Land- en tuinbouwcijfers

Transcriptie

1 Land- en tuinbouwcijfers 2 011

2 Land- en tuinbouwcijfers 2011 L E I, onderdeel van Wageningen UR Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS)

3 LEI, onderdeel van Wageningen UR Alexanderveld 5, Postbus 29703, 2502 LS s-gravenhage Rabobank tel , fax , adres: Prijs 37,50 per exemplaar (franco per post). Abonnementsprijs 30,00. Prijzen incl. 6 % Btw en incl. administratie- en verzendkosten binnen Nederland. ISSN LEI-rapport LEI en CBS aanvaarden geen enkele aansprakelijkheid voor schade, van welke aard dan ook, die het gevolg is van handelingen en/of beslissingen die gebaseerd zijn op bedoelde informatie in deze uitgave.

4 Voorwoord De jaarlijkse publicatie Land- en tuinbouwcijfers geeft een breed statistisch overzicht van de belangrijkste gegevens die de ontwikkeling van de land- en tuinbouw in Nederland beschrijven. Zo bevat deze publicatie een groot aantal zeer gedetailleerde tabellen betreffende de structuur (bedrijven en arbeidskrachten), productie, prijzen, inkomen en agrarische handel. Daarnaast wordt de Nederlandse land- en tuinbouw ook in een nationaal en Europees perspectief geplaatst. De tabellen in dit naslagwerk zijn ook digitaal beschikbaar op de website van het LEI ( Aanvullende informatie is te vinden op de websites en Het naslagwerk Land- en tuinbouwcijfers 2011 is een gezamenlijke publicatie van het Landbouweconomisch Instituut (LEI Wageningen Universiteit en Researchcentrum) en het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS). Opdrachtgever voor deze publicatie is het Ministerie van Economische Zaken, Landbouw en Innovatie. Inlichtingen zijn telefonisch te verkrijgen bij het CBS (tel ) of het LEI (tel ), per via of via het contactformulier op Graag richten wij een woord van dank aan alle personen en instellingen die een bijdrage geleverd hebben aan deze publicatie. De Algemeen directeur van het LEI De Directeur-Generaal van de Statistiek Prof.dr.ir. R.B.M Huirne Drs. G. van der Veen Den Haag Den Haag / Heerlen Augustus 2011 Augustus

5 VERKLARING DER TEKENS * = voorlopig cijfer. = de gegevens ontbreken - = nul 0(0,0) = het getal is minder dan de helft van de gekozen eenheid niets (blank) = een cijfer kan op logische gronden niet voorkomen = 1995 tot en met /2007 = het gemiddelde over de jaren 1995 tot en met / 07 = oogstjaar, boekjaar beginnend in 2006 en eindigend in 2007 = nadere specificatie beschikbaar AFKORTINGEN CBS LEI Min. van L.N.V. aje Bss BTW c.i.f. ECU EGE e.m. e.o. f.o.b. gve NEG Nge w.o. w.v. = Centraal Bureau voor de Statistiek = Landbouw-Economisch Instituut = Ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit = arbeidsjaareenheid = Bruto standaard saldi = belasting over de toegevoegde waarde = cost, insurance, freight = European Currency Unit (Europese Valuta-eenheid) = Europese grootte-eenheid = en meer = en ouder = free on board = grootvee-eenheid = Nederlandse variant EU-bedrijfstypering op basis nge = Nederlandse grootte-eenheid = waaronder = waarvan Door afrondingen kan het voorkomen dat totalen licht afwijken van de som van de gespecificeerde getallen. Verbeterde cijfers zijn als zodanig niet gekenmerkt. KEY TO SYMBOLS * = provisional figure. = data not available - = nil 0 (0,0) = less than half the unit employed a blank = category not applicable = 1995 to 2007 inclusive 1995/2007 = the average for the years 1995 up to and including / 05 = crop year, financial year etc. beginning in 2004, terminating in 2005 = further specification available ABBREVIATIONS CBS LEI Min. van L.N.V. aje Bss BTW c.i.f. ECU EGE e.m. e.o. f.o.b. gve NEG Nge w.o. w.v. = Central Bureau of Statistics = Agricultural-Economics Research Institute = Ministry of Agriculture, Nature and Food Quality = labour year units (AWU) = Dutch standard gross margin for farm typology (SGM) = VAT (value added tax) = cost, insurance, freight = European Currency Unit = European size unit (ESU) = and more = and older = free on board = cattle units = Dutch version of Community Typology (DCT) (on bases of dsu) = Dutch size unit (dsu) = among which = of which Detailed items in tables do not necessarly add to totals because of rounding. Revised figures are not marked as such. 4

