Regioanalyse gehandicaptenzorg Amsterdam December 2017
Inleiding & leeswijzer Voor u ligt de regioanalyse van de regio Amsterdam Zilveren Kruis heeft begin dit jaar kwantitatieve regioanalyses opgesteld om meer inzage te verkrijgen en te bieden in de regionale ontwikkelingen in vraag en aanbod binnen de Wlz. We hebben hiervoor de binnen Zilveren Kruis beschikbare gegevens samen gebracht in een compacte publicatie. Deze kwantitatieve regioanalyses hebben we al eerder dit jaar op onze website geplaatst. Met deze kwantitatieve gegevens zijn wij het gesprek aangegaan met de zorgaanbieders in de regio. Een duidelijk beeld van de regio draagt ons inziens bij aan het samen vormgeven van een nog beter aanbod voor klanten. Niet eerder hebben we onze interne gegevens zo met het veld gedeeld. Maar we zijn enthousiast over de gesprekken die we hebben gevoerd en de informatie die we daar hebben opgehaald. De regioanalyse die voor u ligt is het product van onze gesprekken met het veld in brede zin en over de regioanalyse in het bijzonder. Waar mogelijk hebben we ook onze laatste inzichten meegenomen, ook al zijn deze nog niet (altijd) zichtbaar in de cijfers van de regioanalyse. We zetten het gesprek graag voort Deze regioanalyse geeft een nadere duiding van de gegevens die we op dit moment hebben en de trends die we daarin samen met het veld waarnemen. Tegelijkertijd brengen we in deze analyse accenten aan op die zaken en/of issues die volgens ons landelijk of in de regio aandacht behoeven. We pretenderen met de regioanalyse niet volledig te zijn. We zien de regioanalyse vooral als instrument om een goed beeld van de regio te krijgen, stakeholders te informeren en veranderingen in gang te zetten. Onze inkoopsystematiek is persoonsvolgend, dat vraagt er juist om dat we met elkaar na blijven denken over wat klanten ook op langere termijn gaan vragen. Ook geeft het gelegenheid om met elkaar te bespreken en verkennen wat de kansen zijn in domotica en innovatie. Op deze manier kunnen we vraag en aanbod meer bij elkaar brengen. Dit is dan ook geen eindnotitie, maar onderdeel van de continue dialoog die we voeren. Dit document bestaat uit 3 delen Naast deze algemene toelichting waarin we kort aangeven wat de doelstelling van het document is en hoe het tot stand is gekomen, bestaat deze publicatie uit: - GZ Algemeen: hierin beschrijven we de algemene trends die we zien en opgehaald hebben en die gelden voor de gehandicaptenzorg in alle regio s van Zilveren Kruis. - GZ Regio Amsterdam: hierin geven we een nadere toelichting op de kwantitatieve bijlage van de specifieke regio. Aanvullend op deze regioanalyse publiceren wij als bijlage een actuele kwantitatieve regioanalyse op onze website. In deze bijlage vindt u de kwantitatieve gegevens die ten grondslag liggen aan deze regioanalyse. 2
Regioanalyse gehandicaptenzorg algemeen In dit deel beschrijven we een aantal trends die we in alle regioanalyses en gesprekken met stakeholders tegen zijn gekomen. Opvallend is dat er zoveel dezelfde trends van toepassing zijn op alle regio s. Alleen wanneer er specifieke aandachtspunten zijn genoemd tijdens gesprekken in de regio of blijken uit de kwantitatieve gegevens, wordt dit nog in het regio specifieke deel aangehaald. Het vinden van passende zorg voor klanten met een complexe zorgvraag wordt steeds moeilijker Voor specifieke groepen klanten met uiteenlopende grondslagen (LG, VG en LVG) is het regelmatig een uitdaging om een geschikte (verblijfs)plek te vinden. Het gaat hierbij veelal om de groep klanten met ontwrichtende problematiek zoals: - Middelengebruik (alcohol, soft- en harddrugs); - (bijkomende) Psychiatrische problematiek (zoals autisme, borderline of schizofrenie); - Agressie, criminaliteit en/of (seksueel) grensoverschrijdend gedrag; - Disharmonisch intelligentieprofiel; - of een combinatie van meerdere van deze problematieken. Er zijn