Onderzoek naar de visstand in de aan- en afvoerkanalen van twee E-centrales

Transcriptie

1 Onderzoek naar de visstand in de aan- en afvoerkanalen van twee E-centrales Opgesteld in opdracht van: RWS R.I.K.Z. 3 november 25 Door: F.T. Vriese, J.C.A. Merkx & M.C. de Lange Organisatie ter Verbetering van de Binnenvisserij Buxtehudelaan 1, Postbus 33, 33 AK Nieuwegein Tel. (3) 6511, Fax. (3) binvis@ovb.nl Homepage:

2 Statuspagina Titel Onderzoek naar de visstand in de aan- en afvoerkanalen van twee E-centrales Samenstelling Organisatie ter Verbetering van de Binnenvisserij (OVB) Postbus AK NIEUWEGEIN Telefoon Telefax binvis@ovb.nl Homepage Opdrachtgever RWS R.I.K.Z. Auteur(s) F.T. Vriese, J.C.A. Merkx & M.C. de Lange adres vriese@ovb.nl Aantal pagina s 9 Trefwoorden E-centrales, koelwater, visstand Versie Definitief Projectnummer KO2537 Datum 3 november 25 Bibliografische referentie: Vriese, F.T., J.C.A. Merkx & M.C. de Lange, 25.Onderzoek naar de visstand in de aan- en afvoerkanalen van twee E-centrales, Nieuwegein. OVB project KO255, 9 pag. 25 Organisatie ter Verbetering van de Binnenvisserij, Nieuwegein, RIZA, Lelystad. Niets uit dit rapport mag worden vermenigvuldigd door middel van druk, fotokopie, microfilm of op welke andere wijze ook zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de copyright houder(s). De OVB is niet aansprakelijk voor gevolgschade, alsmede voor schade welke voortvloeit uit toepassingen van de resultaten van werkzaamheden of andere gegevens verkregen van de OVB; opdrachtgever vrijwaart de OVB van aanspraken van derden in verband met deze toepassing. OVB/RWS R.I.K.Z. pag. 2

3 Inhoudsopgave Inhoudsopgave 1 Inleiding Algemeen Vraagstelling Onderzoeksopzet Beschrijving van de locaties...9 (uit Vriese et al, 25) Clauscentrale Willem-Alexandercentrale...1 Resultaten van de verkenning Clauscentrale Willem-Alexandercentrale Resultaten van de visstandbemonstering Clauscentrale Willem-Alexandercentrale Verhoudingen tussen soorten in de vangst Clauscentrale Willem-Alexandercentrale Discussie en conclusies...29 Literatuur...31 BijlageI: Overige frequentie grafieken Bijlage II: Kuil- en electrovangsten per soort OVB/RWS R.I.K.Z. pag. 3

4

5 Inleiding 1 Inleiding 1.1 Algemeen Het RIZA stelt een draaiboek op voor ecologisch onderzoek naar veldeffecten van koelwatergebruik gedurende relatief warme zomers, wanneer bedrijven de maximale lozingsnorm dreigen te overschrijden. Als onderdeel van dit project (MEETPOL) heeft het RIZA de OVB verzocht om een visstandbemonstering te verrichten in de aan- en afvoerkanalen van twee E-centrales, te weten De Clauscentrale (Maas, maasplassen) en de Willem Alexander centrale (Maas). Onderhavig rapport is hiervan het resultaat. 1.2 Vraagstelling Voor de beoordeling van ecologische effecten van koelwaterlozing zijn vissen gekozen als indicatorgroep. Om meer inzicht te krijgen in het gedrag van vissen in de nabijheid van koelwaterlozingen gedurende warme zomers wordt gedacht aan het uitvoeren van onderzoek naar het gedrag van de vis door middel van telemetrie (sonar, akoestische merken enz.). Er is echter op dit moment geen inzicht in de aanwezige visstand in de aan- en afvoerkanalen van warmtelozers. Voor zover bekend, is hiernaar nog nooit onderzoek verricht. Wel is bekend dat genoemde locaties gewilde visstekken vormen voor sportvissers vanwege de vermeende aanwezigheid van warmtelievende soorten als snoekbaars en diverse cypriniden waaronder karper. De vraagstelling van het onderzoek is daarom: Welke vissoorten, en in welke onderlinge verhoudingen, zijn aanwezig in de aan- en afvoerkanalen van warmtelozers? In dit geval gaat het specifiek om de De Clauscentrale (Maas, Maasplassen) en de Willem Alexandercentrale (Maas). OVB/RWS R.I.K.Z. pag. 5