6 INHOUD Voorbericht 3 Verklaring der tekens 4 Indeling van tabellen en figuren 6 Hoofdstukken 1. Algemeen Bedrijven, productiefactoren en -middelen Gewasarealen Veestapel Productie Prijzen van productiefactoren en -middelen Prijzen van producten Inkomen en financiering Voorzieningsbalansen In- en uitvoer Europese Unie Milieu en natuur Diverse gegevens 225 Trefwoordenregister 253 Kaart met landbouwgebieden, ingedeeld in 14 groepen 259 CONTENTS Preface 3 Key to symbols and abbreviations 4 Classification of tables and graphs 8 Chapters 1. General statistical data about the Netherlands Agricultural holdings, production factors and means of production Area under crops Composition of livestock Production Prices of production factors and means of production Prices of agricultural and horticultural products Income and financing of agricultural and horticultural holdings Supply balance sheets Imports and exports European Community Environment en nature Miscellaneous 225 Topic index 257 Map of agricultural districts, 14-groups classification 259 5

7 Indeling van tabellen en figuren 1. Algemeen 11. Bevolking Beroepsbevolking Bodemgebruik Nationaal inkomen Prijzen Verbruik Diverse gegevens Bedrijven, productiefactoren en -middelen Toelichting Bedrijfstypering en bedrijfsgrootte Gebruik van de cultuurgrond Arbeid Bedrijfsopvolging, -beëindiging Overheidsactiviteiten t.a.v. landbouwbedrijven Agrarische bouwwerken en land- en tuinbouwmachines Veevoeder Mest, mineralen en bestrijdingsmiddelen Energie Gewasarealen 31. Akkerbouwgewassen Tuinbouwgewassen open grond Tuinbouwgewassen onder glas Veestapel 41. Rundvee Paarden Schapen en geiten Varkens Pluimvee Konijnen en edelpelsdieren Productie 51. Akkerbouwproducten (oogstraming) Tuinbouwproducten Melk en zuivelproducten Vee en vlees, excl. vleespluimvee Eieren en vleespluimvee Prijzen van productiefactoren- en middelen 61. Koopprijzen landbouwgrond Prijzen van meststoffen en voedermiddelen Prijzen van energie Prijsindexcijfers Prijzen van producten 71. Akkerbouwproducten Tuinbouwproducten Melk en zuivelproducten Vee en vlees, excl. vleespluimvee Eieren en vleespluimvee Prijsindexcijfers 147 6

8 8. Inkomen en financiering Toelichting Productie- en toegevoegde waarde Productiekosten en resultaten per product Bedrijfsresultaten Exploitatiegegevens andere agrarische bedrijven Voorzieningsbalansen Toelichting Akkerbouwproducten Veehouderijproducten In- en uitvoer Toelichting Nederlandse handel, totaal Ned. agrarische handel, per land en productgroep Akkerbouwproducten Tuinbouwproducten Vee en dierproducten Overige agrarische producten Europese Unie 111. Algemeen Agrarische productie Zelfvoorzieningsgraad en verbruik per hoofd Uitvoer EU-landen Uitgaven Europees Oriëntatie- en Garantiefonds voor de landbouw Milieu en natuur 121. Milieu Natuur Diverse gegevens 131. Wettelijke normen voor het gebruik van meststoffen (MINAS) Mengvoederindustrie Landbouwonderwijs (Omrekenings)normen Maten en gewichten Overige gegevens 242 7

9 Classification of tables and graphs 1. General statistical data about the Netherlands 11. Population Economically active population Land utilization National income Prices Consumption Miscellaneous Agricultural holdings, production factors and means of production Explanation Farm classification and size Utilization of cultivated land Labour Farm succession, - termination Government activities in regard to agricultural holdings Agrarian buildings and machineries Feeding stuffs Manure, minerals and pesticides Energy Area under crops 31. Arable crops Horticultural crops in the open Horticultural crops under glass Composition of livestock 41. Cattle Horses Sheep and goats Pigs Poultry Rabbits and high-bred furned animals Production 51. Arable products (crop estimates) Horticultural products Milk and dairy products Livestock and meat, excluding table poultry Eggs and table poultry Prices of production factors and means of production 61. Purchase prices of farming land Prices of fertilizers and feeding stuffs Prices of energy Indices of prices Prices of agricultural and horticultural products 71. Arable products Horticultural products Milk and dairy products Livestock and meat, excl. table poultry Eggs and table poultry Indices of prices 147 8

10 8. Income and financing of holdings Explanation Production value and value added Production costs and results per product Financial results Exploitation data other agricultural holdings Supply balance sheets Explanation Arable products Livestock husbandry products Imports and exports Explanation Foreign trade of The Netherlands, total Agricultural trade of The Netherlands Arable products Horticultural products Animals and animal products Other agricultural products European Union 111. Various data on EU Agricultural production Self sufficiency and consumption per capita Foreign trade of EU-countries Payments of the European Agricultural Garantee and Guidance Fund (EAGGF) Environment and nature 121. Environment Nature Miscellaneous 131. Legal application standard of manure Compound feed industry Agricultural education (Conversion) standards Measures and weights Remaining data 242 9

