Patiënteninformatie Verblijfskatheter Adviezen en instructies voor de verzorging van de verblijfskatheter 1234567890-terTER_
Verblijfskatheter Adviezen en instructies voor de verzorging van de verblijfskatheter. U bent onder behandeling in Tergooi. Onze artsen, verpleegkundigen en overige medewerkers doen er alles aan om u met de beste zorg te omringen en uw bezoek aan het ziekenhuis zo aangenaam mogelijk te maken. Met deze folder willen wij u informeren over de verzorging van de verblijfskatheter. Daarnaast zetten we een aantal praktische zaken en nuttige informatie voor u op een rij. Heeft u na het lezen van deze folder nog vragen? Achterin vindt u de contactgegevens van de polikliniek en de verpleegafdeling Urologie. De artsen en verpleegkundigen beantwoorden uw vragen graag. Algemeen Er kunnen verschillende redenen zijn om een verblijfskatheter te plaatsen: Het lukt u niet meer om te plassen, ook wel urineretentie genoemd. U kunt nog wel plassen, maar plast niet voldoende uit, ook wel residu genoemd. Als u incontinent bent. De katheter kan op twee manieren worden ingebracht: Transurethraal, dat wil zeggen via de plasbuis. Suprapubisch, dat wil zeggen via een sneetje in de onderbuik. In deze folder gaan we alleen in op de transurethraal ingebrachte katheter. Voor de suprabische katheter is een aparte folder beschikbaar. 3
Wat is een katheter? Een katheter is een hol, buigzaam slangetje waarmee de blaas geleegd kan worden. Aan het uiteinde van de katheter zit een ballonnetje dat gevuld wordt met water. Dit ballonnetje zorgt ervoor dat de katheter op zijn plek blijft zitten. Als de blaas zich vult, kan de urine via de katheter weg uit de blaas. Wanneer de katheter vervangen? Afhankelijk van het soort katheter moet de katheter elke zes tot twaalf weken vervangen worden voor een nieuwe katheter. In overleg met uw uroloog wordt bekeken of de katheter vervangen moet worden op de polikliniek of dat dit ook mogelijk is door uw huisarts of thuiszorg. De verzorging van de katheter Wanneer u voor het eerst een katheter krijgt, krijgt u een startpakket mee. Dit is een doos met daarin de benodigde materialen voor de eerste twee tot drie weken. Ook vindt u in deze doos de instructies voor de verzorging van de katheter. Voordat u naar huis gaat legt de verpleegkundige u alles nog eens uit. In dit pakket vindt u ook informatie over hoe u het materiaal kunt bestellen bij de betreffende firma. Via de katheter kan de blaas geleegd worden. Dit kan op twee verschillende manieren, met de urineopvangzak en de beenzak en met het katheterventiel. Urineopvangzak Op de katheter wordt een urineopvangzak aangesloten. Overdag betreft dit een kleine opvangzak (beenzak) die u op het been, onder de kleding kan bevestigen. s Nachts kunt u een grotere opvangzak (nachtzak) aansluiten op de dagzak. Zowel de dag- als de nachtzakken kunt u maximaal vijf tot zeven dagen gebruiken. U mag de opvangzak eerder vervangen, zodra deze stinkt of zichtbaar vervuilt is. De gebruikte zakken kunt u weggooien bij het huisvuil. 4
De beenzak wordt aan het been vastgemaakt met behulp van beenbandjes. Ook zijn er speciale kousen verkrijgbaar waar u de zak in kan doen. U kunt de opvangzak op uw onderbeen of op uw bovenbeen dragen. Aan de beenzak zit een slangetje waarmee u de beenzak aan de katheter kunt koppelen. Dit slangetje kunt u op maat knippen. U voelt wanneer de beenzak geleegd moeten worden, de zak wordt zwaarder en u voelt de bandjes trekken. Wacht niet te lang met legen. De beenzak kunt u legen in het toilet of in een opvangkan door het kraantje onderaan de zak te openen. Hierdoor loopt de zak leeg, maar vergeet niet het kraantje weer te sluiten nadat u de zak heeft geleegd. De beenzak is een kleine opvangzak (maximaal 500 ml). Voor de nacht kunt u daarom een nachtzak aansluiten op de beenzak. Dit doet u door de grote nachtzak aan te sluiten op het kraantje onderaan de beenzak en het kraantje van de beenzak open te zetten. Let erop dat het kraantje van de nachtzak dicht is. De nachtzak mag niet op de grond liggen. Gebruik een bedhanger om de zak aan de bedrand of binnenkant van een emmer te hangen. De nachtzak moet lager hangen dan uw blaas. In de morgen leegt u de nachtzak in het toilet en spoelt u de zak door met kraanwater. Zowel de been- als