SAGA-RAPPORT 3 25 JAAR AMATEUR ARCHEOLOGIE Archeologische Werkgroep Apeldoorn
SAGA-rapport 3 25 jaar amateur archeologie Archeologische Werkgroep Apeldoorn
Colofon Auteur: Chris Nieuwenhuize Foto s: AWA, tenzij anders vermeld Illustraties: Gemeente Apeldoorn Vormgeving: Balyon, Zoeterwoude Productie: PrintApeldoorn Oplage: 200 stuks Versie: definitief, februari 2014 ISSN: 2214-0662 Copyright Sectie Archeologie Gemeente Apeldoorn 2014 Gemeente Apeldoorn Marktplein 1 Postbus 9033 7300 ES Apeldoorn archeologie@apeldoorn.nl In de SAGArapporten publiceert de Sectie Archeologie van de Gemeente Apeldoorn (SAGA) haar archeologisch onderzoek of wordt ruimte gegeven aan voor de archeologie van de gemeente Apeldoorn relevant onderzoek. In de rapporten worden de saga van het verleden verteld voor professionals en geinteresseerden in de archeologie.
Voorwoord In de zomer van 1988 mocht ik als vijftienjarig meisje meedoen op een opgraving naar een middeleeuwse nederzetting in Elst. Ik was op zomerkamp van de NJBG, de Nederlandse Jeugdbond voor Geschiedenis. Het liefste stak ik de handen uit de mouwen en vroeg me dan ook af of ik wel archeoloog wilde worden? Wilde ik niet gewoon spitten en kruiwagens rijden? Wilde ik niet een moestuin ofzo? Die winter, nadat ik enkele weekenden in mijn moeders tuin had geholpen, in de Groningse klei, wist ik het zeker. Archeologie dat moest het zijn! Ik bleek namelijk meer geïnteresseerd in de gevonden kniptang van een conducteur de moestuin lag langs het spoor dan in de groei van de boerenkool. En zo werd er uit deze boerenkool een archeoloog geboren! Diezelfde winter, honderdvijftig kilometer zuidelijker, werd de Archeologische Werkgroep Apeldoorn opgericht. Op 7 december 1988 om precies te zijn, nu 25 jaar geleden. Van deze 25 jaar heb ik er nu bijna vijf mogen meemaken als archeoloog van de gemeente Apeldoorn. In de afgelopen jaren heb ik veel kennis van dit mooie gebied opgebouwd, maar als archeologische bureaus onderzoek doen, laten we ze ook altijd contact opnemen met de AWA. Want nergens zit zoveel parate kennis over mogelijke vindplaatsen als bij hen. Bovendien vind ik het belangrijk dat vrijwilligers waar mogelijk altijd de gelegenheid krijgen aan archeologisch onderzoek mee te doen. Ik heb immers zelf als NJBG-er ervaren hoe belangrijk het is dat je als vrijwilliger serieus genomen wordt en je steentje mag bijdragen. Archeologie is zo n mooi vak, dat wil je delen! Toen de AWA vertelde dat ook zij hun kennis wilde delen in dit rapport van 25 jaar onderzoek hoefden we niet lang na te denken. Daarom is ons cadeau, als Sectie Archeologie Gemeente Apeldoorn, aan de AWA om dit rapport in de SAGA-reeks uit te brengen. Maar vooral ook een mooi cadeau van de AWA aan de inwoners van Apeldoorn: een rapport met uitkomsten en interpretaties van de AWA zelf over 25 jaar amateurarcheologie in Apeldoorn. Masja Parlevliet SAGA-rapport 3: 25 jaar amateurarcheologie in Apeldoorn 3
Inhoudsopgave Voorwoord AWA 3 1 Inleiding 9 2 Opzet van de rapportages 12 3 Auteurs, bronmateriaal en afbeeldingen 14 4 Korenpassage 15 5 Oranjerie 21 6 Brandweerkazerne en cultureel centrum 36 7 Roggestraat 47 8 Raadhuisplein 58 9 De tuin van Het Loo 82 10 Geen geheime gang naar Het Loo; of wel? 100 11 Welgelegen 106 12 Stinkmolen 118 13 Baksteenovens in Berg en Bos 127 14 Baksteenoven in Grevenhout 134 15 Geen ringwalburg bij Schuilenburg 143 16 Schoonbroek 149 17 Kleine Fluitersweg 164 18 Osseveld Oost 193 19 Assel Veldkartering 198 20 Beekbergen Beekbergerwoud houtskool 205 21 Beekbergen Engelanderweg: Het Rode Hert 211 22 Beekbergen Spelderholt nederzetting 225 23 Beekbergen Spelderholt grafveld 239 24 Garderen Beumelereng 244 25 Hoog Buurloo Braamberg 250 26 Lieren Pastoriestraat 255 27 Loenen Alba terrein 270
28 Loenen De Kempe 278 29 Loenen Kruisgebouw Elim 295 30 Radio Kootwijk, houtskoolmeilers 303 31 Uddel Oude dijk 315 32 Hoog Soeren IJzertijd urn 321 33 Hamelweg musketpistool 325 34 Beekbergen Beekbergerwoud, stenen bijl 328 35 Beekbergen Herenhul Stenen bijl 330 36 Beekbergen Hamerbijl 332 37 Beekbergen Tjonger Schrabber 334 38 Kootwijk Stenen bijl 336 39 Leesten Stenen bijl 338 40 Loenen maalsteen 340 41 Loenen Leeuwenbergweg, bronstijd aardewerk 342 42 Loenen Dalenk, IJzertijd aardewerk 344 43 Nieuw Millingen bronzen hielbijl 346 44 Woudhuis kokerbijl 348 45 Voorst, Bussloo, zonnewijzer 351 46 Brummen, Empe maalsteen 353 Vondstcodes 355 Literatuur 356 Revisiehistorie 358 6 SAGA-rapport 3: 25 jaar amateurarcheologie in Apeldoorn
SAGA-rapport 3: 25 jaar amateurarcheologie in Apeldoorn 7
Overzicht van alle onderzoeken. De nummers verwijzen naar de hoofdstukken. 8 SAGA-rapport 3: 25 jaar amateurarcheologie in Apeldoorn
1 Inleiding Dit document is de weerslag van bijna 25 jaar amateur archeologie in Apeldoorn. In 1988 besloot een kleine groep AWN leden tot de oprichting van een archeologische werkgroep in Apeldoorn. De werkgroep is onderdeel van de landelijke Archeologische Werkgemeenschap Nederland (AWN) en valt daarbinnen onder regio 18. Als werkgebied heeft ze zich vrijwel uitsluitend gericht op onderzoek binnen de gemeente Apeldoorn hoewel af en toe onderzoeken zijn gedaan in de omliggende gemeentes. 1.1 Ontstaan van de werkgroep De AWA werd opgericht door een aantal leden van AWN regio 18 afkomstig uit Apeldoorn en omgeving. De activiteiten van de AWN regio hadden zich tot dan toe vooral rond Deventer geconcentreerd en dan met name op de opgraving van het klooster Ter Hunnepe. De Apeldoornse leden zagen hoe in de tweede helft van de jaren 80 de binnenstad van Apeldoorn grootschalig werd vernieuwd zonder dat daar enig archeologisch onderzoek werd gedaan. Op 7-12-1988 werd een soort oprichtingsvergadering gehouden waarbij besloten werd één maal per maand samen te komen en bovendien actief in de gaten te houden waar gebouwd werd. Afbeelding 1 Verslag van de oprichtingsbijeenkomst van de AWA op 7-12-1988 SAGA-rapport 3: 25 jaar amateurarcheologie in Apeldoorn 9
