ADVIES Ontwerp maatregelenprogramma voor de Belgische mariene wateren

ADVIES Ontwerp maatregelenprogramma voor de Belgische mariene wateren Advies aan de Staatssecretaris bevoegd voor de Noordzee

De Strategische Adviesraad voor Landbouw en Visserij adviseert de beleidsmakers, in hoofdzaak de Vlaamse Regering en het Vlaams Parlement, over landbouw en visserij in de brede zin van het woord. De adviezen, zoals vastgesteld door de belanghebbenden vertegenwoordigd in de adviesraad, passen in een gedragen politieke besluitvorming. Advies vastgesteld op: 24 september 2015 Adviesvraag ontvangen op: - Type: advies op eigen initiatief Adviestermijn: niet van toepassing Nummer advies: 2015-17 Contactpersoon: Dirk Van Guyze dirk.vanguyze@lv.vlaanderen.be Strategische Adviesraad voor Landbouw en Visserij (SALV) Koning Albert II-laan 35 bus 39 1030 Brussel Tel: 02 552 79 90 Email: salv@vlaanderen.be URL: www.salv.be Twitter: @SALVtweet SALV-advies over het ontwerp maatregelenprogramma voorde Belgische mariene wateren 2

1 Inleiding Van 13 mei tot en met 15 juli 2015 organiseerde de federale overheidsdienst Volksgezondheid, Veiligheid van de Voedselketen en Leefmilieu een openbare raadpleging over het ontwerp maatregelenprogramma voor de Belgische mariene wateren. De Technische Werkcommissie Visserij (TWV) van de SALV heeft op 23 juni 2015 beslist om over dit ontwerp maatregelenprogramma een advies op eigen initiatief neer te leggen. Het ontwerpadvies werd via schriftelijke procedure voorbereid en door de TWV op 24 september 2015 goedgekeurd. In overeenstemming met het huishoudelijk reglement werd het advies door de SALV op dezelfde datum bekrachtigd. Conform de bepalingen van artikel 4, 4 van het SALV-decreet van 06 juli 2007 1, maakt de SALV dit advies ook over aan Bart Tommelein, Staatssecretaris voor Bestrijding van de sociale fraude, Privacy en Noordzee, toegevoegd aan de minister van Sociale Zaken en Volksgezondheid. Piet Vanthemsche Voorzitter SALV Emiel Brouckaert Voorzitter TWV 1 De strategische adviesraad kan, uit eigen beweging of op verzoek van de functioneel bevoegde Vlaamse minister, advies uitbrengen over ontwerpen van regelgeving die van strategisch belang zijn betreffende de aspecten, vermeld in 1, die uitgaan van de federale overheid, van collega-ministers die bevoegd zijn voor andere beleidsdomeinen of van de Europese Unie. SALV-advies over het ontwerp maatregelenprogramma voorde Belgische mariene wateren 3

