Archeo(rapport!296!!! Het! archeologisch! onderzoek! in! de! pastorij! van! het! begijnhof!te!herentals!

Transcriptie

1 Archeo(rapport296 Het archeologisch onderzoek in de pastorij van het begijnhofteherentals VanessaVanderGinst&MaartenSmeets Kessel(Lo,2015 StudiebureauArcheologiebvba

2

3 Archeo(rapport296 Het archeologisch onderzoek in de pastorij van het begijnhofteherentals VanessaVanderGinst&MaartenSmeets Kessel(Lo,2015 StudiebureauArcheologiebvba

4

5 Colofon Archeo(rapport296 HetarcheologischonderzoekindepastorijvanhetbegijnhofteHerentals Opdrachtgever: HEstateNV Projectleiding: MaartenSmeets Leidinggevendarcheoloog: VanessaVanderGinst Auteurs: VanessaVanderGinst MaartenSmeets Foto sentekeningen: StudiebureauArcheologiebvba(tenzijandersvermeld) Opalleteksten,foto sentekeningengeldteenauteursrecht.zondervoorafgaandelijkeschriftelijke toestemming van Studiebureau Archeologie bvba mag niets uit deze uitgave worden vermenigvuldigd, bewerkt en/of openbaar gemaakt, hetzij door middel van webpublicatie, druk, fotokopie,microfilmofopwelkeanderewijzeook. D/2015/12.825/39 StudiebureauArcheologiebvba JozefWautersstraat6 3010KesselULo tel:0474/ fax:016/ ,StudiebureauArcheologiebvba

6

7 Administratievefiche Site HerentalsUBegijnhofpastorij Locatie ProvincieAntwerpen,Herentals,Burchtstraat7 Oppervlakteprojectgebied 148m² Kadastergegevens Afdeling2:SectieG:perceelsnummer:55L Opdrachtgever HEstateNV,Nederrij2/2,2200Herentals Vergunningsnummer 2015/095 Vergunningshouder VanessaVanderGinst Bijzonderevoorwaarden Bijzonderevoorwaardenbijdevergunningvoor een archeologische opgraving: Herentals, Burchtstraat7,Pastorij(Begijnhof) Termijnveldwerk 31maart2015 Aardvandebedreiging Uitgravinginhethelegebouwtotopeendiepte van30cmonderhetvloerniveau. Archeologischeverwachting Projectgebiedgelegenbinnendepastorijvanhet begijnhofteherentals Wetenschappelijkebegeleiding Geen

8

9 HetarcheologischonderzoekindepastorijvanhetbegijnhofteHerentals Inhoudstafel Inhoudstafel p.1 Hoofdstuk1 Inleiding p.3 1.1Algemeen p.3 1.2Beschrijvingvanhetonderzoeksgebied p.3 1.3Onderzoeksopdrachtenvraagstellingen p.5 Hoofdstuk2 Historischeachtergrond p.7 2.1DeCentraleArcheologischeInventaris p.7 2.2Historischegegevens p.8 2.3Cartografischegegevens p.9 Hoofdstuk3 Werkmethode p.13 Hoofdstuk4 Analyse p.15 Hoofdstuk5 Synthese p Interpretatieendatering p Beantwoordingonderzoeksvragen p Samenvatting p.23 Bijlagen p.25 Bijlage1:Sporeninventaris p.27 Bijlage2:Fotoinventaris p.29 1

10 HetarcheologischonderzoekindepastorijvanhetbegijnhofteHerentals 2

11 HetarcheologischonderzoekindepastorijvanhetbegijnhofteHerentals Hoofdstuk1 Inleiding 1.1Algemeen In het kader van de restoratie van de voormalige pastorij in het begijnhof te Herentals met vernieuwing van de vloer heeft Onroerend Erfgoed een archeologische opgraving opgelegd (vergunningsnummer2015/095).hetveldwerkwerduitgevoerddoorstudiebureauarcheologiebvba op31maart Beschrijvingvanhetonderzoeksgebied DevoormaligepastorijvanhetbegijnhofinHerentalsligtindeBurchtstraat,tennoordenvanhet begijnhof (fig. 1.1) en is kadastraal gekend als afdeling 2, sectie G, perceel 55L (fig. 1.2). GeoU archeologischgezienishetprojectgebiedgesitueerdindekempen(fig.1.3). Fig.1.1:Uittrekselvandetopografischekaartmetsitueringvanhetprojectgebied( Databank OndergrondVlaanderen). 3

12 HetarcheologischonderzoekindepastorijvanhetbegijnhofteHerentals Fig.1.2:Uittrekselvanhetkadasterplanmetsitueringvanhetprojectgebied( CADGIS). 4

13 HetarcheologischonderzoekindepastorijvanhetbegijnhofteHerentals Fig.1.3:SitueringvanhetprojectgebiedbinnendeverschillendeVlaamsearcheoregio s Onderzoeksopdrachtenvraagstellingen Bijhetarcheologischonderzoekmoetenvolgensdebijzonderevoorwaardenminimaaldevolgende onderzoeksvragenbeantwoordworden: UWatisdeaard,omvang,dateringenconservatievandeaangetroffenresten? UHoeisdeopbouwvandechronologievandeaanwezigearcheologischeresten? UWatisderelatietussendebestaandepandenenhetaanwezigarcheologischerfgoed? U Welke specifieke activiteiten hebben in het onderzoeksgebied plaatsgevonden? Wat zijn de materiëleaanwijzingenhiervoor?passendezeindehistorischecontextvandelocatie? U Wat zeggen de aangetroffen vondsten over de welstand, levenswijze, sociale, economische en cultureleachtergrondvandebewonersvanhetplangebiedgedurendehungebruiksperiode? U Levert het organische en anorganische vondstmateriaal nieuwe inzichten inzake ontstaansu en bewoningsgeschiedenisvandesite,eventueelookoverdemateriëlecultuur? UUitwelkeperiodedaterendevondsten?Kanereenfunctioneleinterpretatieaangegevenworden? UWatisdedateringensamenstellingvandeaangetroffenophogingslagen? U Hoe kaderen de resultaten van dit onderzoek binnen onze kennis van ontwikkeling van het begijnhofenvandepastorijinhetbijzonder? U Op welke manier bevestigen of weerleggen de resultaten van het archeologisch onderzoek de conclusiesuithetbouwhistorischonderzoek? U Zijn er aanbevelingen te doen naar de verdere restauratie van het pand zelf of naar eventueel toekomstigonderzoekopaanpalendezones? 1 5

