FERTILITEIT FERTILITEITSCENTRUM Een kinderwens wordt niet steeds vanzelf vervuld en dan is hulp van gespecialiseerde personen soms nodig. Het fertiliteitscentrum van het Jessa Ziekenhuis te Hasselt kan u hierbij verder helpen.
INHOUD INHOUD 4 ALGEMENE INFORMATIE 4 Ons centrum 4 Wat wordt waar uitgevoerd? 4 Wat wordt er in ons fertiliteitscentrum (= A centrum) uitgevoerd? 4 Wat wordt er in samenwerking met ZOL Genk of UZ Leuven (= B centrum) uitgevoerd? 5 Stafleden 5 Leden fertiliteitscentrum 5 Verbonden artsen 6 Wetgeving 6 Terugbetalingsregeling 6 Terugplaatsing van maximum aantal embryo s 6 De behandeling op eigen kosten 7 ONDERZOEKEN 7 Bloedonderzoek 7 Vrouw 8 Man 8 Infectieziekten 8 Genetisch onderzoek 8 Gynaecologisch onderzoek 8 Echografie 8 Bijkomende onderzoeken 9 Spermaonderzoek 10 Proefcapacitatie 11 DIAGNOSESTELLING 11 OVULATIE - INDUCTIE 12 IUI 12 Counseling 12 Voorbereiding 12 Inseminatie 13 De luteale fase of het wachten 13 Slaagkansen 13 Onkosten 14 IVF-BEHANDELING 15 Counseling 15 Start behandeling 15 Stimulatie van de eierstokken 16 Uitrijpen van de eicellen - induceren van de eisprong 16 Waar kan u de medicatie halen? 16 De inspuitingen 17 Pick-up 17 Afname van eicellen 17 Voorbereiding 18 Eigenlijke afname 18 Nazorg 18 Ontslag 18 Mogelijke complicaties 19 Sperma-afname 19 Vers sperma 19 Ingevroren sperma 19 TESA 19 TESE 20 IVF-procedure 20 ICSI-procedure 22 Embryonale ontwikkeling 24 Embryo-transfer in het B-centrum 24 Voorbereiding 24 Terugplaatsing 24 Innesteling van de bevruchte eicel 25 De luteale fase of het wachten. 26 Cryopreservatie 26 Embryo s 26 Overtollige zaadcellen of eicellen en embryo s 27 FRET 27 Sperma 28 Slaagkansen 28 Aangeboren afwijkingen 28 Terugbetaling 29 Goede tips 31 PRAKTISCHE INFORMATIE 31 Administratie 31 Locaties 32 Telefoonnummers 32 LITERATUUR 32 Boeken 32 Websites 33 VERKLARENDE WOORDENLIJST 2 3
HET FERTILITEITSCENTRUM HET FERTILITEITSCENTRUM ALGEMENE INFORMATIE ONS CENTRUM Wij zijn actief sinds 1995. Sinds 2004 is ons centrum als tweede in België geaccrediteerd volgens ISO-norm 15189. Dit staat garant voor kwaliteit en veiligheid. Sinds juli 2013 zijn we als A-centrum geassocieerd met het fertiliteitscentrum van het Ziekenhuis Oost Limburg in Genk (B-centrum). Sinds november 2015 werken we als A-centrum ook samen met het fertiliteitscentrum van UZ Leuven (B-centrum). Alle handelingen met eicellen en zaadcellen zijn in detail beschreven in procedures en worden door alle medewerkers op dezelfde manier uitgevoerd. Voor alle gebruikte technieken is nagegaan of de verwachte kansen op succes worden gehaald. De kwaliteit wordt continu gecontroleerd en er is een unieke identificatie van de eicellen en zaadcellen. Er is veel aandacht voor de persoonlijke begeleiding van de patiënten. STAFLEDEN FERTILITEITSCENTRUM LEDEN FERTILITEITSCENTRUM Fertiliteitsartsen DR. SOFIE HULSBOSCH DR. MARC MUYLDERMANS DR. SARA NEYENS Counselors vroedvrouwen SARAH DRIESKENS JOKE GABRIËLS Laboratoriumdirecteur DR. JEAN-LUC RUMMENS Laboratorium embryologie klinisch bioloog-embryoloog DR. KOEN MAGERMAN Embryoloog KATHLEEN ENGELEN Medisch laboratorium technologen MARLEEN CLAES ANNICK FRANSEN HANNE JONGEN Kwaliteitsverantwoordelijke DR. PETER DECLERQ WAT WORDT WAAR UITGEVOERD? WAT WORDT ER IN ONS FERTILITEITSCENTRUM (= A CENTRUM) UITGEVOERD? - fertiliteitsonderzoek- en behandeling - specifieke therapeutische procedures - ovulatie-inductie - spermaonderzoek - spermacapacitatie - intra-uteriene inseminatie (IUI) - pick-up van eicellen voor in vitro fertilisatie (IVF) en intracytoplasmatisch sperma-injectie (ICSI) WAT WORDT ER IN SAMENWERKING MET ZOL GENK OF UZ LEUVEN (= B CENTRUM) UITGEVOERD? - bevruchting van eicellen met sperma - embryotransfer - invriezen, bewaren en ontdooien van overtollige embryo s VERBONDEN ARTSEN Gynaecologen Urologen DR. ANN BUYENS DR. ANNEMIE DE BOODT DR. CHRISTEL DENS DR. PATRICIA DUVIVIER DR. ERIK JANKELEVITCH DR. SOPHIE MARQUETTE DR. GUY ORYE DR. ANNICK SCHREURS DR. HILDE VANDECRUYS DR. NATHALIE VAN DEN RUL DR. LIEVE VANSTEELANT DR. JOAN VELDMAN DR. JASPER VERGUTS DR. KURT DILEN DR. DIRK HERREMANS DR. PETER MARTENS DR. JO STRAGIER DR. TOM TUYTTEN DR. KOEN VAN RENTERGHEM DR. KRIS VEKEMANS DR. PATRICK WILLEMEN 4 5
