ERFGOEDLOPER NIEUWSBRIEF MUSEUMHUIS GRONINGEN / GRONINGER MOLENHUIS nummer 7, 22 juli 2011 -------------------------------------------------------------------- In deze ERFGOEDLOPER Column Roeli Broekhuis Collectiewacht Groningen Van wie is die koffer? Een voorbeeld van museale ondersteuning en collegiale samenwerking Herstel molenbiotoop De Zwaluw Zuurdijk: een pilotproject -------------------------------------------------------------------- COLUMN Roeli Broekhuis Krimp Precies een week geleden mocht ik meevaren met Marianne Besselink op de Voorwaarts Voorwaarts. Als gedeputeerde heeft zij onder andere krimp en leefbaarheid in haar portefeuille en dat waren ook de thema s voor deze groepsreis. Naast mensen uit de ruimtelijke planologie en de woningbouw, waren ook mensen uit de sociale en de culturele sector uitgenodigd. Gelukkig hebben wij een gedeputeerde die breed kijkt, zodat aan boord allerlei mensen met elkaar in contact kwamen, die elkaar in het dagelijks leven niet automatisch tegenkomen. Dan pas blijkt dat je meer met elkaar te maken hebt dan je op het eerste gezicht denkt. Want wat heeft cultuur te maken met krimp en leefbaarheid? Alles! En volgens mij moet je dan beginnen met leefbaarheid. Een rijke culturele omgeving is een belangrijke voorwaarde voor mensen om zich in een gebied te vestigen en om in een gebied succesvol te ondernemen. Een omgeving zonder inspiratie en uitdaging zal leiden tot stilstand en achteruitgang. Het is niet voor niets dat cultuureducatie als een belangrijke motor voor de ontwikkeling van kinderen wordt gezien. Evenzeer is cultuur een belangrijke motor voor de ontwikkeling van steden en gebieden. Vraag is hoe we die ontwikkeling vorm kunnen geven in krimpgebieden. In onze huidige samenleving bepaalt het bevolkingsaantal voor een groot deel de hoeveelheid geld die besteed kan worden. Als je naar de provincie Groningen kijkt is er één grote stad en is er een dunbevolkt Ommeland met mooie cultuurlandschappen en zeer veel monumenten en musea die allemaal onderhouden moeten worden. Hoe gaan we dit doen? Iedere gemeente voor zich of samen een provinciebrede structuur opzetten? Hoe geven we vorm aan die kostbare eenheid van een rijke Stad met een prachtig Ommeland? Ik wil graag het voortouw nemen in deze discussie. Wie doet mee? Roeli Broekhuis is directeur van het Museumhuis Groningen/Groninger Molenhuis
Collectiewacht Groningen Regelmatig komen consulenten van het Museumhuis bij erfgoedinstellingen problemen tegen met betrekking tot behoud en beheer van de collectie. In de praktijk blijkt dat musea en erfgoedinstellingen, om zich goed te kunnen profileren, vaak meer aandacht besteden aan de presentatie van de collectie en minder aan behoud en beheer. Dit wreekt zich als een museum een aanvraag doet voor registratie in het Nederlands Museumregister, of na vijf jaar moet worden herijkt. Het is onze ervaring dat collectiebeheer vaak geen integraal onderdeel van de bedrijfsvoering is. Nieuwe opzet Nederlands Museumregister. Door de betrokkenheid van het Museumhuis bij het begeleiden van de aanvragen voor het Museumregister komen de zwakke plekken op het gebied van behoud en beheer aan het licht. Vanaf 2012 krijgt het Nederlandse Museumregister een nieuwe opzet. Musea die geregistreerd willen worden in het Nederlands Museumregister of een aanvraag doen voor herijking moeten namelijk vanaf dat jaar zelfstandig aantonen dat zij voor alle museale beleidsterreinen, waaronder die van een verantwoord collectiebehoud en beheer, een voldoende scoren. Het museum zal zelf die beleidsterreinen regelmatig moeten evalueren en monitoren, zodat het museum een volledig en overtuigend dossier kan aanleveren bij Nederlands Museumregister. In het najaar van 2011 zal bekend worden hoe de nieuwe opzet van het Museumregister er uit zal gaan zien. Opzet Collectiewacht Voor musea die geadviseerd en begeleid willen worden wat betreft het behoud en beheer van de collectie, wil het Museumhuis de Collectiewacht opzetten. In Gelderland en Zeeland functioneert al een dergelijke Collectiewacht. Het Museumhuis gebruikt de ervaring van deze provincies bij het opzetten van de Collectiewacht in Groningen. De afgelopen maanden heeft het Museumhuis een pilot uitgevoerd in het Grafisch Museum in Groningen om de opzet van de Collectiewacht uit te testen. Dat resulteerde in een uitgebreide inventarisatie of 0 meting rondom behoud en beheer en een analyse met eindconclusies, prioriteiten en een stappenplan. Dit alles in overleg met de directeur en verantwoordelijke medewerkers. Wij gaan uit van een opzet waarbij wederzijdse verplichtingen in een contract worden vastgelegd. Deelnemende musea worden ieder jaar bezocht en waar nodig geadviseerd en begeleid. Wanneer voldoende musea deelnemen, kan een netwerk ontstaan van behoudsmedewerkers die elkaar informeren en elkaar met raad en daad bijstaan. Deze manier van werken biedt veel voordelen: inzicht in de fysieke conditie van de objecten en de bewaaromstandigheden, aanscherpen van het collectiebeleid, actualiseren van de Musip gegevens, een stappenplan om problemen en knelpunten aan te pakken, een constante opleiding van collectiebeheerders, een continu bewakingsproces behoud en beheer, structureel ingebed in de organisatie. Met de Collectiewacht kan het museum voldoen aan de eisen van het Nationaal Museumregister op het gebied van behoud en beheer, ook wanneer het museum geen professionele behoudsmedewerkers in dienst heeft. Oproep voor deelname Is uw museum geïnteresseerd in deelname aan de Collectiewacht van het Museumhuis Groningen dan kunt zich aanmelden. In het najaar zullen we u dan uitnodigen voor een informatiebijeenkomst, waarbij we onze ideeën over een Collectiewacht met u willen bespreken.