een aantal oorzaken waarom het vinden van geschikte plekken lastig is: - De klanten die nieuw instromen hebben een steeds complexere zorgvraag, die niet altijd past bij bestaande klanten op de groep of in de omgeving. De plekken die vrij komen zijn vaak niet passend voor deze doelgroep. - De bestaande huisvesting past veelal niet goed bij de vraag van deze klant. Van oudsher is de huisvesting op instellingsterreinen grotendeels op groepswonen gericht en dat is nog steeds het geval. De nieuwe instroom (met name op VG6 en VG7) vraagt om meer zelfstandige woonruimte, maar wel in een beschermde omgeving. Die plekken zijn niet zomaar beschikbaar. - De nieuwe instroom van klanten betreft personen die jonger zijn dan de bestaande gemiddelde populatie. Daardoor mist de klant regelmatig aansluiting bij de rest van de groep. - Teams zijn onvoldoende toegerust om de klanten met een complexere zorgvraag te bedienen. Er is met name behoefte aan langdurig verblijfplaatsen voor klanten met ernstige gedragsproblematiek. Het effect van een tekort aan passende verblijfsplekken is dat de doorstroom van klanten vanuit crisisopname en specialistische behandelinstellingen stagneert. Klanten verblijven daardoor (te) lang op een niet passende verblijfsplek of een crisisplaats. Het oplossen van deze problematiek vraagt om een visie op instellingsniveau en regionale samenwerking. Het aantal klanten met indicatie VG6 en VG7 neemt toe Klanten met deze indicaties hebben de profielen VG (Besloten) Wonen met (zeer) intensieve begeleiding, verzorging en gedragsregulering. Omdat het aandeel klanten met deze indicaties stijgt, is de verwachting dat de vraag naar geschikte verblijfsplekken voor deze groep de komende jaren toeneemt. Zeker klanten met deze profielen en aanvullende problematiek (zoals genoemd hierboven) vinden minder gemakkelijk een (vervolg)plek. 3
De arbeidsmarktproblematiek binnen de sector neemt toe In algemene zin geldt dat door de vergrijzing en de verbeterde medische zorg de vraag naar medewerkers in de zorg toeneemt. Vooral als het gaat om de meer verzorgende functies vissen de ouderenzorg, ziekenhuizen en de gehandicaptenzorg in dezelfde vijver als het gaat om goed personeel. Voor de gehandicaptenzorg is een bijkomend probleem wat veel zorgaanbieders noemen dat de opleidingen, kennis en vaardigheden van zorgverleners niet aansluiten bij de huidige zorgvragen. Er wordt door de sector dan ook flink geïnvesteerd in het bijscholen en opleiden van personeel. Bijvoorbeeld het begeleiden van mensen met een (L)VB, ernstige gedragsproblematiek en/of bijkomende (psychiatrische) problematiek vraagt wezenlijk andere competenties van de medewerkers. Maar daarnaast vraagt het ook om ander personeelsmanagement om uitputting van zorgverleners te voorkomen. Genoemde effecten maken de druk op medewerkers in de sector hoog. Dit terwijl zij de meest bepalende factor zijn voor de kwaliteit van zorg. Er moet geïnvesteerd worden in opleiding en beeldvorming van de sector om voldoende goed personeel te verkrijgen en behouden. Intensievere samenwerking met de GGZ is nodig We zien steeds vaker klanten met bijkomende psychiatrische problematiek naast hun verstandelijke en/of lichamelijke beperking. Deze klanten ervaren meer problemen, doordat de maatschappij steeds ingewikkelder wordt. Zij vragen om een meer specialistische aanpak in samenwerking met de GGZ. Deze samenwerking komt langzaam op gang, maar moet nog verder vormgegeven worden om de zorgvraag van deze klantgroep goed te kunnen (blijven) bedienen. In samenhang hiermee is er behoefte aan besloten plaatsen waar klanten met een Rechterlijke Machtiging (RM) of Inbewaringstelling (IBS) geplaatst kunnen worden. Het gaat dan specifiek om klanten met een verstandelijke beperking, waarvoor een plek binnen een GGZ instelling niet passend is. Ouder wordende klanten vragen om andere zorg De toenemende