1.2 Depot en bijeenkomsten Al snel was de behoefte van een vaste plek om bij elkaar te komen en vondsten te verwerken. In de eerste periode werd bij Gerard Heij op zolder gewerkt. Vervolgens werd enige tijd gebruik gemaakt van de gastvrijheid van directeur Hans de Mol van museum Marialust. Na de verhuizing van het museum tussen 1993 en 1995 kon ook de AWA meeverhuizen naar het nieuwe museumdepot op de hoek van de Molenstraat en Havenstraat waar een groot gedeelte van de bovenverdieping van het Voormalige gebouw van de Sociale Dienst kon worden gebruikt. Met name vanaf 1999 werd dat wel afzien. Van het gebouw sneuvelden de ramen zodat het ook niet meer verwarmd kon worden. Bovendien werd af en toe ingebroken wat een aantal vondsten en gereedschappen kostte en een enkele keer werd de ruimte gebruikt als slaapplaats door daklozen. Toen het gebouw in 2000 werd afgebroken regelde de net aangestelde gemeentearcheoloog ruimte in het ACEC gebouw aan de Roggestraat. Deze werd in augustus 2000 betrokken. Daar vormde het AWA depot de start van het latere gemeentelijke archeologische depot. De ruimte was een stuk kleiner dan aan de Roggestraat, maar beviel (en bevalt) verder uitstekend. Wel gaf de combinatie van kantoren met vloerbedekking en de stof en modder opleverende archeologische activiteiten wel eens wat frictie met de gebouwbeheerders. In principe komt de AWA wekelijks samen (minimaal vanaf 1995 1 ), hoewel er ook periodes zijn geweest waarin dat is teruggebracht naar een maal per twee weken (1997/1998). In de zomermaanden (mei-augustus) zijn depotavonden af en toe ingeruild voor veldwerk. 1.3 Archeologische onderzoeken De werkgroep werd opgericht om zo veel als mogelijk archeologisch onderzoek te doen binnen Apeldoorn. Dat vond in eerste instantie vooral plaats in de marge van de bouwactiviteiten. De mogelijkheden werden vooral bepaald door de welwillendheid vanuit de bouwers en de gemeente. Van lieverlee kreeg de AWA daarbij meer bekendheid en met name in de periode 1992-1996 werden een aantal projecten gedaan waarbij het onderzoek ingepast kon worden in de bouwactiviteiten. Beperkende factor bleef de beschikbare tijd van de amateurs. In de periode 1992-2001 werd ook veel prospectief onderzoek gedaan met de (mega) grondboor. Een van de eerste onderzoeken (Kleine Fluitersweg) resulteerde niet alleen in een aantal interessante vervolgonderzoeken door de AWA en de ROB (zie hoofdstuk 17), maar ook in archeologische bescherming van de resterende enk. De AWA was hiermee een van de eerste groepen amateurs die deze methode gebruikte. Afbeelding 2 Stellingkast in het depot aan de Molenstraat Toen het gebouw in 2000 werd afgebroken regelde de net aangestelde gemeentearcheoloog ruimte in het ACEC gebouw aan de Roggestraat. Deze werd in augustus 2000 betrokken. Daar vormde het AWA depot de start van het latere gemeentelijke archeologische depot. De ruimte was een stuk kleiner dan aan de Roggestraat, maar beviel (en bevalt) verder uitstekend. Wel gaf de combinatie van kantoren met vloerbedekking en de stof en modder opleverende archeologische activiteiten wel eens wat frictie met de gebouwbeheerders. 1.4 Overige activiteiten van de AWA Behalve activiteiten met de hand aan de schop is door de werkgroep bij de gemeente veel gelobbyd voor gemeentelijk beleid op het gebied van archeologie. Dat resulteerde onder andere in 1996 in de tot stand koming van de eerste Archeologische waardenkaart voor Apeldoorn door RAAP 2. De AWA was daarbij bovendien inhoudelijk sterk betrokken. Daarnaast zat de AWA vanaf 1995, in de persoon van Robert van Dierendonck in de Monumentencommissie 3. Het lobbywerk resulteerde in de aanstelling van een gemeentearcheoloog in 1999. Dat was het eerste jaar Matthijs van Nie, opgevolgd in 2000 door Juke Dijkstra en in 2001 door Maarten Wispelwey. De laatste werd in 2009 opgevolgd door Masja Parlevliet. Met de gemeentearcheologen werd altijd uitstekend samengewerkt. Steeds waren er mogelijkheden om actief mee te werken aan de projecten die in eigen beheer werden uitgevoerd. Wel verschoof de rol van de AWA Afbeelding 3 Depotruimte in het ACEC gebouw in 2009 1 Hunnepers 1995. blz 45 2 Odé en I.M.C. Nuijten, 1996 3 Hunnepers 1995 10 SAGA-rapport 3: 25 jaar amateurarcheologie in Apeldoorn
door de komst van de professionals van de voorhoede in archeologisch Apeldoorn naar meer ondersteuning. Naast het veld- en lobbywerk waren er ook tal van publieksactiviteiten. Zo is vrijwel jaarlijks meegedaan met de Open Monumentenweek, is er een archeologische fietsroute gemaakt door Gerard Heij en is meegewerkt aan andere Belvedere fietsroutes (Orden, hoog Soeren, Wenum Wiessel). In 1996 werd de Apeldoornse archeologische dag gehouden en bij Centraal Beheer werd in dezelfde periode een cursus Archeologie gegeven. Tenslotte is aandacht gegeven aan bekende archeologische resten. Zo zijn in de loop van de jaren een aantal grafheuvels opgeknapt, is de slakkenhoop in het Orderbos ontdaan van bramen en andere begroeiing, en werd in de periode 2003-2006 een inventarisatie gemaakt van alle cultuurhistorische resten in het Orderbos. 1.5 Rapportage van de onderzoeken Tot nu toe bestond de rapportage van de onderzoeken vooral uit dagrapporten die aan de deelnemers en (vanaf 1999) aan de gemeentelijke archeologische dienst werden gestuurd. De meeste onderzoeken zijn ook meer of minder uitgebreid gepubliceerd in de Hunnepers, het jaarverslag van AWN- 18. De bedoeling van dit rapport is om zo veel mogelijk alle informatie op een gestandaardiseerde manier te bundelen. Het rapport is ingedeeld per onderzoek. Daarbij gaat het in de meeste gevallen om een korte aansluitende periode op één locatie. In sommige gevallen zijn meerdere onderzoeken verspreid over een langere periode gedaan. In dat geval zijn de primaire onderzoeksresultaten zo veel mogelijk apart weergegeven. De opzet van de rapportage kent steeds dezelfde hoofdstukindeling. Als bepaalde informatie ontbreekt of niet relevant is, dan wordt ook dat aangegeven. Tenslotte is er een apart deel met losse vondstmeldingen. De informatie daarover is vaak summier, maar de beschikbare informatie over de meer opvallende vondsten is opgenomen. Als losse bijlage bij dit rapport hoort tenslotte een catalogus met daarin afbeeldingen en beschrijvingen van ongeveer 300 van de meest opvallende vondsten. SAGA-rapport 3: 25 jaar amateurarcheologie in Apeldoorn 11