TERUGBETALINGEN ONDERZOEKEN WETGEVING TERUGBETALINGSREGELING Sinds juli 2003 geldt in België een terugbetalingsregeling betreffende IVF- en ICSI-procedures. Deze is enkel van kracht wanneer aan onderstaande voorwaarden is voldaan : - vrouwen tussen 18 en 42 jaar (leeftijd van 43 jaar niet bereikt op de dag van de pick-up) - maximum 6 cycli voor het leven Intra-uteriene inseminatie wordt sinds oktober 2008 terugbetaald. ONDERZOEKEN BLOEDONDERZOEK VROUW Door middel van een bloedonderzoek kan nagegaan worden of er al dan niet sprake is van een hormonale stoornis. De normale hormonale cyclus wordt weergegeven in onderstaande figuur. TERUGPLAATSING VAN MAXIMUM AANTAL EMBRYO S Dagen van de menstruele cyclus leeftijd poging aantal embryo s terugplaatsen tot en met 35 jaar 1 e 1 2 e 1 of 2 in overleg met de gynaecoloog 3 e en volgende maximum 2 van 36 tot en met 39 jaar 1 e en 2 e maximum 2 3 e en volgende maximum 3 van 40 tot en met 42 jaar vanaf 1 e onbeperkt Ovarian histology 37 C 36 C hormons recruited follicle maturing follicle body temperature Estradiol follicle stimulating hormone ovulation corpus luteum degenerate c. luteum progesterone luteinizing hormone DE BEHANDELING OP EIGEN KOSTEN - IVF- behandeling vanaf 7 cyclus - vrouwen tussen 43 en 44 jaar (leeftijd van 45 jaar niet bereikt op dag van pick-up) - embryotransfer van frozen embryo mag tot en met 46 jaar (leeftijd van 47 jaar niet bereikt op dag van transfer) endometrial histology follicular phase menstruation ovulation luteal phase 1 3 5 7 9 11 13 15 17 19 21 23 25 27 2 4 6 8 10 12 14 16 18 20 22 24 26 28 6 7
ONDERZOEKEN ONDERZOEKEN MAN Bij sterk afwijkende resultaten van het sperma-onderzoek wordt bij de man via bloedonderzoek hormonaal onderzoek verricht. INFECTIEZIEKTEN Alvorens een fertiliteitsbehandeling wordt gestart, worden zowel man als vrouw gescreend op infectieziekten namelijk: hepatitis B, hepatitis C, HIV en syfilis. Meestal wordt de vrouw nog op bijkomende infectieziekten gescreend zoals CMV, toxoplasmose en rubella. GENETISCH ONDERZOEK Bij bepaalde indicaties (bv sterk afwijkend spermiogram, herhaald miskraam) wordt er een genetisch onderzoek gedaan voor oorzaken van subfertiliteit uit te sluiten. GYNAECOLOGISCH ONDERZOEK ECHOGRAFIE De gynaecoloog kan m.b.v. een vaginale echografie de baarmoeder, baarmoederhals, eierstokken onderzoeken en aandoeningen zoals bv. endometriose opsporen. Via echografie kunnen ook de groei van een rijpende eicel en het baarmoederslijmvlies opgevolgd worden. SPERMAONDERZOEK Vanaf de geboorte zijn reeds geslachtscellen aanwezig, in de puberteit neemt dit aantal door celdeling nog toe. Deze geslachtscellen noemt men spermatiden die zich ontwikkelen tot spermatozoa (of zaadcellen). Het spermaonderzoek is het belangrijkste en meest veelzeggende onderzoek bij de man, en geeft het resultaat weer van de kwaliteit van het sperma. Het sperma wordt liefst vers geproduceerd in de daartoe voorziene ruimte van het fertiliteitscentrum. Bij dit onderzoek wordt gekeken naar: - hoeveelheid sperma - aspect van het sperma - zuurtegraad van het sperma - totaal aantal zaadcellen - aantal levende zaadcellen - beweeglijkheid van de zaadcellen - vorm van de zaadcellen (spermamorfologie) - aanwezigheid van antistoffen tegen de zaadcellen - viscositeit Spermatozoa BIJKOMENDE ONDERZOEKEN Afhankelijk van bovenstaande onderzoeken kunnen er nog bijkomende onderzoeken plaatsvinden zoals o.a.: - doorgankelijkheidstest van de eileiders - diagnostische laparoscopie: via kijkbuis de buikholte nakijken - hysteroscopie: via kijkbuis de baarmoederholte nakijken 8 9
