GROENE ZORG IN VLAAMS- BRABANT
COLOFON Verantwoordelijke uitgever: Provincie Vlaams-Brabant, Provincieplein 1, 3010 Leuven Wettelijk depot: D/2018/8495/33 Redactie: Steunpunt Groene Zorg, dienst landbouw provincie Vlaams-Brabant Foto s: Steunpunt Groene Zorg/archief, Filip Claessens, Tim De Backer, www.oofoto.be en eigen foto s geïnterviewden
VOORWOORD Bestaat er een betere manier om je batterijen op te laden dan een wandeling door de velden? De natuur werkt heilzaam. Ze geeft je kracht, je voelt je beter. Dat is ook het principe van Groene Zorg. Door het contact met de natuur sterk je aan. De mens is geen robot. Niemand is onfeilbaar. Soms weegt de druk van buitenaf zo hard op iemand dat mensen - jongeren én volwassenen - een innerlijke kortsluiting maken. Ook personen met een beperking weten niet altijd van welk hout pijlen maken. De zorgboerderijen bieden dan een uitweg. Door deel te nemen aan het alledaagse leven - op het ritme van de natuur én de dieren - is het mogelijk om even de hectische maatschappij te ontvluchten. Dan kan je terug op adem komen in een ongedwongen sfeer. Opnieuw zin krijgen in het leven, opnieuw aanvaard worden! In de welzijnssector zijn de zorgboerderijen een relatief jong begrip. Toch raken ze steeds meer ingeburgerd én komen er steeds meer bij. Gewoon omdat de nood zo groot is. In onze provincie is het aantal zorgboerderijen op tien jaar tijd met de helft gestegen! Via deze folder kom je te weten wat Groene Zorg nu precies inhoudt en hoe onze provincie er invulling aan geeft. Door allerhande getuigenissen van zorgboeren kan je zelf inspiratie opdoen. Wie de smaak te pakken heeft en met een zorgboerderij wil beginnen, vindt interessante links en gegevens terug. Monique Swinnen Gedeputeerde voor land- en tuinbouw
4 GROENE ZORG?
> WAT IS GROENE ZORG? Kwetsbare personen zinvolle activiteiten aanbieden in een groene omgeving noemen we Groene Zorg. Er zijn vier types van ondersteuning: Dagbesteding Arbeidstrajectbegeleiding Time-out Beleving In deze folder zoomen we in op zorgboerderijen. Dat kan zowel een bedrijf, vereniging als particulier initiatief zijn dat zijn land- of tuinbouwactiviteiten openstelt voor zorggasten. > VOOR WIE? De zorg richt zich niet enkel op volwassenen maar ook op minderjarigen. Dat gebeurt op vrijwillige basis en onder begeleiding. Er zijn verschillende zorggasten : Mensen met een beperking. Personen met psychiatrische problemen. Mensen met dementie. Personen met een burn-out. Ex-gedetineerden. Verslaafden. Mensen in kansarmoede. Vluchtelingen. Jongeren die niet in school of vorming kunnen blijven. > WAAROM GROENE ZORG? Het werken of aanwezig zijn op een boerderij heeft een gunstige invloed op de ontwikkeling van attitudes en sociale vaardigheden. De zorggast krijgt de verantwoordelijkheid voor de verzorging van de dieren of het onderhoud van de planten. Daardoor voelt hij zich nuttig. 5
> STEUNPUNT GROENE ZORG Sinds 2004 staat het Steunpunt Groene Zorg in voor de begeleiding en ondersteuning van zorgboerderijen, zorggasten en voorzieningen. Het zorgt ervoor dat er een match is tussen de zorggast en de zorgboerderij. Daarnaast optimaliseert het steunpunt de kwaliteit, speelt het in op de noden en doet het aan belangenbehartiging. > SAMENWERKEN LOONT Als zorgboerderij kan je samenwerken met een gespecialiseerde welzijnsvoorziening. Dat biedt heel wat voordelen: > MEER GROENE ZORG IN VLAAMSE RAND In tegenstelling