2 Situering 2.1 Kaderrichtlijn mariene strategie De Kaderrichtlijn Mariene Strategie (KRMS) 2 werd goedgekeurd door het Europees Parlement en de Raad op 17 juni 2008. Ze vormt een aanvulling op het Europese richtlijnen voor de instandhouding van het mariene milieu, met name de Habitatrichtlijn 3, Vogelrichtlijn 4 en de Kaderrichtlijn Water 5. De Federale Overheidsdienst Volksgezondheid, Veiligheid van de Voedselketen en Leefmilieu, DG Leefmilieu, is verantwoordelijk voor de concrete implementatie van deze kaderrichtlijn. Het algemene doel van de Kaderrichtlijn Mariene Strategie is het vaststellen van een kader waarbinnen de lidstaten de nodige maatregelen nemen om uiterlijk in 2020, voor alle zeeën die vallen onder de rechtsbevoegdheid van de lidstaten (tot een afstand van 200 zeemijl van de kust), een goede milieutoestand van het mariene milieu te bereiken of te behouden. 2.2 Implementatie van de KRMS Artikel 5 van de KRMS stelt Elke lidstaat ontwikkelt ten aanzien van elk voor hem betreffende mariene regio s of subregio s een mariene strategie voor zijn mariene wateren. Daarbij wordt een actieplan gevolgd zoals weergegeven in onderstaande tabel. De voorbereidende fase van dit actieplan is ondertussen afgerond. Tabel 1: Actieplan conform artikel 5 van de KRMS voor het ontwikkelen van een mariene strategie voorbereiding programma s van maatregelen stappen initiële beoordeling van de milieutoestand van de betrokken wateren en de milieueffecten van de menselijke activiteiten daarop omschrijving van de goede milieutoestand van de betrokken wateren vastlegging van een reeks milieudoelen en daarmee samenhangende indicatoren vaststelling van een monitoringsprogramma voor voortgaande beoordeling en periodieke actualisering van doelen ontwikkeling van een programma van maatregelen dat gericht is op het bereiken of behouden van een goede milieutoestand toepassing van het maatregelenprogramma (artikel 13) timing 15 juli 2012 15 juli 2012 15 juli 2012 15 juli 2014 uiterlijk 2015 uiterlijk 2016 2 Richtlijn 2008/56/EG van het Europees Parlement en de Raad van 17 juni 2008 tot vaststelling van een kader voor communautaire maatregelen betreffende het beleid ten aanzien van het mariene milieu (Publicatieblad L 164 van 25 juni 2008). Veelal wordt de afkorting MSFD (Marine Strategy Framework Directive) gebruikt. 3 Richtlijn 92/43/EEG van de Raad van 21 mei 1992 inzake de instandhouding van de natuurlijke habitats en de wilde flora en fauna 4 Richtlijn 79/409/EEG van de Raad van 2 april 1979 inzake het behoud van de vogelstand 5 Richtlijn 2000/60/EG van het Europees Parlement en de Raad van 23 oktober 2000 tot vaststelling van een kader voor communautaire maatregelen betreffende het waterbeleid. De richtlijn is van toepassing is op de binnen- en kustwateren die zich op minder dan één zeemijl van de kust bevinden. SALV-advies over het ontwerp maatregelenprogramma voorde Belgische mariene wateren 4

2.3 Maatregelenprogramma In artikel 13 ( Programma s van maatregelen ) van de KRMS wordt gesteld de lidstaten geven de maatregelen aan die moeten worden genomen om in hun mariene wateren een goede milieutoestand te bereiken of te behouden. De maatregelen worden afgeleid op basis van de initiële beoordeling en in het licht van de vastgestelde milieudoelen. De uitgewerkte maatregelen worden vervolgens opgenomen in een maatregelenprogramma, rekening houdend met de relevante maatregelen die krachtens de Gemeenschapswetgeving op gebied van waterbeleid of internationale overeenkomsten zijn vereist. Daarbij wordt de nodige aandacht besteed aan duurzame ontwikkeling en in het bijzonder aan de sociale en economische gevolgen van de overwogen maatregelen. De lidstaten zien erop toe dat de maatregelen kosteneffectief en technisch haalbaar zijn en zij voeren alvorens een nieuwe maatregel te treffen een effectbeoordeling, inclusief een kostenbatenanalyse uit. 2.4 Openbare raadpleging over het ontwerp van het maatregelenprogramma voor de Belgische mariene wateren Van 13 mei tot 15 juli 2015 organiseerde de FOD Volksgezondheid, Veiligheid van de Voedselketen en Leefmilieu een openbare raadpleging over het ontwerp van het maatregelenprogramma voor de Belgische mariene wateren. Dit rapport kadert in de verplichtingen die voortvloeien uit de Europese Kaderrichtlijn Mariene Strategie 2008/56/EG en beschrijft de ontwikkeling van bijkomende maatregelen die noodzakelijk worden geacht voor het bereiken van de goede milieutoestand. Het rapport geeft de methodologie aan die start met de opmaak van een lange lijst van potentiële maatregelen gericht op verschillende sectoren. Als uitgangspunt voor deze longlist van maatregelen wordt verwezen naar bestaande maatregelen gedefinieerd in een socio-economische studie van Tritel 6. Deze worden aangevuld met maatregelen vanuit verschillende andere bronnen zoals bijvoorbeeld het Compendium voor Kust en Zee 7, maatregelen in het kader van het Marien Ruimtelijk Plan, De bestaande maatregelen worden aangevuld met bijkomende maatregelen. Uit deze lijst wordt een shortlist samengesteld met bestaande en bijkomende maatregelen die bijdragen tot het behalen van de gedefinieerde goede milieutoestand tegen 2020, en waarvoor in geval van de bijkomende maatregelen de kosten en effecten verder worden beschreven. Het rapport is onderverdeeld in 12 hoofdstukken. Hoofdstuk 1 focust kort op de KRMS met de goede milieutoestand van de Belgische mariene wateren en de link naar andere regelgeving. Tevens wordt de doelstelling van het rapport toegelicht. Hoofdstuk 2 gaat in op de Methodologie. Het rapport beschrijft: de ontwikkeling van een lijst van maatregelen voor het bereiken van een goede milieutoestand tegen 2020; de bijkomende maatregelen; de verwachte effecten van deze maatregelen op het mariene ecosysteem en in hoeverre dit mogelijk is op basis van de beschikbare informatie; de verwachte kosten van deze bijkomende maatregelen. 6 Tritel (2012). Socio-economic analysis of the use of marine waters and the cost of degradation of marine Belgian waters. 7 Compendium voor Kust en Zee SALV-advies over het ontwerp maatregelenprogramma voorde Belgische mariene wateren 5

