werkbladen thuis is ver weg hoe nederlands-indië dichtbij komt

werkbladen thuis is ver weg hoe nederlands-indië dichtbij komt

inhoud introductie wat ga je doen 2 mindmap 3 introductiefilm wo 2 in nederlands-indië 4 even voorstellen: eric, olivier en beau schneider 5 aan de slag documentaire de oorlog van eric schneider 6 thema 1 7 Door de ogen van een kind: begin WO 2 in Nederlands-Indië thema 2 9 Het leven in de kampen thema 3 11 Gescheiden gezin thema 4 13 Een indonesisch perspectief thema 5 15 einde WO 2: Vrijheid? verrijkingsopdrachten thema 6 17 Een immorele opdracht? thema 7 19 Oorlog zit in je thema 8 21 Doorvertellen van verhalen 1

introductie wat ga je doen Je gaat aan de slag met het onderwerp WO 2 in Nederlands-Indië. Je volgt daarbij het verhaal van de familie Schneider: vader Eric en zonen Olivier en Beau. Hoe ga je aan de slag? Je leest informatie. Je bekijkt fragmenten uit de documentaire. Je maakt de vragen en vult het antwoord in. Met de klas, alleen of met z n tweeën. vul in Je gaat met elkaar in gesprek over een onderwerp. Je zoekt iets op. Wat voor vragen zijn er? Er zijn drie soorten vragen: 1 2 3 4 kijkvraag Bij de kijkvraag let je goed op wat er allemaal gebeurt in het documentaire-fragment. verdiepingsvragen Dit zijn vragen over een onderwerp uit het fragment, of je denkt na over wat het onderwerp voor jou betekent. bonusvraag Dit is een extra (creatieve) opdracht die je kunt maken. Succes! 2

introductie mindmap Vul onderdeel 1, 2 en 3 van de mindmap in. Gebruik steekwoorden of korte zinnen. 2 1 en ik denk aan... 3 Ik weet... dit wil ik graag weten... gedachte kennis vraag Nederlands-indië & oorlog nieuw vergelijking nu weet ik... wat ik wel/niet herken... Als je alle opdrachten klaar hebt, vul je onderdeel 4 t/m 7 in. 6 4 wat mij heeft verbaasd, is... omdat... verbazing ik vind... omdat... mening 5 7 3

introductie introductiefilm wo 2 in nederlands-indië Bekijk de introductiefilm over de Tweede Wereldoorlog in Nederlands-Indië. (6.21 min) 4

introductie even voorstellen eric, olivier en beau schneider Lees over Eric, Olivier en Beau Schneider. De hoofdpersonen uit de documentaire De oorlog van acteur Eric Schneider die je bekijkt. mei 1940 Deze documentaire gaat over de Tweede Wereldoorlog in Nederlands-Indië. De hoofdpersoon is Eric Schneider (1934). Eric werd geboren in Nederlands-Indië, nu Indonesië. Hij is een bekende Nederlandse theateracteur. eric Eric was 8 jaar toen de Tweede Wereldoorlog uitbrak in Indië en 11 toen de oorlog afliep. Tijdens de oorlog kwam hij met zijn moeder en broertjes in een Japans interneringskamp op Java terecht. beau In de documentaire zijn ook de zonen van Eric te zien: Beau, ook acteur en bekend van Goede Tijden Slechte Tijden (GTST), en Olivier Schneider. Zij reizen zeventig jaar later naar Indonesië om de plekken te bezoeken waar hun vader is opgegroeid. Thuis wordt er niet veel gepraat over de jeugd van hun vader Eric. Eric gaat niet mee naar Indonesië, maar via de telefoon is hij toch reisgenoot van zijn zoons. Wat was hun vader voor jongen toen hij met zijn moeder en twee broers in 1942 in een Japans interneringskamp terechtkwam? Wat heeft hij daar mee gemaakt? En, hoe heeft het zijn leven verder beïnvloed? Daar hopen zijn zoons tijdens deze reis achter te komen. eric wie? Beau en Olivier noemen hun vader bij zijn voornaam: Eric aug 1941 fam. Schneider, batavia, juni 1935 beau & cameraploeg in indonesië 2015 Begrippenlijst olivier blz 5 Japans (internerings)kamp: Japanse interneringskampen waren gevangenkampen waar burgers of krijgsgevangen militairen gedurende de Japanse bezetting van Nederlands-Indië (1942-1945) gedwongen waren te blijven onder toezicht van het Japanse gezag. Japanse interneringskampen worden ook wel eens aangeduid als jappenkampen. Jappen was een scheldwoord voor de Japanse bezetter. 5