zorgbehoefte, die zichtbaar wordt in de ontwikkeling van de indicaties, kent meerdere oorzaken. Eén daarvan is dat mensen met een beperking steeds ouder worden. De levensverwachting van mensen met een beperking neemt toe, mede door verbetering van de medische zorg. Dit zorgt enerzijds dat plekken langer bezet zijn en vraagt anderzijds dat zorgaanbieders gaan anticiperen op nieuwe zorgvragen. Te denken valt bijvoorbeeld aan meer verpleegkundige expertise, kennis van ouderdomsziekten en woonoplossingen als tilliften en rolstoeltoegankelijke woningen etc. De vraag om zorg via Persoons Gebonden Budget (PGB) is toegenomen Het aantal aanvragen voor een PGB is in 2016 en 2017 sterk toegenomen. Het PGB wordt met name ingezet door klanten die informele zorg willen inzetten of eigen regie willen houden. Ook speelt mee dat klanten voor de dagbesteding in PGB meer flexibiliteit zien. Er zijn verder geen duidelijke redenen aan te wijzen die de stijging op PGB verklaren. In deze trend zien wij als zorgkantoor de uitdaging voor zorgaanbieders om vergelijkbare zorg in Zorg in Natura mogelijk te maken. Wij gaan graag de dialoog aan over wat er nodig is om dit te realiseren. De wachtlijsten binnen de Gehandicaptenzorg zijn beperkt Binnen de regio s van Zilveren Kruis zijn in algemene zin voor de gehandicaptenzorg geen grote wachtlijsten. Uiteraard kan dat voor bepaalde specifieke zorgvragers en woonlocaties anders zijn, bijvoorbeeld voor de klanten die genoemd worden in de eerste alinea. Het aantal klanten dat langer dan de Treeknorm wacht op Wlz-zorg op korte termijn (actief wachtenden) is klein. Hierbij realiseren wij ons wel dat de wachtlijsten van het zorgkantoor (iwlz) en zorgaanbieders (interne wachtlijsten) verschillende 4
werkelijkheden zijn. Wij kunnen op basis van onze gegevens alleen stellen dat er slechts een aantal klanten wacht op zorg. Cijfers over hoeveel klanten op de best passende of meest gewenste plek wachten, heeft het zorgkantoor niet. Wij willen hier graag meer zicht op krijgen en vragen er landelijk aandacht voor om dit (in systemen) te faciliteren. Passende huisvesting realiseren is een groot punt van zorg Het vinden van geschikte huisvesting blijkt vrij lastig voor verschillende klantgroepen. Zowel het vinden van betaalbare individuele woonvormen in de wijk is lastig, als het vinden van ruimte voor (nieuwe) intramurale woonlocaties. De huurprijzen zijn vaak te hoog voor de doelgroep, de context van de woning niet passend of er is letterlijk geen plek. Het blijkt dat klanten zelf veelal de voorkeur geven aan een intramurale verblijfsplek. Het denken over passende huisvesting verandert ook door de jaren heen. De behoefte aan meer terrein-gebonden, beschutte woonplekken stijgt. Een grote groep klanten heeft een hogere mate van zelfstandigheid en bewegingsruimte in een beschutte woonomgeving, dan wanneer ze in de wijk wonen. Een ander veel gehoord knelpunt is dat het lastig is om verouderde intramurale capaciteit aan te passen, zodat deze geschikt wordt voor de huidige en toekomstige zorgvragen. Huisvesting is een belangrijk randvoorwaarde voor het kunnen bieden van passende zorg. Een nauwe samenwerking met gemeenten en woningcorporaties is dan ook hard nodig om het knelpunt huisvesting op te lossen. Er liggen kansen op het gebied van domotica en innovatie We zien mooie initiatieven bij zorgaanbieders waarbij domotica en innovatie bijdragen aan het versterken van de eigen regie van de klant. Het is geweldig dat bepaalde groepen klanten nu vaker zelf kunnen kiezen wanneer en waarbij zij ondersteuning nodig hebben. Het kunnen vergroten van het zelf kunnen doen is waardevol en draagt bij aan een zo gewoon mogelijk leven. Wij denken dat door innovatie en domotica er binnen de gehandicaptenzorg mogelijkheden liggen, om ook de eerder genoemde arbeidsmarkt en huisvestingsproblematiek te verzachten. Zorg blijft mensenwerk. Laten we met een nieuwe blik en verstand samen komen tot creatieve oplossingen die bijdragen aan de zorg aan klanten binnen de sector. 5
