96 Tekst: Natasja van Hout Foto s: Alice van Kempen De Slovenský čuvač is een ras uit Slowakije, een overwegend bergachtig land dat sinds 1993 een zelfstandige republiek is. Voordien maakte het deel uit van de republiek Tsjechoslowakije. Het land grenst aan de noordkant aan Tsjechië, in het westen aan Oostenrijk, oostelijk aan de Oekraïne en in het zuiden aan Hongarije. Hoewel Slowakije lange tijd verbonden is geweest met Tsjechië, behoorde het vóór de twintigste eeuw eeuwenlang aan Hongarije en deelt daarmee dus een groot deel van zijn geschiedenis... Buiten het land van herkomst is de Slovenský čuvač (spreek uit: Slovenskie Tsjoevatsj) een zeldzame verschijning. Zijn naam is afgeleid van het Slowaakse woord čuvať, dat vertaald kan worden als bewaken of beschermen, en precies de functie van het ras weergeeft. Herkomst De Slovenský čuvač is nauw verwant aan andere Europese berghonden, zoals de Tatra (Owczarek Podhalanski), de Berghond van de Maremmen en Abruzzen, de Pyrenese Berghond en de Kuvasz uit Hongarije. De Slovenský čuvač is de kleinste van deze rassen. Het ras is ontstaan in het Tatra-gebergte, tussen Slowakije en Polen. De Slovenský
97 Men gaat ervan uit dat de grote, witte herdershonden die men in Oost-Europa aantreft, afstammen van Aziatische herdershonden die tijdens perioden van volksverhuizing hun weg naar Europa gevonden hebben. Over de Euraziatische steppen, de grasrijke landschappen die zich uitstrekken van Roemenië, de Oekraïne tot Siberië, vond door de eeuwen heen veel migratie plaats. Het was een belangrijke handelsroute, ook wel zijderoute genoemd. Het belang van de route zat echter niet alleen in zijde, maar ook in vee. De steppen, in Hongarije poesta genoemd, kennen geen boomgroei, maar bestaan voornamelijk uit grassen en kruidachtige struikjes. čuvač Slowakije Ook in Slowakije kwam er al eeuwenlang een grote, witte hond voor die door herders werd gebruikt ter bescherming van de kudde. Zowel in de Pannonische vlakte, in de Čenkovská steppe, als in het omringende Karpatengebergte hield men herdershonden die hun eigenaren bijstonden bij alle zich aandienende taken. Er is documentatie overgeleverd uit de zeventiende eeuw waarin melding wordt gemaakt van deze honden, maar men gaat ervan uit dat het ras veel ouder is. Men ging deze honden Tatranský čuvač noemen. Toen de wolf en de beer aan het begin van de twintigste eeuw langzaam maar zeker door de mens verdreven werd, werd de noodzaak voor een grote waakhond bij de kudde minder groot. Het hoeden en drijven van de kudde kon men immers ook overlaten aan kleinere rassen (die minder voer eten). Het ras dreigde zijn functie kwijt te raken en te verworden tot een ornament uit het verleden. Soms zag men hem nog als ketting-
98 RASSTANDAARD Land van herkomst: Slowakije. FCI-NR: 142. FCI-Rasgroep: 1, Herdershonden en Veedrijvers. Algeheel beeld: de raskenmerken van de Slovenský čuvač (SC) beantwoorden aan die van het berghondtype met stevige constitutie, imponerende gestalte met een ruige, witte vacht. Hij heeft een krachtig skelet en een levendig, waakzaam, onverschrokken en alert karakter. Hij is aangepast aan het ruwe klimaat van het Slowaakse gebergte, met name het Tatragebergte. De SC heeft een matig vierkante bouw op krachtige, hogere poten. De benaming čuvač is afgeleid van čuvať ( horen ) en slaat op zijn alert zijn en waakzaamheid. Naar oeroude herderstraditie wordt hij enkel in de witte kleur gekweekt, zodat hij s nachts gemakkelijk van belagers te onderscheiden is. Karakteristieke eigenschappen: een geharde, standvastige en leergierige herdershond. Karaktereigenschappen: grenzeloos trouw en dapper. Noch nerveus, noch al te veel temperament. Kop en schedel: de neus heeft een recht en is bijna de helft van de lengte van het hoofd, tamelijk breed en licht versmallend naar de punt toe. De snuit is zwart. Matige