ONDERZOEKEN DIAGNOSE PROEFCAPACITATIE Het seminale plasma (vochtgedeelte van sperma) bevat stoffen die de spermatozoa inactiveren waardoor de spermatozoa een verminderd vermogen kunnen hebben om in het baarmoederhalsslijm door te dringen. Daarom wordt er in het laboratorium een scheiding uitgevoerd. Hierbij worden ook de best beweeglijke spermatozoa geselecteerd. Dit gebeurt in ons centrum door gradiëntscheiding. Er wordt zowel voor als na scheiding gekeken naar: - het aantal zaadcellen - de beweeglijkheid van de zaadcellen - de vorm van de zaadcellen DIAGNOSESTELLING Aan de hand van de resultaten van de hierboven vermelde onderzoeken zal er een eventuele behandeling voorgesteld worden. Dit kan zijn : - ovulatie-inductie - IUI met of zonder hormonale stimulatie - IVF of ICSI - TESA / MESA / TESE OVULATIE-INDUCTIE Hierbij worden de eierstokken gestimuleerd door medicatie voor uitrijpen van 1 of 2 follikels vb clomifeencitraat of gonadotrofines (waarvoor terugbetaling). Voor het opwekken of het ondersteunen van de eisprong kan een 'HCG'-inspuiting (vb. Pregnyl ) worden toegediend.! GECAPACITEERD SPERMA: - Op de bodem vormen de beweeglijke, normale spermatozoa een pellet. - Tussen de 2 oplossingen bevinden zich de onbeweeglijke en abnormale spermatozoa. - Het seminale plasma ligt bovenaan. 10 11
IUI IUI IUI IUI betekent Intra Uteriene Inseminatie. Bij deze procedure wordt gecapaciteerd sperma met behulp van een katheter langs de baarmoederhals in de baarmoederholte gebracht. DE LUTEALE FASE OF HET WACHTEN De gynaecoloog geeft u na IUI een formulier voor bloedafname. 14 dagen na IUI of bij start van de menstruatie dient u deze te laten uitvoeren om het HCG (zwangerschapshormoon) te laten bepalen. Na de bloedafname (voor 10 uur) zal u in de namiddag gecontacteerd worden door de counselor. Afhankelijk van dit resultaat kunnen er dan verdere afspraken worden gemaakt. COUNSELING Dit is een gesprek waarbij zowel de praktische, fysische, psycho-sociale als juridische aspecten aan bod komen. Tijdens dit gesprek worden ook het formulier Toestemming voor kunstmatige inseminatie in tweevoud getekend. SLAAGKANSEN - 15 tot 20 % van de patiënten wordt zwanger m.b.v. IUI - risico s: meerlingen indien een stimulatiebehandeling wordt toegepast en er zich meerdere follikels ontwikkelen. VOORBEREIDING Afhankelijk van het fertiliteitsprobleem kan IUI uitgevoerd worden in een spontane cyclus of in een gestimuleerde cyclus (zie pag. 11: ovulatie-inductie). IUI vindt plaats bij de eisprong. Dit kan op verschillende wijzen worden vastgesteld : - bloedafname (LH piek) - echografie (follikelmeting) ONKOSTEN Wanneer de terugbetaling niet van toepassing is, moeten de onkosten persoonlijk worden gedragen. Voor meer informatie over de prijzen kan u terecht bij de counselor. Gecapaciteerd sperma Wanneer het tijdstip voor IUI daar is, wordt door de behandelende arts een afspraak gemaakt met het laboratorium voor sperma-afname en de inseminatie. Intra-uteriene inseminatie INSEMINATIE Het gecapaciteerd sperma (zie pag. 10: proefcapacitatie) wordt m.b.v. een katheter in de baarmoederhals gebracht waarna het spuitje langzaam wordt leeg geduwd. Na ± 15 minuten rust mag de vrouw weer naar huis. Soms is het mogelijk dat de vrouw enige uren na de IUI wat krampen in de onderbuik voelt. Bij een gestimuleerde cyclus met gonadotrofines dient u deze dag te starten met progesterone om het baarmoederslijmvlies voor te bereiden op de innesteling van de bevruchte eicel. 12 13
IVF-BEHANDELING IVF-BEHANDELING IVF-BEHANDELING IVF betekent In Vitro Fertilisatie en is letterlijk vertaald: bevruchting in glas, vandaar ook de uitdrukking proefbuisbaby. IVF is een procedure die de natuur kan helpen wanneer het spontaan niet lukt om zwanger te worden. Tijdens deze procedure worden eicellen en zaadcellen samengebracht in het labo om zo een bevruchting tot stand te brengen. Wanneer deze bevruchting lukt, kunnen nadien de hieruit ontstane embryo s teruggeplaatst worden in de baarmoeder met het oog op zwangerschap. COUNSELING Dit is een gesprek waarbij zowel de praktische, fysische, psycho-sociale als juridische aspecten aan bod komen. Tijdens dit gesprek worden ook de toestemmingsformulieren voor: - IVF-behandeling - invriezen van overtallige embryo s - ontdooien van ingevroren embryo s Er zijn 6 verschillende stappen in de IVF-procedure : Stap 1 de counseling START BEHANDELING Het medicatieschema wordt door de gynaecoloog bepaald en is patiënt-afhankelijk. De counselor geeft u een gedetailleerd