aan de slag documentaire de oorlog van eric schneider Optie 1 Bekijk de NOS-documentaire De Oorlog van Eric Schneider (38,37 min.) Optie 2 Ga door naar een thema op de volgende bladzijde. 6

thema 1 Door de ogen van een kind Begin WO 2 in Nederlands-Indië Lees de tekst. Eric werd geboren in Nederlands-Indië. Dat was vroeger ook deel van het Nederlandse Koninkrijk, een kolonie. Het eilandenrijk heet nu Indonesië. Eric was 8 jaar toen de Tweede Wereldoorlog uitbrak in Indië. Tijdens de oorlog kwam hij met zijn moeder en broertjes in een Japans interneringskamp terecht. In dit fragment zie je ook zijn zonen Beau en Olivier. Zij reizen naar Indonesië. Daar bezoeken ze de plekken waar hun vader is opgegroeid, zijn oude thuis. Ondertussen vertelt Eric in Nederland over de oorlog in Nederlands-Indië. fam. Schneider, batavia, juni 1935 vul in Bekijk het fragment en beantwoord de vragen. 1 Beschrijf de belangrijkste gebeurtenis uit dit fragment. Leg uit waarom je dit het belangrijkste vindt. 2 De familie Schneider had een bevoorrecht leven. Waar zie je dat aan? Begrippenlijst blz 7 Bevoorrecht: Tot je beschikking hebben van zaken die veel anderen niet hebben. 7

thema 1 Door de ogen van een kind Begin Wo 2 in Nederlands-Indië vul in 3 Eric Schneider was een kind toen de oorlog uitbrak en Japan Nederlands-Indië binnen viel. Wat was zijn eerste confrontatie met de Japanse soldaten? Welk gevoel denk je dat dit hem als jongetje gaf en wat vertelt hij hierover? 4 Voor de 8-jarige Eric kwam de bezetting letterlijk uit de lucht vallen, maar in werkelijkheid gingen daar een aantal gebeurtenissen aan vooraf. Zet de gebeurtenissen in chronologische volgorde. afbeeldingen uit De terugkeer 8

thema 2 Het leven in de kampen Lees de tekst. Tijdens de oorlog zit Eric Schneider als klein kind in verschillende Japanse kampen gevangen. In dit fragment vertelt hij over zijn leven in één van de kampen. Zijn zoons Beau en Olivier bezoeken bijna zeventig jaar later de plek waar vroeger het kamp was. Japan wil de Europese overheersers uit Azië verdrijven. Dus ook de Nederlanders uit Nederlands-Indië. Nederlanders worden zoveel mogelijk gevangen gezet in kampen. Indo-Europeanen moeten vanwege hun Aziatische achtergrond opgaan in de Indonesische bevolking. Soms bleven zij daardoor buiten de kampen. Vaak werden zij met de nek aangekeken vanwege hun band met de Nederlanders vóór de oorlog. Op sommige eilanden werden ook zij gevangen gezet. Het leven voor het deel van de bevolking dat niet werd geïnterneerd was dus niet veel beter. Zo werden veel jonge Indonesiërs gedwongen tot arbeid onder vreselijke omstandigheden en in de brandende zon. Ook heerste er hongersnood. Bekijk het fragment en beantwoord de vragen. aug 1941 9

