OPLEIDING PRAKTIJKDIPLOMA BOEKHOUDEN PDB ECONOMIE &PERIODE- AFSLUITING Drs. P.F. Pietersen K.P. Pietersen A.P.J. Knijnenburg Drs. H.G. van der Wolk met medewerking van: J. Buist J.S.J. Rost 2 e druk, 1 e oplage ISBN: 978 90 6355 277 0 NEDERLANDS ONDERWIJS INSTITUUT BV
DE NOI-METHODE VOOR DE PRAKTIJKDIPLOMA'S BKB, BKC EN PDB De NOI-serie voor de Associatie-examens BKB, BKC en PDB bestaat uit onderstaande zes uitgaven. BKB BKC Boekhouden in de praktijk 1 Calculaties in de praktijk 1 Boekhouden in de praktijk 2 Calculaties in de praktijk 2 PDB Administratie & Kostprijs Economie & Periodeafsluiting Examenregeling Het examen PDB bestaat sinds januari 2008 uit twee modulen die elk weer twee onderdelen bevatten: Module 1 Module 2 Financiële administratie Bedrijfseconomie Kostprijscalculatie Periodeafsluiting De vier onderdelen worden onafhankelijk van elkaar geëxamineerd. Dat geldt ook voor de volgorde waarin de examens kunnen worden afgelegd. Voorwaarde voor het verkrijgen van het diploma PDB is dat tevens de diploma's BKB en BKC zijn behaald. De associatie-examens achterin het boek zijn opgenomen met toestemming van de Stichting Nederlandse Associatie voor Praktijkexamens te Amersfoort. Copyright: NOI Niets uit deze uitgave mag worden overgenomen, verveelvoudigd en/of openbaar gemaakt door middel van druk, fotokopie, microfilm, database, computerbestand, internet of op welke andere wijze dan ook, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van het NOI. Omslagontwerp: Ronald Meij
WOORD VOORAF Van de twee PDB-uitgaven behandelt 'Economie & periodeafsluiting' de twee onderdelen van module 2: Bedrijfseconomie en Periodeafsluiting. Het boek is als volgt opgebouwd: onderdeel Bedrijfseconomie (afdeling 1 en 2); onderdeel Periodeafsluiting (afdeling 3 t/m 7); examenvoorbereiding voor beide onderdelen (afdeling 8). Het examenonderdeel Bedrijfseconomie is overwegend calculatorisch van aard; er worden geen journaalposten gevraagd. Het examenonderdeel Periodeafsluiting betreft overwegend boekhoudkundige onderwerpen: journaalposten en (gedeeltelijk) invullen van een kolommenbalans. Bij beide onderdelen worden casusgebonden theorievragen gesteld. Elk hoofdstuk of elke afdeling eindigt met vragen en/of opdrachten om de behandelde stof te verwerken. Ze zijn deels van een * voorzien. Dan gaat het om examenopgaven die geselecteerd en/of geschikt gemaakt zijn voor de huidige examens PDB. Uitwerkingenboek en lesprogramma Bij dit boek worden geen bijlagen of losse rekeningschema's gebruikt. Antwoorden van de opdrachten zijn leverbaar onder de titel Uitwerkingen Economie & periodeafsluiting, isbn 978 90 6355 3203. In dit uitwerkingenboek is tevens een lesprogramma opgenomen waarmee de beide onderdelen parallel in 15 weken of na elkaar in 30 weken gedaan kunnen worden. Van de opdrachten die achter de hoofdstukken staan, is steeds een aantal bewaard die als algemene herhaling kunnen worden gebruikt. Voor extra examentraining verwijzen we naar de site van de Associatie voor Praktijkexamens waarop nog meer (model)examens zijn opgenomen (www.associatie.nl). Werkbladen Om tijd te sparen is liniatuur beschikbaar waarop de opdrachten en de examens in dit boek kunnen worden uitgewerkt. Deze werkbladen kunnen worden gedownload vanaf onze site www.noi.nl. Bij de tweede druk, eerste oplage Deze tweede druk is op een belangrijk aantal punten verbeterd. In afdeling 1 is de leerstof over aandelen en obligaties uitgebreid met extra theorie, voorbeelden en opdrachten. De tekst over interestberekeningen (afdeling 2) is fijngeslepen. Afdeling 5 Boekhouden bevat nu theoretische uitleg en voorbeelden voorafgaand aan de opdrachten. In deze afdeling werd de behandeling van betalingskortingen herschreven. In afdeling 6 is een extra hoofdstuk over voorafgaande journaalposten opgenomen. Daarnaast zijn door het hele boek kleine correcties doorgevoerd. Almetalisdezetweededruknietnaastdeeerstedruktegebruiken. Voor uw ervaringen en suggesties houden wij ons van harte aanbevolen. Ons adres is: NOI bv, Antwoordnummer 58, 3740 VB BAARN telefoon 035-5416743, fax 035-5417341, e-mail info@noi.nl NOI