14 HetarcheologischonderzoekindepastorijvanhetbegijnhofteHerentals 6

15 HetarcheologischonderzoekindepastorijvanhetbegijnhofteHerentals Hoofdstuk2Historischeachtergrond 2.1Decentralearcheologischeinventaris DevoormaligepastorijvanhetbegijnhofvanHerentals(CAI113147)isopgenomenindeCentrale Archeologische Inventaris (CAI) (fig. 2.1). Het begijnhof en de SintUCatharinakerk zijn gekend als vindplaatscai Fig.2.1:UittrekseluitdeCAImetcentraalhetprojectgebied 2. CAI verwijst naar het tracé van de 17 de Ueeuwse stadsomwalling, met de mogelijke overblijfselenvandefloristorendiedeeluitmaaktevandestadsomwalling(cai100577)envande Zandpoort (CAI ). CAI is een deel van het tracé van de laatmiddeleeuwse stadsomwalling,zoalsookopdeferrariskaarttezien.cai101036isdeplaatsvaneenaardenwaldie eenrestantzouzijnvandemiddeleeuwsestadsomwallingendieaanslootopdebovenpoort. In de omgeving zijn tevens enkele historische gebouwen en structuren geregistreerd: het laatmiddeleeuwse Minderbroederklooster (CAI ), het laatmiddeleeuwse SintU Elizabethgasthuis(CAI113145),eenhoutenschorsUofwalmolenuitde16 de eeuw(cai113138),de voormalige stadsbrouwerij (CAI ), De# Luypaert, een huis met laatmiddeleeuwse kern (CAI ),deGroteMarkt32,eenhuismet16 de Ueeuwsekern(CAI105696),tweekapellen(Heilige Kruiskapel en H. Grafkapel) die deel uitmaken van een kruisweg (CAI ), een 17 de Ueeuwse 2 7

16 HetarcheologischonderzoekindepastorijvanhetbegijnhofteHerentals publiekewaterput(cai100578),hetlaatmiddeleeuwskloosterdernorbertinessen(cai113148),de Augustijn, een huis met een 17 de Ueeuwse kern (CAI ), de mogelijke resten van een 16 de U eeuwsesluis(cai105785)enhet17 de UeeuwseAugustijnenkloostereninfirmerie(CAI113204). Tenslotte zijn er ook enkele vindplaatsen van prospectievondsten opgenomen, waaronder een vindplaats van scherven van volmiddeleeuws aardewerk (CAI ), een vindplaats van lithisch materiaaluithetmesolithicum(cai100110)envaneen17 de Ueeuwsemuntschat(CAI102021).CAI verwijst naar een werfcontrole waarbij laatmiddeleeuwse bewoningssporen aangetroffen werden.terhoogtevancai113199tenslottewerden16 de Ueeuwsefunderingenenpostmiddeleeuws aardewerkgevonden. 2.2Historischegegevens HethuidigebegijnhofvanHerentalsisgelegentenzuidenvandepastorijenstrektzichuittussende BurchtstraatendeBegijnenstraat.Hetbegijnhof,deschoolgebouwenindeBurchtstraattegenover deachterzijdevanhetbegijnhof,deachtertuinenvanhetbegijnhof,begrensddoordeaugustijnslei endebegijnvestendebrandweerkazerne(infirmerieaugustijnenklooster),zijnsinds11september 1979beschermdalsstadsgezicht 3.Dewoningenvanhetbegijnhofzijnbeschermdalsmonument. Eeneerstebegijnhofzouvóór1266gestichtzijn 4.In1270werdheteenonafhankelijkeparochiemet eeneigenkerkenkerkhof.ditoudbegijnhofwasgelegeninhetmeestnoordelijkestadsgedeelte,het Nieuwland ten noorden van de Kleine Nete 5. In 1578, tijdens de Tachtigjarige oorlog werd dit begijnhof omwille van strategische redenen gesloopt door het calvinistische stadsbestuur (1576U 1584). In 1590 kregen de begijnen van de stadsmagistraat de toelating om 26 huizen en gronden tussen de "Hoge" (Begijnenstraat) en de "Lage Burchtstraat" (Burchtstraat) aan te kopen voor de aanleg van een nieuw begijnhof binnen de stadswallen. Deze toelating werd in 1597 bekrachtigd doorfilipsii. Hethuidigebegijnhofiseendeelsommuurd,driehoekigpleinbegijnhofmeteenvrijcentraalgelegen kerk.debegijnhofkerkiseengeoriënteerde,laatgotischepseudobasiliek,gebouwdtussen1599en 1614,en centraal gelegen op het deels omhaagde voormalige kerkhof 6. Tenzuiden en ten oosten bevinden zich de begijnenwoningen waarvan de dateringen opklimmen tot de 17 de, 18 de en 19 de eeuw. DevoormaligepastorijvanhethuidigebegijnhofvanHerentalsisbeschermdalsmonumentsinds26 oktober Het betreft een dubbelhuis van oorspronkelijk vijf, nu zes, traveeën en twee bouwlagenondereenzadeldakuitdetweedehelftvande18 de eeuw 8.Dezepastorijstaatbuitende muren van het begijnhof omdat de priester tijdens het Ancien Regime niet binnen het begijnhof mochtwonen 9.Binnenhetbegijnhofstondeveneenseenpastorij.VolgensCoolsenBellemansisdit CoolsJ.&BellemansP.2007:Bouwgeschiedenis#van#het#Sint9Catharinabegijnhof#te#Herentals:#een#verhaal#van# vier#eeuwen#bouw9#en#wooncultuur#in#vlaanderen,herentals,p Stevens & Hanselaer: Bouwhistorische nota Schoolgebouwen Burchtstraat Herentals. Geheugen# collectief.# Historisch#onderzoeksbureau,p.10. 8