Van wie is die koffer? Een voorbeeld van museale ondersteuning en collegiale samenwerking Twee jaar geleden kreeg het Muzeeaquarium Delfzijl ondersteuning van het Museumhuis bij het schrijven van een educatief beleidsplan. In dit plan was ook een actielijst opgenomen: wat gaan we ontwikkelen en voor welke groep. Daaruit is het project Een koffer vol verzamelingen ontstaan, een samenwerkingsproject over cultureel erfgoed van het Muzeeaquarium, het Museumhuis en het IVAK in Delfzijl. Tijdens dit project leren de leerlingen van alles over de collectie van het Muzeeaquarium. Aardige bijkomstigheid was dat vanuit het Museumhuis de museumdocent is ingezet om tijdens de testfase de leerlingen te begeleiden. Het project is ontwikkeld met financiële steun van de provincie Groningen (BEPP) en de Rabobank Noord Groningen. Het IVAK heeft het project concreet uitgewerkt. Projectopzet Op een dag staat er een spannende koffer in het klaslokaal. Het is een hutkoffer, vol labels en etiketten. Niemand weet van wie de koffer is. De leerkracht legt de kinderen uit dat ze de eigenaar maar moeten opsporen. De koffer kan open en in tasjes, zakjes, doosjes en geheime vakken zitten voorwerpen die iets onthullen over de eigenaar. Die voorwerpen vertellen een verhaal. De voorwerpen die in de koffer zitten komen uit het depot van het Muzeeaquarium. Uit iedere collectie (scheepvaart, schelpen, zeeaquarium, archeologie, geologie) van het museum is een aantal voorwerpen in de koffer opgenomen. Na een aantal dagen ontdekt de leerkracht dat er een oproep staat op de website van het IVAK dat het Muzeeaquarium de koffer van de oprichter van het museum, Hindrik Blaauw, kwijt is. De leerkracht klikt op de link naar de website van het museum, www.muzeeaquarium.nl en bekijkt deze site samen met de leerlingen. Klopt de informatie die op de website staat met de spullen die de kinderen in de koffer hebben gevonden? Zou het kunnen dat de koffer die zij in hun klas hebben gevonden de koffer is van het museum? De klas besluit een mailtje te sturen naar het IVAK dat zij de koffer hebben gevonden. Ze krijgen een mail terug van de achterkleindochter van Hindrik Blaauw. Zij zegt heel blij te zijn dat de kinderen de koffer hebben gevonden en maakt een afspraak dat zij op school komt om de koffer op te halen. Een paar dagen later bezoekt de nazaat van Hindrik Blaauw (acteur) de klas. Tijdens haar bezoek vertelt zij het één en ander over de spullen die in de koffer zitten. Zij vertelt dat haar overgrootvader zo n 100 jaar geleden een belangrijk man was in Delfzijl. Hij heeft toen het museum opgericht. Delfzijl was een belangrijke haven en in het museum kwamen dan ook spullen vanuit de hele wereld. De spullen uit de koffer zijn voorwerpen die ook in het museum te zien zijn. Maar er mist ook een aantal voorwerpen uit de koffer, zoals de wandelstok van Hindrik, zijn kledingborstel en zijn beddenstoof. Het is een raadsel waar deze spullen gebleven zijn. Aan het einde van het bezoek neemt de achterkleindochter de koffer weer mee en zij nodigt de leerlingen uit om een bezoek te brengen aan het Muzeeaquarium.