thema 2 Het leven in de kampen 1 Leg uit waar dit fragment over gaat. 2 Eric Schneider was acht jaar toen hij voor het eerst in een Japans kamp zat opgesloten. Wat vertelt Eric daarover? 3 Kinderen gebruiken hun fantasie en spelen dat ze gelukkig zijn. Wat bedoelt Eric hiermee? vrouwenkamp Deze tekening is van Lola Michon van het vrouwenkamp Kramat in Batavia (Jakarta). Lola was 14 jaar toen ze de tekening in 1945 maakte. Collectie: Indisch Herinneringscentrum 4a Kinderen en moeders hebben tijdens de oorlog veel getekend in de kampen. Waarom denk je? 4b Moeders probeerden voor hun kinderen een thuis te creëren in de kampen. Wat heb jij nodig om je ergens thuis te voelen? 10

thema 3 Gescheiden gezin Lees de tekst over kampen tijdens WO 2 in Nederlands-Indië. Japan droomt van Zuidoost-Azië als een economische grootmacht zonder Europese overheersers. De Japanners zetten hen daarom in burgerkampen of krijgsgevangenkampen gevangen: Vrouwen en kinderen gingen naar vrouwenkampen. Jongens vanaf 10 jaar gingen naar een jongens- of mannenkamp. Militairen en mannen werden geïnterneerd en gedwongen tot dwangarbeid. 2015 Gevangenen en geïnterneerden krijgen het in de loop van de oorlog steeds slechter in de kampen. Ze worden geslagen en vernederd door de Japanse bewakers en vaak van het ene naar het andere kamp verplaatst. Eten krijgen ze nauwelijks. Tegen het einde van de oorlog sterven er duizenden mensen in de kampen door honger, ziekten en andere ontberingen. Bekijk het fragment en beantwoord de vragen. Jaren 1930 Jaren 1942-45 11

thema 3 Gescheiden gezin 1 Schrijf op wat je is bijgebleven van dit fragment. Noem minimaal drie punten. 2 Oorlog doet verschrikkelijke dingen met gezinnen. Zo worden de gezinsleden van de familie Schneider uit elkaar gehaald. Wie van het gezin heeft in welk type kamp gezeten? Teken een verbindingsstreepje tussen de persoon en het kamp. Erics vader krijgsgevangenenkamp Erics moeder jongens- of mannenkamp Eric Carel Jan (Erics broer) Hans (Erics broer) 3 Welke personen heb jij om je heen nodig om je thuis te voelen? vrouwenkamp 12

thema 4 Een indonesisch perspectief Lees de tekst. In dit fragment vertellen twee Indonesische vrouwen over hoe zij de Japanse tijd in Indonesië hebben ervaren. Olivier zegt hierover: Daar weten wij nou weer niks van. Vaak wordt er verteld over het leven in de Japanse kampen. Ook het leven van de mensen die niet werden geïnterneerd veranderde drastisch. Er was een tekort aan eten, medicijnen en woningen. De houding van Indonesiërs ten opzichte van de Japanners werd gaandeweg minder positief, omdat zij het land plunderden en grondstoffen en rijst vervoerden naar Japan. Hierdoor ontstond hongersnood. Ook werden honderdduizenden jonge Indonesiërs gedwongen om te werken aan de aanleg van wegen, vliegvelden en spoorlijnen. Bekijk het fragment en beantwoord de vragen. 13

thema 4 Een indonesisch perspectief 1 Geef aan hoe dit fragment afwijkt van de fragmenten die je eerder hebt gezien. Let op wat je ziet, hoort en zelf denkt. 2 Wat kom je in dit fragment te weten over hoe Indonesiërs de Japanse tijd hebben ervaren? 3 Wat staat er nu op de plek van het voormalig Japans interneringskamp Adek? 4 Hoe komt het dat Olivier hier niks over weet, denk je? Wat wist jij voordat je dit fragment had gezien over het leven van de mensen die niet in kampen gevangen werden gezet? 14

