerolie van de economie Overleven van sectoren Werkgevers profiteren Veel nu grote legale bedrijven zijn informee l begonnen Ook de schade-schattingen zijn vaak biased
Aanpak in Nederland Eerlijk werk Nieuwe wetten en regels Intensivering van de inspectie Publiekscampagnes Nadruk op ernstige misstanden en notoire overtreders > laat de alledaagse zwartwerker onaangetast
Publiekscampagnes
De alledaagse zwartwerker wordt nauwelijks aangepakt
j.p.vanderleun@law.leidenuniv.nl