11 10

12 1. Algemeen 11. Bevolking 11-a. Inw oners naar provincie, 1 januari Inhabitants by province, January 1st * x Groningen Friesland Drenthe Overijssel 1) Flevoland 2) Gelderland Utrecht 3) Noord-Holland 3) Zuid-Holland 3) Zeeland Noord-Brabant Limburg Centraal Persoonsregister 4) 2 1 Nederland w.o. mannen Tot. bevolking per km2 land Bron: CBS Statline. 1) T/m 1985 incl. Noordoostelijke Polder. 2) T/m 1985 Zuidelijke IJsselmeerpolders, incl. Almere, Dronten, Lelystad en Zeew olde. 3) Per 1 januari 1989 is de gemeente Woerden ingedeeld bij de provincie Utrecht. Per 1 januari 2002 is de gemeente Vianen verw isseld van provincie Zuid-Holland naar Utrecht. Tegelijkertijd is de gemeente Loosdrecht (Noord-Holland) door samenvoeging met s-graveland en Nederhorst den Berg tot gemeente Wijdemeren, overgegaan naar de provincie Utrecht. 4) Het Centraal Persoonsregister is per 1 oktober 1994 opgeheven. De hierin ingeschreven personen zijn per die datum tot de bevolking van 's-gravenhage gaan behoren. 11-b. Inwoners naar stedelijkheid Inhabitants by type of municipality Aantal inw oners op 1 januari Inw oners naar stedelijkheid in Nederland zeer sterk stedelijk sterk stedelijk matig stedelijk w einig stedelijk niet stedelijk Bron: CBS 11

13 11-c. Leeftijdsopb Leeftijdsopbouw en geslacht, 1 januari Age structure and sex gesl in % van het totaal aantal mannen resp. vrouw en 0-14 jaar m v jaar m v jaar m v jaar m v jaar m v jaar m v jaar en ouder m v (x 1 000) absoluut (x 1 000) Totale bevolking m v Bron: CBS Maandstatistiek van de bevolking. 11-d. Geboorte en sterfte per inw oners naar provincie Birth and death rates per inhabitants, by province G e b o o r t e Groningen Friesland Drenthe Overijssel Flevoland Gelderland Utrecht 1) Noord-Holland Zuid-Holland 1) Zeeland Noord-Brabant Limburg N e d e r l a n d Per vrouw en van jaar Netto vervangingsfactor 2) S t e r f t e Groningen Friesland Drenthe Overijssel Flevoland Gelderland Utrecht 1) Noord-Holland Zuid-Holland 1) Zeeland Noord-Brabant Limburg N e d e r l a n d Bron: CBS Maandstatistiek van de bevolking. 1) Per 1 januari 1989 is de gemeente Woerden ingedeeld bij de provincie Utrecht. 2) Deze factor geeft de tendens van de toekomstige bevolkingsontw ikkeling aan volgens de geboorte- en sterfteverhoudingen in de be-schouw de periode. Bij een w aarde groter dan 1 zal de bevolking op den duur toenemen, bij een w aarde kleiner dan 1 afne-men. 12

14 12. Beroepsbevolking 12-a. Arbeidsmarkt-gegevens 1) Labour market data * Bevolking x personen 2) w.o jaar w.o. in volledig dagonderw ijs Participatiegraad jaar (%) w.v. mannen vrouw en Beroepsbevolking x pers Werkzame beroepsbevolking Arbeidsvolume x arbeidsjaren w.v. overheid bedrijven Arbeidsduur voltijdsw erknemers 3) in uren per jaar Werkgelegenheid x personen Werkloze beroepsbevolking x p Idem in % van de beroepsbevolking Vacatures x ) Bron: Centraal Planbureau. *) Prognose 1) Inclusief personen ouder dan 65 jaar, tenzij anders vermeld. 2) Jaargemiddelden. 3) Contractuele arbeidsduur (excl. feest-, vakantie- en ADV-dagen). 4) Excl. het aantal vacatures bij overheid en onderw ijs. 12-b. Totale arbeidsvolume werkzame personen, naar bedrijfstakken en sectoren Total labour input active persons, by branches of industry and sectors Bedrijfstakken * 2009* 1000 arbeidsjaren Land- en tuinbouw Bosbouw 1) Visserij 1) Landbouw, bosbouw en visserij, totaal Delfstoffenw inning Industrie voedings- en genotmiddelen Energie- en w aterleidingbedrijven Bouw nijverheid Handel, horeca en reparatie Vervoer, opslag en communicatie Financiële en zakelijke dienstverlening Overheid Zorg en overige dienstverlening Totaal arbeidsvolume Bron: CBS Arbeidsrekeningen. 1) Raming LEI. 13