thema 5 einde WO 2: Vrijheid? Lees de tekst over het einde van WO 2 in Nederlands-Indië. Na de atoombommen op Hiroshima en Nagasaki capituleert Japan op 15 augustus 1945. Het gehele Koninkrijk der Nederlanden is nu bevrijd. Eric gaat met zijn broers en moeder op zoek naar hun vader die ze drie jaar niet hebben gezien. Erics broer Karel-Jan herkent hun vader, maar Eric herkent zijn vader niet. Capitulatie Japan Bekijk het fragment en beantwoord de vragen. 15

thema 5 einde WO 2: Vrijheid? 1 Bedenk een titel voor het fragment. Leg uit waarom je voor deze titel hebt gekozen aan de hand van wat je in het fragment ziet. 2 Waarom herkende Eric Schneider zijn eigen vader niet? 3 De Tweede Wereldoorlog was in het Koninkrijk der Nederlanden voorbij op 15 augustus. Toen kwam er namelijk ook een einde aan de Japanse bezetting in de kolonie. Nederland viert jaarlijks op 5 mei Bevrijdingsdag. Is dit terecht volgens jou? Leg uit. 4 Betekende het einde van de oorlog op 15 augustus ook het einde van een gewelddadige periode in Nederlands-Indië? Wat gebeurde er? Zoek op www.indieinoorlog.nl wat je hierover kunt vinden. Tip! Let op begrippen als Bersiap, politionele actie(s), onafhankelijkheidstrijd. Begrippenlijst blz 15 Capituleren De strijd staken, zich overgeven. 16

thema 6 verrijkingsopdracht Een immorele opdracht? Lees de tekst. Acteur Eric Schneider vertelt over zijn jeugd. Hij groeit op in Nederlands-Indië, dat vroeger een kolonie van Nederland was. Hij kan daar buiten spelen en de baboe zorgt voor hem en zijn broertjes. Dat was zijn thuis. Toen de oorlog uitbrak veranderde dat. Erics vader moet het gezin verlaten. Voordat hij wegging gaf hij zijn vrouw - Erics moeder - een opdracht mee. In de koloniale tijd waren de Nederlanders de baas in Indonesië. Iemands positie in de samenleving werd bepaald door afkomst en welvaart. Hoewel de Indonesiërs bijna 95% van de bevolking van de kolonie vormen, nemen de Nederlanders vaak de betere posities in. Zo zitten zij in het bestuur, de legertop en zijn zij de eigenaren van de plantages en ondernemingen. De Indonesiërs doen het werk op de plantages en in de onder - nemingen. Ze doen het huishouden en verzorgen de kinderen. Buiten het werk gaan Nederlanders en Indonesiërs nauwe - lijks met elkaar om. Vanaf het begin van de twintigste eeuw groeit het verzet onder de Indonesiërs tegen deze ongelijkheid. Bekijk het fragment en beantwoord de vragen. Met Neneh, Soekasari okt 1936 1942 17

thema 6 Een immorele opdracht? 1 Over welke periode gaat dit fragment vooral? 2 Eric Schneider vertelt dat toen de oorlog uitbrak zijn vader een immorele opdracht aan zijn vrouw (Erics moeder) gaf. Wat is de opdracht? Wat is er immoreel aan die opdracht? Mijn vader zei wel iets tegen mijn moeder. Later heeft mijn moeder dat ook een keer aan ons verteld. Hij zei tegen haar: Dit duurt vijf jaar. En alsjeblieft, breng ze levend terug. Dat is bijna een immorele opdracht. 3 In het fragment wordt gezegd: De Indische jeugd wordt vaak de mooiste jeugd genoemd. Eric vertelt hoe hij opgroeide in Nederlands-Indië. Dat was zijn thuis. Vul in de linker kolom de begrippen in die jij het meest vindt passen bij Erics jeugd vóór de oorlog. Vul daarna in de rechterkolom de begrippen in die jij het meest vindt passen bij Erics jeugd tijdens de oorlog. Bedenk voor iedere kolom nog 1 woord. veilig vrij opgesloten geborgen angst...... Vóór de oorlog 4 Eric vertelt over zijn herinnering aan de bedienden in Bandung. Deze herinnering past bij het begrip geborgen. Tijdens WO 2 in nederlands-indië Denk terug aan vroeger. Beschrijf een jeugdherinnering die je vindt passen bij het begrip geborgen of bij een ander begrip uit opdracht 3. Bespreek dit in tweetallen. Begrippenlijst blz 17 Baboe Indonesische vrouwelijke oppas of bediende in de voormalige kolonie Nederlands-Indië. blz 18 Immoreel Iets wat ingaat tegen het gevoel van wat eervol is en wat hoort. Geborgen Beschermd tegen gevaar. 18