2 Opzet van de rapportages Zoals gezegd is de opzet van alle hoofdstukken steeds hetzelfde. Daarbij is die opzet vooral gebaseerd op de specifieke situatie van amateurarcheologie en de beschikbare gegevens. De hoeveelheid en aard van de gegevens verschilt nog al per onderzoek. Toch is zo veel als mogelijk vastgehouden aan het vaste stramien. Voor de eerste paragrafen is waar mogelijk gekeken naar de KNA norm OS15. voor de laatste paragraaf van elk hoofdstuk over de beschikbare documentatie, vondsten en publicaties is OS14 gebruikt. Overigens is deze rapportagenorm slechts als raamwerk en voorbeeld gebruikt omdat de beschikbare gegevens een volledige rapportage in lijn met de KNA kwaliteitsstandaard vaak bij lange na niet mogelijk maakten De volgende gegevens worden voor alle onderzoeken weergegeven 1 Inleiding en administratieve gegevens a. Korte inleiding van onderzoek en resultaten b. Uitvoerder (meestal de AWA) en rapporteurs c. Locatie (gemeente, plaats, toponiem, 4 coördinaten) d. Gebruikte codering van de vondsten Vondsten en materiaal van de verschillende onderzoeken worden gemarkeerd met een code. Gedurende de jaren zijn verschillende conventies gebruikt. Meestal is een drie letter code gebruikt die als een soort afkorting van de locatie kan worden gelezen. De letter A (Apeldoorn) of B (Beekbergen) komt veel voor. Overigens zijn ook 2 lettercode (BK = Brandweer kazerne) en 4 lettercodes gebruikt (AP92 en AP93 = Schoonbroek). Een overzicht van alle gebruikte codes is opgenomen in de bijlage. e. Beheer en plaats van de documentatie De documentatie van het onderzoek maakt deel uit van het archief van de Archeologische Werkgroep Apeldoorn. Dit archief is grotendeels gedigitaliseerd. Voor onderzoeken van voor 2000 is een deel van de documentatie alleen op papier beschikbaar. 2 Onderzoek a. Aanleiding voor het onderzoek b. Locatie en omgeving Opgenomen worden i. Locatie: met 4 coördinaten De coördinaten zijn veelal bepaalt door deze af te lezen van de kadastrale kaart zoals die wordt gepubliceerd op het Internet door de gemeente Apeldoorn via de Rivviewer. De nauwkeurigheid van de kaart is onbekend. Binnen de kaart is deze tot enkele meters nauwkeurig. Vanaf 2003 is de locatie vaak gemeten met de GPS ontvanger. Deze geeft een nauwkeurigheid met een 95% zekerheid die afhankelijk is van de locale omstandigheden, vooral van open zicht op de hemel en eventuele omliggende bomen en gebouwen. Veelal ligt de nauwkeurigheid in de orde van 5 a 10 meter. Er zijn verschillende GPS ontvangers gebruikt door verschillende AWA leden. De nauwkeurigheid van de oudere ontvangers is wat slechter dan die van de jongere (na 2009) Tenslotte is af en toe aan de hand van referentiepunten in het veld de locatie bepaalt. De nauwkeurigheid is daarbij niet aangegeven. Bij gebruik van goede referentiepunten zou een hoge nauwkeurigheid gehaald kunnen worden. Per saldo ontlopen de verschillende methodes elkaar niet veel. Een nauwkeurigheid van 10 meter is meestal wel haalbaar. Veel nauwkeuriger meestal niet, behalve als een klein goed afgebakend perceel in bebouwd gebied is onderzocht. Absolute hoogtematen zijn af en toe ingemeten. Als dat het geval is, dan zijn deze gerelateerd aan bij de gemeente bekende vaste punten, meestal putdeksels. Als een meer globale hoogte-indicatie is gegeven vooral in het buitengebied dan is die afkomstig van de gepubliceerde versie van het actueel hoogtebestand zoals dat door Rijkswaterstaat en de waterschappen is ingemeten. Op de publieke versie (www.ahn.nl) is niet heel nauwkeurig een locatie te prikken. Een verticale nauwkeurigheid van enkele meters is wel haalbaar. 12 SAGA-rapport 3: 25 jaar amateurarcheologie in Apeldoorn
ii. Kadastrale kaart Aan de hand van de opgravingsverslagen is achteraf (in 2010 en 2011) de precieze locatie van de verschillende onderzoeken weergegeven op de moderne kadastrale kaart. De gebruikte kaart wordt door de gemeente beschikbaar gesteld via internet (Rivviewer). De maatbalken bij de kaarten zijn handmatig door auteur dezes toegevoegd wat wel tot enkele meters afwijking kan leiden. iii. Locatie in bredere context Met name de laatste jaren is ook voor amateurs steeds meer gespecialiseerd kaartmateriaal beschikbaar gekomen. Bij de onderzoeken zelf is daar slechts bij uitzondering gebruik van gemaakt. Waar relevant zijn uitsnedes toegevoegd van de Geologische kaart (via Rivviewer van de gemeente Apeldoorn), de archeologische waardenkaart van de gemeente Apeldoorn uit 2005 en het Actueel Hoogtebestand zoals dat rond 2000 beschikbaar kwam. 4. Historische achtergrond a. Historisch kaartmateriaal b. Archief en literatuur verwijzingen c. Historische afbeeldingen en foto s d. Eerdere onderzoeken 5. Synthese / conclusies a. Datering van het vondstcomplex 6. Bijlage Archivering a. Verwijzing naar AWA archiefstukken en overige archieven b. Verwijzing naar AWA vondstdozen en overige depots c. Fotolijst [meestal niet toegevoegd] d. Verwijzing naar publicaties c. Datum c.q. tijdspanne van het onderzoek d. Betrokkenen bij het onderzoek e. Omstandigheden rondom het onderzoek Veel van de onderzoeken vonden plaats onder weinig ideale omstandigheden. Karakteristiek voor amateur archeologie is dat vrijwel altijd gewerkt is in de marge, waarbij grondwerkzaamheden hooguit voor korte tijd stil werden gelegd voor het onderzoek, en vaak dat niet eens. Een schets van die situatie, vaak ook met weinig ideaal weer en gebrek aan mankracht, is toegevoegd om te verklaren waarom sommige aspecten van het onderzoek niet of slechts deels zijn uitgevoerd. 3 Resultaten a. Aanpak Voor wat betreft de aanpak van het onderzoek worden zo veel mogelijk details weergegeven. Putten en vlakken worden beschreven. Gebruikte hulpmiddelen, vooronderzoeken en andere technische aspecten worden benoemd. b. Observaties In de paragraaf observaties worden alle in het veld ontdekte sporen beschreven. In deze paragraaf wordt vaak letterlijk geciteerd uit de dagrapporten. c. Opgravingskaart d. Profielen e. Interpretatie van de sporen f. Datering g. Vondstenlijst h. Geraadpleegde specialisten met hun conclusies. i. Af en toe een beperkt aantal foto s ter verduidelijking en decoratie. SAGA-rapport 3: 25 jaar amateurarcheologie in Apeldoorn 13