afdeling hoofdstuk paragraaf 1 BEDRIJFSVOERING INHOUD - ONDERDEEL BEDRIJFSECONOMIE 1 ACTIVITEITSKENGETALLEN...blz. 14 1 Kengetallen... 14 2 Omzetsnelheid van de voorraad... 15 3 Omzet per arbeidskracht... 18 4 Kredietduur debiteuren... 20 5 Kredietduur crediteuren... 21 6 Vragen en opdrachten... 23 2 FINANCIËLE KENGETALLEN 39... 1 Liquiditeit... 39 2 Solvabiliteit... 42 3 Rentabiliteit... 44 4 Vragen... 46 5 Opdrachten... 48 3 TABELLEN EN GRAFIEKEN 60... 1 Het lijndiagram... 61 2 Het staafdiagram... 67 3 Cirkeldiagram en beelddiagram... 69 4 Histogram of kolommendiagram... 71 5 Het Z-diagram... 77 6 Extra opdrachten... 81 4 AANDELEN EN OBLIGATIES 92... 1 Het eigen vermogen van de BV en de NV... 92 2 Reserves... 95 3 Rendement op aandelen... 96 4 Obligaties... 98 5 Rendement op obligaties... 101 6 Vragen... 102 7 Opdrachten... 104 5 EMISSIE VAN AANDELEN EN OBLIGATIES 117... 1 Beursnotering... 117 2 Emissie van aandelen... 118 3 Emissie van obligaties... 119 4 Vragen... 122 5 Opdrachten... 123
1 6 ECONOMIE EN BEURS... 134 1 Koersbewegingen op de beurs... 134 2 Rendement op obligaties... 138 3 Koers/winstverhouding van aandelen... 140 4 Relatie tussen economie, obligaties en aandelen samengevat... 141 5 Vragen... 142 2 INTERESTBEREKENINGEN 1 ENKELVOUDIGE EN SAMENGESTELDE INTEREST 146.. 1 Renteformule enkelvoudige interest... 146 2 Onbekenden bij enkelvoudige interestberekening... 150 3 Samengestelde interest... 152 4 Opdrachten... 153 2 EENMALIGE STORTING BIJ S.I. 155... 1 Eindwaarde van een eenmalige storting... 155 2 Contante waarde van een eenmalige storting... 158 3 Opdrachten... 161 3 EINDWAARDE VAN PERIODIEKE STORTINGEN BIJ S.I.... 167 1 Eindwaarde van een prenumerando rente... 168 2 Eindwaarde van een postnumerando rente... 171 3 Opdrachten... 175 CONTANTE WAARDE VAN PERIODIEKE 4 STORTINGEN BIJ S.I.... 177 1 Contante waarde van een prenumerando rente... 177 2 Contante waarde van een postnumerando rente... 179 3 Opdrachten... 182 5 ANNUÏTEITEN 184... 1 Lineaire lening... 184 2 Annuïteitenlening... 184 3 Opdrachten... 191
afdeling hoofdstuk paragraaf INHOUD - ONDERDEEL PERIODEAFSLUITING 3 ONDERNEMINGSVORMEN 1 DE RECHTSVORM VAN DE ONDERNEMING..blz. 196 1 Natuurlijke personen en rechtspersonen... 196 2 Ondernemingsvormen... 196 3 Het handelsregister... 198 4 Vragen... 199 2 3 ONDERNEMINGEN ZONDER RECHTSPERSOONLIJKHEID... 201 1 De eenmanszaak... 201 2 Kenmerken vennootschap... 202 3 De stille vennootschap (SV) (vroeger maatschap)... 203 4 De openbare vennootschap (OV) (vroeger VOF)... 205 5 De commanditaire vennootschap (CV)... 207 6 Vragen... 209 7 Opdrachten... 211 ONDERNEMINGEN MET RECHTSPERSOONLIJKHEID... 215 1 Personenvennootschap met rechtspersoonlijkheid (OVR en CVR)... 215 2 De besloten vennootschap (BV)... 216 3 De naamloze vennootschap (NV)... 219 4 De coöperatieve vereniging (coöp)... 221 5 De onderlinge waarborgmaatschappij... 222 6 De vereniging... 223 7 De stichting... 224 8 Het bestuur van grote ondernemingen... 225 9 Vragen en opdrachten... 227 4 BEDRIJFSCONTROLE 1 ADMINISTRATIEVE ORGANISATIE 234... 1 Kassiersfunctie... 234 2 Contant geldverkeer... 235 3 Giraal geldverkeer... 236 4 Debiteurenbewaking... 237 5 Vragen... 238