6

7 Onderzoeksopzet 2 Onderzoeksopzet Het project kent een drietal fasen: de verkenningsfase; de uitvoering van de visstandbemonstering en de schriftelijke rapportage. In de verkenningsfase is onderzocht hoe de bevissing het best kon worden uitgevoerd en zijn diverse omgevingskenmerken in beeld gebracht. Er is gekeken naar het voorkomen van vegetatie, naar de bodemstructuur en naar de stroomsnelheid. Ook zijn er diverse foto s gemaakt. Met behulp van de sonar is gekeken of er in het gebied visconcentraties aanwezig waren. Uit de verkenning is gebleken dat de visstandbemonstering kon worden uitgevoerd zoals gepland: elektrovisserij in de namiddag en kuilvisserijen in de avond/nacht. De oevers van de aan- en afvoerkanalen zijn elektrisch bevist met behulp van een 5 kw aggregaat vanuit de boot. Hiermee is de visstand in de oever in beeld gebracht. Ter plaatse zijn twee trajecten van ongeveer 3 m (soms iets meer) bevist in de aan- en afvoerkanalen (dus trajecten per centrale). Gezien de eenvormigheid van het habitat was het niet noodzakelijk meer locaties elektrisch te bevissen. Het open water is bevist door middel van kuilvisserij. De kuil is een zakvormig net waarvan de onderpees is verzwaard door gewichten, zodat deze contact houdt met de bodem, terwijl de bovenpees is voorzien van kurken om er voor te zorgen dat de mond van de kuil maximaal open staat. De kuil is in het span gevist, dat wil zeggen dat deze wordt voortgetrokken door twee boten. Om de vis niet te veel te beschadigen hebben de kuiltrekken niet langer dan 1 minuten geduurd. De kuil heeft een vissende breedte van 7m en de maaswijdte achter in de zak bedraagt mm gestrekt. De kuil is voortgetrokken met lijnen van 11 m elk. Tijdens de verkenningsfase is tevens duidelijk geworden dat zegenbevissing van de locaties niet mogelijk was vanwege de grote stenen en ook vanwege de grote diepte van de havenachtige structuren. De gevangen vis is op soort gedetermineerd en gemeten. Het nemen van subsamples was niet nodig vanwege de relatief geringe vangsten. OVB/RWS R.I.K.Z. pag. 7

8

9 Beschrijving van de locaties 3 Beschrijving van de locaties (uit Vriese et al, 25) 3.1 Clauscentrale De Clauscentrale (zie figuur 1) loost via een ca. 1,2 km lang kanaal en een ca. 1 km lange havenachtige structuur (zijhaven) op de Maas, ca. 1 km bovenstrooms van de stuw bij Linne. De oevers van deze zijhaven en de Maas worden met natuursteen beschermd. Tussen de monding van de zijhaven en de stuw bij Linne neemt de diepte van de Maas naar het midden van de rivier vrij snel in diepte toe tot 7 á 9 m. De diepte van de zijhaven is onbekend, maar verwacht wordt dat deze tenminste 5 m zal bedragen. De bodem van de Maas bestaat uit een mengsel van grof zand en grind in wisselende verhouding. Dit geldt wellicht ook voor de zijhaven, hoewel gegevens daarover ontbreken. Het valt overigens zeker niet uit te sluiten dat zich in de zijhaven ook een sliblaag kan hebben afgezet. Hoewel tegenover de zijhaven de monding ligt van het Lateraalkanaal wordt het niet aannemelijk geacht dat de warmtepluim zich tot daarin uitstrekt. inlaat uitlaat Figuur 1. Luchtfoto van de Clauscentrale OVB/RWS R.I.K.Z. pag. 9

10 Beschrijving van de locaties Lateraalkanaal Maas stuw Linne koelwater Figuur 2. Omgeving van de Clauscentrale 3.2 Willem-Alexandercentrale Evenals de Clauscentrale loost de Willem-Alexandercentrale op een relatief lang (ca. 1,5 km) afvoerkanaal alvorens deze in de Maas uitmondt. De oevers van de Maas benedenstrooms van het lozingspunt worden met natuursteen beschermd. Naar het midden neemt de rivier vrij snel in diepte toe tot á 5 m. Structuren komen niet voor waardoor de rivier het uiterlijk heeft van een kanaal. De bodem bestaat uit een mengsel van grof zand en grind in wisselende verhouding. Sporadisch komt wat oevervegetatie voor. OVB/RWS R.I.K.Z. pag. 1