3 Auteurs, bronmateriaal en afbeeldingen 3.1 Bronmateriaal De stukken waar deze rapportage op is gebaseerd bestaan voor het grootste deel uit steeds hetzelfde type materiaal: Dagrapporten, lijsten met vondsten, vlak- en profieltekeningen en foto s. Van veel stukken zijn meerdere versies, zowel digitaal als op papier. Aan de andere kant ontbreken soms ook stukken die er mogelijk en in sommige gevallen zeker (er wordt naar verwezen) zijn geweest. Veel rapportages en gegevens zijn opgesteld door Gerard Heij. Vooral in de periode 1988-2003. Uit de jaren 1992-1996 zijn veel gegevens opgetekend door Robert van Dierendonck. Vanaf 2001 zijn veel rapporten door ondergetekende en ook een aantal door Ben Teule gemaakt. De oorspronkelijke teksten zijn in veel gevallen letterlijk overgenomen of beperkt herschreven om daarmee meer eenheid in de stijl te creëren. 3.2 Afbeeldingen De foto s van de activiteiten zijn door verschillende AWA leden gemaakt. Veel van de vlak-, profiel- en vondsttekeningen zijn gedurende de hele periode gemaakt door Harry Schotman. Voor enkele projecten is ook gebruik gemaakt van materiaal van Maarten Wispelweij (o.a. Het Loo en Welgelegen) en incidenteel uit de regionale krant De Stentor. De foto s van de vondsten zijn gemaakt in de periode 2009-2012 door Harry Schotman. Het historisch kaartmateriaal, foto s en afbeeldingen zijn in de meeste gevallen afkomstig van museum / archief CODA in Apeldoorn. Moderne kaarten en luchtfoto s, ook gebruikt als ondergrond voor de opgravingskaarten, zijn afkomstig van de website van de gemeente Apeldoorn (rivviewer). Voor kaarten op een grotere schaal is een digitale versie van de Topografische kaart gebruikt In enkele gevallen is de kadastrale kaart gebruikt zoals die is gepubliceerd op de website watwaswaar.nl, waarop de eerste kadastrale kaart (ca. 1832) is gepubliceerd. Waar gebruik is gemaakt van oude kranten, zijn die afkomstig van de website van de Koninklijke Bibliotheek. 14 SAGA-rapport 3: 25 jaar amateurarcheologie in Apeldoorn
4 Korenpassage 4.1 Inleiding en administratieve gegevens Inleiding Code Bij de aanleg van de overdekte winkelgalerij de Korenpassage werd een aantal voornamelijk 19e eeuwse afvalkuilen vastgesteld en geïnventariseerd. AKP Locatie Gemeente Apeldoorn Plaats Apeldoorn Locatie Korenpassage Coördinaten 194.170, 469.690, 194.230, 469.690 194.170, 469.780, 194.230, 469.780 Uitvoerder Archeologische Werkgroep Apeldoorn Rapportage Gerard Heij Datum onderzoek 19-2-1989 en 25-2-1989 Documentatie Vondsten Archeologische Werkgroep Apeldoorn In het depot van de gemeente Apeldoorn in het ACEC gebouw 4.2 Onderzoek 4.2.1 Aanleiding Op het terrein gelegen achter de woningen van de Mariastraat, Korenstraat, Nieuwstraat en (op iets meer afstand) Hoofdstraat werd in 1989 een overdekte winkelpassage aangelegd richting het parkeerterrein achter de HEMA (sinds 1994 winkelcentrum Oranjerie). Als eerste stap werd de bovenste laag van ca. 1 meter van bruin/zwarte, deels vervuilde grond, afgegraven en afgevoerd. Na het ontgraven van dit bovenste deel werden de contouren van afvalkuilen zichtbaar waarin zich aardewerk bevond. Deze afvalkuilen zijn vervolgens geïnventariseerd. 4.2.2 Locatie Coördinaten 194.290, 469.790, 194.310, 469.760 194.350, 469.760, 194.350, 469.800 Het gaat bij om de achtertuinen achter de panden aan de aangrenzende straten. Vermoed wordt dat het oorspronkelijk voor een deel om de achtertuinen van de Dorpsstraat nu Hoofdstraat gaat. 4.2.3 Periode van het onderzoek Het onderzoek vond plaats op 2 dagen: Zondag 19-2-1989 en zaterdag 25-2-1989. Betrokkenen bij het onderzoek Betrokkenen bij het onderzoek waren 1. Theo Weltje 2. Ronald Wentink 3. Gerard Heij Afbeelding 4 Kadastrale kaart uit 2010 met in blauw het onderzochte terrein. In rood de verschillende onderzochte kuilen 4. C.Eland 5. T.Boltze (Arnhem) 6. Harry Schotman De gegevens (en teksten) uit deze rapportage zijn voor het merendeel afkomstig uit een verslag door Gerard Heij uit eind 1989. Vermoedelijk is dat ook gepubliceerd. SAGA-rapport 3: 25 jaar amateurarcheologie in Apeldoorn 15
4.2.4 Omstandigheden rondom het onderzoek Het onderzoek vond plaats in de marge van de grondwerkzaamheden voor de aanleg van de Korenpassage. Op zondag 19-2 werd een afvalkuil aangetroffen, wat tot het verzoek leidde deze en andere kuilen in de opvolgende week te ontzien zodat in het volgende weekend verder onderzoek kon plaatsvinden. Het onderzoek was daarmee een echte noodopgraving waarbij geen complete afvalkuilen konden worden onderzocht. 4.3 Resultaten 4.3.1 Aanpak Zaterdag (25/02) is er de hele dag (10.00 16.30) gegraven en zijn diverse kuilen onderzocht i.v.m. de noodzaak e.e.a. snel op te graven werd niet getekend of ingemeten.wel zijn een paar foto s van de situatie voor verdere ontgraving van het terrein gemaakt. [Nog niet teruggevonden] 4.3.2 Observaties Kuil 1 gemetselde ronde put(normale steen) die nauwelijks vondsten bevatte,deze put is voor een groot deel blijven zitten. Kuil 2 langwerpige afvalkuil Kuil 3 ronde afvalkuil 19/02 leeggehaald,dicht bij kuil 2 Kuil 4 los gestapelde put, inhoud niet kunnen onderzoeken,onderin geen materiaal Kuil 5 niet bekeken reeds afgevoerd Kuil 6a en 6b ronde afvalkuilen naast elkaar, onderin materiaal bij 6b; 6a door tijdsdruk en aangetroffen materiaal aan zijkanten bekeken, niet interessant voor verder onderzoek. Datering materiaal merendeels tussen eind 17e tot begin 19e eeuw. Kuil 6: Materiaal veelal van huishoudelijke aard zoals kop en schotels (porselein), theepotten en pispotten echter gezien de hoeveelheid van o.a. de pispotten mogelijk herbergmateriaal. Datering van midden 18e tot midden 19e eeuw. 4.3.6 Datering Zoals in de vorige paragraaf al opgemerkt is vooral materiaal teruggevonden daterend uit het einde van de 17 e tot het midden van de 19 e eeuw. Vondstenlijst Onder de vondstgroepen valt kuil 6 op. In deze kuil werd een groengeglazuurde lekschaal aangetroffen van witbakkend aardewerk (AKP-6-11). Opvallend was dat in het aardewerk een paar geboorde gaatjes zaten waarmee deze schaal na breuk blijkbaar ooit was gerepareerd. Naast deze vondst, die zeker niet van een hoge welstand getuigde, werd ook een industrieel witte puddingvorm aangetroffen van het merk Wedgwood (AKP-6-12), wat juist een duur object moet zijn geweest. De combinatie van beide is opvallend. 7 put aangesloten op bestaand riool met weinig materiaal In de ronde putten bovenin veel houtskool en bij een aantal tabakspijpen materiaal. 4.3.3 Opgravingskaart Uit het beschikbare rapport blijkt dat er geen opgravingskaart is gemaakt. De verschillende kuilen zijn aangegeven op de kaart van het onderzoeksgebied hiervoor. 4.3.4 Profielen Uit het beschikbare rapport blijkt dat er geen profieltekeningen zijn gemaakt. 4.3.5 Interpretatie van de sporen Voorzichtige conclusies zijn slechts mogelijk t.a.v. de kuilen 2, 3 en 6. Kuil 2: Waarschijnlijk herbergmateriaal. Datering materiaal merendeels tussen begin 18e eeuw tot midden 19e eeuw Kuil 3: Herbergmateriaal (met name veel kruikmateriaal en een fragment van een zeer grote komfoor die zeker niet voor een normaal gezin in gebruik zal zijn geweest). Afbeelding 5 Vondst AKP-3-2 en AKP-3-14 16 SAGA-rapport 3: 25 jaar amateurarcheologie in Apeldoorn