17 HetarcheologischonderzoekindepastorijvanhetbegijnhofteHerentals hetpandbegijnhof18,eenhuisuit VolgensdewebsitevanOnroerendErfgoedwashet19 de U eeuwse(1876u1877)pandbegijnhof4eveneenseenpastorij 11. De pastorij in de Burchtstraat grensde aan de infirmerie en de hoeves van het begijnhof. Deze terreinenzoudenrond1590aangekochtgeweestzijnenzijnthansverdwenen 12.Vanaf1630zijner uitgevoerdewerkengedocumenteerd.indebouwhistorischenotavanstevensenhanselaerwordt aangenomen dat het werkzaamheden aan een vermoedelijk houten pastorij betreft 13. Volgens dezelfdebronzoudepastorijindetweedehelftvande18 de eeuwinsteenopgebouwdzijn 14.Het rechthoekigevolumeaandestraatkantzouhetoudstzijn.noginde18 de eeuwzouditvolumeinhet noordoostenuitgebreidzijnmettweeachterliggenderuimtes. 2.3Cartografischegegevens Zoalsookuitcartografischebronnenblijkt,ontwikkeldehetnieuweeind16 de Ueeuwsebegijnhofzich inhetreedsbestaandstadsweefsel. Opdekaartvan Jacob vandeventer (1550U1565) (fig. 2.2) is het grotere bouwblok van het latere begijnhof, gevormd door de huidige Fraikinstraat, Burchtstraat, Begijnenstraat en Begijnhof, reeds bebouwd.debinnenzijdeisvolledigleegweergegeven. 10 CoolsJ.&BellemansP.2007:Bouwgeschiedenis#van#het#Sint9Catharinabegijnhof#te#Herentals:#een#verhaal# van#vier#eeuwen#bouw9#en#wooncultuur#in#vlaanderen,herentals,p Stevens & Hanselaer: Bouwhistorische nota Schoolgebouwen Burchtstraat Herentals. Geheugen# collectief.# Historisch#onderzoeksbureau,p Stevens & Hanselaer: Bouwhistorische nota Schoolgebouwen Burchtstraat Herentals. Geheugen# collectief.# Historisch#onderzoeksbureau,p Stevens & Hanselaer: Bouwhistorische nota Schoolgebouwen Burchtstraat Herentals. Geheugen# collectief.# Historisch#onderzoeksbureau,p.39en41. 9

18 HetarcheologischonderzoekindepastorijvanhetbegijnhofteHerentals Fig.2.2:HetbouwblokvanhettoekomstigebegijnhofopdekaartvanJacobvanDeventer 15,met aanduidingvanhetprojectgebied. Op de kaart van Van Deventer wordt langs de huidige Burchtstraat een redelijk uniforme en aaneengesloten bebouwing weergegeven. Op de Ferrariskaart (1771U1778) (fig. 2.3), de Atlas der Buurtwegen (1845) (fig. 2.4) en de Vandermaelenkaart (1846U1854) (fig. 2.5) lijkt de bebouwing eerdertebestaanuitlosseelementen.terhoogtevandegebogenstraat(denoordpoort)vanhet begijnhofenopdelocatievandepastorijisopdezekaarteneenredelijkgrootgebouwafgebeeld. OpdeFerrariskaartisditUUvormig;opdetweeanderekaartenbestaathetenkelnoguiteenhoek

19 HetarcheologischonderzoekindepastorijvanhetbegijnhofteHerentals Fig.2.3:UittrekseluitdeFerrariskaartmetaanduidingvanhetprojectgebied. 16. Fig.2.4:UittrekseluitdeAtlasderBuurtwegenmetaanduidingvanhetprojectgebied

20 HetarcheologischonderzoekindepastorijvanhetbegijnhofteHerentals Fig.2.5:UittrekseluitdekaartvanVandermaelenmetaanduidingvanhetprojectgebied

