HEIMERICK M.j. TROMP DE NEDERLANDSE LANDS C HAP SS TI J L IN DE ACHTTIENDE EEUW
Inhoudsopgave Dankwoord 9 Inleiding: Algemeen - De Landschapsstijl in Nederland Parterres in de 'Fransche en Engelsche smaek' Afscheid van 'de stijve tuinierkunst van Le Notre' Nieuwe inzichten en scudies 2 Europese context 3 Voorbeelden van grote en kleine creaties in de landschapsstijl 3 Overgang van de geometrische stijl naar de landschapsstijl 4 J.F.W. van Spaen van Biljoen, zijn reizen en scheppingen op Biljoen en Beekhuizen 4 Stadhouderlijk Hof, Pacriciërs en Regenten 4 'Gesunkenes Kulcurguc': de kleinere tuinen en parken van Gijsberc van Laar en Matthias Soiron 5 Verlichte idealen 5 De situatie in Engeland, Frankrijk, Duicsland 5 Van een 'gevarieerde aanleg' naar 'vroege landschapsstijl' 34 Nederlandse buitenplaatsen in de achttiende eeuw 'na den hedendaagschen of Engelschen trant' 35 Slingerbossen 38 Van 'Slingerbosch' naar 'Engels Bosje' 47 'Engelsche Boomgaarden' 50 'Engels' in de tuinkunst: beplancing 5 Dendrologische bronnen 54 Tempels en Tuinpaviljoens: 'Fabriekjes' in de achttiende-eeuwse cuinen en parken 60 'Chinees' 6 'Turksch' 63 'Zwitsersch' 67 Liceratuur en voorbeeldboeken 69 'In een Engelschen Tuin': aspecten en achtergronden van de vroege land- schapsstijl 72 2 Et in Arcadia Ego IEen Geldersman in Europa: J.F.W. baron van Spaen van Biljoen en zijn reizen Inleiding Traditie en persoonlijke belangstelling 77 77 79 Johan Frederik Willem baron van Spaen van Biljoen en zijn voorgeslacht 79 De jeugdjaren van Johan Frederik Willem van Spaen van Biljoen 83
De Grand Tour van een Gelders edelman, 769-770 Reis door de Noordelijke en Zuidelijke Nederlanden Reis door Frankrijk en verblijf in Parijs Kunst en Architectuur in Parijs Huizen en Tuinen in Parijs en omgeving Parijs-Corn piègne-straatsburg-bern-t urij n-genua-milaan Van Milaan via Pavia, Piacenza, Parma en Ancona naar Rome De Heilige Stad Paleizen en Tuinen in Rome Napels Via Rome terug naar Noord-Iraliê: Livorno, Florence en Venetië Wenen en Berlijn De Duitse reis van 783 en de Engelse reis van 79 'Un si grand partisan de belles vues'. De Duitse reis, 783 'A most romantic situation'. De Engelse reis, 79 3 Et in Arcadia Ego IIDe praktijk van de aanleg op Biljoen en Beekhuizen. De ideeënwereld van J.F.W. baron van Spaen van Biljoen Huwelijk en eerste jaren in Arnhem en Biljoen De bronnen voor de geschiedenis van Biljoen en Beekhuizen De eerste fase van de landschapsstijl op Biljoen en Beekhuizen, de aanleg tot 783 De tweede fase van de landschapsstijl 784-795. J.G. Michaël en J.O. Zocher sr. De tijd van de Franse revolutie, het Koninkrijk Holland en de inlijving De periode van 80 rot Van Spaens dood in 827 Eden van Gelderland en Geldersch Arkadia De wandeling De Grote Zaal op Biljoen, 780-82 Inspiratiebronnen voor de Zaal op Biljoen Et in Arcadia Ego: de creatie van een Gesamtkunstwerk van architectuur, parkaanleg en interieurkunst op Biljoen en Beekhuizen 4 Prins Willem V en de Landschapsstijl op de stadhouderlijke verblijven 760-800 Prins Willem V en zijn belangstelling voor buitenplaatsen en landschaps architectuur Belangstelling Bezoeken aan buitenplaatsen Literatuur 