RAAP-NOTITIE 3965 Plangebied Rosendaalsestraat 437-441 te Arnhem Gemeente Arnhem Archeologisch vooronderzoek: een bureau- en inventariserend veldonderzoek, karterende fase
Colofon Opdrachtgever: J.W. van den Brink Titel: Plangebied Rosendaalsestraat 437-441 te Arnhem, gemeente Arnhem; archeologisch vooronderzoek: een bureau- en inventariserend veldonderzoek, karterende fase Status: eindversie Datum: oktober 2011 Auteurs: E. Goossens MA & M.B.M. Friesen Projectcode: ARRS Bestandsnaam: NO3965_ARRS Projectleider: E. Goossens MA Projectmedewerker: M.B.M. Friesen ARCHIS-vondstmeldingsnummers: niet van toepassing ARCHIS-waarnemingsnummers: niet van toepassing ARCHIS-onderzoeksmeldingsnummer: 47419 Bewaarplaats documentatie: RAAP Oost-Nederland Autorisatie: drs. S.W. Jager Bevoegd gezag: gemeente Arnhem ISSN: 0925-6369 RAAP Archeologisch Adviesbureau B.V. Leeuwenveldseweg 5b 1382 LV Weesp Postbus 5069 1380 GB Weesp telefoon: 0294-491 500 telefax: 0294-491 519 E-mail: raap@raap.nl RAAP Archeologisch Adviesbureau B.V., 2011 RAAP Archeologisch Adviesbureau B.V. aanvaardt geen aansprakelijkheid voor eventuele schade voortvloeiend uit het gebruik van de resultaten van dit onderzoek of de toepassing van de adviezen.
Samenvatting In opdracht van J.W. van den Brink heeft RAAP Archeologisch Adviesbureau in juli 2011 een archeologisch onderzoek uitgevoerd in verband met de uitbreiding van een showroom aan de Rosendaalsestraat in Arnhem (gemeente Arnhem). Doel van het bureauonderzoek was het verwerven van informatie over bekende en verwachte archeologische waarden teneinde een gespecificeerde verwachting op te stellen. Doel van het veldonderzoek was het toetsen van die gespecificeerde archeologische verwachtingen en, indien mogelijk, een eerste indruk geven van de aard, omvang, datering, kwaliteit (gaafheid en conservering) en diepteligging van eventueel aangetroffen archeologische resten. Op basis van het bureauonderzoek is aan het plangebied een hoge verwachting toegekend voor het aantreffen van resten uit alle archeologische tijdvakken met uitzondering van de Nieuwe tijd (Laat Paleolithicum t/m Late Middeleeuwen). Tijdens het veldonderzoek zijn vijf boringen geplaatst. In het gehele plangebied bleek de bodem verstoord tot in de C-horizont. De verstoorde laag bestaat uit grof zand met grind en veel puinfragmenten zoals glas en baksteen. De C-horizont bevindt zich op circa 70 cm -Mv en bestaat uit matig grof zand met grind. In één boring zijn enkele archeologische indicatoren aangetroffen. Het gaat om twee kleine fragmenten grijsbakkend aardewerk. De aardewerkfragmenten zijn afkomstig uit de geroerde bovenlaag (35-45 cm -Mv). Het is daarom niet zeker of aan deze scherven archeologisch belang mag worden toegekend. Aangezien de bodem ter plaatse tot ten minste 50 cm onder het oude maaiveld is verstoord, zullen alleen de diepere archeologische resten nog intact aanwezig zijn. Omdat niet met zekerheid uitgesloten kan worden dat er archeologische resten in het plangebied aanwezig zijn, is in overleg met de gemeente Arnhem (dhr. Van den Berghe, 28-09-2011), besloten dat de bodemontgraving begeleid dient te worden door de afdeling archeologie van de gemeente Arnhem. Hiervoor kan contact opgenomen worden met de heer Van den Berghe (026-377 1534). RAAP-notitie 3965 / eindversie 06-10-2011 [3 ]