21 HetarcheologischonderzoekindepastorijvanhetbegijnhofteHerentals Hoofdstuk3 Werkmethode Inhetkadervandevernieuwingvandevloerindepastorijdiende30cmonderhethuidigevloerpeil afgegraventeworden.indemeestnoordelijkekamervandepastorij(groenopfig.3.1)werdbijhet opbrekenvandevloervastgestelddaterhierondernogeenbetonplaataanwezigwas.dezeplaat diende nietverwijderd teworden.indeaanpalenderuimte(ookgroenopfig.3.1) werdenkelde vloerenhetzandbedverwijderd. Hiermee was hetvereistepeilvoor denieuwebetonplaatreeds bereikt.opdestartvergaderingwerddanookafgesprokenomdezeruimteenkeltecontrolerenop eventueelaanwezigbodemarchiefonderditzandbed. Deafgravingvandevereiste30cmonderhethuidigevloerpeilindeoverigeruimtes(blauwopfig. 3.1)gebeurdemachinaalenonderarcheologischebegeleiding.Enkeldezuidoostelijkehoekvanhet gebouwkonnietonderzochtworden,omdathiereenkeldertjeaanwezigwas(waarinnietgegraven diendeteworden).detotaleafgegravenenonderzochteoppervlaktebedraagtca.87m². De aangetroffen muren en structuren op de aangelegde diepte van 30 cm onder het vloerniveau werdenopgeschoond,evenalshetvlak.deaangetroffensporenenstructurenwerdengeregistreerd. Na de afronding van het archeologisch onderzoek werden alle muurresten afgebroken tot 30 cm onderhetvloerniveau,zodatdebetonplaatgegotenkonworden.dezewerkenwerdenuitgevoerd doordeaannemervandewerken. 13

22 HetarcheologischonderzoekindepastorijvanhetbegijnhofteHerentals Fig.3.1:Planvanhetonderzoeksgebiedmetdeopgegravenzone(blauw)endenietUonderzochte zones(groen). 14

23 HetarcheologischonderzoekindepastorijvanhetbegijnhofteHerentals Hoofdstuk4 Analyse In het aangelegde vlak op 30 cm onder de huidige vloer werd het afbraakniveau van enkele aanwezige (en stratigrafisch oudere) muren bereikt (S 5, S 6, S 7 en S 10), evenals 7 bakstenen muurtjes(s8)(fig.4.1).metuitzonderingvan2paalkuiltjes(s3ens4)werdengeenarcheologisch relevantegrondsporenwaargenomenopdeaanlegdieptevanhetvlak.ditvlakbevondzichopde overgang tussen de gele zandlaag (S 1) onder de huidige vloer en een onderliggende groengrijze zandlaag(s2). Inderuimtetenoostenvandecentraleinkomgangenindeaanpalendegangtennoordenervan enerzijdseninderuimtetenwestenvandecentraleganganderzijdswerdenmurenaangetroffendie stratigrafischouderzijndandezevanhethuidigegebouw. De muur in de ruimte ten oosten van de centrale gang loopt onder de huidige muur door in de aanpalende gang in het noorden. Het betreft een NUZUgeoriënteerde, ca. 30 cm brede muur uit bakstenenmeteenredelijkzachte,lichtgeelgrijzekalkzandmortel(s5).aandeoostkantvandeze muurbevindtzicheenca.2mlangeen0,45mdiepehaard,bestaandeuittweehaardwangendiein verbandstaanmetderestvandemuur(fig.4.2enfig.4.3).dezemuur(s54)wordtaandezuidzijde doorbroken door een tellerput van de waterleiding (S 11), waardoor het niet meer mogelijk is eventueleverbandenmetdehuidigevoorgevel(ofhetgebrekaanverbandenmetdezevoorgevel)te onderzoeken.inhetnoordenwordtdezemuuropca.0,40mvandenoordmuurvandehuidigegang doorbroken (fig. 4.4), maar oorspronkelijk moet deze zeker nog een stuk noordelijker hebben doorgelopen 19.Inhetvlakisernoggeenuitbraakspoortezien,wateropwijstdatlaagS2vannade bouwvandehuidigepastorijdateert. In de ruimte ten westen van de centrale gang werd een rechthoekige (62 x 53 cm) bakstenen structuur(s6)aangesneden.tegendezestructuurloopteendunne(0,23m)bakstenenmuur(s7) meteenlichtafwijkendeenmeernouzwugerichteoriëntatiedandezevanhethuidigegebouw(fig. 4.5).Dejuistefunctievanderechthoekigestructuur(S6)endemuur(S7)indewestelijkeruimteis nietduidelijk.geziendegeringebreedtelijkthettegaanombinnenmuurtjes.erisgeenduidelijke stratigrafischerelatietussenbeidemuren. Zowelinderuimtetenoostenalsindezetenwestenvandecentralegangwerden10cmonderde huidigevloeropeenregelmatigeafstandvanelkaarsmallenuzgeoriënteerdebakstenenmuurtjes (alles8)aangetroffen.hetbetreftrespectievelijk3en4dunnemuurtjes,opgebouwduitbakstenen (19x9x4cm),gelegdineenwittetotlichtgrijzekalkmortel.Dezemuurtjeszijntegendefunderingen vandehuidigeopgaandemurenvandepastorijaangebouwd. In de ruimte ten oosten van de centrale gang gaat de bakstenen fundering (S 9) van de nog aanwezigeschouwdoorheeneenvandemuurtjes.indewestelijkeruimteiséénvandezemuurtjes tegeneenouderebakstenenfunderingvaneenthansverdwenenhaard 20 (S10)aangebouwd,terwijl hetmeestoostelijkemuurtjeindezekamerovers6gebouwdis. Dezemuurtjeszijnteinterpreterenalssteunpuntenvooreenoudere(enthansverdwenen)houten vloer(opvloerbalken)binnendehuidigeruimtes.opdezemanierkoneenhoutenvloertochopvolle 19 Erkanvanwordenuitgegaandatdehaardinhetmiddenvandemuurwerdaangelegd.Ditbetekentdatde muurnogminstens2mnoordelijkermoethebbengelopen. 20 Op de eerste verdieping is wel nog een 18 de Ueeuwse haard met gestucte schouwboezems bewaard. Niet toevalligvertoontdezeschouwboezemscheuren,aangeziendeonderliggendestenenstructuurindeloopder jarenverwijderdwerd. 15

