TCGM Praktijkrichtlijn

Maat: px

Weergave met pagina beginnen:

Download "TCGM Praktijkrichtlijn"

Laurens Jan Claes
8 jaren geleden
Aantal bezoeken:

1 TCGM Praktijkrichtlijn Documentcode: Datum publicatie

2 VSL biedt onderdak aan de vier Technische Commissies (TC's) die in Nederland actief zijn. Dit betreft de TC's voor de gebieden Druk, Temperatuur, Elektriciteit en Geometrische Metingen. De TC's dienen als platform voor het uitwisselen van vakinhoudelijke kennis en het bespreken van metrologische behoeftes, bijvoorbeeld ten aanzien van meetmethodes, het organiseren van ringvergelijkingen, gewenste onzekerheidsniveaus van meetresultaten, etc. De leden zijn afkomstig van diverse kalibratie laboratoria, VSL (als nationaal standaardeninstituut) en de Raad van Accreditatie. VSL is overigens niet verantwoordelijk voor de inhoud van de documenten van de diverse TC's. De gebruiker mag een gedeelte van dit document printen of opslaan op een gegevensdrager en verspreiden onder andere personen onder de voorwaarde dat de gebruiker dit alleen doet voor niet commerciële, informatieve en persoonlijke doeleinden. Indien in dit document commerciële apparatuur en/of materialen met naam en toenaam worden genoemd, houdt dit geen (dis)kwalificatie in van het genoemde product en/of bijzondere geschiktheid voor de beschreven toepassing. De genoemde apparatuur en/of materialen zijn niet per definitie de best beschikbare producten. Een TCGM-Toelichting beschrijft het beleid en/of de werkwijze van de TCGM met betrekking tot een specifiek accreditatieonderwerp. Indien het beleid en/of de werkwijze betreffende een accreditatieonderwerp, dat in een TCGM-Toelichting is beschreven, in een EA, ILAC of IAF-document wordt vastgelegd, zal de TCGM haar beleid en werkwijze in overeenstemming brengen met dit EA, ILAC of IAF-document. Een actuele versie van de Toelichtingen is via de website van de TCGM ( te verkrijgen.

ringvergelijkingen, gewenste onzekerheidsniveaus van meetresultaten, etc.

3 INHOUD 1 Inleiding 2 2 Schuifmaat 2 3 Schroefmaat 2 4 Meetklok 3 5 Waterpas 4 6 Referentie documenten 4 7 Wijziging ten opzichte van vorige versie 5 pagina 1 van 5

4 1 Inleiding Onderstaande meting gelden als minimaal benodigde metingen voor een bepaald meetmiddel. Als wordt gesteld dat een meetmiddel aan een norm voldoet moet worden vermeld op welke punten van de norm is getoetst, of op welke dat niet is gebeurd. Een voorbeeld is de breedte van de strepen van een schuifmaat, die in normen vastligt, maar waarvan kalibratie zelden zinnig is. De op te geven onzekerheden gelden voor de schaalafwijkingen, en hieruit afgeleide parameters (bv hysterese). De overige parameters: vlakheid en parallelliteit gelden als semi-kwalitatieve maat waarvoor geen onzekerheid hoeft worden opgegeven, maar waarop wel kan worden afgekeurd. Dit document is samengesteld door: Dr. H Haitjema ( Director at Mitutoyo Reseach Centre Europe) En bewerkt door: Ing. K.G.Struik (Struik Advies en Scholing) 2 Schuifmaat 2.1 Geldigheidsbereik Deze aanbeveling geldt voor het kalibreren van schuifmaten met nonius of weergave van een getalswaarde tot een maximale meetlengte van 2000mm. 2.2 Begrippen en definities Voor begrippen en definities zie DIN Buitenmaten Nulpositie en 4 posities in het totale bereik; eenmaal zo dicht mogelijk bij, en een maal zo ver mogelijk weg van de schaalverdeling. 2.4 Binnenmaten Een maat < 5 mm en een maat van ca 30 mm diameter. 2.5 Dieptemeting 1 maat Volgens DIN 862:1988 gelden Fehlergrenzen : de grootst waargenomen afwijking of, wanneer er afwijkingen van verschillend teken voorkomen: het verschil tussen de grootste afwijkingen in plus en min, moet binnen bepaalde grenzen vallen. BS 887:1982 spreekt over Deviation of reading, wat op hetzelfde neerkomt. pagina 2 van 5

Een voorbeeld is de breedte van de strepen van een schuifmaat, die in normen vastligt, maar waarvan kalibratie zelden zinnig is.