tot de rest van Vlaanderen was het aantal zorgboerderijen in de Vlaamse Rand rond Brussel tot voor kort ondervertegenwoordigd. Het project Groene Zorg in de Vlaamse Rand heeft hierin verandering gebracht. Via promotie heeft het Steunpunt Groene Zorg actief nieuwe zorgboerderijen gerekruteerd. Daarvoor werd samengewerkt met lokale gemeentebesturen en verenigingen. Het steunpunt zocht ook inspiratie bij Pleegzorg Vlaams-Brabant om de instapfase van nieuwe zorgboerderijen beter te verzorgen en te omkaderen. Ondersteuning van een professionele hulpverlener met multifunctioneel team achter zich. De hulpverlener beoordeelt of een traject voor een zorggast wenselijk en haalbaar is. Het Steunpunt Groene Zorg werkt met een zorgboerderijovereenkomst waarbij de voorziening steeds betrokken partij is. 6
> SUBSIDIES VOOR LAND- EN TUINBOUWERS Land- en tuinbouwers kunnen aanspraak maken op een subsidie van het Departement Landbouw en Visserij als ze zorgactiviteiten organiseren. De subsidie bedraagt maximum 40 euro per dag of 20 euro voor een halve dag. Voorwaarden: Land- of tuinbouwer in hoofdberoep, 50% van de inkomsten mag uit nevenactiviteiten komen. Je moet een zorgboerderijovereenkomst sluiten met een erkende welzijnsvoorziening. > SUBSIDIES VOOR BEGELEIDENDE ORGANISATIES Sinds 1 juli 2018 kan de organisatie, die de zorggast begeleidt van het Departement Welzijn en Volksgezondheid, een subsidie van 70 euro per maand krijgen als begeleider AMA. Dat laatste staat voor Arbeidsmatige Activiteiten. Bovendien kunnen deze begeleiders ook rekenen op een provinciale ondersteuning: financieel maar ook inhoudelijk. Daarvoor is het Provinciaal AMA samenwerkingsverband actief. Voor infrastructurele werken kan je ook aanspraak maken op investeringssteun van het Vlaams Landbouw Investeringsfonds (VLIF). 7
DE ZORGBOER(IN) VERTELT 1 KOEKJES EN COLA Op donderdag kijk ik uit naar de komst van Niko, vertelt zorgboerin Els van de Wambeekhoeve in Ternat. Als hij aankomt knuffelt hij me, bij wijze van begroeting, bijna plat. Hij informeert ook, als een echte vertrouweling, naar mijn kids. Daarna maken we het gezellig en bied ik hem koekjes en cola aan. Ons geheimpje want Niko moet gezonder eten van de begeleiding. Daarna begint zijn dagtaak: het kleven van etiketten. Hij komt hier al ettelijke jaren en wordt beschouwd als deel van het gezin, voegt ze eraan toe. Hij wordt beschouwd als deel van het gezin zorgboerin Els - Wambeekhoeve, Ternat Tijdens het werk vraagt hij steeds naar mijn bekommernissen. Dat doet me soms afvragen wie nu de zorgbehoevende is. Als de kinderen van school komen, worden zij op hun beurt dood geknuffeld. Vaak brengt Niko geschenkjes voor hen mee. Hij geeft echt een meerwaarde aan ons leven én ik hoop dat wij dat ook voor hem betekenen. 8
2 VOOR ÉÉN KEER DE LEIDING Elke woensdag krijgen de kalfjes van t Silsomhof in Kortenberg het gezelschap van zes zorggasten met een mentale beperking. De dieren genieten hun volle aandacht. Silke stapt zonder vrees op een kleine stier af. Boer Raf houdt alles goed in de gaten. De zorggasten werken behoorlijk zelfstandig. Toch zijn er tien paar ogen en handen nodig om alles te volgen. Zoveel voldoening om zorggast te zien openbloeien We steken er veel tijd en energie in, knikt zorgboerin Ann. We kiezen er bewust voor om mensen, die het moeilijk hebben, een kans te geven. Het geeft zoveel voldoening om een zorggast te zien openbloeien op de boerderij. De gasten wandelen zelf met het paard. Voor één keer nemen zij de leiding. Onderschat dat effect niet: het besef dat ze iets in handen hebben, werkt bijna therapeutisch. De zorggasten voelen dat ze zinvol werk doen en dat ze iets betekenen voor de dieren. zorgboerin Ann - t Silsomhof, Kortenberg 9