24 HetarcheologischonderzoekindepastorijvanhetbegijnhofteHerentals grondgelegdworden,zonderdatdebalkenenplankenonmiddellijkdoordevochtigheidbegonnen terotten 21. Detweepaalkuiltjes(S3enS4)indeoostelijkeruimtegaandoorheendegelezandlaag(S1)enzijn bijgevolgrecent.hetbetrefteenrechthoekigeneenovaalpaalkuiltjesmeteenscherpeaflijningen eengevlektebruingrijsgelevullingzondervondsten. Bijhetmachinaalafgravenwerdvermoedelijkindegroengrijzezandlaag(S2)eenbodemvaneen open vorm in wielgedraaid, reducerend gebakken grijs aardewerk gevonden en twee scherven in rood,geglazuurdaardewerk.dezeschervenzijnopzichonvoldoendeomtoteendateringvandeze laagtekomen,maardoordatergeenuitbraakspoorvans5indezelaagteherkennenis,kanzemet zekerheidgelijktijdigmetofvlaknadebouwvanhethuidigegebouwgedateerdworden. 21 Een gelijkaardige opbouw kon onder andere in de sacristie van de SintUMartinuskerk te Genoelselderen tijdensarcheologischonderzoekvastgesteldworden. 16

25 HetarcheologischonderzoekindepastorijvanhetbegijnhofteHerentals Fig.4.1:Planvandeopgegravenzone. 17

26 HetarcheologischonderzoekindepastorijvanhetbegijnhofteHerentals Fig.4.2:DeoostelijkeruimtemetmurenS5enS8endepaalkuilenS3enS4. Fig.4.3:DeoostelijkeruimtemetmurenS5enS8. 18

27 HetarcheologischonderzoekindepastorijvanhetbegijnhofteHerentals Fig.4.4:Zichtopdehaardwang(S5)indegang,doorbrokendoordemuurvandehuidigepastorij. Fig.4.5:DewestelijkeruimtemetmurenS6,S7,S8enS10. 19

28 HetarcheologischonderzoekindepastorijvanhetbegijnhofteHerentals 20

29 HetarcheologischonderzoekindepastorijvanhetbegijnhofteHerentals Hoofdstuk5 Synthese 5.1Interpretatieendatering Hetonderzoekwasbeperkttotdebovenste30cmonderhethuidigevloerniveau.Zowelinderuimte tenoostenvandecentralegangenindeaanpalendegangtennoordendaarvanalsinderuimteten westenvandecentralegangwerdenmurenenstructurenaangesnedendiestratigrafischouderzijn danhethuidigegebouw.erkonevenwelgeenrelatietussendeverschillendeaangetroffenresten gemaakt worden. Hypothetisch horen deze stratigrafisch oudere resten tot het gebouw waaraan vanaf1630werkenzoudengedocumenteerdzijnendatvolgensstevensenhanselaereenhouten pastorij was. Zeker is dit evenwel niet. Nog volgens de Stevens en Hanselaer dateert het huidige gebouwuitde18 de eeuw. S5iseenmuurmetaandeoostzijdetweebewaarde(eninverbandstaande)haardwangen.Zowelin noordelijke als zuidelijke richting bleef deze muur niet volledig bewaard. De juiste functie van de rechthoekige structuur (S 6) en de muur (S 7) in de westelijke ruimte is niet duidelijk. Gezien de geringebreedtelijkthettegaanombinnenmuurtjes. Van het huidige gebouw zijn alle binnenu en buitenmuren nog in opstand bewaard. S 10 is de funderingvaneenlaterafgebrokenhaard(waarvandeschouwmantelopdeeersteverdiepingwel nogbewaardis).hetontbrekenvansporenvaneenfunderingssleufvoordehuidigemurenins2, betekentdatdezelaagvanbijofvlaknadebouwdateert. DeoverigeaangetroffenNUZUgeoriënteerdemuurtjes(S8)zijnteinterpreterenalssteunpuntenvoor eenverdwenenhoutenvloeropvloerbalken. Detweeaangetroffenpaalkuiltje (S3enS4) kunnenalsrecentbeschouwdworden,aangezienze doorheenhetzandbed(s1)onderdehuidigevloergaan. 5.2Beantwoordingonderzoeksvragen Wat#is#de#aard,#omvang,#datering#en#conservatie#van#de#aangetroffen#resten?# Indeafgegraven30cmonderhetvloerniveauinderuimtetenwestenvandecentralegangende ruimte ten oosten ervan en de aanpalende gang ten noorden werd het afbraakniveau van enkele muurfragmentenbereikt.enkelestructurenzoalsdemuurindeoostelijkeruimte,annexgangten noorden ervan en de ruimte ten westen, zijn stratigrafisch ouder dan het huidige gebouw. Het betreftallichtbinnenmuren. Hypothetischhorendezestratigrafischoudererestentothetgebouw waaraanvanaf1630werkenzoudengedocumenteerdzijnendatvolgensstevensenhanselaereen houten pastorij was. Zeker is dit evenwel niet. Nog volgens de Stevens en Hanselaer dateert het huidigegebouwuitde18 de eeuw. Een serie van gelijkaardige dunne bakstenen muurtjes vormen steunpunten voor een voormalige vloeropbouwopvloerbalkeninbeideruimtes. Hetaangelegdevlakbevondzichopdeovergangtussendegelezandlaagonderdehuidigevloeren een onderliggende groengrijze zandlaag. Doorheen de gele zandlaag werden 2 kleine paalkuiltjes geregistreerd. Hoe#is#de#opbouw#van#de#chronologie#van#de#aanwezige#archeologische#resten?# 21