1 Inleiding 1.1 Kader In opdracht van J.W. van den Brink heeft RAAP Archeologisch Adviesbureau in juli 2011 een archeologisch onderzoek uitgevoerd in verband met de uitbreiding van een showroom aan de Rosendaalsestraat in Arnhem (gemeente Arnhem). Dit onderzoek diende te worden uitgevoerd omdat realisatie van de plannen zou kunnen leiden tot aantasting of vernietiging van mogelijk aanwezige archeologische resten. Doel van het bureauonderzoek was het verwerven van informatie over bekende en verwachte archeologische waarden teneinde een gespecificeerde verwachting op te stellen. Doel van het veldonderzoek was het toetsen van die gespecificeerde archeologische verwachtingen en, indien mogelijk, een eerste indruk geven van de aard, omvang, datering, kwaliteit (gaafheid en conservering) en diepteligging van eventueel aangetroffen archeologische resten. Op basis van de onderzoeksresultaten en de aard en omvang van de voorgenomen bodemingrepen is vervolgens in hoofdstuk 4 een advies geformuleerd met betrekking tot eventueel archeologisch vervolgonderzoek. 1.2 Administratieve gegevens Het plangebied meet circa 350 m² (figuur 1). Het gebied staat afgebeeld op kaartblad 40B van de topografische kaart van Nederland (schaal 1:25.000). Gemeente: Arnhem Plaats: Arnhem Plangebied: Rosendaalsestraat 437-441 Centrumcoördinaten: 192.239/444.883 ARCHIS-onderzoeksmeldingsnummer: 47419 1.3 Huidige en toekomstige situatie De opdrachtgever heeft het voornemen zijn showroom uit te breiden op het naastgelegen braakliggende terrein. De wijze van fundering van de nieuwbouw is nog niet bekend. Er wordt echter vanuit gegaan dat ter hoogte van de geplande bebouwing de bodemverstoringen dieper reiken dan het archeologisch relevante niveau (i.c. vanaf 30 cm -Mv). 1.4 Onderzoeksopzet en richtlijnen Het onderzoek bestond uit een bureauonderzoek en een karterend veldonderzoek. De volgende vragen hebben richting gegeven aan het onderzoek: - Welke gegevens met betrekking tot archeologische waarden zijn reeds over het plangebied bekend? RAAP-notitie 3965 / eindversie 06-10-2011 [4 ]
- Zijn in het plangebied archeologische waarden aanwezig die (mogelijk) bedreigd worden door de geplande inrichting? - Wat is de gespecificeerde archeologische verwachting en welke onderzoeksmethoden kunnen hiervoor ingezet worden? - Zijn er aanwijzingen voor (grotere) archeologische nederzettingsterreinen? - Indien vindplaatsen worden aangetroffen: wat is de diepteligging, dikte en stratigrafische positie van de archeologische laag waarin de archeologische indicatoren zijn aangetroffen? - Hoe ziet de geologische/bodemkundige opbouw van het plangebied eruit? - Is de bodemopbouw in het plangebied zodanig intact dat archeologisch vervolgonderzoek zinvol is? - Op welke manier dient bij eventuele graafwerkzaamheden met archeologische waarden te worden omgegaan? - Is in het plangebied vervolgonderzoek noodzakelijk en welke methoden zouden hierbij kunnen worden ingezet? Het onderzoek is uitgevoerd volgens de normen van de archeologische beroepsgroep (zie artikel 24 van het Besluit archeologische monumentenzorg). De Kwaliteitsnorm Nederlandse Archeologie (KNA, versie 3.2), beheerd door de Stichting Infrastructuur Kwaliteitsborging Bodembeheer (SIKB; www.sikb.nl), geldt in de praktijk als richtsnoer. RAAP beschikt over een opgravingsvergunning, verleend door de Minister van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap. Zie tabel 1 voor de dateringen van de in dit rapport genoemde geologische en archeologische perioden. Achterin dit rapport is tevens een lijst met gebruikte afkortingen opgenomen en worden enkele vaktermen beschreven (zie verklarende woordenlijst). RAAP-notitie 3965 / eindversie 06-10-2011 [5 ]