DE ZORGBOER(IN) VERTELT 1 TOTAAL ANDERE PERSOON Ludo komt al zes jaar en legt papier in de fruitkisten, zegt zorgboerin Jeannine van Fruit Vanhellemont uit Meensel-Kiezegem. Hij ziet mij als een vertrouwenspersoon en heeft een goede verstandhouding met het personeel. Hij wordt ook niet anders behandeld. Dat doet hem deugd. Komt hij al eens te laat, dan is iedereen blij als hij binnenkomt. We zien een totaal andere persoon in vergelijking met zijn beginjaren. Dat geeft ons een goed gevoel. 2 BESTE VRIENDIN Ook Annie is actief in het fruitbedrijf. Annie is een heel lieve vrouw die de mogelijkheid niet heeft om te werken, legt Jeannine uit. Ze is mijn schaduw. Doe ik een stap vooruit, dan doet zij dit ook. Na tien jaar ben ik het gewoon. Ze draagt met veel plezier de boodschappen van de klanten tot aan de auto. Ze zegt me dat ik haar beste vriendin ben, met kusjes tot gevolg. 10
TIME-OUT OP DE BOERDERIJ 1 DIEREN HEBBEN GEEN VOOROORDELEN Op het Goteringenhof in Gooik komen een meisje met autisme en een jongen, via begeleid werken, een halve dag per week helpen. Het is voor hen belangrijk even weg te zijn uit de instelling en hier met ons te vertoeven, zegt zorgboerin Anita Baeyens. Ze houden zich vooral bezig met de kalfjes. Dieren hebben geen vooroordelen. Het gezin wordt gedreven door het sociale aspect. Het is fijn te we- ten dat je iets kunt betekenen voor mensen met psychosociale problemen. Ik vind het ook belangrijk voor de ontwikkeling van onze eigen kinderen. Ze leren dat iemand met een beperking ook heel wat dingen kan. Het geeft een positief imago aan de landbouw. Het geeft een positief imago aan landbouw zorgboerin Anita - Goteringenhof, Gooik 2 SORRY VOOR ALLES Zorgboerin Jeannine ving enkele jaren geleden ook jongeren op. Er waren leuke en slechte ervaringen, zegt ze. Maar als zo n jongen drie jaar later de groeten doet met de boodschap: het is goed gekomen met mij, sorry voor alles! Dat raakt me wel. Meer hoeft dat niet te zijn, toch? 11
HERSTELLEN VAN EEN BURN-OUT SPECIFIEKE NODEN Voor mensen met een burn-out is er maar weinig zorg die inspeelt op hun specifieke noden. Daarom startte Nathalie La Greca met een vernieuwend concept op haar zorgboerderij Our Little Farm in Herne. Samen met twee collega s - een psycholoog en psychiater - werkt ze programma s uit voor mensen die uitvallen op het werk. Als coach in bedrijven beschikt Nathalie immers over de nodige expertise om een gepast aanbod uit te werken. Veel baat bij de structuur en het ritme coach Nathalie - Our Little Farm, Herne 12
NIETS MOET, ALLES MAG Bij een bezoek aan Our Little Farm valt meteen de huiselijke en gemoedelijke sfeer op. Alles speelt zich af op en rond het erf van een oude, opgeknapte boerderij. Op een aanpalende wei lopen paarden, pony s en geitjes. Ook knaag- en kleine erfdieren zoals kippen zijn aanwezig. Dankzij de ligging in de natuur straalt de zorgboerderij veel rust uit en dat is precies wat mensen met een burn-out nodig hebben: rust. De zorggasten hebben ook veel baat bij de structuur en het ritme dat samengaat met het leven op de boerderij. Het devies van Nathalie luidt: Niets moet, alles mag. Zij vindt het belangrijk dat zorggasten, die veel stress hebben ervaren, geen enkele druk voelen. Het gebeurt dat gasten gewoon in een zetel liggen en genieten van de omgeving of een middagdutje doen. Zeker in de beginperiode zijn mensen met een burn-out moe en uitgeput. Het is belangrijk dat hiermee rekening wordt gehouden. 13