nachtzakken mag u vijf tot zeven dagen gebruiken. Katheterventiel De tweede manier is het gebruik maken van een katheterventiel. Dit is een kraantje dat kan worden aangesloten op de katheter, ook wel flip-flow genoemd. Het gebruik van een katheterventiel heeft de volgende doelen en voordelen: De blaas vult zich met urine tot op het moment dat u het kraantje open zet. Zo blijft uw blaas eraan gewend om urine te verzamelen en vast te houden. Als u tijdelijk een katheter heeft, kunt u op deze manier uw blaas blijven trainen. De blaas kan weer leren een signaal af te geven als de blaas vol is. Met een katheterventiel hoeft u overdag geen zak te gebruiken om de urine op te vangen. Dit zit prettiger dan een zak op het been. Ook valt het minder op onder uw kleding. 5
Veel mensen met een katheter kunnen gebruik maken van een katheterventiel. Belangrijk is wel dat de blaas er tegen kan om gevuld te worden met urine. Bij sommige mensen reageert de blaas te heftig als hij vol loopt. Ook als u de blaas niet kan legen zonder hulp, is het voor u praktischer om een urineopvangzak te gebruiken. Om ervoor te zorgen dat de blaas niet te vol wordt is het belangrijk dat u de blaas op tijd leegt. Leeg daarom de blaas om de drie à vier uur, door het kraantje boven het toilet open te zetten. Ook als u aandrang tot plassen heeft moet u de blaas legen. Als u veel drinkt, of als u veel koffie, thee of alcohol gebruikt, is de blaas sneller vol. Dan is het nodig om de blaas vaker te legen. Tijdens het persen voor ontlasting kan er soms urine langs de katheter lekken. Als u dit vervelend vindt, kunt u eerst de blaas legen via het katheterventiel. In principe is het de bedoeling dat u voor de nacht een urineopvangzak aansluit. In overleg met uw uroloog of verpleegkundige kunt u besluiten om ook in de nacht een katheterventiel te gebruiken. Belangrijk: zorg ervoor dat er nooit meer dan 500 ml urine in de blaas zit! Het katheterventiel moet één keer per twee weken gewisseld worden. Mocht het katheterventiel niet goed meer werken, dan wordt het eerder vervangen. Het katheterventiel kunt u samen met de katheter in het ondergoed verbergen. U kunt het ook vastmaken op het bovenbeen. Hiervoor zijn speciale pleisters of banden beschikbaar. Leefregels! Hygiëne: De volgende regels helpen u infecties te voorkomen: Was en droog uw handen voor en na het legen van de katheterzak. Maak het slangetje onderaan de urineopvangzak schoon en droog. Was en droog uw handen voor en na het wisselen van de urineopvangzak. Was en droog uw handen voor en na gebruik van het katheterventiel. Was en droog de handen na ieder toiletbezoek. Mannen: was dagelijks de ingang van de plasbuis met lauw water. Schuif de voorhuid van de penis naar achteren. De eikel moet ook onder de voorhuid, goed schoon worden gehouden. Let op: de voorhuid na het wassen en drogen weer terug schuiven. 6
Vrouwen: was dagelijks het gebied rond de plasbuis en de vagina. Maak hierbij ook de huidplooien tussen de schaamlippen schoon. Gebruik het liefst alleen water, geen zeep. Was en droog dit gebied altijd van voren naar achteren! U mag gerust douchen of in bad met een katheter. U kunt de been- of nachtzak aangekoppeld houden. Als reactie op de katheter kan de blaas eiwitvlokjes aan gaan maken. Dit ziet eruit als witte vlokjes in de urine. Daarnaast ontstaan er bij een katheter makkelijk kleine bloedinkjes in de blaas. De blaas zit vol met kleine bloedvaatjes, zo n bloedvaatje kan door de katheter makkelijk gaan bloeden. De urine wordt dan wat rood/roze van kleur. Dit kan voor uw gezondheid geen kwaad. Wel kunnen er bloedstolseltjes ontstaan waardoor de katheter verstopt raakt. Het is daarom belangrijk dat u voldoende drinkt: probeer minstens twee liter vocht per dag te drinken. Voldoende drinken helpt ook om een urineweginfectie te voorkomen. Doordat de blaas goed wordt doorgespoeld krijgen bacteriën minder kans om zich vast te zetten in de blaas. Beweging Als u een katheter heeft mag u sporten, ook zwemmen. Seksualiteit Zowel mannen als vrouwen met een katheter kunnen geslachtsgemeenschap hebben. Vrouwen kunnen de katheter op de buik vastplakken. Mannen kunnen de katheter vastmaken op de penis en een condoom omdoen. Als u tijdens het vrijen last heeft van de katheter bespreek dit dan met uw uroloog. 7
