Beknopte samenvatting Apotheek Smilde geeft voorlichting over het voorkomen van vergiftigingen bij jonge kinderen aan ouders. De apotheek geeft de ouders bovendien een door de apotheek ontwikkelde huischeck mee. Uit een telefonische enquête onder twintig ouders blijkt dat de voorlichting wordt gewaardeerd en dat ouders de veiligheidsaanwijzingen opvolgen. De apotheek is door zijn laagdrempeligheid en veelvuldig contact met ouders de plek bij uitstek om preventieve voorlichting te geven over het voorkomen van vergiftigingen bij kinderen. Aanleiding Kinderen tot en met 4 jaar behoren tot de patiëntengroepen die het vaakst slachtoffer zijn van acute intoxicaties. Jaarlijks komen zo n 1400 kinderen van 0 tot en met 4 jaar op de spoedeisende hulpafdeling als gevolg van een vergiftiging. Daarnaast worden jaarlijks zo n 1100 kinderen van 0 tot en met 4 jaar om die reden opgenomen in het ziekenhuis. Bij gemiddeld één kind per jaar is een vergiftiging zelfs fataal. Deze cijfers zijn afkomstig van het Letsel Informatie Systeem (LIS) van Consument en Veiligheid. Met het LIS worden slachtoffers geregistreerd die na een ongeval, geweld of zelfmutilatie zijn behandeld op een spoedeisende hulp afdeling (SEH) van een selectie van ziekenhuizen in Nederland. Jaarlijks krijgt Consument en Veiligheid meer dan 12.000 informatieverzoeken over de gevolgen van blootstelling van kinderen aan lichaamsvreemde stoffen. Geneesmiddelen leveren het grootste aandeel in alle vergiftigingen bij kinderen. Verder staan tabak, alcohol, wc-verfrisser, bleekwater, waspoeder en andere schoonmaakmiddelen hoog op de gevarenlijst. In het rapport Toekomstscenario s privéongevallen. Trends in de algemene bevolking en bij kinderen 1987-2030 van Consument en Veiligheid waarin onder andere trends in vergiftigingen bij kinderen zijn beschreven, wordt aangegeven dat het belangrijk blijft om voorlichting te geven aan ouders over de gevaren van in huis aanwezige producten. Toch ontbreekt continue preventieve voorlichting in Nederland. Barry Swets, apotheker, en Janien Doek-Cazemier, coördinerend (communicatie) wilden kijken of de apotheek hier een goede plek voor is. Zij hebben zelf jonge kinderen. Uit eigen ervaring wisten ze dat continue proactieve voorlichting omtrent het voorkomen van vergiftigingen bij de allerkleinsten ontbrak. De doorslag voor de start van deze pilot was een voorval waarbij een jongen van twee jaar aan de haal gegaan was gegaan met een potje Thyrax dat op tafel stond. Hij moest met een medicijnvergiftiging worden opgenomen in het ziekenhuis. Visie van de apotheek Apotheek Smilde is een innovatieve apotheek in Midden-Drenthe. Het apotheekteam bestaat uit dertien mensen waaronder twee apothekers. De apotheek is twee jaar geleden verhuisd naar een nieuwbouwpand. Bij de inrichting van het nieuwe pand is veel aandacht besteed aan de inrichting. Zo zijn er speciale privacybalies en aparte spreekruimtes. Om het logistieke proces zo efficiënt mogelijk te laten verlopen, beschikt apotheek Smilde over een robot. Apotheek Smilde probeert in alles wat zij doet de patiënt centraal te stellen en in te spelen op de behoefte van de zorgvrager. Apotheek Smilde heeft als toekomst voor ogen om DE plek te zijn voor zorgverlener en patiënt op het gebied van farmaceutische zorg. Een voorbeeld om dit te illustreren is dat in apotheek Smilde een apothekersassistent patiënten met een matige tot slechte therapietrouw opbelt om met de patiënt te bespreken wat de oorzaken hiervan zijn en de patiënt te motiveren. Analyse van het probleem Apotheker Swets heeft eerst onderzocht of de apotheek een geschikte plaats is om proactief voorlichting te geven aan ouders om vergiftigingen bij kinderen in de leeftijd tot en met 4 jaar te voorkomen. Hiervoor heeft hij uitgezocht hoeveel van de ouders van jonge kinderen gemiddeld in de apotheek komen. Hij is hierbij uitgegaan van het gegeven dat per apotheek zo n 100 kinderen per jaar geboren worden. Dit getal is afgeleid van landelijke cijfers: er worden ongeveer 200.000 kinderen per jaar geboren, er zijn zo n 2.000 apotheken in Nederland. Dit combinerende met de gegevens uit het Pagina 1 van 6