2 Bureauonderzoek 2.1 Methoden Het bureauonderzoek is uitgevoerd om een gespecificeerde archeologische verwachting op te stellen. Daartoe zijn reeds bekende archeologische en aardkundige gegevens verzameld en is het grondgebruik in het plangebied in het heden en verleden geïnventariseerd. Geraadpleegd zijn de volgende bronnen: - de database ARCHIS voor de AMK-terreinen, waarnemingen, vondstmeldingen en onderzoeksmeldingen (www.archis.nl); - het Actueel Hoogtebestand Nederland (AHN; www.ahn.nl); - het informatiesysteem Data en Informatie van de Nederlandse Ondergrond (DINO) van TNO- NITG (www.dinoloket.nl); - de gemeentelijke archeologische verwachtingskaart (Boshoven, 2009); - overige literatuur (zie literatuurlijst) en historisch en aardkundig kaartmateriaal (www.watwaswaar.nl). 2.2 Resultaten Aardkundige situatie Geo(morfo)logie en bodem Op de geomorfologische kaart (schaal 1:50.000) is het plangebied niet gekarteerd (www.archis.nl). Op de gemeentelijke archeologische waardenkaart met landschappelijke eenheden maakt het plangebied deel uit van een zogeheten hellingafzettingswaaier (figuur 2). Het AHN-beeld bevestigd dit beeld (www.ahn.nl). De hellingafzettingswaaier bevindt zich aan de voet van de Arnhemse stuwwal en bestaat bodemkundig gezien uit loo- of holtpodzolgronden (met of zonder afdekkend cultuurdek; www.archis.nl, code (c)gy30: grof zand met grind, en met grondwatertrap VII). De gegevens uit de boringen van het DINOLoket sluiten hierop aan. Archeologische vindplaatsen en historische informatie ARCHIS en AMK In ARCHIS enkele staan archeologische vindplaatsen geregistreerd uit de nabije omgeving van het plangebied (straal van 500 m; figuur 3). De belangrijkste heeft betrekking op het klooster Monnikhuizen dat ten noordwesten van het plangebied heeft gestaan (ARCHIS-waarnemingen 18730 en 7013). Op grond hiervan is aan dit terrein de status van terrein van archeologische betekenis gegeven (AMK-nummer 3852). De stichtingsakte van het klooster dateert uit 1342. Aan het einde van de 16e eeuw is het klooster verwoest. Ter hoogte van het plangebied worden overigens geen resten van activiteiten die samenhangen met het klooster verwacht. Twee andere vindplaatsen zijn ten oosten van het plangebied weergegeven. De eerste (ARCHISwaarneming 15426) betreft de vondst van een munt (losse vondst) uit de Romeinse tijd (Severus RAAP-notitie 3965 / eindversie 06-10-2011 [6 ]
Alexander). De andere vindplaats (ARCHIS-waarneming 41284) heeft betrekking op een urn met crematieresten. Verdere gegevens omtrent deze vondst ontbreken. Eerder uitgevoerd onderzoek In 1998 is op circa 200 m ten westen van het plangebied een booronderzoek uitgevoerd (Haarhuis, 1998; onderzoeksmelding 2845). Hieruit is naar voren gekomen dat de bodem ter plaatse tot circa 1 m -Mv is verstoord. Een andere archeologische instelling heeft in 2010 direct ten westen van het terrein een veldonderzoek uitgevoerd (Broeke, 2010). Hierbij zijn evenmin archeologische vondsten. Derhalve is ook voor dit gebied geen vervolgonderzoek bepleit. Historische kaarten De geraadpleegde historische kaarten, de kaart van Van Deventer uit circa 1570, de kadastrale minuut 1832 en de TMK van omstreeks 1850, laten ter hoogte van het plangebied geen bebouwing zien (www.watwaswaar.nl). Het plangebied ligt in het buitengebied tussen de verschillende historische kernen. Er wordt wel landbouwgrond aangegeven, maar er is waarschijnlijk geen sprake geweest van een dik plaggendek. Pas in het midden van de 19e eeuw worden in de nabije omgeving behuizingen weergegeven. Archeologische verwachting Op de archeologische verwachtingskaart van de gemeente Arnhem is aan het plangebied een hoge archeologische verwachting toegekend, (Boshoven, 2009). 