behandelingschema mee. Stap 2 Stap 3 Stap 4 Stap 5 Stap 6 start van de behandeling (o.a. medicatie - echo) het wegnemen van de eicellen en sperma-afname de bevruchting de terugplaatsing van embryo s invriezen van overtallige embryo s de nabehandeling STIMULATIE VAN DE EIERSTOKKEN Tijdens een normale menstruatiecyclus rijpen er 1 tot 2 eicellen onder invloed van het follikel stimulerend hormoon (FSH). Om bij de IVF behandeling meerdere eicellen te laten rijpen wordt extra FSH hormoon toegediend. De medicijnen gonadotrofines bevatten dit hormoon. Tijdens deze stimulatie mag u geen vroegtijdige eisprong krijgen, vandaar de toediening van GNRH agonist of antagonist. De startdag van de stimulatie is de dag dat u s morgens duidelijk helder rood bloedverlies heeft. Het slenteren van bloed telt niet mee. U dient diezelfde dag een bloedafname te laten uitvoeren voor 10 uur s morgens. Hiervoor moet u niet nuchter te zijn. U wordt namiddag gecontacteerd door de dokter of de counselor die u verdere inlichtingen zal geven i.v.m. het starten van de medicatie. Counselors Jessa Ziekenhuis tel. 011 33 73 00 Indien het bloedverlies begint in de loop van de dag, dient u om praktische redenen de volgende dag voor 10 uur s morgens bloed te laten nemen. 14 15
IVF-BEHANDELING IVF-BEHANDELING UITRIJPEN EICELLEN - INDUCEREN VAN DE EISPRONG Wanneer het ovarium voldoende gestimuleerd is, d.w.z. als de follikels (eiblaasjes) een diameter van >15 mm (best 18-22 mmm) hebben en de hormonen in het bloed voldoende verhoogd zijn, zal een tweede hormoon HCG (vb. Pregnyl ) ingespoten worden om de eicellen te laten uitrijpen en ze los te laten komen van de follikelwand, zodat ze in het follikelvocht vrijkomen voor pick-up. WAAR KAN U DE MEDICATIE HALEN? Op voorschrift uitsluitend verkrijgbaar in de apotheek van het Jessa Ziekenhuis - GNRH Agonist en antagonist: vb. Suprefact (neusspray) - Orgalutran (spuit) - Cetrotide (spuit) - Gonapeptyl (spuit) - Gonadotrofines: vb. Puregon (spuit) Menopur (spuit) Gonal F (spuit) - HCG: vb. Pregnyl (spuit) Op voorschrift verkrijgbaar in iedere apotheek - Progesteron: vb. Utrogestan (tabletten) - Clomifeencitraat: vb. Clomid (tabletten) - HCG: vb. Pregnyl (spuit) PICK-UP Wanneer de datum van de pick-up gekend is, moet u zelf een bed reserveren met het opnameformulier dat u ontvangen heeft bij de counselor. Dit dient minstens 48 uur op voorhand te gebeuren bij de dienst opnameplanning. AFNAME VAN EICELLEN Het afnemen van de eicellen gebeurt ± 36 uur (dus de 2 dag) na inspuiting van HCG (Pregnyl ). - Voorbereiding - Op die dag moet u zich s morgens op het afgesproken uur NUCHTER in het dagziekenhuis laten opnemen. - Er wordt een patiëntendossier ingevuld. - U trekt een operatiehemd aan. - Er wordt een infuus geprikt. - Pijnstillende en sederende premedicatie wordt gegeven. - U moet geplast hebben alvorens u naar de pick-up ruimte wordt gebracht. - Uw partner mag bij de pick-up aanwezig zijn. DE INSPUITINGEN De inspuitingen kunnen door een verpleegkundige, door uw huisarts of door uzelf gezet worden. U krijgt hierover uitleg en documentatiemateriaal bij onze counselor. Groei van follikel tot embryo blastocyst baarmoederslijvlies baarmoederwand morula achterzijde van de baarmoeder 8-cellig embryo 4-cellig embryo groeiende follikels 2-cellig embryo bevruchte eicel bevruchting Follikel Innesteling van het embryo rijpe follikel Groei van follikel met tot daarin embryoeicel ovulatie eicel eileider Eicel 16 17
IVF-BEHANDELING IVF-BEHANDELING - Eigenlijke afname - Dit wordt in vaktermen de pick-up genoemd. In de pick-up ruimte treft de vroedvrouw de voorbereidingen en assisteert ze de gynaecoloog tijdens de pick-up. - De gynaecoloog zal langs vaginale weg onder echo-geleide de follikels aanprikken en de eventuele eicellen opzuigen. - In het laboratorium wordt het follikelvocht dadelijk gecontroleerd op eicellen. Zo weet de patiënt meteen hoeveel eicellen tijdens de pick-up gevonden zijn. - Nazorg - Bloeddruk en pols worden gecontroleerd. - Controle op vaginaal bloedverlies. - Controle op pijn in de onderbuik (lichte pijn is normaal en die kan enkele dagen