GROENE ZORG IN CIJFERS AANTAL ZORGBOERDERIJEN IN VLAAMS-BRABANT (2017) Zorgboerderijen per gemeente 0 1 2 3-4 5-10 7,5% In liefst zes gemeenten van het arrondissement Leuven ligt het aantal zorgboerderijen op meer dan 7,5 procent van het totale aantal landbouwbedrijven. In het arrondissement Halle-Vilvoorde is er slechts eentje. Bever Galmaarden Herne Liedekerke Merchtem Meise Opwijk Wezembeek- Oppem Londerzeel Kapelle Keerbergen op den Tremelo Diest Bos Scherpenheuvel- Zemst Boortmeerbeek Aarschot Zichem Wemmel Grimbergen Kampenhout Vilvoorde Machelen Zaventem Kraainem Steenokkerzeel Asse Affligem Ternat Dilbeek Roosdaal Lennik Sint- Drogenbos Pieters- Gooik Leeuw Linkebeek Beersel Sint- Genesius- Pepingen Rode Halle Kortenberg Tervuren Haacht Rotselaar Bekkevoort Tielt-Winge Holsbeek Herent Kortenaken Geetbets Lubbeek Leuven Glabbeek Zoutleeuw Bertem Bierbeek Boutersem Linter Oud-Heverlee Tienen Huldenberg Hoegaarden Overijse Hoeilaart Landen Begijnendijk BLINDE VLEK Als we het aantal zorgboerderijen in de provincie onder de loep nemen, valt vooral de blinde vlek in de regio rond Brussel op. Dat valt enerzijds te verklaren doordat er minder landbouwactiviteiten zijn. In het oosten van de provincie liggen de meeste zorgboerderijen. 75% In drie kwart van de gemeenten in Vlaams-Brabant zijn één of meerdere zorgboerderijen actief. Het gaat concreet om 48 van de 65 gemeenten. 14
109 Het aantal zorgboerderijen overschreed in 2017 voor het eerst de kaap van de honderd. Ondertussen zitten we aan 109 zorgboerderijen. 30.243 Het totale aantal zorguren dat in 2017 in de provincie Vlaams-Brabant werd gepresteerd. 34,6% Het procentuele aantal 12- tot 14-jarigen dat in onze provincie een beroep doet op Groene Zorg is het hoogste van het land. De cijfers van de andere provincies schommelen rond de 20%. Het aantal 15- tot 17-jarigen ligt wel lager ten opzichte van het landelijke gemiddelde. 113 In 2017 waren er in onze provincie 113 actieve zorgovereenkomsten. 168.920 euro Het totale aantal subsidies dat in 2017 aan zorgboerderijen werd uitbetaald. In totaal konden organisaties, voor het uitoefenen van zorgactiviteiten op een landbouwbedrijf, rekenen op 1,28 miljoen euro aan subsidies. 55 In 2017 waren er in onze provincie, specifiek op een land- of tuinbouwbedrijf, 55 zorgboeren actief. Ter vergelijking: In heel het land zijn dat er 409. 15
MEER WETEN? Steunpunt Groene Zorg Contactpersoon Vlaams-Brabant: Klaartje Debrael 0477 99 93 16 kdebrael@groenezorg.be Voor subsidies: Departement Landbouw en Visserij 02 553 44 08 Zorgboerderijen@lv.vlaanderen.be AMA (Arbeidsmatige Activiteiten) Departement Welzijn, Volksgezondheid en Gezin 02 553 33 30 zorgenwerk@wvg.vlaanderen.be Bijkomende informatie en interessante links: www.lv.vlaanderen.be www.departementwvg.be www.groenezorg.be Publicaties verkrijgbaar of downloadbaar via deze website: Aan de slag met een zorgboerderij Hulpboer zoekt zorgboerderij Lokale inbedding van de zorgboerderij Schade, aansprakelijkheid en verzekering op de zorgboerderij Omgaan met vertrouwelijke informatie