15 13. Bodemgebruik 13. Bodemgebruik in Nederland Land utilization The Netherlands ) km2 Landbouw grond 2) Bossen Bebouw de grond Verkeer Recreatie Natuurlijk terrein Bouw terreinen Overige gronden Water 3) Totaal zie volgende pagina 350 Bodemgebruik in Nederland Agrarisch gebied Bebouwd en verkeer Overig

16 13 Bodemgebruik per provincie (slot) Land utilization by province (end) Groningen Friesland Drenthe Overijssel Flevoland Gelderland Specificatie ) ha Landbouw grond 2) w.o. glastuinbouw Totaal bebouw d w.o. w oongebied w.o. bedrijfsterrein Semi-bebouw d Verkeer Recreatie Bos Droog natuurlijk terrein Nat natuurlijk terrein Binnenw ater Buitenw ater Totaal Utrecht Noord-Holland Zuid-Holland Zeeland Noord-Brabant Limburg ha Landbouw grond 2) w.o. glastuinbouw Totaal bebouw d w.o. w oongebied w.o. bedrijfsterrein Semi-bebouw d Verkeer Recreatie Bos Droog natuurlijk terrein Nat natuurlijk terrein Binnenw ater Buitenw ater Totaal Bron: CBS Bodemstatistiek. 1) Cijfers volgens vernieuw de methodiek van inventariseren; in verband daarmee niet goed vergelijkbaar met de cijfers van voorgaande jaren. 2) Omvat de oppervlakte cultuurgrond uit de Landbouw telling, tuinen voor eigen gebruik, cultuurgrond van niet-telplichtigen, verspreide bebouw ing, w ater smaller dan 6 meter enz. 3) I.v.m. gemeentelijke indeling van Waddenzee, Noordzee en IJsselmeer is de oppervlakte w ater vanaf 1989 aanzienlijk groter dan voordien. 15

17 14. Nationaal inkomen 14-a. Nationaal inkomen (netto-toegevoegde waarde), totaal en per hoofd National income, total and per capita * 2009* mln euro Nationaal Inkomen (NNI) tegen marktprijzen per hoofd van de bevolking tegen marktprijzen per hoofd van de bevolking tegen marktprijzen reëel Bron: CBS Nationale rekeningen. 14-b Nationaal inkomen, toegevoegde waarde 1) in percentage van het Bruto Binnenlands Product, naar bedrijfstak en sector National income, value added as percentage of the Gross Domestic Product * 2009* % van BBP Bedrijfstakken Landbouw, bosbouw en visserij , Delfstoffenw inning , Industrie , Energie- en w aterleidingbedrijven , Bouw nijverheid , Handel, horeca en reparatie , Vervoer, opslag en communicatie , Financiële & zakelijke dienstverl , Overheid , Zorg en overige dienstverlening , Sector Vennootschappen , Overheid , Huishoudens incl. IZW-huishoudens , Toegevoegde w aarde (bruto, basisprijzen) BBP Bron: CBS Nationale rekeningen. 1) bruto, basisprijzen 2) cijfers na revisie in het jaar

18 15. Prijzen 15-a. Gezinsconsumptie, prijsindexcijfers (CPI) 2006=100 Consumer price indices - CPI totaal voedingsmiddelen huisvesting totaal bestedingen afgetotaal brood, vlees melk, groenten, fruit w ater, leide alle en kaas en electr.teit, reeks 1) huis- granen en aardap- gas houdens eieren pelen Wegingscoëfficiënt 2) Specificatie 2010 januari februari maart april mei juni juli augustus september oktober november december Bron: CBS 1) Consumentenprijsindex alle huishoudens - afgeleid is gelijk aan de gew one CPI, exclusief het effect van veranderingen in de tarieven van productgebonden belastingen (bijv. BTW, en accijns op alcohol en tabak) en subsidies. 2) De w egingscoefficient geeft het aandeel in de totale consumptieve uitgaven in het jaar 2000 w eer. 15-b. Koopkracht van de gulden/euro, indexcijfers 1995=100 Purchasing power of the guilder/euro, indices 1995=100 jaar index jaar index jaar index jaar index jaar index 1995= = = = = * * * * 76.0 Bron: LEI, berekend uit CBS-gegevens over de prijsindexcijfers van het Nationaal inkomen (netto, marktprijzen). *) Voorlopige cijfers 1) Revisie in het jaar