aanhouden). - U moet enkele uren rusten en u mag eventueel iets eten of drinken. - Pijnstilling is toegelaten - Ontslag - Na ongeveer 2-4 uur mag u het ziekenhuis verlaten. - De behandelende arts maakt afspraken voor de verdere behandeling en de terugplaatsing van embryo(s) in het B-centrum. - U wordt liefst begeleid naar huis door een tweede persoon. - Mogelijke complicaties - Overstimulatie: hierbij ontstaan er, onverwacht, een groot aantal follikels. U kan dan hevige buikpijn of een opgeblazen gevoel krijgen, misselijk zijn en/of overgeven. Met de noodzakelijke rust is dit dan van voorbijgaande aard, maar soms is een ziekenhuisopname toch noodzakelijk of wordt de IVF cyclus geannuleerd. - Bloeding: bij het aanprikken van de follikels bestaat er een kleine kans op een bloeding. Wanneer u veel bloedverlies krijgt, neemt u best contact op met de gynaecoloog. - Infectie: kleine kans. Bij koorts contact opnemen met de dokter. SPERMA-AFNAME Om de eicellen te kunnen bevruchten, is een spermastaal noodzakelijk. Dit staal wordt afhankelijk van de kwaliteit ofwel gecapaciteerd (zie pag. 10: proefcapacitatie) ofwel gewassen wanneer het minder spermatozoa bevat. Wanneer u problemen verwacht om ter plaatse een staaltje te produceren, bespreek dit dan tijdig met de gynaecoloog. - Vers sperma - Op de dag van pick-up dient een spermastaaltje afgeleverd te worden. - U kan dit na pick-up produceren in de daartoe voorziene ruimte. - Ingevroren sperma - Bij moeilijkheden om sperma te produceren, bestaat de mogelijkheid om op afgesproken tijdstippen sperma in te vriezen. Dit kan dan na pick-up ontdooid worden en gebruikt worden om te bevruchten. - Wanneer een staalafname o.w.v. diverse redenen de dag van pick-up niet kan gebeuren, bestaat eveneens de mogelijkheid om op afgesproken tijdstippen sperma in te vriezen. Dit kan dan na pick-up ontdooid worden en gebruikt worden om te bevruchten. - TESA - Wanneer er in het spermastaal geen zaadcellen aanwezig zijn, kan er een TESA (= testiculaire sperma-aspiratie) gebeuren. Dit betekent dat de gynaecoloog een aspiratie doet van zaadcellen in de teelbal met behulp van een spuit en naaldje. De gevonden spermatozoa worden gebruikt voor de ICSI-procedure. - Deze ingreep gebeurt, na opname, met premedicatie en plaatselijke verdoving, op de dag van pick-up. Als nazorg dient de man enkele uren te rusten. - TESE - Bij afwezigheid van zaadcellen in het sperma kan er ook een TESE (testiculaire sperma-extractie) gebeuren. - Door een uroloog worden kleine stukjes teelbalweefsel weggenomen. Indien er zaadcellen inzitten wordt het materiaal ingevroren en kan dit later gebruikt worden voor een vruchtbaarheidsbehandeling. Deze ingreep gebeurt voor de opstart van de IVF procedure in de operatiezaal onder volledige narcose.! Na de pick-up worden de eicellen en het bewerkt sperma naar het B-centrum gebracht. Dit gebeurt onder gecontroleerde omstandigheden om de kwaliteit van de eicellen en het sperma te behouden. 18 19
IVF-BEHANDELING IVF-BEHANDELING IVF-PROCEDURE De eicellen worden met hun cumulus in aparte druppels in een kweekmedium gebracht. Daarna worden de zaadcellen bij de eicellen gebracht. In omstandigheden gelijkend op die in de eileider, de natuurlijke plaats van bevruchting,worden de eicellen en spermatozoa gedurende 16-20 uur geïncubeerd. Na deze 16-20 uur incubatie worden de eicellen vrijgemaakt uit hun cumulus en wordt er gekeken wat het bevruchtingsresultaat is. Een normale bevruchte eicel zal 2 poollichaampjes en 2 pronucleï bevatten. Eicel + zaadcellen ICSI-PROCEDURE (INTRA-CYTOPLASMATISCHE-SPERMA-INJECTIE) Wanneer er geen spontane bevruchting is bij eerdere IVF-procedures, het spermastaal van mindere kwaliteit is of als het sperma afkomstig is van een TESA of TESE-procedure, wordt een ICSI-procedure uitgevoerd. Bij een ICSI-procedure worden de cumuluscellen van de eicellen verwijderd waarna ICSI rechtstreeks één zaadcel in elke eicel geïnjecteerd wordt. Ook hier wordt na 16-20 uur gekeken wat het bevruchtingsresultaat is. Een normale bevruchte eicel zal net als bij de IVF-procedure 2 poollichaampjes en 2 pronucleï bevatten. 20 21