30 HetarcheologischonderzoekindepastorijvanhetbegijnhofteHerentals Enkele muren zijn stratigrafisch ouder dan het huidige opstaande gebouw. De smalle bakstenen muurtjes voor het ondersteunen van een houten vloer zijn tegen de huidige binnenmuren aangebouwd en zijn bijgevolg (iets recenter of) gelijktijdig. Het verdwijnen van een haard en de houtenvloerwijstopslechtsbeperktestructureleaanpassingen. Wat#is#de#relatie#tussen#de#bestaande#panden#en#het#aanwezig#archeologisch#erfgoed?# Enkelemurenzijnstratigrafischouderdanhethuidigeopstaandegebouw,maardoordatnietdieper dan30cmgegravenkonworden,zijnergeenrelatiestussendezemurenteleggen.anderemuren zijntegendehuidigebinnenmurenaangebouwdenzijnbijgevolg(ietsrecenterof)gelijktijdig. Welke#specifieke#activiteiten#hebben#in#het#onderzoeksgebied#plaatsgevonden?#Wat#zijn#de#materiële# aanwijzingen#hiervoor?#passen#deze#in#de#historische#context#van#de#locatie?# Wat# zeggen# de# aangetroffen# vondsten# over# de# welstand,# levenswijze,# sociale,# economische# en# culturele#achtergrond#van#de#bewoners#van#het#plangebied#gedurende#hun#gebruiksperiode?# Levert# het# organische# en# anorganische# vondstmateriaal# nieuwe# inzichten# inzake# ontstaans9# en# bewoningsgeschiedenis#van#de#site,#eventueel#ook#over#de#materiële#cultuur?# Uit#welke#periode#dateren#de#vondsten?#Kan#er#een#functionele#interpretatie#aan#gegeven#worden?# Dezevraagstellingkannietbeantwoordwordenaandehandvanderesultatenvanhetuitgevoerde onderzoek. Wat#is#de#datering#en#samenstelling#van#de#aangetroffen#ophogingslagen?## Hetaangelegdevlakop U30cmonderdehuidigevloer bevond zich op de grens van degelezand onderdezehuidigevloereneenonderliggendegroengrijzezandlaag.aangezienindezegroengrijze laagnoggeenfunderingssleufvandehuidigemurenzichtbaaris,kandezelaaggelijktijdigmetofvlak nadebouwvanhethuidigegebouwgedateerdworden. Hoe#kaderen#de#resultaten#van#dit#onderzoek#binnen#onze#kennis#van#ontwikkeling#van#het#begijnhof# en#van#de#pastorij#in#het#bijzonder?# Op# welke# manier# bevestigen# of# weerleggen# de# resultaten# van# het# archeologisch# onderzoek# de# conclusies#uit#het#bouwhistorisch#onderzoek? Door het gebrek aan duidelijke relaties tussen de stratigrafisch oudere muurresten, kan deze vraagstelling niet beantwoord worden aan de hand van de resultaten van het thans uitgevoerde onderzoek. Zijn# er# aanbevelingen# te# doen# naar# de# verdere# restauratie# van# het# pand# zelf# of# naar# eventueel# toekomstig#onderzoek#op#aanpalende#zones?# Erkanoverwogenwordendeverdwenenhaardindewestelijkekamerterugteherstellen.Ditkan ook een gunstig effect hebben op de stabiliteit van de haard op de eerste verdieping (die nu scheurenvertoont).oorspronkelijkwarenerookhoutenvloerenaanwezigindetweevertrekkenop hetgelijkvloers. Deaanwezigheidvanstratigrafischouderesporenwijstinallegevalopeenouderebewoning,dusbij onderzoek op aanpalende zones, dient hiermee rekening te worden gehouden. Muur S 5 moet minstensnogeendeelnoordelijkerhebbendoorgelopen.indienindetoekomstnieuwewerkenin het pand gepland worden, die dieper dan de huidige verstoring gaan, is opnieuw archeologisch onderzoekaangewezen. 22

31 HetarcheologischonderzoekindepastorijvanhetbegijnhofteHerentals 5.3Samenvatting In het kader van restauratiewerken en vernieuwing van de vloer in de voormalige pastorij in het begijnhof teherentals(burchtstraat 7) legde Onroerend Erfgoed een archeologische opgraving op (vergunningsnummer2015/095).depastorijisbeschermdalsmonumentsinds26oktober1979. Hetveldwerkbestonduitdebegeleidingenderegistratievandemachinaleafgravingvanca.30cm onder het huidige vloerniveau in functie van de werken. Dit werd uitgevoerd door Studiebureau Archeologiebvbaop31maart2015. Hetonderzoekwasbeperkttotdebovenste30cmonderhethuidigevloerniveau.Zowelinderuimte tenoostenvandecentralegangenindeaanpalendegangtennoordendaarvanalsinderuimteten westenvandecentralegangwerdenmurenenstructurenaangesnedendiestratigrafischouderzijn danhethuidigegebouw.erkonevenwelgeenrelatietussendeverschillendeaangetroffenresten gemaakt worden. Hypothetisch horen deze stratigrafisch oudere resten tot het gebouw waaraan vanaf1630werkenzoudengedocumenteerdzijnendatvolgensstevensenhanselaereenhouten pastorij was. Zeker is dit evenwel niet. Nog volgens de Stevens en Hanselaer dateert het huidige gebouwuitde18 de eeuw. S5iseenmuurmetaandeoostzijdetweebewaarde(eninverbandstaande)haardwangen.Zowelin noordelijke als zuidelijke richting bleef deze muur niet volledig bewaard. De juiste functie van de rechthoekige structuur (S 6) en de muur (S 7) in de westelijke ruimte is niet duidelijk. Gezien de geringebreedtelijkthettegaanombinnenmuurtjes. Van het huidige gebouw zijn alle binnenu en buitenmuren nog in opstand bewaard. S 10 is de funderingvaneenlaterafgebrokenhaard(waarvandeschouwmantelopdeeersteverdiepingwel nogbewaardis).hetontbrekenvansporenvaneenfunderingssleufvoordehuidigemurenins2, betekentdatdezelaagvanbijofvlaknadebouwdateert. DeoverigeaangetroffenNUZUgeoriënteerdemuurtjes(S8)zijnteinterpreterenalssteunpuntenvoor eenverdwenenhoutenvloeropvloerbalken. InthecontextofrestorationandrenewalofthefloorintheformerpresbyteryintheBeguinageto HerentalsexplainedOnroerendErfgoedanexcavationon(licencenumber2015/095).Thepresbytery isprotectedmonumentsince26october1979. Danslecadredelarestaurationetlerenouvellementdelaparoledansl'ancienpresbytèredansle Béguinage à Herentals a expliqué patrimoine immobilier une fouille archéologique sur (licence numéro2015/095).lepresbytèreestunmonumentprotégédepuisle26octobre