stop. Krachtige schedel, langwerpig met brede hersenpan. Het voorhoofd is geprononceerd, breed met een flauwe, naar achter verlopende groef. De wenkbrauwbogen passen bij de schedel en lopen zijwaarts af. De hoofdkruin is vlak en is ten opzichte van de neusrug licht opgebogen. Ogen: de ogen zijn donkerbruin, ovaal van vorm en horizontaal, de blik is scherpzinnig. De oogleden zijn zwart, ogen gesloten, het bindvlies van de binnenooghoek is donker, waardoor het oog aan expressie wint. Oren: de oren zijn hoog aangezet, beweeglijk, matig rond, iets teruggeslagen en tegen het hoofd gedragen als een V. In rust reikt het oor niet verder dan de mondhoek. De benedenhelft van het oor is korter en fijner behaard. Bek: krachtig, middellang, met strakke aanliggende lippen. De mondhoeken zijn gesloten. De slijmvliezen zijn zwart en omranden de bek zonder over te hangen. Het gehemelte is zwart. Krachtige kaken met egale bouw; een volledig schaargebit. De snijtanden staan niet volledig haaks op de kaken. Hals: even lang als het hoofd, recht aangezet en bij opwinding hoog gedragen. Bij reuen zeer krachtig, zonder wammen doch met opvallende manen. Voorste ledematen: rechte plaatsing, als zuilen met correcte hoeking van de opperarm en elleboog. Vooral bij reuen tamelijk hoge poten. Steile en lange schouderbladen. Opperarm gespierd en aanliggend aan het lichaam, versmallend naar de elleboog toe. De onderarm is recht, gespierd en lang. De voormiddenvoet is kort, sterk en matig hellend. De voet is rond, gebald van vorm met stevige, gewelfde tenen en krachtige nagels. De voet is goed behaard met vlezige, zwarte voetzolen. Romp: de borst is breed. Het borstbeen ligt ter hoogte van het boeggewricht. Borstkas met goed gewelfde ribben. Het borstbeen bevindt zich boven de halve schofthoogte tot net boven de ellebogen. De lengte van de borstkas is groter dan de helft van de totale lichaamslengte en meet in breedte een vierde van de schofthoogte. De gewelfde ribben buigen naar achteren toe iets naar binnen en bieden een uitstekende bescherming aan de buikholte en flanken. De matig lange en stevige rug is recht en ter hoogte van de lendenen licht gewelfd. De lendenen lopen goed verbonden in het kruis over, sterk bespierd, matig lang en zeer sterk. Buik en flanken zijn in elkaar vloeiend en staan in verhouding tot het lichaam. De buik is matig opgetrokken. Het kruis is sterk, vierkant en licht afhellend. Achterste ledematen: de heupen vormen samen met de dijen een markant breed, gespierd geheel, ietwat langwerpig van vorm. Het scheenbeen staat schuin, is lang, met gespierde kuiten. De knie is bespierd met een correcte hoeking. Het hielgewricht is krachtig met een benige hiel in een stompe hoek. Het ligt laag geplaatst, doch goed aangegeven en breed. De achtermiddenvoet is eerder kort en sterk, verticaal in stand, zonder overgang of insnoering met de hiel verbonden. Hubertusklauwen zijn niet gewenst. De achtervoeten zijn ietwat langer dan de voorvoeten, doch van dezelfde vorm. Staart: de staart is laag aangezet, in rust hangend en reikend tot de hiel. Hij heeft een sigaarvorm, recht en zonder gebogen uiteinde. Tijdens het lopen en bij opwinding wordt hij als een boog over de lendenen gedragen. Gangwerk: vloeiend, lichtvoetig en elastisch; beweeglijk en vlot op elk terrein en iedere weersomstandigheid. Diagonale draf. Vacht: dicht, en wit van kleur. Een geelachtige schijn is toelaatbaar aan de ooraanzet, doch niet gewenst. Uitgesproken gele vlekken zijn niet toelaatbaar. Met uitzondering van hoofd en ledematen bestaat de vacht uit een dichte, ruige pels, zonder scheiding op de rug of franje aan de staart of de broek. Reuen hebben opvallende Slovenský Cuvac manen. De beharing van het hoofd en de ledematen is kort en vlak aanliggend doch aan de achterzijde van de ledematen iets langer. Vanaf de ooraanzet gaat de beharing naar achter