apotheekinformatiesysteem (AIS), blijkt dat in de periode van 01-09-2009 tot en met 01-09-2010 bijna voor tweederde van de kinderen in de leeftijd van een half jaar tot en met 4 jaar een geneesmiddel op recept wordt gehaald in apotheek Smilde. Als ondergrens voor voorlichting is een leeftijd van een half jaar gekozen omdat vanaf deze leeftijd baby s steeds onderzoekender worden en gaan bewegen. De apotheek blijkt dus een zeer geschikte plek te zijn om deze groep te bereiken. De initiatiefnemers wilden ook weten of ouders preventieve voorlichting in de apotheek daadwerkelijk nuttig vinden. Daarom heeft de coördinerend een à twee weken na het voorlichtingsgesprek de ouders gebeld. In de periode van de pilot waren er dat 20. Eén en dezelfde persoon, te weten de coördinerend, heeft de telefonische enquêtes met de ouders afgenomen. Verder hebben de apotheker en de assistente nagedacht over hoe de voorlichting het beste gegeven kon worden. Een barrière die de apotheker signaleerde is het niet op de juiste manier geven van de voorlichting. Het motto van de apotheek is praten met in plaats van tegen de patiënt. De apotheker wilde voorkomen dat er zou worden volstaan met het meegeven van een folder. Zo n folder belandt thuis op een stapel en wordt niet meer gelezen. De apotheker en de assistente hebben nagedacht over hoe ze ouders thuis met het onderwerp aan de slag konden krijgen. De apotheker heeft uitgezocht welke vergiftigingen met kinderen in de thuissfeer het meest voorkomen. Met deze informatie hebben beide teamleden thuis gekeken welke potentiële gevaren zij zelf in huis hadden en wat je kunt doen om die weg te nemen. Op basis hiervan zijn ze op het idee gekomen van een huischeck (zie bijlage). Het voorlichtingsgesprek in de apotheek bestaat uit vertellen hoe vaak vergiftigingen bij kinderen voorkomen en wat je als ouder kunt doen om dit te voorkomen. Daarna laat de apotheker of de assistente de huischeck zien en samen lopen ze hem aan de balie even door. Ouders krijgen het advies mee de huischeck thuis uit te voeren. Ook krijgen zij de folder Vergiftigingen bij kinderen mee van de KNMP. Doel van het project Uitzoeken of de apotheek een geschikte plaats is om voorlichting te geven aan ouders over het voorkomen van vergiftigingen bij kinderen. Uitvoeren van een pilot om uit te zoeken welke rol de apotheek kan spelen in het geven van voorlichting aan ouders om vergiftigingen bij kinderen tot en met 4 jaar te voorkomen. De pilot is gedaan in oktober en november 2010. De voorlichtingsgesprekken zijn gedaan door de apotheker zelf en door de coördinerend. Netwerk Voor het bereiken van het doel gaat het om de keten apotheek-ouder-kind. De apotheek kan, door informatie aan de ouder te geven, er voor zorgen dat passende actie voor het kind ondernomen wordt. Bij het opzetten van de pilot is wel nagedacht over welke organisatie of zorgverlener er bij het project betrokken kon worden, maar uiteindelijk bleek dit een project te zijn dat het beste door de apotheek alleen gedaan kon worden. Randvoorwaarden Het project is eenvoudig te implementeren en is geschikt om uitgevoerd te worden door het gehele team. Toen na de pilotfase duidelijk was dat voorlichting geven over de vergiftigingsgevaren in huis voor jongen kinderen zinvol is, zijn alle teamleden er aan mee gaan werken en is het een standaard werkwijze geworden. Hieronder volgen de randvoorwaarden voor wat betreft motivatie, kennis en organisatie. Kennis: De apotheker die deze pilot heeft opgezet heeft zijn achtergrondkennis vergroot aangaande vergiftigingen die veelal voorkomen bij kinderen. Bij het informeren van het team heeft hij een aantal passages uit de hieronder staande literatuur gebruikt: 1) Acute vergiftigingen bij mens en dier: jaaroverzicht 2008 nationaal vergifitingen informatiecentrum [Acute intoxications among humans and animals : National Pagina 2 van 6