32 HetarcheologischonderzoekindepastorijvanhetbegijnhofteHerentals 24

33 HetarcheologischonderzoekindepastorijvanhetbegijnhofteHerentals Bijlagen 25

34 HetarcheologischonderzoekindepastorijvanhetbegijnhofteHerentals 26

35 27 Bijlage(1( Sporeninventaris(( Spoor( Werkput( Afkortingen: Aflijning: Re Redelijk Ze Zeer S Scherp Vlak( Aard( Kleur: LA DA Br Licht Donker Bruin Vorm( Aflijning( Laag DGl ReZaLoZ Laag DGrAGo ReZaLoZ HK,BS Ce Paalkuil Rechthoekig ZeS gevl. DGr ReZaLoZ KM 20x15x m.dgl Paalkuil Rechthoekig ZeS gevl. DGrA ReZaLoZ KM 20x15x Gl Muur ReGo BS m. Za LGlGr x39x KZM Muur ReGo BS m. Za LGlGr 67x62x KZM Muur ReSl BSm.ZaDGlKZM Muur ReGo BS m. Ha LGrWt 19 KM Fundering ReGo BS Fundering ReSl BS Fundering ReGo BS Textuur: Re Redelijk Ze Zeer Za Zacht Kleur( Textuur( Bijmenging( Bijmenging: Bio Bioturbatie Glau Glauconiet BC Bouwceramiek HK Houtskool Vondsten( Afmetingen( LxBxD((cm)( Vondsten: Ce Ceramiek Fa Faunaresten Fl Floraresten Gl Glas HetarcheologischonderzoekindepastorijvanhetbegijnhofteHerentals 27

36 28 HetarcheologischonderzoekindepastorijvanhetbegijnhofteHerentals 28 D Diffuus Var Variabel Nat Nietaftelijnen Gl Geel Go Groen Gr Grijs Or Oranje Rd Rood Wt Wit Zw Zwart Bl Blauw Pr Purper Rz Roze m. met vl. vlekken sp. spikkels lg. lagen Ha Hard Va Vast Lo Lo Z Zand L Leem K Klei Fe IJzerconcreties FeZ IJzerzandsteen Mg Mangaan ZS Zandsteen SK Steenkool VL Verbrandeleem Me Metaal Le Leder Mu Munt Pi Pijpaarde Si Silex Bo Bouwceramiek Na Natuursteen An Andere