Als uitgangspunt werd genomen dat per gedefinieerd milieudoel (50 in totaal) minimaal één maatregel wordt voorgesteld die bijdraagt tot het behalen van de goede milieutoestand. Het opstellen van een lijst van mogelijke maatregelen gebeurt via een getrapte aanpak zoals voorgesteld in figuur 1. Figuur 1: getrapte aanpak voor het bekomen van een lijst van mogelijke maatregelen (bron: rapport ontwerp maatregelenprogramma). De vertrekbasis is een uitgebreide lijst (longlist) van maatregelen. Deze omvatten reeds bestaande maatregelen. Nadat deze in kaart zijn gebracht, kan worden beoordeeld in hoeverre de bestaande maatregelen volstaan om de KRMS-milieudoelen te behalen. Uit de longlist wordt een selectie gemaakt van bestaande én bijkomende maatregelen. De bijkomende maatregelen worden vervolgens verder onderzocht op vlak van technische haalbaarheid, kosteneffectiviteit, kosten-baten en disproportionaliteit. Hoofdstuk 3 Impactanalyse van de menselijke activiteiten in BNZ beschrijft de relatie tussen de activiteiten in het Belgische deel van de Noordzee de belastende en beïnvloedende factoren. Hoofdstuk 4 gaat dieper in op de longlist van maatregelen. SALV-advies over het ontwerp maatregelenprogramma voorde Belgische mariene wateren 6

In hoofdstuk 5 wordt vervolgens ingegaan op de shortlist van maatregelen. Deze lijst telt 56 bestaande maatregelen (bijvoorbeeld het GVB en het hernieuwd GVB, een verbodsbepaling voor de warrelnetvisserij, fishing for litter, ) en 20 bijkomende maatregelen. Bij de bijkomende maatregelen gaat het om: overleg tussen Vlaamse en federale overheden; maatregelen ter beperking van bijvangst van zeezoogdieren in warrelnetten: verbod op recreatieve warrelnetvisserij op het strand; behoud en herstel grindbedden; controle en handhaving vaar- en visverbod + monitoring bodembeschermingszones; controle en monitoring recreatieve visserij; maatregelen met betrekking tot de verontreiniging en afval in havens; maatregelen met betrekking tot afval van visserij; implementatie niet-technische maatregelen ter beperking van verstoring van verstoring van zeezoogdieren ten gevolge van militaire activiteiten; overleg en sensibilisering omtrent maatregelen binnen scheepvaart ter beperking onderwatergeluidseffecten op walvisachtigen. In hoofdstuk 6 worden de bijkomende maatregelen gerangschikt volgens technische haalbaarheid. De kosteneffectiviteit van de bijkomende maatregelen is terug te vinden onder hoofdstuk 7 en de baten van de bijkomende maatregelen worden vermeld in hoofdstuk 8. In hoofdstuk 9 wordt een voorstel voor een lijst van bijkomende maatregelen weergegeven. Aan de hand van de analyse van de technische haalbaarheid, kosteneffectiviteitsanalyse en analyse van de baten worden alle voorgestelde bijkomende maatregelen (20 in totaal) weerhouden voor mogelijke opname in het maatregelenprogramma. Elke bijkomende maatregel wordt uitvoerig beschreven. De vraag of er al dan niet milieueffectenbeoordeling vereist is voor het ontwerp van maatregelenprogramma in het kader van de KRMS wordt in hoofdstuk 10 (Strategische milieubeoordeling) behandeld. Hoofdstuk 11 gaat over de conclusies en aanbevelingen. Tenslotte wordt onder hoofdstuk 12 de geraadpleegde literatuur opgelijst. SALV-advies over het ontwerp maatregelenprogramma voorde Belgische mariene wateren 7