IVF-BEHANDELING IVF-BEHANDELING EMBRYONALE ONTWIKKELING Iedere dag wordt bij de eicellen nagekeken hoe ze evolueren. De embryokwaliteit wordt beoordeeld a.d.h.v. het microscopisch uitzicht: het aantal cellen, gelijke grootte van de cellen, geen korreling, geen fragmentatie, geen blaasjesvorming. Ideaal ontwikkelen ze volgens bijgevoegd schema : Dag 1 Bbevruchte eicel met 2 poollichaampjes en 2 pronucleï Dag 4 Wanneer de embryo s langer dan 3 dagen in kweek gehouden (geïncubeerd) worden, dienen ze overgezet te worden in een nieuw kweekmedium dat geschikt is voor de verdere ontwikkeling van het embryo. Op dag 4 worden de embryo s compact. Trophoectoderm Dag 2 De bevruchte eicellen zijn nu embryo s en beginnen aan hun deling, normaal bevatten ze 4 cellen. Dag 5 Vanaf dag 5 vormen de embryo s zich om tot blastocysten die voorzien zijn van een trophoectoderm (de latere vliezen en placenta) en een inner cell mass waaruit zich later de uiteindelijke baby ontwikkelt. Trophoectoderm Inner cell mass Dag 3 Idealiter bevatten de embryo s op dag 3 8 cellen. Blastocyst in een verder stadium 22 23
IVF-BEHANDELING IVF-BEHANDELING EMBRYO-TRANSFER IN HET B-CENTRUM Als er na bevruchting van eicellen embryo s zijn ontstaan, dan kunnen deze teruggeplaatst worden door een gynaecoloog in het B-centrum. DE LUTEALE FASE OF HET WACHTEN U heeft bij de terugplaatsing van het embryo ook de datum meegekregen waarop u zich terug moet aanmelden voor een bloedafname ter controle van het zwangerschapshormoon. Nu begint meestal een moeilijke periode van afwachten. VOORBEREIDING - De terugplaatsing gebeurt meestal op dag 3 of dag 5 na pick-up, uitzonderlijk ook dag 2 of dag 4. - Voor de terugplaatsing bespreekt de gynaecoloog met u de ontwikkeling van de embryo s. Evolutie van het embryo blastocyst hoofd en rug ogen oren armen TERUGPLAATSING - U wordt naar de ruimte gebracht waar de transfer zal plaatsvinden. - Uw partner mag aanwezig zijn. - Het te transfereren embryo (of de embryo s indien meerdere worden teruggeplaatst) wordt opgezogen in een katheter m.b.v een spuit en overhandigd aan de gynaecoloog die de katheter voorzichtig via de baarmoederhals in de baarmoeder brengt en het embryo uit de katheter spuit. Nadien wordt de katheter terug overhandigd aan de laborant die deze nakijkt om te zien of het embryo er werkelijk uit is. - Wanneer dit in orde is, wordt u terug in bed geholpen. - Na 15 minuten mag u naar huis. bevruchting 5 dagen 28 dagen 34 dagen benen 1 dag hart vingers navelstreng 40-42 47 dagen 16 weken 40 weken dagen ogen ogen ogen Na de bloedafname (voor 10 uur), wordt u namiddag gecontacteerd door de counselor of gynaecoloog voor het resultaat. Afhankelijk van dit resultaat kunnen er dan verdere afspraken worden gemaakt. INNESTELING VAN DE BEVRUCHTE EICEL Op de dag van pick-up, dient u te starten met het gebruik van progesterone (vb. Utrogestan ) om het baarmoederslijmvlies voor te bereiden op de innesteling van de bevruchte eicel. 24 25
IVF-BEHANDELING IVF-BEHANDELING CRYOPRESERVATIE Bij cryopreservatie worden embryo s en sperma ingevroren in cryobewaarvaten, gevuld met vloeibare stikstof bij een temperatuur van 196 C. Volgens de Europese richtlijnen dient bij cryopreservatie van sperma de man en bij een IVF-behandeling zowel de man als de vrouw gescreend te worden op hepatitis B en C, syfilis en HIV alvorens een invriesprocedure kan plaatsvinden. Bij een gunstig resultaat kunnen sperma en resterende embryo s worden ingevroren in vloeibare stikstof. Voor deze procedure dient het formulier Toestemming voor invriezen van overtollige embryo s ondertekend te worden. EMBRYO S Overtallige embryo s van goede kwaliteit kunnen ingevroren worden om op een later tijdstip te ontdooien en terug te plaatsen. Het embryo wordt in een beschermende vloeistof specifiek voor embryo s opgezogen in een rietje en ingevroren in vloeibare stikof tot het ogenblik van een latere terugplaatsing. De embryo s worden gedurende maximum 5 jaar bewaard. Gelieve ons op de hoogte te stellen van eventuele adreswijzingen indien er nog ingevroren embryo s zijn. OVERTOLLIGE ZAADCELLEN OF