5 3 Schroefmaat 3.1 Schaalafwijking 8 tot 10 punten, waaronder de nul-positie, bij voorkeur met een speciale eindmaten-set waarmee de periodieke spilafwijking wordt onderzocht. Als de schaal niet met fysieke standaarden wordt gekalibreerd (bijvoorbeeld op een 1-D meetmachine), moet daarnaast nog 1 positie op de schaalverdeling, anders dan de 0-positie, met een fysieke standaard worden gekalibreerd. 3.2 Parallelliteit Met kogel of met een optisch parallel wordt dit op 1 punt gecontroleerd. Een speciale set planparallelglazen geniet de voorkeur. 3.3 Vlakheid Wanneer voor de parallelliteitsmeting geen planparallelglazen worden gebruikt, worden met een vlakglas beide meetvlakken op vlakheid gecontroleerd. In DIN 863:1988 wordt gesproken over f max : de Abweichungsspanne der Anzeige en f me : de Abweichungsspanne des Messelementes. Hier is f max het meest relevant. Daarnaast zijn er toleranties voor f w : Wiederholbarkeit. Dit is het bereik van 5 herhaalde metingen. Aan deze parameter is moeilijk een onzekerheid toe te kennen. In BS 870:1950 worden genoemd: vlakheid, parallelliteit, nul-aflezing, en alignment : in hoeverre de spilbeweging loodrecht op de meetvlakken is. 4 Meetklok 4.1 Schaalafwijking 9 punten, 4 per omwenteling, heen- en teruggaand, liefst gemeten met een meetklokkentester, een lengtemeetbank of een vergelijkbaar instrument dat een verplaatsing kan genereren. Bij vlakplaten van niet-rechthoekige vorm, zoals sommige keramische en stalen vlakplaten, is de correctie moeilijk te voorspellen; er wordt geadviseerd geen correctie toe te passen. Voor de onzekerheid kan met het bovenstaande wel een redelijke schatting worden verkregen. 4.2 Herhaalbaarheid In de normen staat dit als apart item genoemd. Men kan opgeven een span van 5 metingen, komend van dezelfde kant (DIN-norm), of, netter, de standaardafwijking. Deze standaardafwijking moet ook onderdeel zijn van de meetonzekerheid in de schaalafwijking. 4.3 Hysterese Deze volgt uit de metingen van de schaalafwijking, behalve wanneer de schaalafwijking met vaste maten, bv eindmaten, is bepaald. 4.4 Resolutie Dit is de kleinste verplaatsing van de meetstift die kan worden waargenomen. pagina 3 van 5

standaard worden gekalibreerd. 3.2 Parallelliteit Met kogel of met een optisch parallel wordt dit op 1 punt gecontroleerd. Een speciale set planparallelglazen geniet de voorkeur. 3.3 Vlakheid Wanneer voor de parallelliteitsmeting geen planparallelglazen worden gebruikt, worden met een vlakglas beide meetvlakken op vlakheid gecontroleerd.