Poisons Information Centre Annual Report, 2008 ] Velzen AG van, Gorcum TF van, Riel AJHP van, Meulenbelt J, Vries I 2) Privé-ongevallen 0-4 jaar / Consument en Veiligheid /januari 2010 Bron: Letsel Informatie Systeem 2004-2008 (jaarlijks gemiddelde), Consument en Veiligheid 3) Consument en veiligheid: detoekomstscenario s privé-ongevallen. Trends in de algemene bevolking en bij jonge kinderen, 1987-2030. R. Dekker E. F. van Beeck 2April 2006 Motivatie: De apotheker en de assistente hebben aan het personeel de resultaten van de pilot gepresenteerd. Deze resultaten waren zeer goed, wat een stimulans was om er mee door te gaan. Het hele team kon er meteen mee aan de slag. Doordat resultaten al snel zichtbaar waren - ouders waardeerden het en het contact met de ouders wordt tijdens zo n gesprek verbeterd bleef en blijft iedereen gemotiveerd. Organisatie: Instrueren van alle teamleden hoe voorlichting te geven en hoe dit hierna vast te leggen in het apotheekinformatiesysteem. Verder is er voor gezorgd dat het volgende materiaal in de apotheek bij de balie aanwezig is: -De KNMP-folder Vergiftiging bij kinderen. -De huischeck, gemaakt en bedacht door apotheek Smilde. Indicatoren De volgende gegevens moeten worden verzameld om een oordeel te kunnen geven over het slagen van het project: Meten van tevredenheid van ouders. Meten of de huischeck uitgevoerd is. Meten of en zo ja welke acties ondernomen zijn door ouders om vergiftigingen te voorkomen. Deze gegevens zijn door de coördinerend verzameld via een telefonische enquête met de ouders, één tot twee weken nadat zij zijn voorgelicht in de apotheek. Stappenplan Fase Periode Verantwoordelijke Het idee ontwikkelen tot aan het Januari t/m mei 2010 moment waarop besluit is genomen dit te gaan doen Inlezen, nadenken over juiste voorlichtingswijze, ontwikkelen huischeck, opstellen enquête Juni t/m september 2010 Apotheker en coördinerend Apotheker en coördinerend Uitvoeren pilot Oktober en november 2010 Apotheker en coördinerend Resultaten evalueren November 2010 Apotheker en coördinerend Hele team instrueren November 2010 Apotheker en coördinerend Opname voorlichting in standaardwerkwijze voor hele team December 2010 - heden Apotheker en coördinerend Nulmeting Voor dit project geldt dat voorafgaande aan het project er in apotheek Smilde niet proactief voorlichting Pagina 3 van 6
werd gegeven over het voorkomen van vergiftigingen bij kinderen. Volgen en vastleggen voortgang Iedere keer dat we een ouder hebben voorgelicht over de gevaren in huis voor vergiftiging, hebben we hiervan een notitie gemaakt in het medicatiedossier van het kind. De apotheker en de hebben tussentijds wel besproken hoe de gesprekken gingen, maar bijsturing was niet nodig. In totaal zijn in die twee maanden twintig ouders voorgelicht. Om te kijken of deze preventieve voorlichting in de apotheek door de ouders nuttig wordt gevonden, heeft de een à twee weken na zo n gesprek een telefonische enquête afgenomen (zie bijlage). Hierbij vraagt het teamlid onder andere of de huischeck is uitgevoerd en welke bijzonderheden hierbij naar voren zijn gekomen. Ook vraagt het teamlid aan de ouders of naar aanleiding van de huischeck nog acties ondernomen zijn. Resultaat Aan alle ouders die in de pilotperiode zijn voorgelicht, is tijdens de telefonische