Tabel 1: product markt combinatie IPINS11012_JEM_2015.07.27.xlsx Product markt combinatie Markten Producten Energie regelsystemen & - diensten Huishoudelijk / kleingebruikers X Zakelijk / commercieel incl. netbeheerders Industrieel Flexibele energie infrastructuur Combinatie: producten & diensten, virtuele & fysieke infra, institutionele & sociale innovatie IPINS11012_JEM_2015.07.27.xlsx / Tabel 1 Bladzijde 1 van 7
Tabel 2: functies en betrokken producten en diensten van(uit) IPINS11012_JEM_2015.07.27.xlsx Functies en betrokken producten & diensten van(uit) het project Functies Producten & diensten Energie bewustzijn van gebruikers vergroten De vraag naar energie door gebruikers sturen Stimuleren van inpassing van lokale duurzame energiebronnen Stimuleren en inpassen van duurzame mobiliteit Mogelijk maken van energieneutrale of allelectric wijk Optimaliseren energiestromen & inzet energiebronnen Energiemanagement systemen Energiemarkt via APX betrokken bij project. Optimaliseren van het net Netbeheer (Enexis) betrokken bij project met de verwachting investeringen te kunnen matigen. Hiertoe zijn metingen aan MS/LS trafo aangesloten op de "cloud" van het project. Opslag van energie Deelname van 212 van de 266 woningen (eensgezinswoningen en appartementen) in Muziekwijk Zwolle, inclusief zorginstelling. Deelnemers zijn tijdens project met maandelijkse facturen geconfronteerd met de financiële consequenties van handelen. Op deze wijze is het realiteitsgehalte maximaal. Echter is er wel besloten deelnemers niet te benadelen. In project: veel zon-pv in de wijk, vraagsturing met wasmachines en drogers. Omdat wasmachines, drogers en vaatwassers slechts 15% van huishoudelijk elektriciteitsgebruik vormen, beveelt project aan om vraagsturing van andere apparatuur te bekijken: elektrisch vervoer en warmtepompen. Inpassing van meer duurzame energiebronnen De gebruikscurve van de wasmachine laat een duidelijk verband zien met de zon-pv productie. Dit is een gevolg van het project: zie figuur met een vergelijking van het gebruik van een wasmachine in het project met het gebruik van een wasmachine in een gemiddeld EU huishouden. Het project is erin geslaagd circa 31% van de bijdrage van wasmachines aan de avondpiek te verschuiven, overeenkomend met circa 5% van de totale avondpiek. Energievraagsturing IPINS11012_JEM_2015.07.27.xlsx / Tabel 2 Bladzijde 2 van 7
Tabel 2: functies en betrokken producten en diensten van(uit) IPINS11012_JEM_2015.07.27.xlsx Functies Producten & diensten Inzetten van duurzame warmte Stimuleren van groen gas Energiemanagement systemen Optimaliseren van het net Opslag van energie Inpassing van meer duurzame energiebronnen Energievraagsturing IPINS11012_JEM_2015.07.27.xlsx / Tabel 2 Bladzijde 3 van 7
Bijdrage van project aan functies van het innovatiesysteem 1) Ondernemerschap Ondernemerschap 2) R&D 3) Kennisverspreiding Betrokkenheid bedrijven Producten en diensten Platforms CGI CEMS, Central Energy Management System, "cloud" Flexiconrol HEMS, Home Energy Management System, "energiecomputer" Eneco Energieleverancier SWZ Woningstichting Enexis Netbeheerder Flexicontrol HEMS (Home Energy Management Systeem) dat voor de bewoner de energievraag afstemt op het aanbod. Hiermee kan niet alleen op energie maar ook op transportkosten worden bespaard. Contact: Flexicontrol, René Balvers, 072 576 2550 / 06 5379 7767, Rene.Balvers@Flexicontrol.nl. CGI CEMS (Central Energy Management System): platformdienst in het complexe veld van demand-response business modellen. Nu beschikbaar, schaal is beperkt maar oplossing is gereed voor grootschalige uitrol. Contact: CGI, Eric van der Laan, 088 564 0000 / 06 5336 8705, Eric.van.der.Laan@CGI.com. Enexis Dynamische tarieven netbeheer. Contact: Enexis: Ruud van de Meeberg, Ruud.van.de.Meeberg@Enexis.nl, 06 1156 6441. Eneco Dynamische tarieven levering. TU/e 1) brengt actuele kennis in op het gebied van Smart Grids, valideert resultaten van het proeftuinproject inzake invloed op het elektriciteitsvoorzieningsysteem en ondersteunt en adviseert bij het op een verantwoorde manier opschalen van de resultaten. 2) verzorgt de vastlegging van de resultaten in wetenschappelijke publicaties, zodat kennisdisseminatie nationaal en internationaal is geborgd. CGI heeft APX, het HEMS en de monitoring van de wijktransformator tot één samenwerkend eco-systeem geïntegreerd. IPINS11012_JEM_2015.07.27.xlsx / Tabel 3 Bladzijde 4 van 7