3 Advies 3.1 Algemeen [1] De Raad neemt kennis van het ontwerp maatregelenprogramma en stelt vast dat dit programma vooral sensibiliserings- en onderzoeksmaatregelen omvat. In hoofdstuk 10 (Strategische milieubeoordeling) wordt immers gesteld dat het voorliggende ontwerpplan geen significante invloed heeft op andere projecten of plannen met relevantie voor het gebruik van de Belgische mariene wateren en geen maatregelen omvat die rechtstreeks van toepassing zijn op het vergunningskader. [2] Houd rekening met ontwikkelingen in andere landen rond de Noordzee bij het opstellen van het maatregelenprogramma. Het plan bevat maatregelen om tot een goede milieutoestand te komen in het Belgisch Deel van de Noordzee (BDN) dat met een oppervlakte van 3454 km 2 amper 0,5% van de totale oppervlakte van de Noordzee omvat. Volgens de Raad zou de ambitie van dit programma verder kunnen reiken en zich niet enkel beperken tot het BDN, bijvoorbeeld door ook rekening te houden met de ontwikkelingen in de resterende 99,5% en daarop dan gepast te interageren. Dat biedt ook kansen voor een goede afstemming met de visserijsector, die zich niet aan landsgrenzen houdt. De Raad verwijst daarnaast ook naar de KRMS waarin wordt gesteld Wegens het grensoverschrijdend karakter van het mariene milieu dienen de lidstaten samen te werken met het oog op een gecoördineerde uitwerking van de mariene strategieën. De Raad stelt vast dat er in het maatregelenprogramma niet verwezen wordt naar samenwerking en vraagt zich af of de in te zetten instrumenten onderling reeds werden afgetoetst of nog zullen worden afgetoetst alvorens het programma definitief wordt toegepast. [3] Streef naar een tijdig bereiken van de goede milieutoestand. De Raad is zich bewust dat de bevoegdheidsverdeling tussen de federale en de Vlaamse overheid daarbij een extra uitdaging vormt. De Raad vraagt daarom aan de bevoegde Vlaamse ministers en overheidsdiensten om hun verantwoordelijkheid op te nemen, onder andere door de Belgische visserijsector te assisteren, voor het bereiken van een goede milieutoestand voor het Belgisch gedeelte van de Noordzee in 2020. 3.2 Hoofdstukken uit het maatregelenprogramma 3.2.1 Longlist van maatregelen (hoofdstuk 4) [4] Er is geen totaaloverzicht beschikbaar van de resultaten van de GAP-analyse. Via een GAPanalyse (analyse van de hiaten) 8 wordt bepaald in hoeverre bestaande maatregelen volstaan om de milieudoelen van de Kaderrichtlijn Mariene strategie (gedefinieerd voor België in 2012) te behalen. Wanneer hiaten worden geïdentificeerd, kunnen bijkomende maatregelen worden voorgesteld om deze leemten te overbruggen. De Raad is van mening dat de resultaten van de GAP-analyse gebruikt kunnen worden bij de toekomstige evaluatie van het effect van de maatregelen. Zo n overzicht ontbreekt, hetgeen de Raad betreurt. 3.2.2 Bijkomende nieuwe maatregelen (hoofdstuk 9) [5] Prioriteer de nieuwe maatregelen naar dringendheid. Alle fiches met bijkomende nieuwe maatregelen hebben als vooropgestelde timing dat ze moeten worden geïmplementeerd vóór 2020. De Raad vindt het echter aangewezen om te streven naar een rangschikking van de maatregelen en een tijdslijn voor de implementatie van elk van de maatregelen. 8 Methode om de vergelijking te maken tussen een bestaande en een gewenste situatie. SALV-advies over het ontwerp maatregelenprogramma voorde Belgische mariene wateren 8