Enige tijd later bezoekt de klas het museum en worden de leerlingen langs de verschillende collecties van het museum geleid. Bij aanvang van de rondleiding krijgen de leerlingen allemaal een blad met daarop de afbeeldingen van de voorwerpen van Hindrik Blaauw die niet in de koffer zaten. Deze voorwerpen moeten de leerlingen opzoeken in het museum en vervolgens gaan ze daar een puzzel mee maken. Aan het einde van het bezoek krijgt iedere leerling een zakje met een schelpje (oud betaalmiddel) mee als bedankje voor het terugvinden van de koffer. museumdocent Jeroen Zwiers (links) met een klas in het Muzeeaquarium Terug op school wordt er in de klas gepraat over hoe het museum de verschillende collecties (van bodemvondsten tot levende vissen) tentoonstelt. De volgende vragen komen hierbij aan de orde 1. Hoe zijn de verschillende voorwerpen in het museum tentoongesteld? 2. Staan er bordjes bij de voorwerpen zodat je weet wat het is? 3. Wat vond je het mooiste voorwerp uit het museum? Aan het eind van het project kunnen de leerlingen zelf een museum maken van hun eigen verzamelingen. Doelgroep Het project is ontwikkeld voor de groepen 5 en 6 van het primair onderwijs Meer informatie over het project is verkrijgbaar bij Tineke de Danschutter, consulent erfgoed en publiek van het Museumhuis, t. (050) 313 0052, e. danschutter@museumhuisgroningne.nl.
Herstel molenbiotoop De Zwaluw Zuurdijk: een pilotproject In september start een project rond de biotoop van molen De Zwaluw in Zuurdijk. Het initiatief om de molen en de bijbehorende molenbiotoop te herstellen komt van de bewoners van het Marnedorp. Zij hebben contact gezocht met het Groninger Molenhuis en Landschapsbeheer Groningen. Zuurdijk kent een groep actieve bewoners die er veel aan gelegen is hun dorp leefbaar en aantrekkelijk te houden. Zo hebben zij zich ingespannen om zowel de molen als de kerk te laten restaureren. Beide monumenten, waarop men terecht zeer trots is, dragen bij aan de aantrekkelijkheid van het dorp voor zowel de dorpsbewoners als recreanten van elders. Het belang van een goede molenbiotoop Net als mensen hebben ook molens leefruimte nodig. Voor molens geldt dat zij voldoende wind of water (voor poldermolens) moeten hebben om te kunnen draaien. Dit draagt bovendien bij aan het behoud van deze monumenten want: rust roest. Een bedreiging voor de biotoop is het opschietende groen. Jarenlang kunnen bomen en struiken geen belemmering vormen, maar als goed beheer achterwege blijft, kunnen zij vrije windvang tegengaan. Dit geldt voor zowel de beplanting van particuliere erven en tuinen, als die in de openbare ruimte, langs wegen en viaducten. Een goed samenspel van molens met hun groene omgeving is daarom van belang. Om het project kans van slagen te geven moet het draagvlak hebben: zonder begrip en medewerking van zowel de omgeving als de overheid heeft het project weinig kans van slagen. Goede voorlichting is daarom essentieel maar ook bewoners en betrokken gemeenteambtenaren consulteren is van belang. Dit kan bereikt worden door het organiseren van enkele voorlichtingsbijeenkomsten met locatiebezoek waarbij informatie wordt gegeven over molens en molenbiotopen. Daarna moet bekeken worden welke kap en omvormingswerk aan opgaande beplantingen in de directe omgeving van de molen moet worden verricht en welke vervangende laagblijvende beplanting wordt aangebracht. Het Groninger Molenhuis en Landschapsbeheer Groningen willen daarom een werkwijze ontwikkelen om de biotoop rond molens te verbeteren waarbij ook het landschap tot zijn recht komt. Daarbij is betrokkenheid en medewerking van de bewoners rond de molen en de overheden van groot belang. restauratie van De Zwaluw nog in volle gang Doel van het project Het Molenhuis en Landschapsbeheer streven ernaar dat aan het eind van het traject, en dat is naar verwachting september 2012, de gerestaureerde molen De Zwaluw in Zuurdijk weer beschikt over een goede molenbiotoop passend in de landschappelijk en cultuurhistorische waardevolle omgeving, de gemeente bekend is met de voorwaarden en wensen van een goede molenbiotoop, de bewoners rondom de molen het belang van een goede molenbiotoop onderkennen en willen meewerken om deze in stand te houden en er een goede werkwijze (stappenplan) is ontwikkeld om ook op andere locaties in de provincie Groningen molenbiotopen te herstellen, rekening houdend met de landschappelijke kwaliteit van de omgeving en met betrokkenheid en medewerking van de bewoners rondom de molen.
-------------------------------------------------------------------- Erfgoedloper is een uitgave van Museumhuis Groningen / Groninger Molenhuis Lopende Diep 8, 9712 NW Groningen, t. (050) 313 00 52. Reacties en kopij: t.pol@museumhuisgroningen.nl.