2.3 Gespecificeerde archeologische verwachting Alle beschikbare informatie in ogenschouw genomen, kan aan het plangebied een hoge archeologische verwachting worden toegekend voor het aantreffen van archeologische resten uit de periode Laat Paleolithicum t/m Late Middeleeuwen. Op grond van het bestuderen van subrecent kaartmateriaal worden ter plekke geen overblijfselen uit de Nieuwe tijd verwacht. Voor de oudere Steentijd bestaat de kans op het voorkomen op zogeheten extractiekampen. Dit zijn plekken waar jager-verzamelaars slechts gedurende korte tijd verbleven. Hiervan rest tegenwoordig doorgaans niet veel meer dan een strooiing van vuursteen en (eventuele) haardkuilen. Voor de latere Prehistorie en daarna (ruwweg vanaf de Midden Bronstijd) bestaat er de kans op het aantreffen van omvangrijke(re) nederzettingarealen, met woonstalhuizen, bijgebouwen en andere hiermee samenhangende voorzieningen Als prospectiekenmerken van de eventueel aanwezige archeologische resten kunnen worden benoemd: - een aaneengesloten archeologische laag, gekenmerkt door een afwijkende kleur ten opzichte van de eronder en erboven liggende laag; - de aanwezigheid van mogelijk antropogene objecten als houtskool, bot, steen en artefacten (voornamelijk aardewerk en vuursteen) in een matig tot hoge dichtheid (> 40 vondsten groter dan 4 mm per m²); RAAP-notitie 3965 / eindversie 06-10-2011 [7 ]
- de afmetingen van een eventueel jachtkamp zijn klein (< 400 m²); de veronderstelde afmetingen van een langdurig bewoond nederzettingsareaal zijn aanzienlijk groter (> 2.000 m²); eventuele resten bevinden zich naar verwachting direct onder de verstoorde bovenlaag, in de top van de minerale ondergrond. Op grond van de gespecificeerde verwachting werd de volgende onderzoeksmethode opgesteld (SIKB, 2007; Tol e.a., 2004): - een booronderzoek bestaande uit vijf boringen, geplaatst in een driehoeksgrid; - boorkeuze: Edelmanboor met een diameter van 15 cm; - waarnemingsmethode: controle van het opgeboord materiaal ter plekke (opgeboord materiaal indien mogelijk zeven met een zeef met een maaswijdte van 4 mm; - boordiepte tot minimaal 25 cm in de C-horizont van de pleistocene ondergrond. RAAP-notitie 3965 / eindversie 06-10-2011 [8 ]
3 Veldonderzoek 3.1 Methoden Het inventariserend veldonderzoek (IVO) bestond uit een karterend booronderzoek. De onderzoeksmethode voor het veldwerk is bepaald op basis van de resultaten van het bureauonderzoek (gespecificeerde archeologische verwachting) en het protocol inventariserend veldonderzoek uit de KNA versie 3.2 Tijdens het veldonderzoek zijn vijf boringen verricht in een driehoeksgrid (figuur 4). Er is geboord tot maximaal 1,2 m -Mv met een Edelmanboor met een diameter van 15 cm. De boringen zijn lithologisch conform NEN 5104 (Nederlands Normalisatie-instituut, 1989) beschreven en met een meetlint ingemeten. Het opgeboorde materiaal is gezeefd met een zeef met een maaswijdte van 0,4 cm: het zeefresidu is met het blote oog geïnspecteerd op het voorkomen van archeologische indicatoren (zoals houtskool, vuursteen, aardewerk, metaal, bot, verbrande leem en fosfaatvlekken). Er zijn geen monsters genomen. De gehanteerde methode wordt geschikt geacht voor het opsporen van de meeste in dit gebied te verwachten nederzettingsterreinen uit de perioden Laat Paleolithicum t/m Late Middeleeuwen. Deze methode is niet geschikt om verkavelingpatronen, graven en andere zeer lokale archeologische resten in kaart te brengen. 