EICELLEN EN EMBRYO S Overtollige zaadcellen of eicellen en embryo s die niet geschikt zijn, kunnen gebruikt worden voor wetenschappelijk onderzoek. Dit gebeurt enkel indien je hiervoor ingestemd hebt in het toestemmingsformulier. FRET (FROZEN-EMBRYO-TRANSFER)CYCLUS Vooraleer de ontdooiing moet het formulier Toestemmings voor ontdooien van embryo s ondertekend te worden en wordt het aantal terug te plaatsen embryo s besproken. De terugplaatsing van ingevroren embryo s kan in een spontane menstruatiecyclus of na medicatie. Via echo en bloedname (LH piek) wordt het tijdstip van ovulatie bepaald. Afhankelijk van het ontwikkelingsstadium van het embryo bij het invriezen ('de invriesdag') wordt de dag van transfer afgesproken. Deze transfer verloopt gelijkaardig als die na een pick-up (zie pag. 17). Het/de embryo( s) worden uit de vloeibare stikstof gehaald, ontdooid en gekweekt in een groeimedium. Wanneer ze de invriesprocedure overleefd hebben, kan er een transfer plaatsvinden. U dient er wel rekening mee te houden dat sommige ingevroren embryo s het proces van invriezen en ontdooien niet overleven. Het is dus best mogelijk dat op de voorziene dag van terugplaatsing geen enkel embryo geschikt is voor terugplaatsing. SPERMA Sperma kan ingevroren worden o.w.v. diverse redenen : - vooraleer een heelkundige ingreep, chemotherapie of radiotherapie wordt uitgevoerd, die het reproductief vermogen van de patiënt nadelig kan beïnvloeden, - vooraleer een vasectomie wordt uitgevoerd, - na een TESE - bij patiënten die moeilijkheden hebben om sperma te produceren op de dag van een medisch geassisteerde bevruchting.! Er kan slechts een nieuwe IVF-cyclus gestart worden nadat alle ingevroren embryo s opgebruikt zijn. Voor deze invriesprocedure dient het formulier Toestemming voor invriezen van sperma in 2-voud ondertekend te worden waarna 1 exemplaar terug bezorgd wordt aan de gynaecoloog. Het sperma wordt na vervloeiing in een beschermende vloeistof, specifiek voor sperma, opgezogen in een rietje en ingevroren in vloeibarestikstof waar ze bewaard worden tot het ogenblik van later gebruik. Gelieve ons op de hoogte te stellen van eventuele adreswijzingen indien er nog ingevroren sperma is. 26 27
IVF-BEHANDELING IVF-BEHANDELING SLAAGKANSEN De zwangerschapskans per embryotransfer bedraagt ongeveer 30-35% per cyclus, maar vanaf 38 jaar daalt dit percentage. - 15 % van de zwangerschappen eindigt in een miskraam doch dit gebeurt ook bij spontane zwangerschappen. - 3 5% van de zwangerschappen resulteert in een buitenbaarmoederlijke zwangerschap. Terugplaatsing van meerdere embryo s verhoogt de kans op zwangerschap maar verhoogt ook het risico op meerlingen. AANGEBOREN AFWIJKINGEN Het is belangrijk te weten dat IVF-kinderen niet vaker dan spontaan verwekte kinderen aangeboren afwijkingen hebben. De hormonenpreparaten die gebruikt worden tijdens de behandeling hebben tot nu toe nooit geleid tot ziekten of afwijkingen bij de moeder of het kind. Bij ICSI is er wel een gering verhoogde kans op chromosomale afwijkingen bij het kind. Daarnaast is er kans op de overdracht van afwijkingen gebonden aan het mannelijk geslachtschromosoom, die meestal de oorzaak van het vruchtbaarheidsprobleem zijn. TERUGBETALING Indien u in aanmerking komt voor terugbetaling (zie pag. 6), dient u, voor het opstarten van de behandeling en medicatie, het terugbetalingsformulier in orde te brengen via uw mutualiteit. GOEDE TIPS Een vaak gestelde vraag door de patiënten is: Kunnen we zelf iets doen om het succes van een IVF-behandeling te vergroten?. Een IVF-behandeling is een medische bevruchtingsprocedure buiten het lichaam waar men weinig invloed op kan uitoefenen. Toch zijn er een aantal aspecten die een positieve bijdrage leveren: - Niet roken of stoppen met roken want het is algemeen geweten dat roken tijdens de zwangerschap vele risico s met zich meebrengt. Maar het heeft ook invloed op de eicellen. Het is namelijk aangetoond dat roken leidt tot o.a. een snellere afname van aantal eicellen, genetische fouten in de eicel, verhoogde kans op miskraam en buitenbaarmoederlijke zwangerschap. - Gewicht: