Zoeken naar leven Jouw werkbladen In NEMO Mijn naam: Mijn school: Ik zit in groep: Ontdek zélf hoe de wereld werkt! Zoeken naar leven Groep 7-8 Leerlingen In NEMO versie 10-2013 1
Zoeken naar leven Wat is leven, wat is dood en wat is levenloos? Jij leeft, een plant leeft en een hond ook. Een steen leeft niet. Maar leeft een robot? Wat is leven eigenlijk? Hoe is het ooit begonnen op aarde? Is er leven in de rest van het heelal en hoe zoeken we daarnaar? Ontdek de antwoorden op deze vragen in de tentoonstelling Zoeken naar leven. Deze tentoonstelling gaat over leven, toch vind je hier geen levende dieren of planten. Je ziet wel delen van een dier of van een plant, bijvoorbeeld een skelet of een stukje tak. Veel plezier! Dit heb je nodig in NEMO! Plattegrond Plattegrond van NEMO 1 Wat is leven? 2 Is dit leven? 3 Oernieuws 4 Leven in de ruimte? 5 De levende planeet 6 Ruimtefiets 7 Meteorieten! Zoeken naar leven Groep 7-8 Leerlingen In NEMO versie 10-2013 2
Filmzaal NEMO Theater Plattegrond van NEMO Columbus Foyer (beperkt open) Op deze plattegrond kun je zien waar je moet zijn om een werkblad te kunnen invullen. De nummers op de plattegrond staan ook op de werkbladen. Waterrijk Ga naar verdieping 3 om de opdrachten te doen. Ballenfabriek Krachtpatsers Zoeken naar leven Water kracht 1 2 3 4 5 6 7 Wat is leven? Is dit leven? Oernieuws Leven in de ruimte? De levende planeet Ruimtefiets Meteorieten! Glazen Balzaal bereikbaar via verdieping 1 Café Renzo Piano Kluisjes Theater Verdieping 1 naar Glazen Balzaal Science Live Workshopruimtes Ruimte douche Codenaam: DNA Kaart controle Fenomena Kettingreactie Fenomena NEMO Theater Columbus Foyer (beperkt open) Vermakelijke Wetenschap Lumière Filmzaal Waterrijk Zoeken naar leven verdieping 2 Waterklok Science Shop Centrale Kassa Da Vinci Hal Zaal Entree Waterwiel BG verdieping 1 verdieping 2 verdieping 3 Techno Lab Krachtpatsers Water kracht You, Me, Electricity Teen Facts Wonder Lab Teen Facts Smart Technology Innovatiezaal Reis door de Geest verdieping 4 Fototentoonstelling Café Dakterras Dakpanorama Fototentoonstelling naar de kade verdieping 5 Zoeken naar leven Groep 7-8 Leerlingen In NEMO versie 10-2013 3
1 Wat is leven? Leeft een auto? Een auto leeft wel / niet, want Maak de vragen en bekijk de twee filmpjes. Welke kinderen vertellen het beste wat leven is? De kinderen in... het eerste filmpje. het tweede filmpje.! Mensen en dieren leven. Ze hebben eten en water nodig. Dan kunnen ze groeien, rennen en kinderen krijgen. Ook planten groeien en maken nieuwe plantjes met water, aarde en zonlicht. Auto s en vliegtuigen bewegen en hebben brandstof nodig, maar zij leven niet. Ze kunnen zichzelf niet voortplanten. Ook kunnen ze zichzelf niet in leven houden. De kinderen in het eerste filmpje vertellen het beste wat leven is. Leeft alles dat beweegt? Ja / Nee, want Beweegt alles dat leeft? Ja / Nee, want Zoeken naar leven Groep 7-8 Leerlingen In NEMO versie 10-2013 4