19 16. Verbruik 16-a. Voedingsmiddelen, gemiddeld verbruik 1) per jaar per hoofd van de bevolking Foodstuffs, consumption per capita eenheid * Plantaardige producten Tarw ebloem en -meel Brood Aardappelen (basis vers) Suiker (op basis w it) Groenten 2) Vers fruit, incl. zuidvrucht n kg kg kg kg kg kg Melk en zuivelproducten Consumptiemelk en consumptiemelkproducten Room Kaas Kw ark Gecondenseerde melk kg kg kg kg kg Eetbare oliën en vetten Boter Margarine Halvarine Spijsvetten en oliën kg kg kg kg Vlees 3) Rund- en kalfsvlees Varkensvlees Ander vlees Geslacht pluimvee kg kg kg kg Kippeneieren stuks Dranken Bier liters Wijn liters Frisdranken liters Gedistilleerd (pure alc.) liters Bron: CBS, diverse productschappen, brancheverenigingen en Ministerie van Financiën. 1) Voor binnenlands verbruik beschikbaar gekomen hoeveelheden; de w erkelijke consumptie kan a.g.v. voorraadvorming afw ijken. 2) Vanaf 1980 excl. verbruik uit particuliere tuinen. T/m 1990 alleen verse groenten. 3) Op basis karkasgew icht. De w erkelijke consumptie bedraagt ongeveer de helft. 18

20 16-b. Consumptieve binnenlandse bestedingen door gezinshuishoudingen, indexcijfers 1) Consumptive inland spendings by families, indices * 2009* Totale consumptie huishoudens (incl. IZW-huishoudens) w aarde hoeveelheid Totaal diensten w aarde hoeveelheid Totaal goederen w aarde hoeveelheid Duurzame consumptiegoederen w aarde hoeveelheid Overige goederen w aarde hoeveelheid Voedings- en genotmiddelen w aarde hoeveelheid Voedingsmiddelen w aarde hoeveelheid Genotmiddelen w aarde hoeveelheid Bron: CBS Statline. 1) Revisie in het jaar

21 17. Diverse gegevens 17-a. Overheidsuitgaven en -inkomsten 1) Government expenditures and -income ) mln euro U i t g a v e n Landbouw, jacht en visserij Totaal uitgaven I n k o m s t e n Landbouw, jacht en visserij Totaal inkomsten S a l d i Landbouw, jacht en visserij Totaal Bron: CBS Statistisch Jaarboek. 1) Totalen lopende en kapitaalrekening. Het saldo van de lopende en de kapitaalrekening te zamen geeft de toename of afname van financiële middelen w eer (het vorderingstekort of -overschot) 2) Vanaf 2003 definitie gew ijzigd 17-b. Spaargelden Savings Stortingen Terugbetalingen Spaarverschil Bijgeschreven rente Besparingen Spaartegoed (ultimo) Bron: CBS, Statistiek van de Spaargelden 1992; Sparen en lenen in Nederland 1996; Financiële maandstatistiek. 17-c Gefailleerde ondernemingen Adjudications in bancruptcy Totaal w.o. land-, tuin- en bosbouw, visserij Bron: CBS Statline 20

22 17-d CAO-lonen per uur, inclusief bijzondere beloningen, indexcijfers CAO-wages per hour, indcao-wages per hour, indices CAO-sectoren * 2000 = 100 Landbouw en visserij Industrie en Bouw nijverheid Commerciële dienstverlening Niet-commerciële dienstverl Totaal Cao-sectoren Bron: CBS, Statline. N.B.: De uitkomsten hebben betrekking op volw assenen en jeugdige w erknemers. 17-e. Waterschappen, opbrengsten van de omslag 1) District water boards, proceeds of polder boards * mln euro Groningen en Drenthe Friesland Overijssel en Flevoland Gelderland Utrecht Noord-Holland Zuid-Holland Zeeland Noord-Brabant Limburg Interprovinciale waterschappen 2) Nederland Rijksbijdragen 3) Waterhuishouding en waterkeringen =100 Omslagheffing, indexcijfers aantal Waterschappen Bron: CBS Statline. 1) Excl. de verontreinigingsheffing. 2) M.i.v zijn de interprovinciale waterschappen ingedeeld bij de provincie waar het zwaartepunt van het waterschap qua oppervlakte is gelegen. 3) Subsidie van het Rijk aan Waterschappen sinds