enquête gevraagd of ze het nuttig vonden om informatie over het voorkomen van vergiftigingen bij kinderen te krijgen van de apotheek. Dit blijkt voor 90% van de ondervraagden te gelden. Verder blijkt uit de enquête dat 95% van de ouders de huischeck had uitgevoerd. Uit de 19 uitgevoerde huischecks kwam naar voren dat bij 90% er één of meer potentiële gevaren voor het kind in huis waren. De reden waarom de 20 e ouder de huischeck niet had gedaan, is dat zij een gastouder is en via de organisatie waarbij zij is aangesloten al iets dergelijks had gedaan. In de onderstaande tabel is aangegeven welke gevaren aanwezig waren bij de 19 uitgevoerde huischecks en hoe vaak deze voorkwamen. Potentiële gevaren Aantal maal Er zijn geneesmiddelen in huis waar het kind zo bij kan 6 Er zijn sigaretten(peuken), alcoholische dranken of cosmetica in huis waar het kind bij 9 kan komen Het kind kan bij de handtas komen 9 Het kind kan zo bij gevaarlijke stoffen in huis zoals reinigings-, ontkalkings- en 8 bleekmiddelen Aan de ouders is gevraagd of zij naar aanleiding van de huischeck en de voorlichting nog acties ondernomen hadden om de potentiële gevaren in huis aan te pakken. In de volgende grafiek zijn deze resultaten weergegeven: Pagina 4 van 6
Te zien is dat bij bijna 80% van de ouders, die een huischeck uitgevoerd hebben, acties ondernomen zijn of ondernomen gaan worden. Onder de uitgevoerde acties vallen het buiten bereik van kinderen plaatsen van geneesmiddelen, cosmetica, wasmiddelen en andere gevaarlijke stoffen. Verder zijn haakjes op keukenkastjes geplaatst en wordt de handtas in het vervolg buiten het bereik van kinderen geplaatst. Beschouwing Elk huis in Nederland staat vol met gevaren voor kleine kinderen. Medicijnen, schoonmaakmiddelen en cosmetica; iedereen heeft ze in huis. Verreweg de meeste vergiftigingsongevallen bij jonge kinderen gebeuren in en om het huis. De apotheek kan met dit project, dat door het hele apotheekteam wordt uitgevoerd, invulling geven aan deze voorlichting. De apotheek is namelijk door zijn laagdrempeligheid en veelvuldig contact met ouders, bij uitstek de plek om preventieve voorlichting te geven over het voorkomen van vergiftigingen bij kinderen. De resultaten laten zien dat deze voorlichting in de apotheek gewaardeerd wordt door de ouders. Niet alleen de huischeck wordt uitgevoerd, ook preventieve acties vinden plaats in huis om vergiftigingen in de toekomst bij hun kind te voorkomen. Via de keten apotheek-ouder worden voorzorgsmaatregelen voor het kind genomen. De resultaten van dit project, samen met de eenvoud van implementatie in de apotheek maken dat dit project zo in iedere apotheek in Nederland uitgevoerd zou kunnen en misschien ook wel zou moeten worden. Verankering Het project is omgezet in een continue activiteit en wordt door het hele team gedragen. Het geven van voorlichting over het voorkomen van vergiftigingen bij jonge kinderen aan ouders is een standaardwerkwijze geworden en opgenomen in het kwaliteitszorgsysteem van de apotheek. In het AIS wordt de voorlichting vastgelegd door middel van een ZZ-regel en via het kwaliteitskeurmerk HKZ wordt de apotheek gecontroleerd of de voorlichting daadwerkelijk wordt gegeven. Hiermee is de continuïteit gewaarborgd. Marketing Aan ouders met kinderen tot en met 4 jaar blijft in apotheek Smilde voorlichting gegeven worden over dit onderwerp. De pilot is in november afgerond en sindsdien is aan meer dan 40 ouders voorlichting over dit onderwerp gegeven. Voor staat er een voorlichtingsavond over het voorkomen van vergiftiging bij jonge kinderen op de agenda. Bijlagen -Huischeck Pagina 5 van 6
-Telefonische enquête Naam, functie, datum Deze beschrijving is tot standgekomen met medewerking van Barry Swets, apotheker. 12 januari. Pagina 6 van 6