[6] Maak gebruik van het bestaand overleg binnen het Convenant voor Duurzame visserij om eventueel nieuwe visserij beperkende maatregelen in de Natura 2000 gebieden te bespreken en haalbaar te maken voor de visserijsector. In fiche 26B Controle beperkingen zeevisserij voor de bodembeschermingszones wordt verwezen naar het Marien ruimtelijk Plan 9, waarbij binnen de SBZ- H Vlaamse Banken vier bodembeschermingszones gedefinieerd worden met volgende voorwaarden voor de professionele visserij: in zone 1 geldt dat de bestaande kustvisserij alle visserij-activiteiten kan voortzetten op voorwaarde dat er rolsloffen worden toegepast op het vistuig. Voor de garnaalvisserij is de zeeflap verplicht. Nieuwe vaartuigen mogen het gebied bevissen met niet-bodemberoerende technieken. Bestaande vaartuigen kunnen vervangen worden; in zone 2 zullen alternatieve technieken worden uitgetest. In deze zone geldt dat enkel nietbodem-beroerende visserijtechnieken en het uittesten van alternatieve bodem-beroerende visserijtechnieken toegelaten zijn. Er is een overgangsperiode van drie jaar ingesteld waar bestaande visserijtechnieken in de zone nog zijn toegelaten; in zone 3 heerst een verbod voor elke vorm van bodem-beroerende visserij; niet-bodemberoerende visserij is er wel toegelaten; in zone 4 zijn naast de niet-bodem-beroerende technieken, ook alternatieve technieken toegelaten. Op die manier wordt zone 4 een testzone voor milieuvriendelijke bodemberoerende visserij. Om het effect van de vier bodembeschermingszones te kennen, moet er volgens het maatregelenprogramma gemonitord worden. Op basis van de resultaten van deze monitoring kan het nodig geacht worden om de voorwaarden binnen de zones aan te passen of de zones te herdefiniëren (fiche 26C, Monitoring bodembeschermingszones ). De Raad vraagt om bij een eventueel herdefiniëren ten gevolge van monitoring maximaal te overleggen met vertegenwoordigers van de visserijsector en de betrokken wetenschappers en daarbij ook rekening te houden met reeds genomen initiatieven. [7] Vereenvoudig de procedures voor de omschakeling van recreatieve visserij naar commerciële visserij zonder de verdere ontwikkelingskansen van de huidige beroepsvisserij te belemmeren. In de fiche 27 gaat de bijkomende maatregel over de controle en monitoring in de recreatieve visserij. In deze fiche worden 4 deelaspecten beschreven: opvoeren controle op recreatieve visserij (27A); communicatie en sensibilisatie recreatieve visserij aangelande vis (27B); monitoring impact recreatieve visserij (27C); vereenvoudiging omschakeling van recreatieve visser naar commerciële visser (27D). In de korte beschrijving onder deelaspect 27D wordt aangegeven Er is een tekort aan controle op de recreatieve visserij en een gebrek aan kwaliteitscontrole van de aangelande vis bij de recreatieve visserij. Bovendien neemt de recreatieve visserij vaak semiprofessionele dimensies aan. Daarom streeft men naar de opname van recreatieve vissers in het commerciële circuit. De Raad is het eens dat de recreatieve visserij gedetailleerder in kaart moet worden gebracht zodat een betere opvolging mogelijk is. De Raad vraagt ook om werk te maken van de -uitdagendeopdracht om de regelgeving voor recreatieve visserij beter af te stemmen op de regelgeving voor beroepsvisserij. Beroepsvissers mogen geen concurrentieel nadeel ondervinden van de recreatieve visserij. 9 Koninklijk besluit van 20 maart 2014 SALV-advies over het ontwerp maatregelenprogramma voorde Belgische mariene wateren 9