toe over in manen. Het dekhaar bedekt de onderwol volledig. Het dekhaar is 5 tot 15 cm lang, het sterkst golvend bij de manen, elders minder. Op de rug vormt het enkele dwarsliggende golven. Afzonderlijke krullen of een niet aaneengesloten vacht zijn niet gewenst. Noodzakelijk is een elastische en aaneengesloten vacht. De onderwol is fijn van structuur, dicht en donzig. De wolharen hebben een lengte van de helft of tweederde van de dekharen. In de zomer ruit de ondervacht, de vacht verliest aan dichtheid, maar wordt niet sluik. Door de golving van het dekhaar blijft de luchtigheid van de vacht behouden, zodat er zich geen scheiding op de rug vormt. Huid: de huid omspant het lijf soepel, van de overige delen van het lichaam ligt de huid strak aan. De opperhuid is rozig, met grauwzwarte vlekken tot grotere pigmentvlakken. Enkel de omgeving van de neus, mond en ogen en waar de huid overgaat in de zwarte slijmvliezen is ze zwart gepigmenteerd. Tevens zijn de voetzolen zwart gepigmenteerd. Kleur: enkel wit. Grootte: schofthoogte bij de reu bedraagt 62 tot 70 cm; bij de teef 59 tot 65 cm. Fouten: elke afwijking van de voorgaande punten moet als een fout worden beschouwd en de beoordeling van de ernst van de fout moet in verhouding staan tot de mate waarin de fout zich voordoet en het effect ervan op de gezondheid en het welzijn van de hond. Elke hond die duidelijk lichamelijke of gedragsmatige afwijkingen vertoont, moet worden gediskwalificeerd. Opmerking: de reuen moeten twee normaal ontwikkelde, volledig in het scrotum ingedaalde testikels hebben. hond op een boerenerf of als waakhond op een fabrieksterrein. Buitenlandse toeristen bezochten de berggebieden en spa s en kwamen zo in aanraking met de grote, witte honden van het land. Er kwam meer belangstelling voor deze honden in het buitenland, met name in Polen en Duitsland. Zo werden er meer en meer honden geëxporteerd. Hruza Veel rassen kennen een man of vrouw die onlosmakelijk met het ras verbonden is. Voor de Slovenský čuvač is dat professor Antonin
99 Hruza, die geldt als de grondlegger van het ras. Professor Hruza was verbonden aan de Hogeschool voor Diergeneeskunde te Brno. Hij zag dat er veel inheems fokmateriaal naar het buitenland verdween en hij maakte zich zorgen om het behoud van het ras. Hij plaatste twee onverwante pups bij zijn schoonzoon Joseph Skoupil. Deze reu en teef, Jerry en Kora, vormden de basis van zijn stam. In 1929 fokte hij het eerste nest met deze honden. Hij fokte daarna veelvuldig terug op deze ouderdieren, specifiek om het ras snel homogeen te maken, vast te leggen en erkend te krijgen. Inteelt is natuurlijk een beproefd middel om bepaalde eigenschappen snel vast te leggen. Inmiddels weten we dat we daarmee onbedoeld ook versneld ongewenste eigenschappen en aandoeningen introduceren in een ras, maar die kennis was destijds nog onvoldoende aanwezig. Hruza was niet de enige liefhebber van het ras. Enkele andere fokkers hielden zich ook bezig met het ras. Op 23 september 1933 verenigden de liefhebbers zich in de rasclub Spolek chovatelů psů tatranských ovčáckých čuvačů v Brně. Binnen deze vereniging hield men nauwgezet een In het kort De Slovenský čuvač hoort thuis in het rijtje witte berghonden dat door de leek maar heel moeilijk uit elkaar te houden is. Zijn dichte, isolerende vacht biedt hem uitstekende bescherming tegen vocht en kou. Zijn neus is in de warme maanden zwart en kan in de winter verkleuren tot een kleiachtig bruin. Hij is bijzonder trouw aan zijn baas en diens gezin en een onomkoopbare bewaker van diens bezittingen. Naar eigen mensen toe is hij erg aanhankelijk en vindt hij het prettig om aangehaald te worden. Naar vreemden toe is hij terughoudend en argwanend. In vreemde situaties is hij voorzichtig en alert. Door zijn grote zelfstandigheid en gevoeligheid voor dominantie is hij minder geschikt voor de onervaren hondeneigenaar. Het is verstandig om ouderdieren te testen op heupdysplasie. Soms komt kanker voor. Met een groot ras als de Slovenský čuvač moet u alert zijn op een maagtorsie. stamboek bij. In 1965 was Hruza dusdanig tevreden over de homogeniteit van de populatie dat hij zijn honden aan het publiek toonde op de F.C.I.