thema 7 verrijkingsopdracht Oorlog zit in je Lees wat Beau en Olivier in Indonesië doen. Beau en Olivier bezoeken één van de ruimtes van een voormalig Japans interneringskamp waar hun vader als kind gevangen zat. Soms waren de kampen afgezette woonwijken, waar je niet uit kon. In de huizen of andere gebouwen zaten honderden mensen bij elkaar opgesloten. beau Bekijk het fragment en beantwoord de vragen. olivier 19

thema 7 Oorlog zit in je 1 In het fragment komen verschillende personen aan het woord over herinneringen. Welk verhaal boeit je het meest? Leg uit waarom. 2 Eric Schneider zegt oorlog zit in je. De zoons herkennen dat. Maak de zin af De oorlog zit in je betekent 3 Eric raakt snel geëmotioneerd als hij aan zijn jeugd tijdens de oorlog denkt en wil hier niet altijd over praten. Leg uit waarom. Herken je dit bij jezelf of bij iemand anders uit je familie? Leg uit. 4 Maak een gedicht van vier regels over het onderwerp oorlog zit in je. oefenregels gedicht oorlog zit in je 20

thema 8 verrijkingsopdracht Doorvertellen van verhalen Lees wat Beau en Olivier tijdens dit fragment doen, bekijk het fragment en beantwoord daarna de vragen. Olivier en Beau reizen met de trein in Indonesië via dezelfde weg als hun vader meer dan 70 jaar geleden. Trein tijdens de oorlog Bekijk het fragment en beantwoord de vragen. 1 Vanuit welk perspectief wordt dit fragment verteld? 2 Zoek de route die Beau en Olivier in de trein afleggen op de kaart. Trek een lijn van plek A (opstapplaats) naar plek B (bestemming). Waar was het interneringskamp waar Eric Schneider 70 jaar geleden naartoe op weg was? Kaartgegevens 2016 Google 21

thema 8 Doorvertellen van verhalen 3 De oorlog is afgelopen, maar speelt nu nog steeds een rol in het leven van de familie Schneider. Waar merk je dit aan in dit fragment? 4a Welke verhalen ken jij over de jeugd van jouw (groot)ouders die je zou willen doorvertellen? 4b Beau en Olivier gaan op zoek naar de plekken waar hun vader is opgegroeid vóór en tijdens de oorlog. Waar zijn jouw (groot)ouders opgegroeid? Welke van deze plekken zou jij willen bezoeken en waarom? Bijvoorbeeld: de plek waar jouw opa voetbalde, de plek waar jouw (groot)ouders elkaar voor het eerst hebben ontmoet, de plek waar je (groot)moeder de oorlog heeft doorgebracht of een andere plek van vroeger waarover je (groot)ouder(s) vaak vertellen. Schrijf een kort verhaal over deze plek van maximaal 200 woorden. Tip! Als er een foto van is, kun je die (of een kopie) toevoegen. de plek van vroeger van... Begrippenlijst blz 21 Perspectief Hoe je denkt en handelt wordt bepaald door je persoonlijke ervaringen, de positie die je inneemt ten opzichte van anderen en waar je vandaan komt. Dit bepaalt met welke blik jij naar de wereld kijkt en haar ervaart. 22