2 Is dit leven? Zijn de objecten dood? Of zijn ze levenloos? Zoek onderstaande objecten en omcirkel of je denkt dat ze dood of levenloos zijn. dit robotreptiel is dood / levenloos, omdat dit sponsdier is dood / levenloos, omdat Het robotreptiel leeft niet, hij is levenloos. Hij kan wel bewegen. Ook kan hij zien, horen en ruiken. Dit doet hij met speciale sensoren. Zo botst hij niet tegen muren op en kan hij reageren op zijn omgeving. Een sponsdier is een dier, nu is het dood. Zijn hele leven leeft het sponsdier op een vaste plek op de bodem van de zee. Hij eet door water met eetbare deeltjes naar binnen te zuigen. Sponsdieren waren de allereerste dieren op aarde, 750 miljoen jaar geleden. In Nederland leven wel 35.000 soorten dieren. Dit lijkt heel veel maar het is maar een klein deel van het aantal soorten dieren op aarde dat we kennen. Wetenschappers denken dat er wel 10 miljoen verschillende soorten levensvormen op aarde zijn. Zoeken naar leven Groep 7-8 Leerlingen In NEMO versie 10-2013 5
3 Oernieuws De eerste levensvormen op aarde waren: bacteriën mensen dinosauriërs Draai aan de hendel en zet hem op 3,5 miljard jaar geleden. Kijk op de band naar het oernieuws dat daarbij hoort. Wat weet je nu? De eerste levensvormen op aarde waren: bacteriën mensen dinosauriërs Toen de aarde er eenmaal was, duurde het een miljard jaar voordat het eerste leven ontstond. Dat lijkt lang, maar de aarde was toen heel heet en moest eerst afkoelen. Het eerste leven op aarde was de bacterie. Bacteriën zijn kleine eencellige organismen. Met het blote oog kun je ze niet zien, daar heb je een microscoop voor nodig. Hoe ze precies zijn ontstaan weten wetenschappers nog niet. Ongeveer 540 miljoen jaar geleden ontstonden insecten, vissen, reptielen en dinosauriërs. Nog veel later ontstond pas de mens. Sommige bacteriën kunnen je ziek maken, maar er zijn veel voor de mens belangrijke bacteriën. Wist je dat er ook bacteriën zijn die je kunt eten? In yoghurt en kwark zitten eetbare bacteriën. Zoeken naar leven Groep 7-8 Leerlingen In NEMO versie 10-2013 6
4 Leven in de ruimte Is er buitenaards leven? ja nee Raak de raket Phoenix aan en kijk naar het filmpje van de marslander. Wat weet je nu? Wat is er op Mars? vloeibaar water bevroren water Om erachter te komen of er buitenaards leven is, gaan wetenschappers op zoek in het heelal. Ze kijken vanaf de aarde de ruimte in en sturen robots naar Mars. Water is heel belangrijk voor het leven op aarde. Wetenschappers denken dat als er buitenaards leven bestaat, het ook water nodig heeft. Daarom zoeken ze op Mars naar water. Er is al bevroren water gevonden, maar nog geen leven. Bij welke temperatuur bevriest water? Zoeken naar leven Groep 7-8 Leerlingen In NEMO versie 10-2013 7
5 De levende planeet Hoe ziet een alien eruit als er heel weinig water op zijn planeet is? het buitenaards wezen heeft flippers als voeten en handen het buitenaards wezen heeft kamelenvoeten Speel het spel. Je kunt de omstandigheden op de planeet veranderen met de knoppen. Verander de hoeveelheid water op de planeet. Zet de andere knoppen op laag. Wat weet je nu? Als er weinig water op de planeet is, heeft het buitenaards wezen Als er veel water op de planeet is, heeft het buitenaards wezen Als er veel water op zijn planeet is, kan het buitenaards wezen goed zwemmen met zijn flippervormige handen en voeten. Ook heeft hij geen neus maar kieuwen om mee adem te halen, net als vissen op aarde. Op een planeet met weinig water heeft een buitenaards wezen meer aan kamelenvoeten om goed over de droge bodem te lopen. Misschien is het leven alleen op aarde ontstaan. Maar wie weet kan het leven ook op andere planeten ontstaan. Misschien lijken de levende wezens dan helemaal niet op het leven dat we kennen. De omstandigheden, zoals de hoeveelheid water en zuurstof, bepalen hoe het leven eruit ziet. Zoeken naar leven Groep 7-8 Leerlingen In NEMO versie 10-2013 8