3.2 Resultaten Geologie en bodem In het gehele plangebied bleek de bodem verstoord tot in de C-horizont. Of de verstoorde bovenlaag een (voormalig) plaggendek betreft of anderszins is opgebracht, is niet te bepalen. De verstoorde laag bestaat uit grof zand met grind en veel recente puinfragmenten zoals glas en baksteen. Hieronder bevindt zich op een diepte van circa 70 cm de C-horizont. Deze bestaat eveneens uit matig grof zand met grind. Gelet op de samenstelling kan deze laag geclassificeerd worden als smeltwaterafzettingen, hetgeen overeenkomt met de gegevens van het bureauonderzoek. Archeologie In één van de vijf boringen zijn tijdens het veldonderzoek enkele archeologische indicatoren aangetroffen (boring 2). Het gaat om twee kleine fragmenten grijsbakkend aardewerk. De aardewerkfragmenten zijn afkomstig uit de geroerde/opgebrachte bovenlaag (35-45 cm -Mv). Het is daarom niet zeker of aan deze scherven archeologisch belang mag worden toegekend. Voorts is vastgesteld dat ter plekke de bodem is verstoord tot in de C-horizont. Hieruit kan worden afgeleid dat de bodem ter plaatse tot ten minste 50 cm onder het oude maaiveld is verstoord. Hierdoor zullen alleen de diepere archeologische resten nog intact aanwezig zijn. RAAP-notitie 3965 / eindversie 06-10-2011 [9 ]
4 Conclusies en aanbevelingen 4.1 Conclusies Op basis van de onderzoeksresultaten wordt geconcludeerd dat bij de realisering van de plannen het onzeker is dat er geen archeologische waarden zullen worden verstoord. De vondst van enkele scherven grijsbakkend aardewerk kan duiden op de aanwezigheid van archeologische resten uit de Late Middeleeuwen. Ze zijn echter aangetroffen in de verstoorde/opgebrachte bovengrond; ze kunnen dus ook van elders afkomstig zijn. 4.2 Aanbevelingen Omdat niet met zekerheid uitgesloten kan worden of er archeologische resten in het plangebied aanwezig zijn, is in overleg met de gemeente Arnhem (dhr. Van den Berghe, 28-09-2011), besloten dat de bodemontgraving begeleid dient te worden door de afdeling archeologie van de gemeente Arnhem. Hiervoor kan contact opgenomen worden met de heer Van den Berghe via 026-3771534. RAAP-notitie 3965 / eindversie 06-10-2011 [1 0 ]
Literatuur Boshoven, E.H., 2009. Archeologische verwachtingskaart Arnhem-Noord. BAAC-rapport 05.357. BAAC bv, Deventer. Broeke, Ten, E.M., 2010. Archeologisch bureauonderzoek en verkennend booronderzoek Klarendalseweg 193-194 te Arnhem in de gemeente Arnhem. Econsultancy Archeologisch Rapport 10085899. Econsultancy bv, Doetinchem. Haarhuis, H.F.A., 1998. Terrein voormalige Menno van Coehoornkazerne: gemeente Arnhem: verslag archeologisch proefonderzoek. RAAP briefverslag 66.011. RAAP Archeologisch Adviesbureau Amsterdam. Nederlands Normalisatie-instituut, 1989. Nederlandse Norm NEN 5104, Classificatie van onverharde grondmonsters. Nederlands Normalisatie-instituut, Delft. Tol, A., P. Verhagen, A. Borsboom & M. Verbruggen, 2004. Prospectief boren; een studie naar de betrouwbaarheid en toepasbaarheid van booronderzoek in de prospectiearcheologie. RAAP-rapport 1000. RAAP Archeologisch Adviesbureau, Amsterdam. Gebruikte afkortingen AHN AMK ARCHIS DINO KNA -Mv NITG SIKB TMK TNO Actueel Hoogtebestand Nederland Archeologische MonumentenKaart ARCHeologisch Informatie Systeem Data en Informatie van de Nederlandse Ondergrond Kwaliteitsnorm Nederlandse Archeologie beneden maaiveld Nederlands Instituut voor Toegepaste Geowetenschappen Stichting Infrastructuur Kwaliteitsborging Bodembeheer Topografische Militaire Kaart Toegepast Natuurwetenschappelijk Onderzoek Verklarende woordenlijst afzetting Neerslag of bezinking van materiaal. antropogeen Ten gevolge van menselijk handelen (door mensen gemaakt/veroorzaakt). RAAP-notitie 3965 / eindversie 06-10-2011 [1 1 ]