[8] Verbeter het bestaande systeem van de afgifte van afval van vissersvaartuigen aan de kade. Fiche 29 beschrijft een bijkomende maatregel met betrekking tot afval van visserij. Er wordt onder andere ingegaan op de afgifte van scheepsafval bij de visserij en het feit dat dit systeem gebaseerd is op het betalen van een abonnementsgeld op basis van het motorvermogen. Ondertussen is dit systeem niet meer van toepassing en zijn met opvolging van OVAM de autoriteiten en stadsbesturen van de vissershavens en vertegenwoordigers uit de visserijsector een alternatief aan het uitwerken. De Raad is van mening dat dit rekening houdend met MARPOL, de Europese richtlijn over afgifte van scheepsafval en de resulterende federale en regionale wetgevingen verder op punt kan gesteld worden. [9] Blijf zoeken naar alternatieven voor spekking maar let daarbij op de meerkosten. Spekking 10 of pluis is het losse touwwerk op de kuil van het boomkornet dat het net beschermt tegen slijtage op de zeebodem. Door het slepen wordt de spekking uitgerafeld en gefragmenteerd, waarbij bijna de volledige spekking verloren wordt op zee. Via het project Spekvis op zoek naar duurzame alternatieven voor spekking 11 werd door het ILVO een studie uitgevoerd naar alternatieve, biologisch afbreekbare materialen. Volgens de ILVO-studie blijkt een kant- en klaar alternatief nog niet te bestaan. Een oplossing op maat voor spekking is wel mogelijk, mits nauwe samenwerking tussen visserijsector en de kunststofsector en mits voldoende investering in onderzoek naar het geschikte materiaal. De Raad is het eens dat onderzoek gevoerd moet worden naar alternatieve mogelijkheden. Het lijkt de Raad echter niet evident een alternatief snel te implementeren. De Raad vraagt daarom om middelen te voorzien om de omschakeling te kunnen versnellen. [10] Introduceer een meer soortgerichte aanpak voor haaien en roggen in de Belgische visserij. In het ontwerpmaatregelenprogramma wordt vermeld dat er geen bijkomende maatregelen nodig zijn voor de bescherming van stekelroggen. Het lopende AS4 project HAROkit 12, dat loopt in samenwerking met o.a. Natuurpunt, de Vlaamse Visveiling NV, de Rederscentrale en het Maritiem Instituut Mercator, toont het nut aan om in België een meer soort-specifieke kennis van haaien en roggen te promoten, zodat kwetsbare soorten beter kunnen beschermd worden. De Raad vraagt om in het maatregelenprogramma aandacht te besteden aan dit initiatief. [11] Houd in het ontwerp maatregelenprogramma ook rekening met andere dan Natura 2000 gebieden in het Belgisch gedeelte van de Noordzee. De Raad vindt het belangrijk om ook de Vlakte van de Raan 13 te vermelden, die door België als Speciale Beschermingszone (SBZ) aangeduid per koninklijk besluit van 14 oktober 2005 en vervolgens aangemeld bij de Europese Commissie. In het uitvoeringsbesluit (EU) 2015/72 van de Commissie van 3 december 2014 werd de Vlakte van de Raan opgenomen in een lijst met gebieden die deel uitmaken van het Europees Natura 2000-netwerk. Het koninklijk besluit van 14 oktober 2005 werd door de Raad van State vernietigd. De Raad meent dat ondanks deze Belgische vernietiging voor de Vlakte van de Raan samen met de visserijsector onderzocht kan worden welke concrete maatregelen in de praktijk haalbaar en aanvaardbaar zijn voor alle partijen, zodat België de Europese verplichtingen kan vervullen. 10 Bestaat uit het synthetisch materiaal polyethyleen 11 ILVP mededeling 192, juni 2015 12 Identificatiekit voor haaien en roggen 13 http://eur-lex.europa.eu/legal-content/nl/txt/pdf/?uri=celex:32015d0072&from=en SALV-advies over het ontwerp maatregelenprogramma voorde Belgische mariene wateren 10

[12] Bekijk of bijkomende maatregelen kunnen overeengekomen worden om (micro) plastics in zee te vermijden. SALV-advies over het ontwerp maatregelenprogramma voorde Belgische mariene wateren 11