Regioanalyse regio Amsterdam Wat is kenmerkend voor de zorgkantoorregio Amsterdam in het algemeen? De zorgkantoorregio Amsterdam bestaat uit de gemeenten Amsterdam en Diemen. Op 1 januari 2017 telde Amsterdam 844.947 inwoners en Diemen 27.272 inwoners. Qua bevolkingsopbouw naar leeftijd wijkt Amsterdam af van het landelijk beeld. De grootste bevolkingsgroep in Nederland is die van de 40-60 jarigen. In de zorgkantoorregio Amsterdam is de groep van de 20-40 jarigen het grootst. Het aandeel allochtonen in de regio is hoog ten opzichte van andere regio s, ruim 50%. Tweederde van hen is van niet- Westerse afkomst. De regio heeft een stedelijk karakter, met ruim 7.700 inwoners per km 2. Kenmerkend voor een stedelijk gebied is een hoge dichtheid van bevolking en bebouwing en veel werkgelegenheid en voorzieningen. Ruim 35% van de inwoners van de regio Amsterdam heeft een lage sociaal economische status. Dit is hoger dan gemiddeld in de Zilveren Kruis regio s (20%). Het aandeel inwoners met een hoge sociaal economische status ligt daarentegen ook iets hoger dan in de andere regio s van Zilveren Kruis. Binnen het sociaal domein werkt Amsterdam met Wijkzorg, het Sociaal Loket en de Wmo Helpdesk. Voor de Jeugdwet kent Amsterdam de Ouder- en Kindteams. Diemen kent De Brede HOED waarin zowel de Wmo consulenten als de jeugdconsulent zijn ondergebracht. Wat is kenmerkend voor de regio Amsterdam betreffende de WLZ- zorg? Algemeen en marktverdeling In de zorgkantoorregio zijn ongeveer 28 zorgaanbieders in de gehandicaptenzorg actief op basis van Zorg in Natura. Verder zijn er 3 zorgaanbieders die alleen Wlz-zorg leveren op basis van PGB aan 10 of meer klanten. In 2017 zijn er geen nieuwe zorgaanbieders gecontracteerd voor de Wlz in Amsterdam. Per januari 2018 is er één zorgaanbieder voor het eerst gecontracteerd. De zorgkosten in Amsterdam zijn ca. 160 miljoen. Er zijn in de regio Amsterdam drie grote zorgaanbieders met ieder een jaaromzet van 15-100 miljoen in de Wlz. Deze zorgaanbieders leveren ruim 75% van de gehandicaptenzorg in de regio. Acht zorgaanbieders hebben een omzet tussen 1 miljoen en 10 miljoen. De resterende 17 zorgaanbieders hebben allen een omzet in de regio Amsterdam die lager is dan 1 miljoen. Amsterdam is een stedelijke regio waarbij er veel aansluiting in zorgaanbod is met de 6
aangrenzende Zilveren Kruis regio s Zaanstreek-Waterland en Kennemerland. In zuidelijke richting sluit de regio Amstelland en de Meerlanden van zorgkantoor Zorg & Zekerheid aan. In de praktijk leidt dit tot grensverkeer door klanten voor bijvoorbeeld de dagbesteding. Indicaties en keuzes van klanten In Amsterdam is het aandeel Wlz-indicaties in relatie tot het aantal inwoners lager dan in veel andere regio s van Zilveren Kruis. Een verklaring hiervoor is dat er weinig instellingsterreinen zijn in de regio. Het aandeel klanten dat de Wlz-indicatie intramuraal verzilvert is in 2017 vrijwel gelijk gebleven aan 2016. Dit wijkt af van de lichte daling die we gemiddeld over alle regio s van Zilveren Kruis zien. Het aandeel klanten dat kiest voor een PGB is toegenomen. Deze toename is in Amsterdam iets kleiner dan de toename die we gemiddeld zien in de regio s van Zilveren Kruis. Het aantal klanten dat intramurale of VPT-zorg afneemt binnen de Wlz is in Amsterdam in de periode 2014-2016 vrijwel gelijk gebleven. Er is wel een verschuiving zichtbaar van lage (VG1+VG2 en LG1+LG3) naar hoge (VG3+VG4, VG6+VG7 en LG5, LG6+LG7) indicaties. De daling op de lage zorgzwaartepakketten komt voort uit de stelselwijziging. Vanaf 2015 worden deze pakketten binnen de Wlz niet meer geïndiceerd. Het aantal klanten dat kiest voor een PGB neemt in 2016 en 2017 toe. Het aandeel PGB in de regio Amsterdam (28,3%) is hoger ten opzichte van