artefact Alle door de mens gemaakte of gebruikte voorwerpen. C-horizont Horizont die niet (of weinig) is veranderd door bodemvorming; het oorspronkelijke moedermateriaal. cultuurdek 30 tot 50 cm dikke cultuurlaag, soms opgebracht (vergelijkbaar met een es, maar minder dik), soms ontstaan door diepploegen. cultuurlaag Bodemhorizont met sporen van menselijke activiteiten (schopsteken, artefacten), echter zonder duidelijke bewoningssporen. grondwatertrap Traject tussen de gemiddeld hoogste en de gemiddeld laagste grondwaterstand. horizont Een bodemlaag waarin zich bepaalde bodemkundige processen afspelen. lithologisch Het sedimentaire gesteente (ook klei, zand, e.d.) betreffend (bijv. korrelgrootte). nederzetting(sterrein) Woonplaats; de aard en samenstelling van het in het veld aangetroffen sporen en materiaal wordt geïnterpreteerd als resten van bewoning in het verleden. podzol Bodem met een uitspoelingslaag (E-horizont) en een inspoelingslaag (B-horizont). Het proces van het uitlogen van de E-horizont en de vorming van een B-horizont door inspoeling van amorfe humus en ijzer wordt podzolering genoemd. Prehistorie Dat deel van de geschiedenis waarvan geen geschreven bronnen bewaard zijn gebleven. Overzicht van figuren, tabellen en bijlagen Figuur 1. Ligging van het plangebied (rood omlijnd); inzet: detail en ligging in Nederland (ster). Figuur 2. Projectie van het plangebied op de archeologische waardenkaart met landschappelijke eenheden van de gemeente Arnhem (Boshoven, 2009). Figuur 3. Ligging van het plangebied met de archeologische data uit ARCHIS (vindplaatsen, onderzoeken en AMK-monumenten). Figuur 4. Boorpuntenkaart. Tabel 1. Geologische en archeologische tijdschaal. Bijlage 1. Boorbeschrijvingen. RAAP-notitie 3965 / eindversie 06-10-2011 [1 2 ]
191 192 193 Arnhemse Allee 194 Moscowa Alteveer Geitenkamp Woonwijk in aanleg 446 446 K l a r e n b e e k Rosendaalseweg Bronbeek N784 S o n s b e e k ARNHEM 444 445 Kaartgegevens: OpenStreetMap.org onder CC-BY-SA 2.0 licentie, 2011 Mandelabrug Sonsbeekweg Jansbuitensingel Trans Musis Sacrum Klarendal Johan de Wittlaan 't Broek Raapopseweg Velperweg Voetiuslaan Veiling IJssellaan Oude Zevenaarseweg Presikhaaf 445 444 191 192 193 194 8 Velperweg Figuur 1. Ligging van het plangebied (rood omlijnd); onder: detail en ligging in Nederland (ster).
192000 192500 444500 445000 445500 445500 445000 444500 0 100 200 300 400 500 2011 m 1:10.000 TE1/arrs_figs_te1 192000 192500 Figuur 2. Projectie van het plangebied op de archeologische waardenkaart met landschappelijke eenheden van de gemeente Arnhem (Boshoven, 2009).
192000 445000 445500 192000 192500 2011 445000 445500 Klarendal 444500 445000 Velperweg 444500 445000 192000 TE1/arrs_figs_te1 Figuur 3. Ligging van het plangebied met de archeologische data uit Archis (vindplaatsen, onderzoeken en AMK-monumenten). overig legenda ARCHIS vindplaats waarnemingsnummer AMK-terreinen meldingsnummer onderzoeksmeldingen 192500 192000 500 400 300 1:10.000 0 m 200 100 Figuur 3. Ligging van het plangebied met de archeologische data uit Archis (vindplaatsen, onderzoeken en AMK-monumenten). monumentnummer AMK-monument overig grens plangebied AMK-terreinen 500 1:10.000
192200 192220 192240 192260 192280 444900 444920 444920 444900 3 444880 444860 4 5 1 2 444880 444860 444840 legenda boring 444840 3 boorpuntnummer 0 10 20 30 40 grens plangebied 2011 m 1:750 TE1/arrs_figs 192200 192220 192240 192260 192280 Figuur 4. Boorpuntenkaart.