37 Het$archeologisch$onderzoek$in$de$pastorij$van$het$begijnhof$te$Herentals$ $ $ Bijlage(2( Fotoinventaris( $ $ Fotonummer( Spoor( Werkput( Aard( Fotonummer( Spoor( Werkput( Aard( 2015<095<01$ 5$en$8$ 1$ Overzicht$ 2015<095<02$ 5$en$8$ 1$ Overzicht$ 2015<095<03$ 5$en$8$ 1$ Overzicht$ 2015<095<04$ 5$en$8$ 1$ Overzicht$ 2015<095<05$ 5$en$8$ 1$ Overzicht$ 2015<095<06$ 5$en$8$ 1$ Overzicht$ 2015<095<07$ 5$en$8$ 1$ Overzicht$ 2015<095<08$ 8$en$9$ 1$ Overzicht$ 2015<095<09$ 5$en$8$ 1$ Overzicht$ 2015<095<10$ 5$en$8$ 1$ Overzicht$ 2015<095<11$ 8$en$9$ 1$ Overzicht$ 2015<095<12$ 5$en$8$ 1$ Overzicht$ 2015<095<13$ 8$en$9$ 1$ Overzicht$ 2015<095<14$ 8$en$9$ 1$ Overzicht$ 2015<095<15$ 5$en$8$ 1$ Overzicht$ 2015<095<16$ 5$en$8$ 1$ Overzicht$ 2015<095<17$ 5$en$8$ 1$ Overzicht$ 2015<095<18$ 8$en$9$ 1$ Overzicht$ 2015<095<19$ 3$en$4$ 1$ Vlak$ 2015<095<20$ 3$en$4$ 1$ Vlak$ 2015<095<21$ 8$en$9$ 1$ Overzicht$ 2015<095<22$ 8$en$9$ 1$ Overzicht$ 2015<095<23$ 8$en$9$ 1$ Vlak$ 2015<095<24$ 8$en$9$ 1$ Vlak$ 2015<095<25$ 8$ 1$ Vlak$ 2015<095<26$ 8$ 1$ Vlak$ 2015<095<27$ 8$ 1$ Vlak$ 2015<095<28$ 8$ 1$ Vlak$ 2015<095<29$ 5$en$8$ 1$ Vlak$ 2015<095<30$ 5$en$8$ 1$ Vlak$ 2015<095<31$ 5$en$8$ 1$ Vlak$ 2015<095<32$ 5$en$8$ 1$ Vlak$ 2015<095<33$ 5$en$8$ 1$ Vlak$ 2015<095<34$ 5$en$8$ 1$ Vlak$ 2015<095<35$ 5$en$8$ 1$ Vlak$ 2015<095<36$ 6,$7$en$8$ 1$ Overzicht$ 2015<095<37$ 6,$7$en$8$ 1$ Overzicht$ 2015<095<38$ 8$en$10$ 1$ Overzicht$ 2015<095<39$ 8$en$10$ 1$ Overzicht$ 2015<095<40$ 8$ 1$ Overzicht$ 2015<095<41$ 8$en$10$ 1$ Overzicht$ 2015<095<42$ 8$en$10$ 1$ Overzicht$ 2015<095<43$ 8$en$10$ 1$ Overzicht$ 2015<095<44$ 8$en$10$ 1$ Overzicht$ 2015<095<45$ 8$en$10$ 1$ Overzicht$ 2015<095<46$ 6,$7$en$8$ 1$ Overzicht$ 2015<095<47$ 6,$7$en$8$ 1$ Overzicht$ 2015<095<48$ 6,$7$en$8$ 1$ Overzicht$ 2015<095<49$ 6,$7$en$8$ 1$ Overzicht$ 2015<095<50$ 8$ 1$ Overzicht$ 2015<095<51$ 6,$7$en$8$ 1$ Overzicht$ 2015<095<52$ 6,$7$en$8$ 1$ Overzicht$ 2015<095<53$ 6,$7$en$8$ 1$ Overzicht$ 2015<095<54$ 8$ 1$ Overzicht$ 2015<095<55$ 8$en$10$ 1$ Overzicht$ 2015<095<56$ 6,$7$en$8$ 1$ Overzicht$ 2015<095<57$ 8$en$10$ 1$ Vlak$ 2015<095<58$ 8$en$10$ 1$ Vlak$ 2015<095<59$ 8$en$10$ 1$ Vlak$ 2015<095<60$ 8$en$10$ 1$ Vlak$ 2015<095<61$ 6,$7$en$8$ 1$ Vlak$ 2015<095<62$ 6,$7$en$8$ 1$ Vlak$ 2015<095<63$ 6,$7$en$8$ 1$ Vlak$ 2015<095<64$ 6,$7$en$8$ 1$ Vlak$ 2015<095<65$ 6,$7$en$8$ 1$ Vlak$ 2015<095<66$ 6,$7$en$8$ 1$ Vlak$ 2015<095<67$ 6,$7$en$8$ 1$ Vlak$ 2015<095<68$ 6,$7$en$8$ 1$ Vlak$ 2015<095<69$ 6,$7$en$8$ 1$ Vlak$ 2015<095<70$ 6,$7$en$8$ 1$ Vlak$ 2015<095<71$ 6,$7$en$8$ 1$ Vlak$ 2015<095<72$ 6,$7$en$8$ 1$ Vlak$ $ 29$

38 Het$archeologisch$onderzoek$in$de$pastorij$van$het$begijnhof$te$Herentals$ $ $ Fotonummer( Spoor( Werkput( Aard( Fotonummer( Spoor( Werkput( Aard( 2015<095<73$ 6,$7$en$8$ 1$ Vlak$ 2015<095<74$ 6,$7$en$8$ 1$ Vlak$ 2015<095<75$ $ 1$ Overzicht$ 2015<095<76$ $ 1$ Overzicht$ 2015<095<77$ $ 1$ Overzicht$ 2015<095<78$ 5$ 1$ Vlak$ 2015<095<79$ 5$ 1$ Vlak$ 2015<095<80$ 5$ 1$ Vlak$ 2015<095<81$ 5$ 1$ Vlak$ 2015<095<82$ 5$ 1$ Vlak$ 2015<095<83$ 5$ 1$ Vlak$ 2015<095<84$ 5$ 1$ Vlak$ 2015<095<85$ 5$ 1$ Vlak$ 2015<095<86$ 8$ 1$ Vlak$ 2015<095<87$ 8$ 1$ Vlak$ 2015<095<88$ 8$ 1$ Vlak$ 2015<095<89$ 8$ 1$ Vlak$ 2015<095<90$ $ 1$ Overzicht$ 2015<095<91$ $ 1$ Overzicht$ 2015<095<92$ $ 1$ Overzicht$ 2015<095<93$ $ 1$ Overzicht$ 2015<095<94$ 8$ 1$ Vlak$ 2015<095<95$ 5$ 1$ Vlak$ 2015<095<96$ 5$ 1$ Vlak$ 2015<095<97$ $ 1$ Overzicht$ gebouw$ 2015<095<98$ $ 1$ Overzicht$ gebouw$ 2015<095<99$ $ 1$ Overzicht$ gebouw$ 2015<095<100$ $ 1$ Overzicht$ gebouw$ 2015<095<101$ $ 1$ Overzicht$ gebouw$ 2015<095<102$ $ 1$ Overzicht$ gebouw$ 2015<095<103$ $ 1$ Overzicht$ gebouw$ 2015<095<104$ $ 1$ Overzicht$ gebouw$ $ $ 30$

39 Het$archeologisch$onderzoek$in$de$pastorij$van$het$begijnhof$te$Herentals$ $ $ $ $ 31$