Problemen bij een katheter Bij het hebben van een katheter kunnen er verschillende problemen ontstaan: Lekkage van de urine: Af en toe kan er urine lekken langs de katheter. Dit komst meestal door blaaskrampen of een verstopte/afgeknikte katheter. Controleer daarom eerst of er geen knik in de katheter(slang) zit en of deze niet verstopt zit. Zorg ervoor dat de slang tussen de katheter en de opvangzak goed zit. Ook is het belangrijk dat de opvangzak lager hangt dan uw blaas.wanneer u last houdt van lekkage en/of blaaskrampen, neem dan contact op met uw huisarts of met de polikliniek. Dit moet u ook doen als u aandranggevoel blijft houden terwijl de blaas leeg is. Uw arts kan u dan medicatie voorschrijven tegen blaaskrampen. Losschieten urinezak: Ook kan het wel eens gebeuren dat de urinezak losschiet van de katheter. Wij raden u daarom aan om uw matras te beschermen. Hiervoor zijn speciale matrasbeschermers te koop. Verstopping van de katheter: Het kan gebeuren dat de katheter verstopt raakt. De urine kan dan niet meer afvloeien, waardoor de blaas te ver opgerekt kan worden. Wanneer u merkt dat de katheter is verstopt, is het belangrijk dat u zo snel mogelijk contact op neemt met uw huisarts, wijkverpleegkundige of met de polikliniek. Eerst wordt dan geprobeerd om de katheter te spoelen met steriel water. Wanneer dit niet voldoende helpt, wordt er een nieuwe katheter ingebracht. Uitvallen van de katheter: Wanneer de katheter er is uitgevallen, moet er een nieuwe worden ingebracht. Overdag kunt u hiervoor contact opnemen met uw huisarts of met de polikliniek urologie. s Avonds en in het weekend kan u contact opnemen met de huisartsenpost. Als u de katheter s nachts verliest kunt u wachten tot de volgende ochtend, tenzij u al veel aandrang heeft om te plassen. Het is noodzakelijk dat u vooraf belt naar de polikliniek of huisarts(enpost) voordat u komt, zodat er rekening gehouden kan worden met uw komst. In geval van een suprapubische katheter is het belangrijk dat u na het uitvallen van de katheter zich zo snel mogelijk 8
meldt bij de huisarts, polikliniek of spoed eisende hulp. Wanneer de suprapubische katheter binnen vier uur weer teruggeplaatst kan worden, is de kans groot dat de blaas niet opnieuw hoeft wordt aangeprikt. Urineweginfectie: Met een katheter heeft u altijd bacteriën in de urine. Hiervan hoeft u niet altijd ziek te zijn of worden. Vies ruikende urine, donkere urine of vlokjes in de urine zijn geen redenen om antibiotica voor te schrijven. Wel is het dan belangrijk dat u voldoende drinkt. Koorts, buikpijn (blaaspijn), veel bloed in de urine of (bij oudere mensen) verwardheid kunnen tekenen zijn van een urineweginfectie die wel behandeld moet worden. Neem bij deze klachten contact op met de huisarts of met de polikliniek Urologie. Aanhoudend bloedverlies: Na het wisselen van de katheter kan er tijdelijk bloed in de urine zitten. Zoals al eerder beschreven kan er ook later nog bloed in de urine zitten. Als u, ondanks dat u voldoende drinkt, bloed in de urine blijft houden, neem dan contact op met de polikliniek Urologie of met de huisartsenpost (buiten kantoortijden). Wanneer moet u aan de bel trekken? Als de katheter er is uitgevallen. Als u zich ziek voelt, pijn, koorts en buikpijn heeft. Als de katheter verstopt zit. Als u na het inbrengen/wisselen van de katheter blijft bloeden. Als u bloed bij de urine heeft en dit niet minder wordt met (meer) drinken. 9
Tot slot Deze folder bevat algemene informatie. Het is bedoeld als extra informatie naast het gesprek met uw uroloog of verpleegkundige. Als u na het lezen van deze folder nog vragen heeft, kunt u ons uiteraard bellen. Ook als u informatie in deze folder mist, horen wij het graag! Contactgegevens Schroomt u niet om te bellen als u vragen heeft of als er onduidelijkheden zijn. Wij staan u graag te woord om uw vragen te beantwoorden en zo nodig samen met u te zoeken naar eventuele oplossingen. Polikliniek Urologie: T 088 753 13 80 Verpleegafdeling Urologie: T 088 753 20 94 Tergooi 000229474 16072018 TER-16673-nl--0718-2 10
Ruimte voor aantekeningen 11
T 088 753 1 753 www.tergooi.nl Locatie Blaricum Rijksstraatweg 1 1261 AN Blaricum Locatie Hilversum Van Riebeeckweg 212 1213 XZ Hilversum Locatie Weesp C.J. van Houtenlaan 1b 1381 CN Weesp