23 22

24 2. Bedrijven, productiefactoren en -middelen Toelichting Bedrijfsomvang: n g e, s o en b s s De economische omvang van een agrarisch bedrijf en van de afzonderlijke productierichtingen binnen een bedrijf kan worden uitgedrukt met de daarvoor ontwikkelde standaard opbrengst (SO) (t/m 1999 op basis van Nederlandse grootte-eenheden). In de oude uitgaven t/m 2010 werd nog gwerkt met NGE. Vanaf de uitgave 2010 wordt met terugwerkende kracht vanaf de landbouwtelling 2000 gewerkt met standaardopbrengsten. Eerder dienden daarvoor de zgn. standaardbedrijfseenheden, die tot stand kwamen op basis van gestandaardiseerde nettotoegevoegde waarden, berekend in een basisperiode bij een doelmatige bedrijfsvoering en onder normale omstandigheden. De Standaardopbrengst (S O) is een gestandaardiseerde opbrengst per ha per soort gewas en per dier per diercategorie die gemiddeld op jaarbasis wordt behaald. Deze nomen zijn exclusief bedrijfstoeslagen en subsidies. De standaardopbrengesten per gewas zijn voor 2010 (op prijsniveau 2007) voor de verschillende gewassen opgenomen in tabel 134-a en voor de dieren per categorie in tabel 134b. Ook de bss-2002 en de bss 2004 zijn vermeld in tabel 134-a voor de gewassen en tabel 134-b voor de dieren. Voor de S O normen vanaf 2000 t/m 2009 wordt gerekend op basis van het prijsniveau Voor de tabellen uit de landbouwtelling is gebruik gemaakt van de volgende b s s in de nevenvermelde jaren: bss-1982 t/m 1986 bss bss en 1998 bss en 2004 bss en 1988 bss en 1994 bss en 2000 bss en 2006 bss t/m1991 bss en 1996 bss en 2002 bss t/m 2009 Bedrijfstypering: NSO-typologie Agrarische bedrijven kunnen worden getypeerd met behulp van de verdeling van de SO per bedrijf over de verschillende bedrijfsonderdelen. In EU-verband is op basis van SO een gemeenschappelijke typologie ontwikkeld. In de SO-typologie worden 8 hoofdtypen onderscheiden (akkerbouwbedrijven, tuinbouwbedrijven, blijvende teeltbedrijven, graasdierbedrijven, hokdierbedrijven, en 3 combinaties daarvan). Een bedrijf behoort tot een bepaald bedrijfstype als 2/3 of meer van de totale SO van het aangegeven bedrijfsonderdeel afkomstig is. Voor de onderscheiden types zie tabel 21-a. In 1998 is een naamswijziging aangebracht binnen het hoofdbedrijfstype akkerbouwbedrijven. De in voorgaande jaren onderscheiden bedrijfstypen "graanbedrijven en graan/hakvruchtbedrijven" zijn vervangen door respectievelijk de typen "maaidorsbare gewassenbedrijven en maaidors/hakvruchtenbedrijven". In verband hiermee is de nummering aangepast. De peulvruchtgewassen, een drietal handelsgewassen (koolzaad, karwijzaad en blauwmaanzaad) en het braakland zijn m.i.v op een andere wijze ingedeeld binnen de NEG-typering. Dit betekent inhoudelijk een verandering voor het bedrijfstype "overige akkerbouwgewassen". Met ingang van de landbouwtelling 2006 is onder het hoofdbedrijfstype graasdierbedrijven het bedrijfstype paarden- en ponybedrijven toegevoegd. Vanaf 2000 wordt met terugwerkende kracht met een gewijzigde typering gewerkt waarbij o.a. de boomkwekerijbedrijven van de blijvende teeltbedrijven naar de tuinbouwbedrijven gaan. In de landbouwtelling opgenomen bedrijven De gegevens van de landbouwtelling hebben betrekking op bedrijven, waarvan de exploitanten hun bestaan geheel of gedeeltelijk in de landbouw vinden en waarvan de bedrijfsgebouwen resp. de hoofdbedrijfsgebouwen in Nederland zijn gelegen. Van 1970 t/m 1987 werden de uitkomsten van bedrijven kleiner dan 10 sbe niet in de tabellen opgenomen. Vanaf 1988 is die ondergrens gesteld op 3 nge. Vanaf 2010 is de ondergrens 3000 SO. Vanaf 2000 t/m 2009 zijn bedrijven vanaf 3 NGE met minder dan 3000 SO dus wel meegenomen en bedrijven met minder dan 3 NGE en 3000 of meer SO dus niet. In tegenstelling tot voorgaande jaren zijn in 1992 een aantal bedrijven (in totaal 811) meegeteld, die door de aanwezige hokcapaciteit boven de 3 nge-grens uitkwamen. Vanaf 2000 zijn de bedrijven die worden geexploiteerd door Staatsbosbeheer of natuurmonumenten niet meer opgenomen in de landbouwtelling. Cultuurgrond Voor zover niet anders vermeld, is bij de tabellen met oppervlaktegegevens sprake van "gemeten maat". Braaklegging In 1993 is de Mac Sharry-regeling in werking getreden. Als gevolg daarvan is akkerland uit productie genomen. Voornamelijk de bedrijven van grote economische omvang maken van de regeling gebruik. De bestemming van de braakgelegde grond kan als volgt worden ingedeeld: a. Groenbemestingsgewassen (groene braak) b. Gewassen met eindbestemming non food (non feed) c. Zwarte braak (niet in gebruik). Wijzigingen in de voorwaarden voor braaklegging hebben invloed op het totaal-areaal gehad. M.i.v. de Landbouwtelling 2002 zijn de gewassen onder a. en b. bij akkerbouwgewassen ingedeeld. Met ingang van 2006 is ook de zwarte braak bij de akkerbouwgewassen ingedeeld. Ook de faunaranden zijn vanaf 2006 opgenomen onder de akkerbouwgewassen. Het snelgroeiend hout behoort vanaf 2000 niet meer tot de cultuurgrond. Landbouwgebiedsindeling 1991 (zie kaartbijlage) Met ingang van 1992 is een nieuwe landbouwgebiedsindeling in gebruik genomen. Deze is niet meer gebaseerd op grondsoort maar op uiterlijke verschijningsvorm van de landbouw in het betreffende gebied, waarbij is uitgegaan van de overheersende productierichting. Een uitgebreide beschrijving van de nieuwe landbouwgebiedsindeling is te vinden in de CBS-publicatie "Landbouwgebiedsindeling 1991". Hoofd-/nevenberoep. Een hoofdberoepsbedrijf is een bedrijf waarvan het bedrijfshoofd het grootste deel van zijn dagtaak aan het agrarisch bedrijf besteedt. Onder een nevenberoepsbedrijf wordt verstaan een bedrijf van een bedrijfshoofd die twee beroepen uitoefent en daarbij minder dan de helft van zijn dagtaak aan het agrarisch bedrijf besteedt. Ook een bedrijf van een rustende landbouwer of tuinder werd tot en met 1985 tot de nevenberoepsbedrijven gerekend. Vanaf 1986 behoort deze groep tot de hoofdberoepsbedrijven. 23