11 Beschrijving van de locaties uitlaat inlaat Figuur 3. Luchtfoto van de Willem-Alexandercentrale koelwater Maas Figuur. Omgeving van de Willem-Alexandercentrale OVB/RWS R.I.K.Z. pag. 11

12

13 Resultaten van de verkenning Resultaten van de verkenning.1 Clauscentrale Om inzicht te krijgen in de bevisbaarheid en om andere omgevingskenmerken vast te stellen, is op oktober een veldbezoek gebracht aan de Clauscentrale. Hierbij is het volgende geconstateerd. Het 1,2 km lange kanaaltje (zie 3.1) is relatief helder (in vergelijking met de Maas) met een doorzicht van meer dan 1 m. De oevers zijn glooiend met als substraat kleine Maaskeitjes. Er is zowel submerse als emerse vegetatie aanwezig onder meer in de vorm van waterpestvelden. Het kanaaltje is echter gescheiden van de zijhaven door een dam met ruim,5 m verval (zie figuur 5). Intrek van vis vanuit de Maas naar het kanaaltje is bij de huidige waterstand onmogelijk (de verwachting is dat dit in het voorjaar hetzelfde is). Als paaigebied voor vis vanuit de Maas is het kanaaltje verwaarloosbaar en qua visstand niet interessant (hooguit een wisselende restpopulatie). Figuur 5. Dammetje tussen kanaaltje en havenachtige structuur Op het moment van het veldbezoek lag de centrale waarschijnlijk stil (of koeltorenbedrijf?); er werd nauwelijks koelwater geloosd via het kanaaltje zoals ook in figuur 5 duidelijk zichtbaar is. De stroomsnelheid in het kanaaltje was zeer beperkt (tussen -5 cm.s -1 ) en praktisch nul in de havenachtige structuur. De zijhaven is vrij toegankelijk vanuit de Maas en kenmerkt zich als een grote kale bak met relatief steile en verharde oevers (stortsteen). Ter plaatse is geen vegetatie aanwezig. De zijhaven is diep (nabij de Maas 7-9 m), terwijl meer richting de monding van het kanaaltje en OVB/RWS R.I.K.Z. pag. 13

14 Resultaten van de verkenning verder landinwaarts sprake is van een groot diep gat met een diepte van ongeveer 2 m. Met de sonar werden ter plaatse zeer grote visdichtheden waargenomen..2 Willem-Alexandercentrale Op dezelfde datum ( oktober 25) is de Willem-Alexandercentrale bezocht. Het anderhalve kilometer lange kanaaltje waardoor koelwater wordt geloosd is eenvormig van aard. De oevers zijn bekleed met stortsteen en sporadisch staat er riet. Ongeveer in het midden bevindt zich een klein jachthaventje (zie figuur 6), vanaf daar is het niet meer mogelijk om verder richting centrale te gaan. Gezien de eenvormigheid van het habitat wordt niet verwacht dat er verschillen in visstand zijn tussen de verschillende delen van het afvoerkanaal. Figuur 6. Jachthaventje in afvoerkanaal Ook in dit afvoerkanaal is de stroomsnelheid beperkt (hooguit 3 cm.s -1 ). Richting monding in de Maas neemt de waterbeweging aanzienlijk toe. Dit is echter te wijten aan de zuiging van passerende schepen en de ter plaatse relatief geringe diepte van ongeveer 1 m. Het diepste punt in het kanaaltje is 3 m. In het afvoerkanaaltje zijn een duikers gelegen onder de spoorweg (figuur 7). De stroomsnelheid ter plaatse is hoog en het water is zeer turbulent. Naar verwachting is het voor vis niet mogelijk deze duikers te passeren. OVB/RWS R.I.K.Z. pag. 1

15 Resultaten van de verkenning Figuur 7. Duikers in afvoerkanaal Figuur. Willem-Alexandercentrale gezien vanaf de Maas Figuur geeft een beeld van de Willem-Alexandercentrale gezien vanaf de Maas en de werkhaven. Geconstateerd is dat de bodem van de werkhaven zeer grillig was, met allerlei OVB/RWS R.I.K.Z. pag. 15

16 Resultaten van de verkenning obstakels. Ter plaatse zijn geen kuiltrekken gedaan. Bemonsterd is meer in de richting van de Maas. De maximale diepte van het geheel is 6 m. De oevers liggen vast door middel van zware steenstort met af en toe een pluk vegetatie op de oever. OVB/RWS R.I.K.Z. pag.

