Patiënteninformatie Psoriasis Informatie over de chronische huidziekte psoriasis
Inhoudsopgave Pagina Algemeen 4 Wie krijgt psoriasis? 5 Welke vormen van psoriasis zijn er? 5 Psoriasis vulgaris 5 Psoriasis guttata 5 Psoriasis inversa 6 Psoriasis unguum 6 Psoriasis arthropathica 6 Psoriasis pustulosis palmoplantaris (Andrews-Barber) 6 Behandeling van psoriasis 7 Lokale therapie 7 Corticosteroïden ( hormooncrèmes ) 7 Calcipotriol/betamethason (Dovobet ) 7 Dithranol 8 Lichttherapie 8 UVB 8 UV-thuisbehandeling 8 Systemische therapie 8 Ciclosporine 8 Acitretine 9 Methotrexaat 9 Fumaarzuur 10 Biologicals 10 Meer informatie 11 Tot slot 14 3
Psoriasis Informatie over de chronische huidziekte psoriasis U bent op de polikliniek Dermatologie van Tergooi geweest voor een onderzoek. Onze artsen en medewerkers doen er alles aan om u met de beste zorg te omringen en uw bezoek aan het ziekenhuis zo aangenaam mogelijk te maken. Naar aanleiding van uw onderzoek, informeren we u met deze folder over psoriasis. Daarnaast zetten we een aantal praktische zaken en nuttige informatie voor u op een rij. Heeft u na het lezen van deze folder nog vragen? Achterin vindt u de contactgegevens van de betreffende afdeling. De medewerkers van de afdeling of uw behandelaar beantwoorden uw vragen graag. Algemeen Psoriasis kenmerkt zich door dikke rode schilferende plekken op de huid. De aandoening wordt veroorzaakt door een stoornis in de huidgroei. Ongeveer 1-3 % van de mensen in Nederland hebben psoriasis. Normaal gesproken vernieuwt de huid geleidelijk; oude huidcellen aan de buitenkant laten los en groeien aan de onderzijde van de opperhuid weer aan. Bij psoriasis is de aanmaak van huidcellen versneld en worden de teveel gemaakte cellagen niet afgestoten. Hierdoor ontstaan plakken huid met een dikke laag onrijpe huidcellen die moeilijk afschilferen. De oorzaak van deze verstoorde huidaanmaak is nog niet bekend. 4
Wie krijgt psoriasis? Psoriasis komt voor op alle leeftijden. Meestal begint het na de puberteit, maar ook baby s en ouderen kunnen psoriasis ontwikkelen. Er is duidelijk sprake van een familiaire component: de kinderen of kleinkinderen van een psoriasispatiënt hebben een hogere kans om zelf psoriasis te ontwikkelen. Sommige geneesmiddelen kunnen psoriasis uitlokken of verergeren. Voorbeelden zijn bèta-blokkers en lithium en malariaprofylaxe. Ook roken is een aanzienlijke risicofactor voor psoriasis, m.n. bij de variant psoriasis palmoplantaris (Andrews- Barber). Stoppen met roken kan bij psoriasis dus een vermindering van de klachten geven. Welke vormen van psoriasis zijn er? Psoriasis vulgaris Heel typisch voor psoriasis zijn scherp begrensde rode schilferende plekken aan de strekzijde van armen en benen. Vooral de knieën en ellebogen doen vaak mee. Dit is de meest algemene vorm en heet daarom psoriasis vulgaris oftewel: gewone psoriasis. Psoriasis op het behaarde hoofd komt hierbij geregeld voor. Het lijkt soms op roos maar de hoofdhuid is vaak veel roder en schilfert veel sterker. Psoriasis guttata Dit is ook een veel voorkomende vorm van psoriasis en wordt gekenmerkt door vele kleine schilferende rode plekjes verspreid over het lichaam, alsof het druppeltjes zijn. 5
Psoriasis inversa In tegenstelling tot de gewone psoriasis waar de plekken aan de strekzijde van de armen en benen te vinden zijn, zien we bij psoriasis inversa juist plekken in de plooien. Voorbeelden zijn de liezen, oksels en bij vrouwen onder de borsten. Psoriasis inversa is meestal niet schilferend: het zijn roze-rode glanzende plekken en meestal niet verdikt. Psoriasis unguum Vaak zijn ook de nagels/vingertoppen aangedaan. Kenmerkend zijn kleine putjes in de nagel. Bij ernstiger vormen ontstaat er ook een dikke eeltlaag onder de nagel die de nagelplaat optilt. Psoriasis arthropathica Bij alle beschreven vormen van psoriasis kunnen ook klachten ontstaan van