4 2 JAARVERSLAGGEVING... 240 1 Externe verslaggeving... 240 2 Wet- en regelgeving... 242 3 Accountantscontrole... 243 4 Modellen voor de balans en voor de resultatenrekening... 244 5 Vragen... 245 3 FAILLISSEMENT EN SURSEANCE VAN BETALING 247.. 1 Faillissement... 247 2 Surseance van betaling... 250 3 Aansprakelijkheid... 252 4 Vragen... 254 5 BOEKHOUDEN 1 KORTINGEN 258... 1 Kortingen bij de inkoop... 258 2 Kortingen bij de verkoop... 261 3 Opdrachten... 266 2 DUURZAME ACTIVA 269... 1 Aankoop en verkoop van vaste activa... 269 2 Afschrijvingsmethoden... 272 3 Totale kosten van vaste activa... 276 4 Inruilen van een vast actief... 277 5 Opdrachten... 280 3 PERMANENCE, KOSTEN EN OPBRENGSTEN 284... 1 Vooruitbetaalde kosten... 285 2 Achteraf betaalde kosten... 286 3 Permanence en opbrengsten... 287 4 Vooruitontvangen opbrengsten... 288 5 Achteraf ontvangen opbrengsten... 289 6 Samenvatting permanence... 290 7 Opdrachten... 291 GOEDEREN EN FACTUREN GESCHEIDEN 4 VERSTUREN EN ONTVANGEN... 296 1 Gescheiden versturen van goederen en facturen bij verkoop... 296 2 Verkoopfactuur vooraf, goederen achteraf... 297 3 Verkoopfactuur achteraf, goederen vooraf... 298 4 Willekeurige volgorde van verkoopfacturen en levering goederen... 300 5 Gescheiden ontvangen van goederen en facturen bij inkoop... 301
5 4 6 Inkoopfactuur vooraf, goederen achteraf... 302 7 Goederen vooraf, inkoopfactuur achteraf... 304 8 Willekeurige volgorde van inkoopfacturen en ontvangst goederen... 306 9 Opdrachten... 307 5 LOONADMINISTRATIE 310... 1 Inhoudingen op het loon... 310 2 Het boeken van de lonen... 312 3 Het boeken van de betalingen... 315 4 Opdrachten... 319 6 PRIVÉ-POSTEN 321... 1 Onderscheid zaak of privé... 321 2 Splitsen van een boeking in zaak en privé... 322 3 Privé-gebruik goederen uit de zaak... 322 4 Privé-gebruik woongedeelte bedrijfspand... 323 5 Vergoedingen aan privé... 324 6 Opdrachten... 324 7 INCIDENTELE BOEKINGEN 328... 1 Bijzondere baten en lasten uit verkoop van activa.. 328 2 Kasverschillen en voorraadverschillen... 330 3 Correctieboekingen... 331 4 Opdrachten... 334 8 FABRIEKSBOEKHOUDING 338... 1 Stukproductie... 338 2 Opdrachten stukproductie... 340 3 Massaproductie... 345 4 Opdrachten massaproductie... 347 6 WINSTVERDELING 1 KOLOMMENBALANS MET VOORAFGAANDE JOURNAALPOSTEN... 352 1 Voorafgaande journaalposten... 352 2 Uitbreiding kolommenbalans... 353 3 Grootboekrekeningen in scontrovorm... 355 4 Extra opdrachten... 358 2 WINSTBEREKENING IN DE EENMANSZAAK 362... 1 Kolommenbalans... 362 2 Vragen... 363 3 Exploitatieoverzicht... 363
6 3 WINSTVERDELING IN DE OV... 368 1 Omzetting in een OV... 368 2 Winstverdeling... 370 3 Overboeking winstaandelen... 372 4 WINSTVERDELING IN DE BV... 375 1 Winstverdeling... 376 2 Extra opdrachten... 385 5 WINSTVERDELING IN DE NV 390... 1 Cashdividend... 390 2 Stockdividend... 392 3 Extra opdracht... 395 6 GOODWILL 397... 1 Goodwill bij verkoop... 397 2 Goodwill bij aankoop... 398 3 Opdrachten... 400 7 FINANCIERINGSBRONNEN 1 AANDELENKAPITAAL 404... 1 Geplaatst en gestort aandelenkapitaal... 404 2 Aandelenemissie en agioreserve... 406 3 Opdracht... 408 2 VREEMD VERMOGEN 409... 1 Emissie obligatielening... 409 2 Aflossen obligatielening... 411 3 Extra opdracht... 413 3 VOORZIENINGEN 414... 1 Garantievoorziening... 415 2 Voorziening voor groot onderhoud... 416 3 Voorziening debiteuren... 417 4 Opdrachten... 420 4 LEASING 423... 1 Twee vormen van leasing... 423 2 Leasing en financiering... 425 3 Voorbeelden leasing... 426 4 Vragen... 428 5 Opdrachten... 428
afdeling hoofdstuk paragraaf 8 EXAMENTRAINING INHOUD - EXAMENTRAINING PDB BEDRIJFS- ECONOMIE EN PERIODEAFSLUITING 1 EXAMEN JANUARI 2008 (DAGEXAMEN)...blz. 434 2 EXAMEN JUNI 2008 (AVONDEXAMEN) 441... 3 ENGELSE TERMINOLOGIE 449... TREFWOORDENREGISTER... 451