6 Ruimtefiets Je fietst nu door de ruimte. Hoeveel tijd heb je in werkelijkheid nodig om het zonnestelsel door te fietsen? 34.000 jaar 13 jaar 4 jaar Zet de stoel in een gemakkelijke positie. Fiets verder dan ons zonnestelsel. Wat weet je nu? Wat is een lichtjaar? Een lichtjaar is... de afstand die licht in één jaar aflegt. een jaar op aarde, 365 dagen. de hoeveelheid licht die we in één jaar op aarde krijgen. De snelheid van licht is het snelste dat wij kennen. Licht verplaatst zich met 300.000 kilometer per seconde. Een lichtjaar is de afstand die het licht in één jaar aflegt. Het licht van een ster die we nu zien, kan van miljoenen of miljarden jaren geleden zijn. Het licht gaat heel snel. Veel sterren staan op een enorme afstand van de aarde. Daardoor doet het licht er heel lang over, voordat het die afstand heeft afgelegd en bij de aarde is. Het licht van een ster die we nu zien, kan van miljoenen of miljarden jaren geleden zijn. Als je op de fiets met een snelheid van 15 kilometer per uur vanaf de zon ons zonnestelsel uit zou fietsen, zou je er ruim 34.000 jaar over doen. Met een raket gaat dat al een stuk sneller. Een raket met een snelheid van 40.000 kilometer per uur doet er nog maar 13 jaar over. Zou je met de snelheid van het licht gaan, 300.000 kilometer per seconde, dan ben je er al in 4 uur. Licht reist met een snelheid van 300.000 kilometer per seconde door het heelal. Hoeveel kilometer legt het licht in één minuut af? In één minuut legt het licht kilometer af. Zoeken naar leven Groep 7-8 Leerlingen In NEMO versie 10-2013 9
7 Meteorieten! Hoe oud is deze meteoriet? 400 jaar oud 40.000 jaar oud 4.650.000.000 jaar oud Je mag deze meteoriet aanraken! Dit een stukje meteoriet. Deze is in 1836 is gevonden in Afrika. Wetenschappers denken dat deze meteoriet lang geleden is afgebroken van een planetoïde. Een planetoïde is een hele grote rots uit het heelal. De hele meteoriet woog wel 21.000 kilogram. Tijdens zijn reis door de dampkring van de aarde is hij kapot gegaan en in heel veel stukken uiteen gevallen. Het stuk dat hier ligt weegt 92 kilogram en is 4,65 miljard jaar oud. Dit is het oudste ding dat je ooit zult aanraken. Wat is daarna het meest oude voorwerp dat je aangeraakt hebt? En hoe oud was dat? Zoeken naar leven Groep 7-8 Leerlingen In NEMO versie 10-2013 10
Colofon Science Center NEMO Het is toegestaan om zonder winstoogmerk het materiaal of delen van het materiaal te kopiëren en te distribueren, zolang vermelding van de herkomst van het materiaal goed is aangegeven. Zoeken naar leven is mede mogelijk gemaakt door de Europese Ruimtevaart organisatie ESA als onderdeel van hun educatieve missie en programma voor het primair en voortgezet onderwijs. ESA is verantwoordelijk voor de ontwikkeling van ruimtevaart in Europa. Auteurs en redactie Science Learning Center, Science Center NEMO Design management Starkx, Groningen Ontwerp en Grafische vormgeving Bloemvis, Groningen Vormgeving en realisatie Sander Visser, Ligaturen grafisch ontwerp Fotografie Tenzij anders vermeld, Daan van Eijndhoven www.digidaan.nl Fotografie pagina 5 Bsited, Hanne Nijhuis Illustraties Henk Stolker Science Center NEMO Oosterdok 2 1011 VX Amsterdam 020 531 31 18 www.e-nemo.nl boekingsbureau@e-nemo.nl Zoeken naar leven Groep 7-8 Leerlingen In NEMO versie 10-2013 11