pijnlijke gewrichten. Dit heet psoriasis arthropathica of artritis psoriatica. Dit zit vooral in de kleinere gewrichten zoals de handen en de voeten, maar kan ook juist in de onderrug stijfheid en klachten veroorzaken (SI gewricht). Het is belangrijk om uw dermatoloog of huisarts te attenderen op het feit dat u ook last heeft van uw gewrichten. Deze kan dan beoordelen of u naar de reumatoloog moet. Psoriasis pustulosis palmoplantaris (Andrews-Barber) Deze bijzondere vorm van psoriasis betreft kleine, met pus gevulde blaasjes aan de handpalmen en/of voetzolen. De aandoening wordt vaker gezien bij rokers. 6
Behandeling van psoriasis Er zijn verschillende soorten behandeling beschikbaar. Elke behandeling is gericht op het onderdrukken van de symptomen. Op dit moment is het nog niet mogelijk om psoriasis te genezen. Ruwweg kunnen we de behandelingen in drie groepen onderverdelen: lokale therapie met zalven, crèmes en lotions; lichttherapie; systemische therapie. Vaak combineren we behandelingen uit de verschillende groepen. Lokale therapie Corticosteroïden ( hormooncrèmes ) In de bestrijding van psoriasis wordt veelvuldig gebruik gemaakt van corticosteroïden. Deze corticosteroïden, die lijken op de hormonen die de bijnier maakt, zorgen voor een onstekingsremming en afname van de dikte van de psoriasisplekken. Vaak lukt het om met sterke corticosteroïden de huid vrijwel rustig te krijgen. Corticosteroïden worden verdeeld in verschillende sterkteklassen: van klasse 1 (licht) tot klasse 4 (zwaar). In de behandeling van psoriasis worden over het algemeen de zwaardere klassen gebruikt (klasse 3 en 4). Er zijn corticosteroïd zalven, crèmes en emulsies en lotions. Tevens is voor psoriasis van het behaarde hoofd een corticosteroïd bevattende shampoo beschikbaar. Deze wordt, na een kwartier intrekken op droog haar, als een shampoo uitgewassen. Nadelen van corticosteroïd therapie: na langdurig gebruik hebben corticosteroïden minder effect (tachyfylaxie) en kan de huid dunner worden (atrofie). Calcipotriol/betamethason (Dovobet ) Dovobet is een zalf die bestaat uit calcipotriol (vit D3) en bethamethason (een corticosteroïd). De zalf hoeft maar één keer per dag te worden aangebracht op de psoriasisplekken. Deze combinatiezalf is vooral geschikt bij dikkere schilferlagen op de psoriasisplekken. 7
Dithranol Dit product wordt niet zo vaak meer gebruikt in verband met het feit dat het veel vlekken maakt op kleding en badkamer. Het remt op zich wel goed de celdeling en wordt soms nog wel gebruikt in dagbehandelingscentra. Lichttherapie UVB Ultraviolet B is een bestanddeel van het natuurlijk zonlicht. Voor psoriasis is het goed te gebruiken. We gebruiken meestal UVB lampen met golflengte 311 nm (TL-01, Philips). Voordelen: beproefde, effectieve behandelmethode; soms langdurige verbetering; bij uitgebreide psoriasis is het veel makkelijker dan smeren; kan eventueel bij zwangerschap worden toegepast. Nadelen: frequente lichtbehandelingen verhogen de kans op ontstaan van huidkanker op langere termijn. UV-thuisbehandeling Tegenwoordig is het in veel gevallen mogelijk de UV therapie ook thuis te volgen. Dit geeft behalve het voordeel van meer privacy ook de mogelijkheid om de belichting uit te voeren op de momenten van de dag dat het u goed uitkomt. Deze thuistherapie kan uw dermatoloog aanvragen, maar niet iedere verzekeraar vergoedt deze therapie. Systemische therapie Bij ernstige vormen van psoriasis die niet met lokale middelen of lichttherapie onder controle kan worden gebracht, stelt de dermatoloog een systemische therapie voor. Controle en begeleiding van deze therapieën horen altijd door de medisch specialist te worden uitgevoerd. Er zijn verschillende mogelijkheden. Ciclosporine Ciclosporine onderdrukt de immuunreactie die bij psoriasis een rol speelt. 8