- wereldtentoonstelling die in 1965 in Brno werd gehouden. In datzelfde jaar werd het ras erkend door de F.C.I. op de conferentie in Praag. Omdat de Poolse Tatra al erkend was, besloot men de naam Tatranský čuvač te wijzigen in Slovenský čuvač. Aanvankelijk waren er twee typen: een grote, zware hond uit de berggebieden en een kleinere hond uit de dalgebieden. Deze honden werden ook wel vermengd en zijn niet altijd afzonderlijk van elkaar gefokt. Uiteindelijk heeft alleen het bergtype bestaansrecht gekregen en is de kleinere variëteit uitgestorven. In 1967 tekende Hongarije tevergeefs bezwaar aan tegen de erkenning van de Slovenský čuvač als apart ras. Functie De Slovenský čuvač is eeuwenlang gefokt als beschermer van de kudde schapen in bergachtige gebieden, waar roofdieren als de wolf en de beer hun jachtgebied hadden. Hij is
100 onlosmakelijk verbonden met de herder, de bergschapen en de Huzule, een werkpaardenras uit de Karpaten. De Slovenský čuvač kon zijn dagen redelijk rustig doorbrengen. Voor een van zijn belangrijkste taken, bescherming van de kudde, moest hij pas als het donker werd in actie komen. Door zijn witte kleur viel hij niet op tussen de schapen. Bovendien verbleef hij altijd bij de kudde, waardoor de geur van de schapen de hondengeur overheerste. Een wolf die een lammetje kwam verschalken kon dan lelijk op zijn neus kijken als daar vanuit de kudde ineens zo n grote tegenstander opdook. De Slovenský čuvač kon handig gebruikmaken van dit verrassingseffect. Een andere reden voor het fokken van honden in de kleur wit was, dat de herder de hond zo ook in het donker gemakkelijker kon onderscheiden van een wolf of een beer. Doorgaans werd een jonge Slovenský čuvač als pup al in de stal gezet, tussen de schapen. Op die manier ontstond er een vertrouwensband tussen hond en schapen en ging de hond de kudde als zijn roedel beschouwen. Dit versterkte op volwassen leeftijd zijn drang om de schapen tegen dreigend gevaar te beschermen. Naast een beschermende taak moest de Slovenský čuvač echter ook wel meer doen voor de kost. Drie keer per dag werden de schapen gemolken, waarna er kaas van de melk werd gemaakt. Als de schapen gemolken moesten worden, moest de hond ze rustig en beheerst naar de herder toe drijven. Ook hielp de hond de herder om de schapen van en naar de berg weidegronden te brengen. Het was een zwaar bestaan. Extreme weersomstandigheden, gevaarlijke situaties en overleven op een zeer karig dieet waren dagelijkse kost voor deze honden. Alleen de sterkste, gezondste exemplaren met de meeste werklust en overlevingsdrang kregen de kans zichzelf voort te planten. Karakter De Slovenský čuvač is een waardige hond met een stabiel karakter. Ten opzichte van vreemden kan hij wat terughoudend zijn. Hij is zelfstandig van aard. Dit is terug te voeren op zijn oorspronkelijke werk in de kudde. Daar moest hij zonder tussenkomst van de herder zelfstandig beslissingen kunnen nemen en ingrijpen als hij vermoedde dat de kudde gevaar liep. Doortastendheid, zelfredzaamheid en onbuigzaamheid zijn voor het oorspronkelijke werk van de hond functionele eigenschappen die bij een gezelschapshond echter vaak worden uitgelegd als koppigheid en eigenzinnigheid, eigenschappen die een negatieve connotatie hebben. Maar in feite waren het juist deze eigenschappen die de hond zo geschikt maakten om zijn kudde te beschermen. Natuurlijk is ook zijn terughoudendheid naar vreemden hierop terug te voeren. Het was voor hem van levensbelang om alles wat afweek van het normale