Vondstenlijst Project Korenpassage Code AKP Datum1 9 en 25 februari 1989 Locatie Apeldoorn Apeldoorn Korenpassage Put Vlak Baksel Datering Onderdeel Aantal Gewicht Details Bijzondere vondsten Rand Wand Bodem Overig Totaal Perc. Totaal Perc. 1 IW 20a 1 1 100% Societe Ceramique AKP-1-1 beeld 550 Subtotaal 1 1 100% 2 IW 19c 2 2 11% Spoelkom AKP-2-14 MA/FA 1 1 6% R 11 11 61% Frankfurter waar, schotel met slibversiering, melkkan, komfoor, test AKP-2-5, AKP-2-9, AKP-2-11, AKP-2-13, AKP-2-10, AKP-2-12, AKP-2-4, AKP-2-6 S2 1 1 6% AKP-2-2, W 3 3 17% Bord AKP-2-3, AKP-2-15 Subtotaal 18 18 100% 3 IW 19b 1 1 3% R 20 20 57% Kom, zeepkom, melkkan, voorraadpot, kachelpan,zeepkom, kom, deksel, pot, steelkom, komfoor, pot, kachelpan,pot AKP-3-2, AKP-3-3, AKP-3-9, AKP-3-14, AKP-3-7, AKP-3-4, AKP-3-15, AKP-3-5, AKP-3-6, AKP-3-12, AKP-3-13, AKP-3-11, AKP-3-8, AKP-3-1 S2 12 12 34% Westerwald Fles, AKP-3-16, AKP-3-17 mineraalwaterfles S3 1 1 3% W 1 1 3% Subtotaal 35 35 100% 6 IW 19d 19 19 46% Pispot, puddingvorm AKP-6-5, AKP-6-12 MA/FA 1 1 2% Pispot AKP-6-9 P 1 1 2% R 4 4 10% Bloempot, bord, pot S2 4 4 10% Westerwald kan, fles W 4 4 10% Test, lekschaal, kom, kan W-Pijp 8 8 20% Subtotaal 41 41 100% Totaal IW 23 23 24% AKP-6-8, AKP- 6A-4, AKP-6-10, AKP-6A-2 AKP-6A-1, AKP- 6A-3 AKP-6-7, AKP-6-11, AKP-6-13, AKP-6-6 SAGA-rapport 3: 25 jaar amateurarcheologie in Apeldoorn 17
Vondstenlijst Project Korenpassage Code AKP Datum1 9 en 25 februari 1989 Locatie Apeldoorn Apeldoorn Korenpassage Put Vlak Baksel Datering Onderdeel Aantal Gewicht Details Bijzondere vondsten Rand Wand Bodem Overig Totaal MA/FA 2 2 2% P 1 1 1% R 35 35 37% S2 17 17 18% S3 1 1 1% W 8 8 8% W 1 1 3% Subtotaal 35 35 100% Perc. Totaal Perc. 4.4 Geraadpleegde specialisten met hun conclusies Niet van toepassing 4.5 Historische achtergrond 4.5.1 Historisch kaartmateriaal Afbeelding 7 Perceelgebruikers aan de Hoofdstraat omstreeks 1830. De kuilen zijn aangegeven. Kuil 1 is hier getekend op perceel 326. 4.5.2 Archief en literatuur verwijzingen Niet bekend 4.5.2 Historische afbeeldingen en foto s In de beeldbank van het Apeldoorns gemeentearchief (http://www.coda-apeldoorn.nl/collecties/coda-archief-kenniscentrum/beeldbank) zijn een aantal foto s van het onderzoeksterrein: Afbeelding 6 Kadastrale kaart uit 1832 met in rood de onderzochte kuilen. Mogelijk lag kuil 1 op perceel 326. GA-002208 Overzicht van terrein uit 1978 18 SAGA-rapport 3: 25 jaar amateurarcheologie in Apeldoorn
Afbeelding 8 Overzicht van het terrein in 1978 vanuit het zuiden (GA-002208) Aan de Korenstraat zijn vooral de achtertuinen van de panden 13, 19, 21-27 en het hoekpand met de Nieuwstraat geraakt (nu nummer 31) Vooral het eind 19 e eeuwse, nog steeds bestaande pand op de nummers 21-27 is vaak gefotografeerd. Ook het hoekpand, dat tussen de 2 e wereld oorlog en de afbraak van rond 1970 als muziekhal werd uitgebaat komt regelmatig voor. GA-015521 Korenstraat 13 in 1950/60 Manufacturenwinkel Molenbroek P-005626 Korenstraat 13 in 1965 P-005556 Korenstraat 19 1966 Schoenenwinkel Hoogenbosch, eerder Van Woensel P-002158 Korenstraat 21-27 1900-1910 Winkelpand met erkers en bogen P-002273 Korenstraat 21-27 1905 GA-015532 Korenstraat 21-27 1910-1920 GA-015533 Korenstraat 21-27 1928 GA-007332 Korenstraat 21-27 1950-1980 GA-007333 Korenstraat 21-27 1950-1980 GA-005924 Korenstraat 31; 1925/1935 Nutsgebouw. Gesloopt 1970 GA-005738 Korenstraat 31; 1950/1960. Muziekhal van Verhoog GA-015534 Korenstraat 31; 1971, Muziekhal en café Bos GA-017755 Korenstraat 31; 2007 (hoek met Nieuwstraat) GA-008776 Korenstraat 1910 (onduidelijk waar) Aan de Mariastraat zijn vooral de achtertuinen van de panden 8-30 geraakt. GA-009153 Mariastraat 28-30 1920. Hoekpand. Christelijk tehuis, koffiehuis Ezra GA-005910 Mariastraat 28-30 1930/1940 Winkel van Klein Leugenmors GA-009973 Mariastraat 28-20 1968. Drukkerij Dekor GA-009972 Mariastraat 26-.. 1914 Woonpand Afbeelding 9 Korenstraat 21-27, Hier begin 20e eeuw. Het pand staat er nog steeds (GA-15532) Aan de Nieuwstraat gaat het om de huidige nummers 40-44 GA-005920 Nieuwstraat vanaf het kruispunt met Korenstraat in zuidelijke richting 1965/1975 GA-005924 Nieuwstraat. Pand naast Muziekhal Bosch (1925/1935) GA-005923 Nieuwstraat. Pand naast Muziekhal Bosch (1970) GA-005925/27 Nieuwstraat. Pand muziekhal en daarnaast vlak voor, tijdens en na sloop. 1970 GA-017484 Nieuwstraat. Pand muziekhal en daarnaast vlak voor, tijdens en na sloop. 1972 [Dat van de sloop datum wordt niet helemaal duidelijk] GA-017755 Nieuwstraat, hoek met Korenstraat 2007 4.5.3 Eerdere onderzoeken Niet van toepassing (of niet bekend) SAGA-rapport 3: 25 jaar amateurarcheologie in Apeldoorn 19
4.6 Synthese / conclusies In de voormalige achtertuinen achter de panden aan de Nieuwstraat, Mariastraat en Korenstraat werden een 6 tal afvalkuilen uit de 18 e -20 e eeuw gevonden. Het aardewerk lijkt voor een deel samen te hangen met de herbergen waarvan uit historische bronnen bekend is dat ze hier hebben bestaan. 4.7 Bijlage 4.7.1 Opgravingsdocumentatie De oorspronkelijke digitale opgravingsdocumentatie bestaat uit een verslag door Gerard Heij een kaart van het onderzoeksgebied met daarop de verschillende kuilen Een overzicht van de meest opvallende vondsten conform het Deventer systeem Een totaaloverzicht van de vondsten Later toegevoegd zijn een aantal kaarten die afgeleid zijn uit het verslag. De digitale documentatie is in beheer bij de AWA en bij C. Nieuwenhuize. In het papieren archief van de AWA in het ACEC gebouw bevinden zich: Het verslag door Gerard Heij dat ook digitaal beschikbaar is Vondstenlijsten Een tekening van de plaats van de putten (hier digitaal gemaakt en opgenomen) Kopieën van krantenartikel Een brief aan provinciaal archeoloog Hulst t.a.v. het onderzoek. (26-2-1989) In het persoonlijke archief van Harry Schotman bevinden zich: Vondstenlijsten Een uitgebreide vondstencatalogus met de beschrijving van 50 vondsten inclusief profieltekeningen, zwart-wit foto s (enkele in kleur) 4.7.2 Vondsten Alle vondsten zijn in 3 dozen opgeslagen in het depot van de gemeente in het ACEC gebouw. Een aantal opvallende vondsten zijn los tentoongesteld in het depot. 4.7.3 Publicatie van het onderzoek Apeldoornse Courant 20-3-1990 Apeldoornse Courant 26-3-1990 20 SAGA-rapport 3: 25 jaar amateurarcheologie in Apeldoorn