25 Arbeidsjaareenheden (aje s). In 1975 zijn de gegevens per werknemer uit de arbeidskrachtentelling omgerekend tot arbeidsjaareenheden op basis van 2250 uur per aje en in latere jaren op basis van uur per aje waarbij een persoon maximaal voor 1 aje is geteld. Niet-regelmatig werkzame gezinsarbeidskrachten. Van 1971 tot 1983 worden hiertoe gerekend personen die in het kalenderjaar, voorafgaande aan de telling niet iedere week op het bedrijf hebben gewerkt. Van 1983 t/m 1986 is het kalenderjaar vervangen door de periode april t.m. maart voorafgaande aan de telling. Bijzondere omstandigheden zoals vakanties en ziekten worden buiten beschouwing gelaten. Met ingang van 1987 worden de niet-regelmatig werkzame gezinsarbeidskrachten niet meer apart geteld en tot de regelmatig werkzame gezinsarbeidskrachten gerekend. Met ingang van statistiekjaar 2000 zijn de meewerkende kinderen en de meewerkendeinwonende familie samengevoegd tot de rubriek overige inwonende familieleden. Niet-regelmatig werkzame niet-gezinsarbeidskrachten. Onder niet-regelmatig werkzame niet-gezinsarbeidskrachten worden verstaan diegenen, die op de laatste werkweek voor de teldatum op het bedrijf hebben gewerkt. Met ingang van statistiekjaar 2000 worden de niet-regelmatig werkzame niet-gezinsarbeidskrachten niet meer opgenomen onder de arbeidskrachten. Open grondsgroente. Met ingang van statistiekjaar 2000 zijn de akkerbouwmatige groenten opgenomen onder de akkerbouw. Het betreft hier suikermais, tuinbonen (groen te oogsten), boerenkool, knolselderij, koolraap, kroten, kruiden wortelgewassen, schorseneren, spinazie, stamsperciebonen, waspeen, winterpeen en witlofwortelen. De uien en erwten groen te oogsten zijn al vanaf 1986 opgenomen onder de akkerbouw. Er wordt dus vanaf statistiekjaar 2000 geen onderscheid meer gemaakt tussen groenten akkerbouwmatig en groenten tuinbouwmatig. Indelingen. Vanaf statistiekjaar 2006 zijn andere indelingen gehanteerd om beter aan te sluiten op de indelingen bij Eurostat. Deze zijn bij het CBS met terugwerkende kracht doorgevoerd voor de statistiekjaren Deze wijzigingen kunnen voor verschillen zorgen tussen de gegevens in oude publicaties en die op de website van het CBS. Ook op de website van het LEI zullen deze wijzigingen doorgevoerd worden. Met ingang van 2000 zijn de volgende inhoudelijke wijzigingen doorgevoerd. Natuurmonumenten en Staatsbosbeheer worden niet tot de populatie van de Landbouwtelling gerekend, omdat die geen agrarische productie leveren. De afzonderlijke producten (dieren, gewassen) worden voor de bedrijfstypering en presentatie ingedeeld in productgroepen. Bij deze producttoedeling is volledig aangesloten op de EU-richtlijnen. Voor de statistiekjaren voor 2000 werd hier op een (beperkt) aantal punten vanaf geweken. Hierdoor treden enkele verschuivingen op, waarvan de belangrijkste is, dat braak en tijdelijk grasland nu bij akkerbouwgewassen worden geteld. Tot het statistiekjaar 2000 waren deze als afzonderlijke onderwerpen bij grondgebruik ondergebracht. Agrarische bedrijven hoofdbedrijfstype Bedrijven jaar 2000 jaar 2005 jaar 2010 Bedrijfstype (zie tabel 21-a) 24