het gemiddelde over de regio s van Zilveren Kruis (25,2%). Het merendeel van de PGB-klanten heeft een indicatie VG3, VG4, VG5 of VG8. De leeftijd van verreweg de meeste budgethouders ligt tussen de 20 en 30 jaar. Van de klanten met een VG-indicatie geven de meeste klanten als motivatie aan dat de gekozen zorgaanbieder alleen in PGB zorg levert of dat men de regie wil behouden. Voor klanten met een LG-indicatie gaat het er naast regie behoud om dat bij ZINzorgaanbieders de zorg niet op onregelmatige tijden of wisselende locaties geleverd kan worden. Spreiding De gemeente Amsterdam bestaat uit 8 'buurten' (wijken). Tussen deze gebieden zijn er duidelijke verschillen in het aandeel Wlz-klanten in verhouding tot het aantal inwoners. Verhoudingsgewijs wonen de meeste klanten in Zuid Oost, Noord en Nieuw West. Hier tegenover staan gebieden waar weinig Wlz-klanten wonen, zoals Westpoort, Centrum en Zuid. Amsterdam kent geen instellingsterreinen, maar kleine(re) locaties of voorzieningen die in de wijk geïntegreerd zijn. Er zijn geen SGLVG-plaatsen in de regio aanwezig. Voor ZGklanten is een behandellocatie voor kinderen, jongeren en volwassenen aanwezig. Voor VG- en LG-klanten is er aanbod voor alle varianten zorgzwaartepakketten. Trends & ontwikkelingen De regio Amsterdam wijkt op de volgende punten af van ontwikkelingen binnen alle regio s van Zilveren Kruis: - Het aantal klanten met een indicatie LG2 of LG4 stijgt licht in de periode 2014-2016, waar in de trend over de regio s van Zilveren Kruis heen een daling met bijna 20% zichtbaar is. Het aantal klanten met een indicatie LG5, LG6 of LG7 stijgt minder hard (6% vs 14%). 7
- Het aantal klanten met een ZG-indicatie daalt sterker (-28%) dan gemiddeld in de regio s van Zilveren Kruis (-5%) in de periode 2014-2016. - Er is een sterkere daling in het aandeel klanten met een Modulair Pakket Thuis: de daling van 2015 naar 2016 is voor Amsterdam 14%, en slecht 4% in het over het totaal van de regio s van Zilveren Kruis. Er is in ieder geval één ontwikkeling in Amsterdam die zich ook bij Zilveren Kruis als geheel voordoet. Het aantal klanten (intramuraal en VPT) blijft vrijwel ongewijzigd in de periode 2014-2016, wat niet veel afwijkt van de lichte groei met 1% over alle regio s van Zilveren Kruis heen. Wat het effect van deze ontwikkelingen is, is nog niet duidelijk. Van belang is of de toenemende vraag aan blijft houden en of de markt dan voldoende kan voorzien in voldoende en passend zorgaanbod. Uitdagingen in de regio In het algemene deel zijn een aantal trends en ontwikkelingen genoemd die voor elke zorgkantoorregio binnen Zilveren Kruis van toepassing zijn. Deze worden daarom niet opnieuw benoemd. Wanneer wij naar deze punten kijken dan is de uitdaging voor de regio om voor de steeds complexer zorgvragen - waar nodig in samenwerking met andere zorgaanbieders - een passende oplossing te bieden. In het regionale ketenoverleg zijn voor de korte termijn twee uitdagingen benoemd, waar actie op ondernomen gaat worden. Hierbij gaat het om logeervoorzieningen voor jongeren (18-) en volwassenen (18+), waarbij er specifiek aandacht komt voor de nietwesterse doelgroep. Daarnaast wordt onderzocht welke vraag naar langdurig verblijf met een lage begeleidingsintensiteit er is onder klanten met een VG-indicatie, waar ook GGZproblematiek en forse gedragsproblemen een rol spelen. 8
Toelichting Tot slot Zilveren Kruis gaat door met het delen van regioanalyses Zoals in de inleiding al aangegeven, zetten we het gesprek aan de hand van onze analyses graag voort met onze klanten, verwanten, zorgaanbieders en andere stakeholders. GZ regio >< Heeft u nog vragen over de inhoud van dit document? Dan kunt u natuurlijk contact opnemen met uw vaste contactpersoon bij het zorgkantoor. Mocht u geen vaste contactpersoon hebben bij het zorgkantoor, stuur dan een email naar: zorginkoopwlz@zilverenkruis.nl. 9