17 Resultaten van de visstandbemonstering 5 Resultaten van de visstandbemonstering 5.1 Clauscentrale De visstandbemonstering bij de Clauscentrale heeft plaatsgevonden op 2 november 25, in de namiddag en avond/nacht. Voordat de bevissing is uitgevoerd, is de locatie nogmaals verkend met behulp van de sonar. De enorme visdichtheden die eerder op oktober werden waargenomen, bleken te zijn verdwenen. Mogelijk heeft dit te maken met de lage afvoer op de Maas. De vis verspreid zich dan wellicht weer over de hoofdstroom van deze rivier. Uitlaat Bij de uitlaat van het koelwater is de oever over een van ongeveer 9 m electrisch bemonsterd. Het traject loopt vanaf de loskade aan de oostzijde rondom tot aan de bellenbaan die dwars over het water loopt (het meest zuidelijk gelegen deel van de havenachtige structuur). De oever bestaat uit maasgrind/stortsteen en is niet of nauwelijks begroeid. Het talud is vrij steil en er is nauwelijks sprake van een echte oeverzone. In tabel 1 wordt een overzicht gegeven van de vangsten in de oeverzone. Tabel 1. Overzicht van de electrovisserijvangsten bij de uitlaat van de Clauscentrale Vissoort Minimum Maximum Aantal Winde 5 Kopvoorn 7 17 Baars Zonnebaars 11 Blankvoorn Riviergrondel 6 11 Serpeling Bermpje Winde uitstroom (electro) Figuur 9. Lengtefrequentie verdeling van winde OVB/RWS R.I.K.Z. pag. 17

18 Resultaten van de visstandbemonstering Figuur 9 geeft de frequentie verdeling van winde. Duidelijk is te zien dat er een groep juveniele dieren aanwezig is (waarschijnlijk 1+ vis) met een van rond de 1 cm. Verder zijn er enkele oudere dieren aanwezig met s rond de 5 cm. Tussenliggende jaarklassen zijn niet gevangen. De frequentie verdelingen van de overige soorten (voor zover niet in dit hoofdstuk en zinvol om in een grafiek weer te geven) zijn te vinden in bijlage I. Dit geldt ook voor de overige bemonsterde trajecten. In bijage II zijn de totale vangsten in het kader van dit onderzoek in tabellen weergegeven. Op het open water is met een kuil gevist. Het diepste punt was twintig meter. Er is zowel pelagisch als op de bodem gevist. Er zijn drie kuiltrekken verricht. Alle trekken zijn tussen de bellenbaan en het einde van het zijkanaal gelegd. In tabel 2 wordt een overzicht van de vangsten in het open water gegeven. Tabel 2. Overzicht van de kuilvisserijvangsten bij de uitlaat van de Clauscentrale Vissoort Minimum Maximum Aantal Brasem 6 5 Baars Snoekbaars Kolblei 29 7 Blankvoorn Pos Paling Brasem uitstroom (kuil) Figuur 1. Lengtefrequentie verdeling van brasem Figuur 1 geeft de frequentie verdeling van brasem. In grote lijnen zijn wel de meeste jaarklassen vertegenwoordigd, rond de 2 cm lijkt een klein gat te zitten. Het meest talrijk zijn de jongste jaarklassen (+: rond 6 cm; 1+: rond cm; 2+ rond 17-1 cm), terwijl ook de groep dieren tussen de 35-5 cm aardig vertegenwoordigd is (leeftijd waarschijnlijk 1-15 jaar). Inlaat Bij de inlaat is ongeveer 6 m bemonsterd met het electro-aggregaat. Ook hier bestaat de oever uit maaskeien en stortsteen. Het meest zuidelijk gelegen deel van de havenstructuur is bemonsterd, zowel aan de oostzijde als aan de westzijde onder de koeltorens. In tabel 3 wordt een overzicht gegeven van de vangsten in de oeverzone. OVB/RWS R.I.K.Z. pag. 1