26 21. Bedrijfstypering en bedrijfsgrootte 21-a. Bedrijven naar (hoofd)bedrijfstype (NSO) Holdings by (main) type of holding (SO) no. bedrijfs type 1 Akkerbouw bedrijven 1) w.v. Graan-, oliezaad- en eiwitgewasbedrijven Zetmeelaardappelbedrijven Akkerbouw groentebedrijven Akkerbouwbedrijven vooral voedergewassen Overige akkerbouw bedrijven Tuinbouw bedrijven w.v. Glasgroentebedrijven Snijbloemenbedrijven Pot- en perkplantenbedrijven Overige glastuinbouw bedrijven Opengrondsgroentebedrijven Bloembollenbedrijven Paddenstoelbedrijven Boomkw ekerijbedrijven Overige tuinbouw bedrijven Blijvende teeltbedrijven w.v. Wijngaardbedrijven Fruitbedrijven Overige blijvende teeltbedrijven Graasdierbedrijven w.v. Melkveebedrijven Vleeskalverenbedrijven Overige rundveebedrijven Schapenbedrijven Geitenbedrijven Paard- en ponybedrijven Graasdierbedrijven vooral voedergew assen Overige graasdierbedrijven Hokdierbedrijven w.v. Fokzeugenbedrijven Vleesvarkensbedrijven Overige varkensbedrijven Leghenbedrijven voor consumptie-eieren Vleeskuikenbedrijven Overige pluimveebedrijven Overige hokdierbedrijven Gew assencombinaties Veeteeltcombinaties w.v. Veeteeltcombinaties vooral graasdieren Veeteeltcombinaties vooral hokdieren Gew assen-/veeteeltcombinaties w.v. Akkerbouw -/graasdiercombinaties Overige gew as/veecombinaties Totaal Bron: CBS Landbouw telling. 1) zie de toelichting aan het begin van dit hoofdstuk ter zake Akkerbouw bedrijven. 25

27 21-b. Bedrijven naar nge-klasse en hoofdbedrijfstype (NSO) Holdings by dsu-class and main type of holding (SO) 26 Bedrijven met... NSO NSO 3 1) klasse tot tot tot tot tot tot tot tot tot tot en totaal * meer Akkerbouw bedrijven Tuinbouw bedrijven Blijvende teeltbedrijven Graasdierbedrijven Hokdierbedrijven Gew assencombinaties Veeteeltcombinaties Gew assen-/veeteeltcombinaties T o t a a l 2) Bron: CBS Landbouw telling. 1) t/m 2009 is de ondergrens 3 NGE 2) Er zijn t/m 2009 soms kleine verschillen tussen totaal en totaal typen omdat enkele bedrijven niet in te delen zijn in een type.

28 21-c. Bedrijven naar nge-klasse en (hoofd)bedrijfstype (NSO), 2010 Holdings by dsu-class and (main) type of holding (SO), 2010 bedrijven NSO Klasse tot tot tot tot tot tot tot tot tot tot en * meer totaal Totaal Bron: CBS Landbouw telling; LEI-bew erking N.B.: Voor betekenis bedrijfstype no's zie tabel 21-a. 27

29 21-d. Bedrijven naar bedrijfsgrootte (ha) en hoofdbedrijfstype (NSO) Holdings by size (ha) and main type of holding (SO) Akkerbouw bedrijven 28 bedrijven met... ha cultuurgrond totaal zonder 0,01-<1 1-<5 5-<10 10-<20 20-<30 30-<50 50-< e.m. bedrijven Tuinbouw bedrijven Blijvende teeltbedrijven Graasdierbedrijven Hokdierbedrijven Gew assencombinaties Veeteeltcombinaties Gew assen-/veeteeltcombinaties T o t a a l Bron: CBS Landbouw telling; LEI-bew erking