te wantrouwen en daar alert op te zijn. Socialisatie Hoewel terughoudendheid naar vreemden een eigenschap is die inherent is aan het ras en echt bij hem hoort, is het toch verstandig om bij de opvoeding van uw Slovenský čuvač in Nederland extra aandacht te besteden aan zijn socialisatie, zodat hij leert om vreemden in zijn omgeving te accepteren. U kunt hier niet snel in overdrijven en hoeft niet bang te zijn dat uw Slovenský čuvač niet meer zal waken als u hem teveel met mensen in contact brengt. Een goede socialisering van uw čuvač gaat niet ten koste van zijn waakinstinct. Het vergroot zijn zelfvertrouwen en dat komt hem als waker van zijn erf alleen maar van pas. Hij is geen overdreven blaffer die eindeloos blijft aanslaan. Hij zal zich laten horen als zich bezoek aandient, maar zal tot rust komen als zijn baas zegt dat het goed is. De Slovenský čuvač is een zeer overtuigende waker, die zich zelfbewust posteert tussen een mogelijke indringer en zijn erf. Hij zal daarbij echter niet snel tot de aanval overgaan. Zijn belangrijkste taak is zijn baas te waarschuwen en te voorkomen dat de (ongenode) gast een stap verder zet. De Slovenský čuvač is een zelfstandige hond. Hij heeft veel contact met
101 zijn gezin nodig om ervoor te zorgen dat hij zich voldoende aan hen hecht. Als hij teveel aan zijn lot wordt overgelaten en te weinig aandacht krijgt, neemt zijn zelfstandigheid toe en zal hij zijn baas niet meer nodig hebben. Als hij dit punt bereikt heeft, zal hij ook niets meer voor zijn baas willen doen. Opvoeding Een zelfstandig werkende hond heeft minder neiging om zijn baas blindelings te gehoorzamen dan een hond die voor zijn oorspronkelijke taken van de commando s van zijn baas afhankelijk is. De Slovenský čuvač moest tijdens zijn werk in de kudde zelf zijn beslissingen nemen en kon niet terugvallen op de hulp van zijn baas. Dat heeft geresulteerd in een ras dat onafhankelijk is, dat vertrouwt op het eigen kunnen. Ook de moderne Slovenský čuvač, die als huishond gehouden wordt, kiest graag zijn eigen weg. Dit betekent dat het een uitdaging is om hem tot gehoorzaamheid op te voeden. Hij zal uw commando of cue eerst op redelijkheid beoordelen voordat hij er gehoor aan zal geven. Slaafse gehoorzaamheid hoeft u dus niet te verwachten bij dit ras. Omdat er situaties zijn die gehoorzaamheid vereisen in verband met de veiligheid, is het verstandig om toch vanaf het moment dat uw Slovenský čuvač als pup in huis komt veel tijd te investeren in de opvoeding. Als u hem consequent de regels bijbrengt waaraan hij zich moet houden, zal hij een veel prettiger leven hebben dan wanneer u tekortschiet in de opvoeding. Immers, een opgevoede hond mag veel vaker mee als de baas van huis gaat Een geharde, standvastige en leergierige herdershond... De vacht van deze berghond biedt optimale bescherming tegen allerlei weersinvloeden. Een dikke ondervacht ter isolatie, en een waterafstotende en goed aansluitende bovenvacht tegen wind en regen. De kraag die de reuen meestal hebben, beschermt ook nog in gevechten tegen beten van de tegenstander. Als huishond is dit allemaal niet zo nodig en hebben we vooral profijt van het vuilafstotende vermogen, maar ongemak van de verharende witte haren. Gelukkig is het verharen vooral in het voorjaar en bij goed onderhoud kan dat ook snel doorstaan worden. Wanneer de vacht buiten de ruiperiode alleen met een grove kam op klitten gecontroleerd wordt en niet intensief behandeld wordt, zal tijdens de rui vrijwel de gehele ondervacht naar buiten schuiven. Deze zogenaamde blokverharing kan ook professioneel behandeld worden. Als tijdens de rui de hond intensief gewassen wordt (veel shampoo en een flinke massage) dan zal de wol zich samen met het laatste water weg laten spoelen. Een behandeling met een waterblazer maakt het dan af. Deze behandeling kunt u het best uitbesteden aan