19 Resultaten van de visstandbemonstering Tabel 3. Overzicht van de electrovisserijvangsten bij de inlaat van de Clauscentrale Vissoort Minimum Maximum Aantal Bermpje 7 7 Paling Baars Winde 11 Blankvoorn Roofblei 9 2 Karper Pos 1 Driedoornige stekelbaars Rivierdonderpad 6 7 Riviergrondel Met de stortkuil zijn twee trekken verricht, beide zijn ongeveer m lang. Er is zowel pelagisch als over de bodem gevist. Beide keren is er begonnen bij de boeienlijn ter hoogte van de koeltorens en is er richting de Maas gekuild. In tabel wordt een overzicht van de vangsten in het open water gegeven. Tabel. Overzicht van de kuilvisserijvangsten bij de inlaat van de Clauscentrale Vissoort Minimum Maximum Aantal Brasem Baars 9 2 Snoekbaars 5 Blankvoorn Pos Brasem instroom (kuil) Figuur 11. Lengtefrequentie verdeling van brasem De frequentie verdeling van brasem bij de inlaat komt in hoge mate overeen met die van de vangst aan brasem bij de uitlaat. De jongste jaarklassen zijn het meest vertegenwoordigd, evenals de oudste jaarklassen. OVB/RWS R.I.K.Z. pag. 19

20 Resultaten van de visstandbemonstering In het totaal zijn bij de Clauscentrale 17 vissoorten gevangen: winde, kopvoorn, baars, zonnebaars, blankvoorn, riviergrondel, serpeling, bermpje, brasem, snoekbaars, kolblei, pos, paling, roofblei, karper, driedoornige stekelbaars en rivierdonderpad. De vangst viel qua hoeveelheid enigszins tegen, qua soorten echter niet gezien de relatief beperkte inspanning die is geleverd. De exoten roofblei en zonnebaars zijn aangetroffen. Beide exoten zijn bekend uit eerder vangsten in de Maas en Maasplassen. De gevangen len van zonnebaars zijn hoog te noemen. De Nie (1997) geeft aan dat deze soort in 7% van de gevallen als éénling in de vangst wordt aangetroffen. Gezien de range van de soort zijn er in ieder geval meerdere jaarklassen aanwezig. Verder is de beschermde soort (F&Fwet) rivierdonderpad gevangen evenals de beleidsmatig geprioriteerde soorten kolblei, kopvoorn, serpeling en winde (beleidsmatig geprioriteerd wil zeggen op een of andere manier beschermd, voorkomend op de rode lijst of in de natuurdoeltypen). Zoals verwacht is het merendeel van de rheofiele soorten gevangen in de oeverzone. Indifferente soorten als blankvoorn en baars zijn zowel in de oever als op het open water gevangen. Soorten als snoekbaars en brasem zijn alleen in het open water gevangen. 5.2 Willem-Alexandercentrale De visstandbemonstering bij de Willem-Alexandercentrale heeft plaatsgevonden op 21 november 25, in de namiddag en avond/nacht. Voordat de bevissing is uitgevoerd, is de locatie nogmaals verkend met behulp van de sonar. Het beeld was overeenkomstig met dat van de verkenning op oktober 25. De visdichtheid ter plaatse was niet hoog. Uitlaat Beide oevers zijn bekleed met stortsteen en plaatselijk begroeid met wat riet. Er is vanaf de Maas tot aan het jachthaventje aan beide zijden electrisch gevist. De totale beviste oever bedraagt 6 m. De stroomsnelheid varieerde en nam in hevigheid toe naarmate de monding aan de Maas werd genaderd. De scheepvaart beϊnvloedt de stroming in hoge mate, te meer vanwege de geringe diepte bij de monding. Het diepste punt van het uitvoerkanaal is drie meter, bij de monding is het ongeveer 1 m. In tabel 5 wordt een overzicht gegeven van de vangsten in de oeverzone bij de uitlaat van de Willem- Alexandercentrale. Tabel 5. Overzicht van de electrovisserijvangsten bij de uitlaat van de Willem- Alexandercentrale Vissoort Minimum Maximum Aantal Kopvoorn 31 2 Zonnebaars 11 5 Baars Blankvoorn 6 Pos 6 9 Winde Giebel 1 OVB/RWS R.I.K.Z. pag. 2