Geologische perioden Archeologische perioden Tijdvak Chronozone Datering Tijdperk Datering Holoceen Laat Subatlanticum Vroeg Subatlanticum Subboreaal Atlanticum Boreaal Preboreaal Weichselien Pleniglaciaal Laat Glaciaal Laat Midden Late Dryas Allerød Vroege Dryas Bølling Vroegste Dryas Denekamp Hengelo - 1150 na Chr. - 0-450 voor Chr. - 3700-7300 - 8700-9700 - 11.050-11.500-12.000-12.500-13.500-30.500-60.000 Prehistorie Nieuwste tijd (=Nieuwe tijd C) Nieuwe tijd Middeleeuwen Romeinse tijd IJzertijd Bronstijd Neolithicum (Nieuwe Steentijd) Mesolithicum (Midden Steentijd) B A Laat Vol Vroeg Laat Midden Vroeg Laat Midden Vroeg Laat Midden Vroeg Laat Midden Vroeg Laat Midden Vroeg Laat Jong B Jong A Ottoons Karolingisch Merovingisch laat Merovingisch vroeg - 1795-1650 - 1500-1250 - 1050-900 - 725-525 - 450-270 - 70 na Chr. - 15 voor Chr. - 250-500 - 800-1100 - 1800-2000 - 2850-4200 - 4900/5300-6450 - 8640-9700 - 12.500-16.000-35.000 Pleistoceen Vroeg Vroeg Glaciaal Moershoofd Odderade Brørup - 71.000 Paleolithicum (Oude Steentijd) Midden Eemien Saalien II Oostermeer Saalien I Belvedère/Holsteinien Glaciaal x Holsteinien Elsterien - 114.000-126.000-236.000-241.000-322.000-336.000-384.000-416.000 Oud - 250.000 463.000 tabel1_standaard_geobioarcheo_raap_2010 Tabel 1. Geologische en archeologische tijdschaal. RAAP-notitie 3965 / eindversie 06-10-2011 [1 7 ]
Bijlage 1. Boorbeschrijvingen RAAP-notitie 3965 / eindversie 06-10-2011 [1 8 ]
boring: ARRS-1 datum: 8-7-2011, provincie: Gelderland, gemeente: Arnhem, opdrachtgever: j.w. van den brink, uitvoerder: RAAP Oost 0 cm -Mv Lithologie: zand, zwak siltig, matig grindig, donkerbruingrijs, matig grof Bodemkundig: interpretatie: verstoord Archeologie: veel fragmenten bouwpuin (onbepaald) 75 cm -Mv Lithologie: zand, zwak siltig, matig grindig, lichtgeelgrijs, matig grof Bodemkundig: C-horizont, enkele Fe-vlekken Einde boring op 100 cm -Mv boring: ARRS-2 datum: 8-7-2011, provincie: Gelderland, gemeente: Arnhem, opdrachtgever: j.w. van den brink, uitvoerder: RAAP Oost 0 cm -Mv Algemeen: aard ondergrens: abrupt (<0,3 cm) Lithologie: zand, zwak siltig, matig grindig, donkerbruingrijs, matig grof Bodemkundig: interpretatie: verstoord Archeologie: enkel fragment aardewerk, veel fragmenten bouwpuin (onbepaald) 70 cm -Mv Algemeen: aard bovengrens: abrupt (<0,3 cm) Lithologie: zand, zwak siltig, sterk grindig, lichtgeelgrijs, matig grof Bodemkundig: C-horizont, enkele Fe-vlekken Einde boring op 100 cm -Mv boring: ARRS-3 datum: 8-7-2011, provincie: Gelderland, gemeente: Arnhem, opdrachtgever: j.w. van den brink, uitvoerder: RAAP Oost 0 cm -Mv Lithologie: zand, zwak siltig, matig grindig, donkerbruingrijs, matig grof Bodemkundig: enkele Fe-vlekken, interpretatie: verstoord Archeologie: veel fragmenten bouwpuin (onbepaald) 60 cm -Mv Lithologie: zand, zwak siltig, matig grindig, bruingrijs, matig grof Bodemkundig: interpretatie: verstoord Archeologie: fragmenten bouwpuin (onbepaald) 70 cm -Mv Lithologie: zand, zwak siltig, matig grindig, lichtgeelgrijs, matig grof Bodemkundig: C-horizont, enkele Fe-vlekken Einde boring op 90 cm -Mv boring: ARRS-4 datum: 8-7-2011, provincie: Gelderland, gemeente: Arnhem, opdrachtgever: j.w. van den brink, uitvoerder: RAAP Oost 0 cm -Mv Lithologie: zand, zwak siltig, matig grindig, donkerbruingrijs, matig grof Bodemkundig: interpretatie: verstoord Archeologie: veel fragmenten bouwpuin (onbepaald) Einde boring op 120 cm -Mv 1
boring: ARRS-5 datum: 8-7-2011, provincie: Gelderland, gemeente: Arnhem, opdrachtgever: j.w. van den brink, uitvoerder: RAAP Oost 0 cm -Mv Lithologie: zand, zwak siltig, matig grindig, donkerbruingrijs, matig grof Bodemkundig: interpretatie: verstoord 60 cm -Mv Lithologie: zand, zwak siltig, matig grindig, bruingrijs, matig grof Bodemkundig: interpretatie: verstoord 70 cm -Mv Lithologie: zand, zwak siltig, matig grindig, lichtgeelgrijs, matig grof Bodemkundig: C-horizont, enkele Fe-vlekken Einde boring op 100 cm -Mv 2