84 Prins Willem V, Philip Willem Schonck en de stadhouderlijke buiten- 84 plaatsen tot 795 98 86 Prins Willem V en de achttiende-eeuwse landschapsstijl: een zoon van 87 zijn tijd 20 88, 5 Vijf voorbeelden van vroege buitenplaatsen in Landschapsstijl: Beecke- 92 stijn, Het Huys ten Donck, Elswout, Zuydwijk en Boschwijk 23 96 97 99 0 0 03 04 05 7 Inleiding 23 Beeckestijn 25 Het landschapspark 26 Tussen rococo en landschapsstijl 220 De Buitenplaats Zuydwijk 22 Het geometrische park 222 Het landschapspark 224 Van uitgestrekte geometrische aanleg naar park in vroege landschapsstijl 228 Het Huys ten Donck 229 Het landschapspark 232 35 De schepping van Cornelis en Otto Groeninx van Zoelen 765-820 238 35 Elswout 240 36 Het landschapspark 243 Een uitgestrekt park in vroege landschapsstijl met schilderachtige 37 gezichten en fabriekjes 250 Boschwijk: de tuin van de dichter Rhijnvis Feith 250 44 De eerste fase van het landschapspark 252 56 Feith's ode 'Aan Boschwijk' 253 59 De tweede fase, 80-824 258 62 De dichter en zijn buitenplaats: reflectie en inspiratie 260 65 Buitenplaatsen en hun parken in vroege landschapsstijl: de interactie 69 tussen eigenaren en ontwerpers 26 7 78 6 Kleine tuinen en Engelse Hoven 'Voornamelijk van dezulke, die met weinig kosten te maken zijn' 263 Gijsbert van Laar en Matthias Soiron, twee ontwerpers van kleinere tuinen en parken rond 800 263 83 Van Laar en Soiron 265 Gijsbert van Laar, Leven en Werken. 266 88 Een groot gezin; zijn clientèle in Zuid-Holland 268 90 Gijsbert van Laar en zijn landschappen in miniatuur 270 92 De plattegronden 272 97 De beplanting 274 De tuinsieraden 280
Van Laars Magazijn ais verzameling en voorbeeldboek! 282 Rijkdom aan voorbeelden, veelzijdigheid in kleinschaligheid 288 Matthias Soiron, architect en tuinontwerper 290 Soirans tekeningen van geometrische tuinen en 'Engelse Hoven' in Maastricht 292 Geometrische of formele ontwerpen 293 Ontwerpen van 'Engelse Hoven' 296 A man of ail seasons: de architect, meubelontwerper, 'rneester schrijnwerker en metzelaar' Matthias Soiron ais tuinontwerper. 304 7 Politiek en symboliek op de achttiende-eeuwse buitenplaats 307 Parkaanleg in landschapsstijl en het streven naar vrijheid 307 Prinsgezinden, Patriotten en Vrijmetselaars 307 Belangstelling voor verlichre en andere genootschappen 35 Onderzoek naar de relatie Tuinkunst-Vrijmetselarij 36 Het werken met symbolen en legenden 38 Belangstelling voor de geschiedenis van de bouwkunst bij vrijmetselaren. James Anderson's History of Freemasonry (738) 324 Vrijmetselarij op de achttiende-eeuwse buitenplaats: stand van zaken in Europa 325 Symboliek op de Nederlandse buitenplaats in de tweede helft van de achttiende eeuw: een verkenning 330 Entre acte: Hoe Las een achttiende-eeuwer de symboliek van een tuin? 332 De eerste loges in Nederland. Weerstanden en belangstelling in katholieke kring 334 Buitenplaatsen als plaats van samenkomst van vrijmetselaren 334 Architecten, Landschapsarchitecten en voorbeeldboeken 35 Symboliek op de achttiende-eeuwse buitenplaats: een bijzondere wandeling 358 Literatuur en 'Further Readings' 36 Index 387 Index van buitenplaatsen 397 Illustratieverantwoording 403