5 Oranjerie 5.1 Inleiding en administratieve gegevens Inleiding Code Midden in de Apeldoornse binnenstad werd begin jaren 90 een groot overdekt winkelcentrum gebouwd. De mogelijkheden voor archeologisch onderzoek waren beperkt, maar in de marge van de werkzaamheden en op het stort werden toch nog een aantal observaties gedaan. De vondsten liepen van de 13e tot de 20e eeuw. AHT = Apeldoorn HEMA Terrein; Het betreffende gebied was in gebruik als parkeerterrein voor de HEMA. NS, NWS = Nieuwstraat; Klein deel van het totale terrein dat in meer detail is onderzocht. BL = Brinklaan Locatie Gemeente Apeldoorn Plaats Apeldoorn Locatie Oranjerie Coördinaten 194190, 469740, 194190, 469550 194415, 469740, 194415, 469550 Uitvoerder Archeologische Werkgroep Apeldoorn Rapportage Gerard Heij Datum onderzoek September / november 1992 Documentatie Vondsten Archeologische Werkgroep Apeldoorn In het depot van de gemeente Apeldoorn in het ACEC gebouw 5.2 Onderzoek 5.2.1 Aanleiding In September 1992 begon de bouw van de Oranjerie op een voormalig parkeerterrein begrensd door Hoofdstraat,Brinkla an,nieuwstraat en Mariastraat. Na berichten in de plaatselijke krant dat historici en archeologen reeds te laat zouden zijn, werd dankzij de voortreffelijke samenwerking tussen de Grontmij (dhr.trouw), de Gelderse Wegenbouw (dhr.jurrien), de gemeente Apeldoorn (de heren van Mol,van Lent en Wensink) en de werkgroep nog een flink aantal waarnemingen gedaan. 5.2.3 Locatie Het terrein beslaat vooral de achtererven van de woningen aan de omringende straten, maar dan wel in het centrum van Apeldoorn dat waarschijnlijk al minimaal dateert uit de 11 e eeuw (Mariakerk) Coördinaten 194190, 469740 194190, 469550 194415, 469740 194415, 469550 5.2.4 Periode van het onderzoek De onderzoeken vonden plaats tussen september en november 1992. 5.2.5 Betrokkenen bij het onderzoek Van de AWA waren betrokken Anne Burghout Corrie Busser-Dijkman Lidy Delleman Gerard Heij Jan Limonard Harry Schotman Huub Ummels Henk Verbeek Theo Weltje Verder waren betrokken: Dhr. Trouw van de GRONTMIJ Dhr.Jurrien van de GELDERSE WEGENBOUW De heren van Mol,van Lent en Wensink, van de gemeente Apeldoorn 5.2.6 Omstandigheden rondom het onderzoek De werkzaamheden konden slechts plaatsvinden in de marge van het grondverzet voor het bouwterrein. Vooral door de interesse en welwillendheid van de uitvoerders konden waarnemingen worden gedaan. Een deel van het terrein was vervuild wat betreding en onderzoek bemoeilijkten. SAGA-rapport 3: 25 jaar amateurarcheologie in Apeldoorn 21
Afbeelding 10 Kadastrale kaart van de binnenstad van Apeldoorn uit 2010 met daarop in blauw het gebied van de Oranjerie 5.3 Resultaten 5.3.1 Aanpak Bij het bouwrijp maken waarbij vervuilde grond afgevoerd diende te worden, kon in overleg met en onder toezicht van de uitvoerders het terrein betreden worden. Zij informeerden werkgroepleden indien zij iets gezien hadden en werden enthousiaster naarmate wij hen de resultaten konden tonen. Aan de Mariastraat werd een vijftal afvalkuilen uit de 18e/19e eeuw opgegraven en werden waarnemingen gedaan van de loop van de voormalige beek de Leigraaf. Aan de Brinklaan werd een sloot of beek in het talud gedocumenteerd met daarin 13e/14e eeuws aardewerk. Aan de Nieuwstraat werd na overleg met de provinciaal archeoloog, de heer Hulst, en met de medewerking van de gemeente en uitvoerders vanaf medio september tot eind oktober een uitgebreid onderzoek van ca. 400 m2 uitgevoerd. Hiervoor werden in vier werkputten de sporen en vondsten zo goed mogelijk gedocumenteerd. 5.3.2 Observaties 5.3.2.1 Onderzoek Nieuwstraat Het onderzoek aan de Nieuwstraat leverde een groot aantal sporen op. Desondanks kan slechts in 1 geval met zekerheid geconstateerd worden dat het om een paalspoor gaat zodat er geen conclusies mogelijk zijn omtrent de ligging van het huis. Wel gaat het hierbij om bewoningssporen in de vorm van afvalkuilen die bij een huis (of meerdere) hebben behoord. Verondersteld mag worden dat er naast het opgravingsvlak mogelijk nog paalsporen van het huis of huizen aanwezig kunnen zijn en dan met name onder de huidige Nieuwstraat dan wel aan de overzijde (voorzover door riolering dan wel nieuwbouw nog niet vernietigd). Ook kunnen er nog sporen aanwezig zijn onder put 2 vlak 0, er was onvoldoende tijd en mankracht om dit vlak, een ca. 30 cm dik leempakket, te verlagen. De conclusie is dan ook vooral gebaseerd op het gevonden aardewerk dat voornamelijk bestaat uit kogelpotaardewerk (rood en grijs) maar ook Pingsdorf, Pseudo Paffrath en vroeg steengoed. Daarnaast werden bot,huttenleem en houtresten gevonden zodat het naar onze mening gaat om afvalkuilen horend bij bewoning uit de 11e t/m 14e eeuw. Met betrekking tot de functie wijst roetaanslag op vele scherven duidelijk op een kookfunctie, een aantal scherven is niet voorzien van aanslag zodat deze voor b.v. opslag gebruikt kunnen zijn. 22 SAGA-rapport 3: 25 jaar amateurarcheologie in Apeldoorn
