SCHIPHOL: GOUDEN DRIEHOEK OF GRIJZE MASSA? Jan Veldhuis KIVI, Den Haag, 10 december 2015
Jan Veldhuis 2 1968 1975: Studie algemene econometrie (Tilburg) 1975 1979: Vervoerseconomisch onderzoek (NEA, Rijswijk) 1979 1986: Centraal Planbureau (Den Haag) 1986 1991: Schiphol (Afd. Strategische Zaken) 1991 2001: Rijksluchtvaartdienst (V&W, Den Haag) 2001 2014: SEO Economisch Onderzoek (Amsterdam)
De Gouden Driehoek 3 Strategisch verband tussen Schiphol, KLM en Rijk Belangen grotendeels congruent Marktomstandigheden bepaald door bilaterale verdragen Vlag-carriers verdeelden de markt Concurrentie was beperkt Hoge vliegtarieven Kernmerkend tot begin 90-er jaren
Liberalisatie in Europa 4 Vanaf begin 90-er jaren: één interne Europese markt Vrijheid voor Europese maatschappijen om overal binnen Europa te vliegen zonder prijs-en capaciteitsrestricties Opkomst van prijsvechters Toenemende concurrentie Druk op prijzen en dus op kosten Belangen binnen gouden driehoek beginnen uiteen te lopen
De belangen 5 Overheid behartigt belang gebruikers van Schiphol Zakelijke passagiers: voldoende frequenties op (zakelijke) bestemmingen en daarmee goed vestigingsklimaat Niet-zakelijke passagiers: veel (vakantie-)bestemmingen, voldoende concurrentie en lage prijzen Overheid behartigt ook belang omwonenden Niet altijd in lijn met KLM-belang Maar overheid blijft ook oog houden voor belang KLM KLM is banen-motor in de regio (30 duizend arbeidsplaatsen) Bereikbaarheid door de lucht Schiphol Vervoers- en verkeersvolume tegen adequate luchthaventarieven Non aviation revenues Ook niet in belang van KLM (..van wie is de passagier ) Maar KLM is grootste klant van Schiphol
Nieuwe issues 6 Ontwikkeling hub Schiphol Belang bereikbaarheid door de lucht Milieu-belang Luchthaventarieven Prijsvechters Nieuwe hub(carrier)s KLM in de knel
Ontwikkeling hub Schiphol 7 In de jaren negentig heeft Schiphol zich ontwikkeld tot hubluchthaven van KLM en partners KLM consolideert transferpassagiers vanuit Europa op Schiphol en vervoert deze van daaruit verder naar de rest van de wereld Elke intercontinentale KLM-vlucht bestaat momenteel voor 70% uit transferpassagiers, die per vliegtuig uit de rest van Europa worden aangevoerd... en slechts voor 30% uit passagiers uit het achterland van Schiphol
8 Aandeel transfer verschilt per intercontinentale KLM-bestemming
Bereikbaarheid dankzij KLM 9 Deze transferpassagiers stellen KLM in staat een veel uitgebreider netwerk aanbieden dan mogelijk zou zijn op basis van alleen de lokale markt De lokale passagier kan hierdoor een groot aantal bestemmingen direct vanaf Schiphol bereiken Zonder die hub-functie kunnen veel bestemmingen niet meer direct worden aangeboden of alleen tegen een lagere frequentie
Hub-operaties genereren extra connectiviteit 10 Connectiviteits-winst bovenop Potentieel van lokale markt
Milieu-belang: het geluid 11 Geografische verdeling van klagers na ingebruikname Polderbaan
12 Verschil tussen hoeveelheid lawaai en perceptie daarvan
Luchthaventarieven 13 Aeronautical opbrengsten in 2013 (x 1.000) 2.200.000 2.000.000 1.800.000 1.600.000 1.400.000 1.200.000 1.000.000 800.000 600.000 400.000 Passagiersbelastingen ATC-heffingen Geluidsgelden en -heffingen Securitygelden en -heffingen Emissiegelden Vrachtgelden Passagiersgelden Parkeergelden Landingsgelden (exclusief emissiegelden) 200.000 0 AMS CDG FRA LHR BRU LGW MAD MUC ZRH DXB IST
Prijsvechters 14 Opkomst in Europa rond 2000 met nieuw business concept Point-to-point vervoer tegen lage prijzen Gebruik eigen luchthavens in de periferie van agglomeraties Passagier: langere afstanden over land in ruil voor lagere tarieven Snelle groei marktaandeel tussen 2000 en 2010 Na 2010: hybriede business concepten Ook netwerk-maatschappijen werden low cost Prijsvechters richten zich ook op de hubs Point-to-point en hub-netwerk blijft fundamenteel onderscheid 2015: Point-to-point maatschappijen zijn toonaangevend in Europa
KLM-vloot (7 nov 2015, 12:10 uur) 15 KLM
16 KLM- en Ryanair-vloot (7 nov 2015, 12:10 uur) KLM Ryanair
Nieuwe hub(carrier)s: succesformule 17 Oneerlijke subsidies?? Emirates: Completely un-subsidised. We campaign against airline subsidies Lage kosten?? Personeel uit goedkope landen Belasting?? A380 1 mei 2010: komst Emirates: grote impact, geen nieuwswaarde 1 augustus 2012: komst A380: meer van hetzelfde, grote nieuwswaarde Geografische lokatie Vrijwel hele wereld non-stop bereikbaar vanaf Golf Kruispunt tussen Europa, Afrika en Azië Slim business concept Verbinden kleine markten met slechts één overstap (bv. Edinburgh-Brisbane) Kleine, maar vele markten en bovendien dominante positie daarin