Kennisverspreiding Kennisverspreiding Kennisverspreiding 4) Visie Tools en databases Standaarden Overige tips en aandachtspunten De samenwerking heeft het mogelijk gemaakt verschillende systemen met elkaar te integreren: CEMS (central energy management systeem) en HEMS (home energy management systeem). Zigbee verbinding was door de goed geïsoleerde huizen niet altijd stabiel; interferenties door het gebruik van extra repeaters. Voor het project is een separate onderzoeksdatabase ingericht. Er is een protocol ontwikkeld tussen CEMS en HEMS wat potentie heeft om open standaard te worden. Dit protocol heeft zich inmiddels bewezen in een ander project (jouw Energie Moment Breda) waarbij het zelfde CEMS communiceert met een ander HEMS, maar via hetzelfde protocol kunnen huishoudelijke apparatuur en auto s op afstand geregeld worden; Gebruikers aanmoedigen om hun internet verbinding in hun vakantie niet uit te schakelen. Belang van een adequaat CRM systeem bij grotere aantallen gebruikers om vragen en storingen te bewaken en af te wikkelen. IPINS11012_JEM_2015.07.27.xlsx / Tabel 3 Bladzijde 5 van 7
5) Marktinrichting Marktinrichting Marktinrichting Marktinrichting Wet- en regelgeving, spelregels marktplaats Betrokkenheid & acceptatie consumenten en gebruikers Kosten en baten Privacy & security Belangen van netbeheerder en energieleverancier, die op sommige momenten tegenstrijdig kunnen zijn, komen samen in een tarief. Centraal ICT-systeem (CEMS), waarin op basis van beschikbare netcapaciteit, hoeveelheid lokaal opgewekte energie en APXprijzen prikkels aan de eindgebruikers worden doorgegeven om hen te verleiden hun elektriciteitsgebruik zoveel mogelijk te verschuiven naar gunstige momenten. De dynamische net tarieven zijn technisch uitvoerbaar, maar regulatorisch nog een uitdaging. In het project is het nettarief dynamisch: als iedereen TV aanzet stijgt het nettarief. Energietarief afhankelijk van aanbod in de wijk en APX. Met het ontwerp van de facturen was het vaak balanceren tussen wat wettelijk mag met facturen en wat nog begrijpelijk is. Ook dit behoeft nog aandacht. Deelnemers krijgen 24 uur van tevoren informatie over gunstige momenten om energie te gebruiken, in blokken van 2 uur op energiecomputer. Naast voorspellingen feedback over opwekking en gebruik. Ook terugkoppeling over hoe gunstig het moment van gebruik was. Draagvlak vanuit bewoners is aanwezig, enthousiaste betrokkenheid bij project. Bewoners doen de was niet meer in avondpiek maar overdag bij groot aanbod lokale energie. Voor groot deel van deelnemers is slimme wasmachine een overbodige luxe: combinatie van info op energiecomputer en boerenverstand voldoet. In 14% van de keren dat er een was werd gedaan, gebruikten bewoners de slimme functie van de wasmachine. De deelnemers die de slimme functie gebruikten, presteerden iets beter in reductie van de avondpiek. Instructiefilmpjes (http://jouwenergiemoment.nl/jouwwijk/zwolle/toolkit); inzicht in kosten per dag; "wanneer het niet wordt begrepen, is (smart grid) ontwerp niet goed"; papieren prototypes met klein aantal eindgebruikers; demonstratieavonden, terugkomavonden; huisbezoeken, gaat het goed met uw smart grid omgeving? Klantvriendelijke installateurs en duidelijke handleidingen zijn van belang. Voor de deelnemers van de zorginstelling was de energiecomputer te ingewikkeld. Hun betrokkenheid vraagt om een andere oplossing. Deelnemers konden kiezen tussen financieel en duurzaam profiel. Bijna iedereen koos voor financieel. Hoewel zij aangaven niet precies te weten hoeveel te kunnen besparen, vonden zij het financiële profiel wel de moeite waard. Er was geen rationele RoI (return on investment) afweging. Doel: vraagverschuiving tijdens piekuren kan ervoor zorgen dat grote fysieke investeringen in infrastructuur worden uitgesteld of verminderd. Na afloop project is conclusie dat kosten verder omlaag moeten met de hulp van vervolg pilots. Privacy & secirity zoveel mogelijk vanaf begin meenemen in ontwerp. Voorbeeld is dat het voor het CEMS niet nodig is om te weten voor welk huis of bewoner het een wasmachine inplant. De informatiestromen zijn dusdanig dat deze informatie niet uitgewisseld of opgeslagen wordt. Voor het project is tevens een separate onderzoeksdatabase ingericht, die bij een grootschalige uitrol niet nodig zou zijn. Ook hier zijn privacyverbeterende maatregelen toegepast: de bewoners zijn niet met naam terug te vinden in de onderzoeksdatabase, de EAN codes die de aansluiting identificeren en via het EAN codeboek te herleiden zijn tot fysieke adressen, zijn vervangen door pseudo EAN codes, de woningen zijn opgeslagen met niet tot adressen te herleiden id s, enkel geautoriseerde onderzoekers hebben toegang tot de onderzoeksdatabase. Ten aanzien van security zijn ontwerprichtlijnen opgesteld en geïmplementeerd: voorkomen (centrale) opslag van data, toegang tot gegevens enkel op need-to-know basis, beveiligde informatiestromen tussen de energiecomputers en het CEMS via unieke security certificaten per energiecomputer. Over privacy en security ontwerp is een CIRED paper gepresenteerd: A flexible, privacy enhanced and secured ICT architecture for a Smart Grid project with active consumers in the city of Zwolle NL. IPINS11012_JEM_2015.07.27.xlsx / Tabel 3 Bladzijde 6 van 7
6) Bronnen Bronnen Bronnen 7) Lobbies Investeerders Human capital Concessies IPINS11012_JEM_2015.07.27.xlsx / Tabel 3 Bladzijde 7 van 7