In een aantal gevallen menen deskundigen van het ROB (Rijksdienst Oudheidkundig Bodemonderzoek), die de determinaties van o.a.het aardewerk verrichten, dat het gaat om een lokaal product. Het te determineren hout werd bepaald op Salix en Quercus. 5.3.2.2 Mariastraat (kuilen 1 tot en met 5) Aan de Mariastraat werden 5 waarnemingen van afvalkuilen gedaan. Kuil 1: Dit betrof een kuil van forse omvang die nog voor een deel onder de Mariastraat is blijven zitten omdat het een waarneming betrof in het talud en verdere ontgraving tot mogelijk verdere verzakking zou leiden onder de Mariastraat. Op deze locatie is op een kaart uit ca. 1850 een huis/boerderij of herberg gesitueerd met de naam de Zalm. Het geborgen materiaal kan voor het grootste deel gedateerd worden in de 18e/19e eeuw. Het aardewerk betreft 7 fragmenten majolica/faience waaronder 1 bord met deel van een tekst en een wit bord, enig porselein en een fraaie Westerwaldscherf. Aan glas werden delen van flessen (voornamelijk bodems) en een grote voet van mogelijk een forse glazen schaal gevonden. Twee kruiken waarvan 1 compleet en een kan, witgoed (12 stuks) witbakkend(15 stuks) en roodbakkend (27 stuks) waren flink vertegenwoordigd waaronder een comfort,vergiet,voorraad en lookpotten. (vondsten zijn beschreven onder AHT 1.. en tekeningen onder MA4). Kuil 2: Een kleine afvalkuil waaruit alle vondsten geborgen zijn. Een steelkom en een test werden gerestaureerd (zie tekeningen MA2 r 1 en MA2 w 1). Datering van deze vondsten : eind 18e, begin 19e eeuw. Daarnaast werd in deze kuil 10 stuks roodbakkend, 4 stuks witbakkend (waaronder een fragment van een comfort) en 5 stuks witgoed aangetroffen. Kuil 3: In vergelijking met andere kuilen werden in kuil 3 veel fragmenten van glazen (9 stuks) en pijpaardewerk (11 stuks) aangetroffen (mogelijk herbergmateriaal). Fragmenten van 3 kruiken en 30 stuks.witgoed (kopjes,schotels,borden etc). Van roodbakkend materiaal (29 stuks) werden fragmenten van voorraadpotten, kommen, pispotten, comfort, bloempotten en kachelpan (Bergen op Zoom), en van witbakkend (5 stuks) test (3 stuks), schenkkan en schaal verzameld. Datering kuil: 18e/19e eeuw tekening MA3 r 1) Kuil 4: Een forse afvalkuil met veel materiaal waarvan een aantal exemplaren vrijwel compleet, daarnaast een aantal inktpotjes en een griffel wellicht heeft deze kuil te maken met de voormalige school aan de Mariastraat? Het meeste materiaal is te dateren in de 18e/19e eeuw waarvan roodbakkend (12 stuks), witbakkend (13 stuks), 4 glazen, 3 inktpotten, 1 fragment faience, 1 griffel en 1 pijp deel uitmaken van de waarneming. Het roodbakkend materiaal bestaat o.a. uit : kachelpan (Bergen op Zoom) tekening MA1 r 6 kop met slibversiering tekening MA1 r 1 en 4 melkkan tekening MA1 r 2 schaal (slibmerk in bodem tekening MA1 r 3 test (asymmetrisch) tekening MA1 r 5 Kuil 5: Betreft een kleine afvalkuil met 4 stuks roodbakkend aardewerk waaronder een melkkan (tek.ma5 r 1), witbakkend (1), porselein (1) en glas (2). Dit materiaal is overwegend 19e eeuws. 5.3.2.3 Hoofdstraat (waarnemingen 6 en 7) Waarneming 6 betreft de richting Hoofdstraat lopende voormalige beek de Leigraaf. In het talud werden tufstenen, kloostermoppen, lei en dakpan waargenomen naast enkele fraaie fragmenten roodbakkend aardewerk met fraaie met slib versiering en standlobben. Waarneming 7 betreft vondsten in een houten ton met 3 stuks witbakkend aardewerk (test of kop) 3stuks steengoed (2 Westerwald) 4 stuks roodbakkend waaronder een comfort, en 2 pijpen. Datering van het materiaal vooral 18e/19e eeuw. Tenslotte werden van het verloop van de Leigraaf nog waarnemingen gedaan in de richting van de Brinklaan waaronder nog paalsporen en in het talud vlechtwerk. (waarvan foto s) 5.3.2.4 Brinklaan (waarnemingen 13, 14, 15 en 16) Aan de Brinklaan werd vooral in het talud een waarneming gedaan van een sloot of beekprofiel achter het pand van Klein Bussink waarin o.a. kogelpot en grijs aardewerk, te dateren in de 13e tot 15e eeuw werd gevonden. Deze waarneming werd ingemeten en gemeld aan de ROB. (waarneming 16) Mogelijk dat dit een beek of sloot betreft die deels nog aanwezig zal zijn in de richting van het genoemde pand. Er is niet verder gegraven om dit te onderzoeken omdat daar op dat moment geen noodzaak voor was. Als in de toekomst het achterterrein verder ontgraven zou worden dan is verdere waarneming gewenst/noodzakelijk. In verband met de forse verontreiniging in met name het gebied richting de Brinklaanzijde was helaas slechts waarneming mogelijk door middel van het nalopen van het opgeschaafde vlak hetgeen leidde tot de volgende waarnemingen; Waarneming 13 betreft opgeschaafd materiaal voornamelijk. aan de Hoofdstraat/Brinklaanzijde en betreft 2 stuks steengoed waaronder een bodemfragment met dubbele rand (AHT 13 2), 2 randfragmenten grijs aardewerk (AHT 13 3) en 2 stuks roodbakkend (AHT 13 1). Datering vanaf de 15e eeuw. SAGA-rapport 3: 25 jaar amateurarcheologie in Apeldoorn 23
Waarneming 14 betreft 5 stuks steengoed waaronder een fors fragment van een drinkschaaltje (AHT 14 1). Waarneming 15 werd voornamelijk gedaan rond het voormalige trafohuisje en betrof 2 stuks steengoed, grijs(1), roodbakkend (4),witgoed (1) en majolica (3) zie tek.aht 15 1. Aan de Brinklaanzijde is bekend dat hier in het verleden veel bewoning was in verband met de ligging vlakbij de Hoofdstraat maar ook bij de Grift. In dit gebied is daarmee ook in de toekomst nog het een en ander.te verwachten indien hier nog bouwactiviteiten gaan plaats vinden zoals op niet al te lange termijn bij de sloop van het Nippertje/ Pepermill. Hoewel verwachtingen niet altijd waar dienen te zijn zoals bleek uit waarnemingen bij de sloop van het pand op de hoek van de Hoofdstraat/ Brinklaan in augustus 93 waar niets werd waargenomen. 5.3.2.5 Nieuwstraat (waarnemingen 9 tot en met 12) Waarneming 9 betreft een kleine kuil met een steengoedkan (NS stg 1), een witbakkende schaal (NS w 1), 2stuks.roodbakkend en 1x witbakkend. Datering 19e/20e eeuw. Waarneming 10,11 en 12 bevonden zich boven het niveau van werkput 2 en 3 bij de grote opgraving aan de Nieuwstraat en betreft dan ook een laagje met enig ouder materiaal. Het gaat hierbij om 6 stuks steengoed, majolica (1), grijs (1) porselein (3), roodbakkend (4), witbakkend (10), pijpaardewerk en gesmolten glas. 5.3.3 Opgravingskaart Afbeelding 12 Opgravingskaart van de opgraving aan de Nieuwstraat. De stippellijn geeft het niet verdiepte deel aan. Een deel van het vlak is door tijdgebrek niet geschaafd en hier ook niet ingetekend. Er zijn wel vlaktekeningen gemaakt van vlak 0 van dit deel. Deze zijn niet opgenomen in dit verslag. Afbeelding 11 Opgravingskaart van het terrein van de Oranjerie. Aangegeven is de opgraving aan de Nieuwstraat (geel), de vondstcomplexen (nummers in cirkel) en de waarnemingen (nummers zonder cirkel) 24 SAGA-rapport 3: 25 jaar amateurarcheologie in Apeldoorn