Impact van nieuwe hub-carriers 18 Nieuwe hub-carriers dragen bij tot betere bereikbaarheid door de lucht Meer bestemmingen (India, Azië en Australië..) Meer concurrentie en dus lagere prijzen op bestaande bestemmingen in deze regio s Negatief effect voor KLM Niet zozeer door komst nieuwe hub-carriers zelf, maar Door potentiële prijsdumping Langere termijn: mogelijke erosie van KLM s hub-en-spoke systeem en dus: Slecht voor intercontinentale bereikbaarheid van Nederland en dus vestigingsklimaat Slecht voor arbeidsmarkt: KLM genereert 30 duizend banen
KLM in de knel 19 Prijsvechters knagen aan de Europese wortels van het KLMhub systeem Nieuwe hub-carriers tasten intercontinentale netwerk van KLM aan Vecht-relatie met Air France Kosten nog steeds te hoog Zorgen bij de overheid: bereikbaarheid en arbeidsmarkt Gehoord in Singapore: if you can t compete, you don t deserve to live
KLM in de knel: mogelijke toekomstbeelden 20 Status quo Geen structurele netwerkveranderingen Wel doorgaande marktgroei Consolidatie: deel van KLM-vluchten wordt overgeheveld naar Parijs Markten met onvoldoende potentieel voor twee dagelijkse vluchten Vluchten waarvan lokale markt op Parijs groter is dan op Amsterdam Voorbeelden: Abu Dhabi, Dallas, Kuwait/Damman Netwerk-rationalisatie Hub-carrier krimpt netwerk met 50% in Minst rendabele vluchten verdwijnen Hub verdwijnt Geen hub-operaties op Schiphol meer KLM verdwijnt van Schiphol
Status quo: Passagiers Schiphol in 2040 21 130 120 110 Transfer D-markt 100 O-markt 90 80 70 60 50 40 30 20 10 0 2011 Global Economy Strong Europe Transatlantic Markets Regional Communities Economisch Scenario (Centraal Planbureau)
Jaarlijkse groei Schiphol 1950-2040 22 14 13 12 11 10 9 8 7 6 5 4 3 2 1 0 Passagiers 1950-65 1965-80 1980-95 1995-10 2010-25 2025-40 14 13 12 11 10 9 8 7 6 5 4 3 2 1 0 Vracht 1950-65 1965-80 1980-95 1995-10 2010-25 2025-40 14 14 13 13 12 12 11 11 Pax per 10 Vliegtuigbewegingen 10 9 9 vliegtuigbeweging 8 8 7 7 6 6 5 5 4 4 3 3 2 2 1 1 0 0 1950-65 1965-80 1980-95 1995-10 2010-25 2025-40 1950-65 1965-80 1980-95 1995-10 2010-25 2025-40 22
Vervoersproduct Schiphol, 2014 23 Bestemmingen KLM+ partners Overige mij en Totaal Europees 71 102 140 Intercontinentaal 76 67 122 Totaal 147 169 262 Frequenties KLM+ partners Overige mij en Totaal Europees 1.998 1.040 3.038 Intercontinentaal 490 288 779 Totaal 2.489 1.328 3.817
Scenario: Schiphol verliest hub-status 24 Bestemmingen KLM+ partners Overige mij en Totaal KLM+ partners Europees 71 102 140-85% Intercontinentaal 76 67 122-80% Totaal 147 169 262-82% Frequenties KLM+ partners Overige mij en Totaal KLM+ partners Europees 1.998 1.040 3.038-84% Intercontinentaal 490 288 779-80% Totaal 2.489 1.328 3.817-83%
Scenario: Schiphol verliest hub-status 25 Bestemmingen KLM+ partners Overige mij en Totaal KLM+ partners Overige mij en Totaal Europees 71 102 140-85% +22% -6% Intercontinentaal 76 67 122-80% +16% -26% Totaal 147 169 262-82% +20% -16% Frequenties KLM+ partners Overige mij en Totaal KLM+ partners Overige mij en Totaal Europees 1.998 1.040 3.038-84% +48% -39% Intercontinentaal 490 288 779-80% +33% -38% Totaal 2.489 1.328 3.817-83% +45% -39%
Schiphol verliest hub-status 26 Grijze massa : mix van luchtvaartmaatschappijen Point-to-point maatschappijen Zelfstandige regionale maatschappijen of onder-aannemers van andere hubcarriers Spaak in netwerk van andere hub-carriers (Europa, maar ook intercontinentaal) Vele precedenten in Europa Brussel en Zürich (faillissement hub-carrier, maar later herstart) Kopenhagen (na toetreding SAS in STAR-alliantie) Milaan en Barcelona (concentratie resp. Alitalia en Iberia op resp. Rome en Madrid) Budapest en Athene (faillissement resp. hub-carriers)
BBP en werkgelegenheid 27 Samenvatting resultaten BBP en werkgelegenheid
Economische effecten: waar en wanneer? 28 Verlies doet zich vooral in de Schiphol-regio voor Directe werkgelegenheid overwegend in regio Indirecte (toeleveranciers en gebruikers) ook in rest van Nederland Verlies doet zich vooral op korte termijn voor Op langere termijn ook herstel Kosten van bedrijfsvestiging worden lager Geleidelijke herstructurering economie naar andere kansrijke sectoren Verschillende precedenten in Nederland (Twente, Zuid-Limburg en Eindhoven)