Voordelen: eenvoudig in te nemen; snel werkend; meestal zeer effectief. Nadelen: ciclosporine is maar gedurende een bepaalde tijd toe te passen, vanwege de bijwerkingen op nieren en bloeddruk. Na stoppen kan de psoriasis weer sterk opspelen; regelmatige controles van bloed en bloeddruk zijn noodzakelijk. Acitretine Acitretine lijkt op vitamine A zuur en zorgt ervoor dat de huidcellen weer normaal uitgroeien. Voordelen: eenvoudig in te nemen, over het algemeen één keer per dag; kan als een van de weinige therapieën ook helpen bij psoriasis van de nagels en psoriasis pustulosis palmoplantaris (Andrews-Barber). Nadelen: zwangerschap streng verboden tot twee jaar na het staken van de acitretine. Acitretine is zeer schadelijk voor het ongeboren kind; tijdens de therapie kunnen droge lippen, huid en ogen ontstaan; er zijn vele andere bijwerkingen beschreven zoals stijging van cholesterolgehalte in het bloed, misselijkheid, hoofdpijn, veranderingen aan de botten, echter die treden minder vaak op; het bloed moet regelmatig worden onderzocht. Methotrexaat Dit geneesmiddel werkt door remming van de celdeling. Bij psoriasis is er ook sprake van een toegenomen celdeling, die door de methotrexaat wordt genormaliseerd. Voordelen: eenvoudig in te nemen, over het algemeen één keer per week, in combinatie met foliumzuur op een andere dag in de week. Nadelen: niet tijdens zwangerschap te gebruiken; de kwaliteit van het zaad bij mannen die methotrexaat gebruiken is verminderd en het is beter om dan geen kinderen te verwekken; remming van de aanmaak van bloedcellen in het beenmerg is mogelijk waardoor je weerstand afneemt; leverstoornissen; onderzoek van het bloed is geregeld nodig. 9
Fumaarzuur Fumaarzuur is een geneesmiddel dat alleen via een artsenverklaring verkrijgbaar is omdat het niet officieel in Nederland is geregistreerd. Het wordt toegepast als andere systemische geneesmiddelen onvoldoende werken of te veel bijwerkingen hebben. Biologicals De laatste ontwikkeling in de behandeling van psoriasis betreft het toepassen van de zogeheten biologicals (etanercept, adalimumab, ustekinumab). Dit zijn recent ontwikkelde geneesmiddelen die meestal door recombinant technieken tot stand zijn gekomen. Sinds begin 2005 kunnen biologicals ook worden voorgeschreven voor de ernstige vormen van psoriasis. De dermatoloog kan deze middelen voorschrijven wanneer andere systemische therapieën (zoals met ciclosporine en methotrexaat) al zijn geprobeerd. Deze middelen remmen in principe ook de afweer en u blijft dan ook onder controle bij de dermatoloog. Het geneesmiddel wordt toegediend door middel van een injectie die (na oefening en begeleiding) door de patiënt zelf of iemand uit zijn/haar omgeving kan worden toegediend. 10
Meer informatie Meer informatie over Psoriasis vindt u via de volgende links en patiëntenverenigingen: www.psoriasis.nl: informatieve Nederlandse website over psoriasis; www.vragenoverpsoriasis.nl: veel psoriasis informatie; www.psoriasisnet: de informatiewebsite over psoriasis van de Amerikaanse Dermatologen Vereniging; www.huidinbeeld: foto s van psoriasis in hoge resolutie mét uitleg erbij Patiëntenverenigingen Psoriasis Vereniging Nederland (PVN) Psoriasis Federatie Nederland Zie ook: www.tergooi.nl/dermatologie www.huidarts.info www.huidarts.com 11
Ruimte voor aantekeningen 12
13
Tot slot Als u vragen heeft, neemt u dan tijdens kantooruren contact op met de polikliniek Dermatologie, voor alle locaties T 088 753 11 20. Voor spoedgevallen buiten kantooruren kunt u, via de receptie van het ziekenhuis, de dienstdoende dermatoloog bereiken. Ook dit nummer geldt voor alle locaties, T 088 753 17 53. De maatschap Dermatologie van Tergooi biedt u deze (digitale)folder aan. Tergooi 000389585 21052014 14
15
T 088 753 1 753 www.tergooi.nl Locatie Blaricum Rijksstraatweg 1 1261 AN Blaricum Locatie Hilversum Van Riebeeckweg 212 1213 XZ Hilversum Locatie Weesp C.J. van Houtenlaan 1b 1381 CN Weesp