de trimsalon, want al het haar dat van de hond komt verspreidt zich in de omgeving en dat was nu net niet de bedoeling in uw huis. ABHB-trimmers nemen dit klusje graag op zich. Zij zijn altijd gediplomeerd en u vindt hen via de website: www.abhb.nl dan een hond die zich niet goed gedraagt. Voor een succesvolle opvoeding van de Slovenský čuvač is het belangrijk dat uw hond de kans krijgt zich aan u te hechten. Dit kan alleen als hij veel tijd bij zijn baas mag doorbrengen en lukt dus niet als hij veel alleen zit. VerzorgingSTIPS VAN DE ABHB TRIMSALONS: Door veel met hem te ondernemen en liefdevol, maar duidelijk leiding te nemen wint u het vertrouwen van uw Slovenský čuvač en zal hij bereid zijn iets van u aan te nemen. Het volgen van een of meerdere gehoorzaamheidscursussen is zeker aan te raden. Wel is het van belang dat de instructeurs op uw kynologenclub of hondenschool rekening houden met rasspecifieke eigenschappen van de honden in hun groepje. De Slovenský čuvač is gebaat bij korte, afwisselende trainingssessies die een grote mate van onvoorspelbaarheid hebben. Zo voorkomt u dat uw hond zich gaat vervelen. Wat uw Slovenský čuvač zich eenmaal heeft eigen gemaakt, verleert hij niet meer. Dat is misschien een troost voor het geval dat het aanleren van een oefening misschien niet zo heel erg snel gaat. Als het kwartje eenmaal valt en hij begrijpt wat u van hem verwacht, vergeet hij het niet meer.
102 Kinderen De Slovenský čuvač is doorgaans zeer verknocht aan de kinderen die behoren tot het gezin waarin hij woont. Zijn houding ten aanzien van kinderen zal echter in grote mate beïnvloed worden door de wijze waarop de kinderen met de hond omgaan. Het is van belang dat u de omgang tussen uw kinderen en uw hond goed begeleidt en ervoor zorgt dat de hond niet als klimpaal of speelgoed wordt gebruikt, of op andere wijze wordt geplaagd door de kinderen. Er zijn ook mensen die van mening zijn dat dit ras minder geschikt is om als gezinshond te worden gehouden. Dit heeft niet zozeer te maken met het gedrag naar de eigen kinderen toe. Maar over het algemeen heeft een gezin met kinderen veel inloop achterom door vriendjes die komen spelen. Vreemde kinderen zullen door de Slovenský čuvač misschien niet worden doorgelaten. Ook moet u er altijd rekening mee houden dat de Slovenský čuvač een hond is met een grote beschermingsdrift. Hij zal de kinderen uit het gezin waarin hij woont misschien ook willen beschermen als die aan het stoeien zijn met hun vriendjes. Het is dan voor de hond niet duidelijk dat het om spel gaat. Hij kan dit heel serieus nemen en denken dat uw kind in nood is. Het behoeft geen uitleg dat dergelijk ingrijpen van de hond zeer ongewenst is. Andere dieren De Slovenský čuvač is een zelfbewuste hond. Met name de reu kan zich nogal eens dominant opstellen tegenover andere honden van hetzelfde geslacht. Als hij er goed mee gesocialiseerd is, kan hij prima leren samenleven met andere dieren, zoals katten of kleinvee. Verzorging De Slovenský čuvač is een vrij actieve hond die er graag met zijn baas op uit trekt. Een deel van zijn bewegingsbehoefte kan bevredigd worden door lopen op het erf, mits dat daar groot genoeg voor is. De Slovenský čuvač is een onafhankelijke hond. Dit heeft als voordeel dat hij niet zo snel last zal krijgen van verlatingsangst. Het kan hem prima geleerd worden om enkele uren of delen van de dag alleen thuis te blijven. Daarnaast moet hij natuurlijk wel de kans krijgen om samen te zijn met zijn baas en diens gezin. Hij stelt het contact met zijn mensen erg op prijs. Informatie Voor meer informatie over de Slovenský čuvač kunt u contact opnemen met de Vereniging van Herders- en Berghonden uit Zuid- en Oost-Europa en Azië (V.H.B.). Secretariaat: Eline Jagtenberg, Posthoorn 9, 4715 PJ Rucphen, tel.: 0165-391186, e-mail: secretaris@vhbinfo.com Website: www.vhbinfo.com