5.3.4 Interpretatie van de sporen Afbeelding 13 Slootprofiel opgemeten aan de Brinklaan (waarneming 16) 5.3.5 Interpretatie van de sporen De vondsten getuigen van bewoningsgeschiedenis gedurende een lange periode. Tussen de datering van het oudste en het meest recente aardwerk zit een periode van meer dan 800 jaar. Vrijwel alle periodes zijn daarbij vertegenwoordigd. Behalve een enkele paalkuil en een slootprofiel lijkt het bij de sporen vooral om afvalkuilen te gaan. 5.3.6 Datering Het aardewerk aan de Nieuwstraat dateerde uit de 11 e tot 14 e eeuw. De verspreide afvalkuilen en losse vondsten op de rest van het terrein bevatten vooral aardewerk uit de 18 e, 19 e en begin 20 e eeuw. Overigens kwamen ook vroegere vondsten voor. 5.3.7 Vondstenlijst Van alle 352 vondsten die in de verschillende putjes en waarneming zijn verzameld is ruim een kwart industrieel wit aardewerk, een kwart roodbakkend en 17% witbakkend. De opgraving aan de Nieuwstraat geeft een beeld met veel huttenleem en kogelpot. Afbeelding 14 Profiel van paalkuil uit de opgraving aan de Nieuwstraat SAGA-rapport 3: 25 jaar amateurarcheologie in Apeldoorn 25
Vondstenlijst Project Oranjerie Code AHT Datum Sep/Nov 1992 Locatie Apeldoorn Apeldoorn Oranjerie Onderdeel Put Vlak Baksel Datering Aantal Gewicht Details Bijzondere vondsten Rand Wand Bodem Overig Totaal Perc. Ttl. Prc 1 1 GL 2 4 6 7% flessen, bodem schaal Kuil IW 5 1 6 12 14% Petrus Regout FA/MA 17/18 2 1 3 4 10 12% 2 tegels Overig 17 1 1 1% IJzer Schaar, kogel P 1 1 2 4 5% R 11 12 5 28 33% S2 18/19 4 4 5% 3 kannen, Westerwald scherf W 3 10 7 20 24% 8 scherven van een object AHT-1-1, AHT-1-2 Subtotaal 26 27 27 5 85 100% 2 1 IW 1 1 3 5 17% kuil Overig 18/19 2 2 7% Koper R 18/19 7 3 1 1 12 41% verschillende potten, steelkom S2 2 2 7% Kruik W 19A 1 1 2 4 8 28% Komfoor, Pijp. Pijpensteel Goedegewagen Gouda, test Subtotaal 9 7 6 7 29 100% AHT-2-1 AHT-2-2 3 1 GL 1 7 2 10 10% kuil IW 15 23 7 1 46 44% Overig 1 1 1% Wervel P 1 1 1% R 17d/18a 10 4 6 2 22 21% Kom, komfoor, AHT-3-1 S2 3 3 3% W 11 11 10% Pijp W 2 9 11 10% 3 testjes Subtotaal 28 39 20 18 105 100% 4 1 FA/MA 1 1 3% 9 stukken van 1 schaal (?) kuil GL 1 3 3 7 19% Inktpotten, flessen AH-Gl-1 (?), AH-Gl-2/3 IW 3 1 4 5 13 35% Societe Ceramique Overig 1 1 3% Griffel 26 SAGA-rapport 3: 25 jaar amateurarcheologie in Apeldoorn
Vondstenlijst Project Oranjerie Code AHT Datum Sep/Nov 1992 Locatie Apeldoorn Apeldoorn Oranjerie Onderdeel Put Vlak Baksel Datering Aantal Gewicht Details Bijzondere vondsten Rand Wand Bodem Overig Totaal Perc. Ttl. Prc P 1 1 3% R 18/20a 4 8 12 32% Kom, melkkan, schaal, test, kachelpan AHT-4-1, AHT-4-2, AHT-4-3, AHT-4-4, AHT-4-5, AHT-4-6 S2 1 1 3% W 1 1 3% RINCE, GOU W 0 0% Subtotaal 8 5 4 19 37 100% 5 1 GL 1 1 2 20% Wijnfles kuil Overig 1 1 10% P 1 1 10% R 2 1 2 5 50% Melkkan, binnen geel AHT-5-1 W 1 1 10% Subtotaal 3 3 0 4 10 100% Waarneming 6 R 2 2 100% Subtotaal 0 0 0 2 2 100% Waarneming 7 IW 1 2 3 23% R 1 3 1 5 38% kachelpan, komfoor S1 1 1 8% S2 2 2 15% W 2 2 15% Pijp compleet. Gekroonde TM en gekroonde 2 Subtotaal 3 5 3 2 13 100% Waarneming 9 IW 1 1 14% Overig 1 1 14% Koper (stuk gasleiding?) SAGA-rapport 3: 25 jaar amateurarcheologie in Apeldoorn 27
Vondstenlijst Project Oranjerie Code AHT Datum Sep/Nov 1992 Locatie Apeldoorn Apeldoorn Oranjerie Onderdeel Put Vlak Baksel Datering Aantal Gewicht Details Bijzondere vondsten Rand Wand Bodem Overig Totaal Perc. Ttl. Prc R 2 2 29% 2 schenklippen, test S2 1 1 14% zeer dik zoutglazuur W 2 2 29% AHT-9-1 Subtotaal 0 3 0 4 7 100% Waarneming 10 Overig 5 5 42% knoop, stuk marmer (figuurtje met cijfer 5), 3 lood P 1 1 2 17% IW 1 1 1 3 25% Petrus Regout Maastricht (deel) R 1 1 8% W 1 1 8% pijpensteel Subtotaal 1 2 2 7 12 100% Waarneming 11 GL 1 1 8% In elkaar gesmolten G 1 1 8% R 3 3 25% S2 1 1 8% 0 0% Subtotaal 0 5 0 1 6 100% Waarneming 12 IW 2 3 2 7 41% Societe Ceramique Maastricht, made in Holland P 1 1 6% Eierdop 28 SAGA-rapport 3: 25 jaar amateurarcheologie in Apeldoorn
Vondstenlijst Project Oranjerie Code AHT Datum Sep/Nov 1992 Locatie Apeldoorn Apeldoorn Oranjerie Onderdeel Put Vlak Baksel Datering Aantal Gewicht Details Bijzondere vondsten Rand Wand Bodem Overig Totaal Perc. Ttl. Prc S2 3 3 18% P.H?, SCHIE; andere ASSAU W 1 1 6% pijp 2 FA/MA 1 1 6% blauw Overig 1 1 6% dikke scherven, Romeins aandoend S1 14/15 1 1 2 12% Handgeknepen voet W 17 1 1 6% Pijpensteel, zeer dik 0 0% Subtotaal 3 1 4 9 17 100% Waarneming 13 G 2 2 20% AHT-13-2, AHT- 13-3 S2 1 1 2 20% AHT-13-1 R 1 1 10% grote pot, glazuurspetters Subtotaal 3 1 1 0 5 100% AHT-13-4 Waarneming 14 GL 1 1 8% IW 2 2 15% Juskom, Petrus Regout FA/MA 1 1 8% S1 5 1 6 46% drinkschaaltje AHT-14-1 S2 1 1 8% Westerwald W 1 1 8% pijp, grote kop hielmerk grkr. I.M> W 1 1 8% Subtotaal 0 9 3 1 13 100% Waarneming 15 G 15? 1 1 8% IW 1 1 8% FA/MA 2 1 3 23% AHT-15-1 Overig 1 1 8% Sintel R 1 1 2 4 31% S1 2 2 15% Subtotaal 4 4 3 1 12 100% SAGA-rapport 3: 25 jaar amateurarcheologie in Apeldoorn 29
Vondstenlijst Project Oranjerie Code AHT Datum Sep/Nov 1992 Locatie Apeldoorn Apeldoorn Oranjerie Onderdeel Put Vlak Baksel Datering Aantal Gewicht Details Bijzondere vondsten Rand Wand Bodem Overig Totaal Perc. Ttl. Prc Totaal FA/MA 4 4 3 5 16 5% G 2 1 1 0 4 1% GL 3 6 12 6 27 8% IW 27 31 26 9 93 26% Overig 13 13 4% P 2 2 3 3 10 3% R 37 30 15 15 97 28% S1 1 8 2 0 11 3% S2 6 8 1 5 20 6% W 6 21 10 24 61 17% Totaal 88 111 73 80 352 100% 30 SAGA-rapport 3: 25 jaar amateurarcheologie in Apeldoorn
Vondstenlijst Project Oranjerie, opgraving Nieuwstraat Code NWS (Nieuwstraat) Datum Sep/Nov 1992 Locatie Apeldoorn Apeldoorn Oranjerie Put Vlak Baksel Datering Onderdeel Aantal Gewicht Details Bijzondere vondsten Rand Wand Bodem Overig Totaal Perc. Totaal Perc. 0 0 G-KP 13/14 1 1 17% kogelpot grijs Overig 1 1 17% ijzer R-KP 10/13 3 3 50% kogelpot rood S1 1 1 17% Siegburg Subtotaal 4 1 1 6 100% 1 1 FA/MA 1 1 4% tegel G 1 1 4% G-KP 12-14 3 3 11% Huttenleem 5 5 18% Overig 12 12 43% houtskool (4), bot (3), ijzeroer, veldkei, baksteen (2) P 19 1 1 4% Pijp R-KP 10-12 1 1 4% R 1 1 2 7% test S1 13d-14a 1 1 4% W-Pingsdorf 11 1 1 4% Pingsdorf oranje verf Subtotaal 1 7 1 19 28 100% 2 0 G 1 1 4% G-KP 11-14 3 3 11% Overig 1 1 4% Baksteen Huttenleem 2 2 7% R 1 2 1 4 14% Kachelpan,deksel R-KP 1 1 2 7% S1 14 1 1 4% S2 17bc & 19-20 2 2 7% Baardman, bitterwater fles W 3 3 11% Pijp (vogelkop) Subtotaal 2 10 1 6 19 100% 2 1 G-KP 11-12 1 1 3% Overig 9 9 31% hout (salix), houtskool, slak Huttenleem 7 7 24% Paffrath 12 1 1 3% R-KP 10-12 7 7 24% S5 13b 1 1 3% W 2 2 7% W-Pingsdorf 11 1 1 3% Subtotaal 12 16 29 100% 3 0 G-KP 11-12 1 1 17% SAGA-rapport 3: 25 jaar amateurarcheologie in Apeldoorn 31