tracht overgewicht tegen te gaan want het is gekend dat overgewicht kan leiden tot hormonale stoornissen die mogelijks resulteren in verminderde vruchtbaarheid en verhoogde kans op miskraam. - Beperk het alcoholgebruik. - Foliumzuur: iedere vrouw die zwanger wil worden, doet er goed aan om dagelijks foliumzuur in te nemen, dit verlaagd het aantal afwijkingen. - Niet enkel de embryokwaliteit is belangrijk maar ook een positieve ingesteldheid helpt. Beperk de stress waar u zelf impact op heeft. Zo nodig kunnen jullie steeds bij ons terecht voor psychologische ondersteuning.! Kortom: hanteer gewoon een gezonde levensstijl, probeer positief en rustig om te gaan met het hele gebeuren. Indien de terugbetalingsregeling niet van toepassing is, moeten de onkosten persoonlijk worden gedragen. Dit geldt voor : - buitenlandse patiënten - patiënten ouder dan 43 jaar - patiënten die al 6 pogingen gehad hebben Er zullen voorafbetalingen gevraagd worden. Voor meer informatie over de prijzen van de verschillende behandelingen, kan u terecht bij de counselor. 28 29
PRAKTISCHE RICHTLIJNEN ADMINISTRATIE - Inschrijvingen: deze gebeuren m.b.v. ID-kaart in de centrale hal. Wanneer u een 'open dossier' heeft laten aanmaken, is een éénmalige inschrijving voldoende. - Bij elke adreswijziging je ID-kaart opnieuw laten inlezen - Voorschriften: de gynaecoloog geeft u na de consultatie voorschriften mee voor de behandeling. Let er op dat u ook tijdens het weekend en/of feestdag voldoende medicatie heeft. - Eventuele documenten arbeidsongeschiktheid: deze brengt u ook mee naar de pick-up ruimte. LOCATIES Activiteit Locatie Uren Consultatie fertiliteit 6 e verdieping, gele pijl wachtzaal 651 Counselingruimte 6 e verdieping, gele pijl wachtzaal 651 IVF-laboratorium voor pick-up 6 e verdieping, gele pijl IVF-laboratorium voor sperma-afname 6 e verdieping, gele pijl wachtzaal 652 Daghospitalisatie voor opname bij pick-up 1 e verdieping, gele pijl, balie Bloedafname Klinisch laboratorium, 2 e verdieping, oranje pijl wachtzaal 204 Werkdagen Zaterdag Vóór 8 uur 8u - 20u 8u 12u Spoedopname gelijkvloers Praktijk gynaecologie Toekomststraat 10, Hasselt 30 31
PRAKTISCH PRAKTISCH TELEFOONNUMMERS VERKLARENDE WOORDENLIJST Dienst LITERATUUR BOEKEN - Een onvervulde kinderwens, Odile van Eck, Uitgever Archipel - 2004 - Een onzichtbaar verlies, Odile van Ec, Uitgever Archipel - 2010 - De verdwaalde ooievaar, Isabelle Rossaert, Uitgever Van Halewyck 2010 - Anders en toch gewoon, Astrid Indekeu, Uitgever LannooCampus 2016 WEBSITES - www.gezondzwangerworden.be - www.deverdwaaldeooievaar.be - www.freya.nl - www.donorfamilies.be Contact Counselors fertiliteitscentrum tel. 011 33 73 00 IVF-laboratorium tel. 011 33 82 61 fax: 011 30 97 50 Klinisch laboratorium tel. 011 33 82 00 Jessa Ziekenhuis tel. 011 33 55 11 Praktijk gynaecologie tel. 011-22 89 03 Cryopreservatie Echografie Eicel Eierstok Embryo Fertilisatie FRET FSH hcg Hysterosalpingografie ICSI Inner cell mass Intra-uteriene IUI IVF Laparoscopie LH Ovulatie Pick-up Punctie Spermatozoa TESA TESE Transfer Trophoectoderm bewaring in ingevroren toestand onderzoek met geluidsgolven geslachtscel van de vrouw, oocyt ovarium, orgaantje waarin de voorraad eicellen ligt opgeslagen een bevruchte eicel bevruchting frozen embryo transfer follikel stimulerend hormoon humaan choriogonadotrofine, zwangerschapshormoon radiologisch onderzoek naar de doorgankelijkheid van de eileiders intracytoplasmatische sperma injectie kiemknop van de blastocyst het rechtstreeks in de baarmoeder inbrengen intra-uteriene inseminatie in vitro fertilisatie kijkoperatie luteïniserend hormoon eisprong, het openspringen van de follikel waarbij de eicel vrijkomt in de buikholte eicelaspiratie het aanprikken van de follikels geslachtscel van de man, zaadcel testiculaire sperma aspiratie testiculaire sperma extractie terugplaatsing deel van de blastocyst, latere vliezen en placenta 32 33
35 34 35 VRAGEN EN NOTA S NOTA S NOTA S
Moest u nog vragen hebben, kan u steeds terecht bij de counselors, tel. 011 33 73 00. vzw Jessa Ziekenhuis Salvatorstraat 20, 3500 Hasselt, www.jessazh.be