6 Vaststelling hiervan is niet verplicht. In DIN 878:1983 (meetklokken), DIN 879:1983 (fijnaanwijzers) spreekt men van f e : bereik van de afwijkingen bij ingaande stift f t : idem binnen 0,1 mm f ges : bereik van de afwijkingen bij in- en uitgaande stift f w : herhaalbaarheid f u : maximale hysterese Er zijn ook toleranties voor de meetkracht en de variatie daarin. Kalibratie hiervan is niet verplicht. In BS 907:1965 (Specification for dial gauges for linear measurement) zijn toleranties te vinden voor: herhaalbaarheid (verder niet gespecificeerd), discrimination : resolutie, en limits of error, analoog aan f ges. Kalibratie met vaste maten is alleen toegestaan als bij later gebruik de hysterese niet relevant is. Als de meetklok wordt gebruikt voor het vaststellen van op-en neergaande bewegingen, bv. recht- of rondheidsmeting, is vaststelling van de hysterese verplicht. 5 Waterpas 5.1 Nulpositie Te meten door omslag op bv een vlakplaat. Als er verder geen schaalverdeling is moet de onzekerheid worden bepaald met behulp van een kleine-hoek generator. Bij electronische waterpassen waarbij de nulpositie niet relevant is hoeft deze controle niet. 5.2 Gevoeligheid en/of schaalafwijking Tenminste twee punten in een gebruikelijk meetbereik moeten worden gekalibreerd. 5.3 Meetvlakken Een vlakplaat is pas stabiel als alle vocht hieruit verdwenen is. Reinigen met een schoonmaakmiddel dat water bevat is uit den boze. Voor de invloed is onmogelijk een kwantitatieve schatting te maken, er is ook niet voor te corrigeren. Geadviseerd wordt hiervoor niets aan de onzekerheidsberekening te verandering, maar de gebruiker waar relevant op de risico s te wijzen. 6 Referentie documenten [1] DIN 862:1988, vervangen door: DIN 862, Geometrische Produktspezifikation (GPS) Messschieber - Grenzwerte für Messabweichung. Ausgabedatum: pagina 4 van 5

uitgaande stift f w : herhaalbaarheid f u : maximale hysterese Er zijn ook toleranties voor de meetkracht en de variatie daarin. Kalibratie hiervan is niet verplicht.

7 DIN EN ISO : Title (german): Geometrische Produktspezifikation (GPS) Längenmessgeräte Teil 1: Messschieber; Konstruktionsmerkmale und messtechnische Anforderungen [2] DIN 863:1988 vervangen door : DIN 863-1, Geometrical product specifications (GPS) Micrometers Part 1: Micrometers for external measurements; Limits for error. Publication date: [3] BS 870:1950, vervangen door BS 870:2008 Specification for external micrometers, Published: November 2008 [4] DIN 878:1983, vervangen door DIN 878:2006, Geometrische Produktspezifikation (GPS) - Mechanische Messuhren - Grenzwerte für messtechnische Merkmale [5] DIN 879:1983, vervangen door: DIN 879-1: Titel (deutsch): Prüfen geometrischer Größen - Feinzeiger - Teil 1: Mit mechanischer Anzeige [6] In BS 907:1965, vervangen door BS 907:2008 Specification for dial gauges for linear measurement [7] DKD-R 4-3, Website: Blatt 9.1 Kalibrieren von Messschiebern für Außen-, Innen- und Tiefenmaße 08/ Blatt 10.1 Kalibrieren von Bügelmessschrauben mit planparallelen oder sphärischen Messflächen 08/ Blatt 11.1 Kalibrieren von Messuhren 05/ Wijzigingen ten opzichte van de vorige versie Ten opzichte van de vorige versie is dit reglement gewijzigd op de volgende onderdelen: Datum publicatie Wijziging NKO vervangen door RvA RvA vervangen door TCGM Maart 2012 Toevoeging hoofdstuk 6 pagina 5 van 5

Publication date: 2009-11 [3] BS 870:1950, vervangen door BS 870:2008 Specification for external micrometers, Published: November 2008 [4] DIN 878:1983, vervangen door DIN 878:2006, Geometrische

Vergelijkbare documenten

TCGM Praktijkrichtlijn

TCGM Praktijkrichtlijn TEMPERATUUR- EN VOCHT- INVLOEDEN BIJ VLAKPLAATMETINGEN Documentcode: TCGM 03 Datum publicatie 1-0-01 VSL biedt onderdak aan de vier Technische Commissies (TC's) die in Nederland