21 Resultaten van de visstandbemonstering Blankvoorn uitstroom (electro) Figuur. Lengtefrequentie van blankvoorn De vangst aan blankvoorn (figuur ) bestaat voornamelijk uit juveniele dieren (+ en 1+) vissen, terwijl maar enkele grotere dieren zijn gevangen. Eenzelfde beeld was ook aanwezig bij de Clauscentrale. Er zijn drie kuiltrekken verricht met de stortkuil; éénmaal pelagisch en twee maal over de bodem. Er is in het traject vanaf de Maas tot aan het jachthaventje gekuild. In tabel 6 wordt een overzicht van de vangsten in het open water gegeven. Tabel 6. Overzicht van de kuilvisserijvangsten bij de uitlaat van de Willem-Alexandercentrale Vissoort Minimum Maximum Aantal Brasem Pos Blankvoorn Baars 7 11 Winde Blankvoorn uitstroom (kuil) 6 2 BV Figuur 13. Lengtefrequentie verdeling van blankvoorn De frequentie verdeling van blankvoorn gevangen met de kuil in het uitlaatkanaal van de Willem-Alexandercentrale is nagenoeg dezelfde als die van de electrovisserij (alleen juveniele dieren van + en 1+ jaarklasse). Dit is niet vreemd daar in het uitlaatkanaal eigenlijk nauwelijks sprake is van open water en min of meer hetzelfde stratum wordt bemonsterd. Inlaat De electrovisserij bij de inlaat van de Willem-Alexandercentrale is deels uitgevoerd in de komachtige structuur voor de werkhaven en deels in de werkhaven. In totaal is ruim 6 m bevist. Logischerwijs is er niet gevist bij de stalen damwanden nabij de centrale. De oevers OVB/RWS R.I.K.Z. pag. 21

22 Resultaten van de visstandbemonstering liggen vast in zware stortsteen met een enkele pluk vegetatie. In tabel 7 wordt een overzicht gegeven van de vangsten in de oeverzone. Tabel 7. Overzicht van de electrovisserijvangsten bij de inlaat van de Willem- Alexandercentrale Vissoort Minimum Maximum Aantal Baars Pos Zonnebaars 1 9 Giebel Kopvoorn 1 6 Blankvoorn Bittervoorn 1 Riviergrondel Bij de inlaat zijn drie trekken verricht met de stortkuil. De kom aan de Maas en een gedeelte van de werkhaven bij de inlaat zijn bemonsterd. In de werkhaven waar ten tijde van de bemonstering diverse schepen lagen is geen kuiltrek uitgevoerd. Vanwege de zeer grillige bodem is de kans vrij groot om met een kuil of ander netwerk vast te komen zitten. De maximale diepte bedroeg 6 m. In tabel wordt een overzicht van de vangsten in het open water gegeven. Tabel. Overzicht van de kuilvisserijvangsten bij de inlaat van de Willem-Alexandercentrale Vissoort Minimum Maximum Aantal Brasem Blankvoorn Alver 3 7 Baars Snoekbaars Winde Blankvoorn instroom (kuil) Figuur 1. Lengtefrequentie verdeling van blankvoorn De gevangen blankvoorn (figuur 1) betreft alleen juveniele dieren van de + en 1+ jaarklasse. In totaal zijn bij de Willem-Alexandercentrale vissoorten gevangen: kopvoorn, zonnebaars, baars, blankvoorn, pos, winde, giebel, brasem, bittervoorn, riviergrondel, alver en snoekbaars. De gevangen len soorten zijn minder dan bij de Clauscentrale. Bij de Willem-Alexandercentrale was sowieso minder vis aanwezig. Soorten die niet zijn gevangen OVB/RWS R.I.K.Z. pag. 22

23 Resultaten van de visstandbemonstering bij de Willem-Alexandercentrale maar wel bij de Clauscentrale zijn: serpeling, bermpje, kolblei, paling, roofblei, karper, driedoornige stekelbaars en rivierdonderpad. Soorten die wel zijn gevangen bij de Willem-Alexandercentrale maar niet bij de Clauscentrale zijn: giebel, bittervoorn en alver. In zijn totaliteit zijn bij beide centrales 2 vissoorten gevangen. Als exoot is zonnebaars aangetroffen; ook weer in aanzienlijke len en met aanzienlijke afmetingen. De grootste zonnebaars was cm. Verder is de beschermde soort (F&F-wet) bittervoorn gevangen evenals de beleidsmatig geprioriteerde soorten kopvoorn en winde (beleidsmatig geprioriteerd wil zeggen op een of andere manier beschermd, voorkomend op de rode lijst of in de natuurdoeltypen). Zoals verwacht is het merendeel van de rheofiele soorten gevangen in de oeverzone. Indifferente soorten als blankvoorn en baars zijn zowel in de oever als op het open water gevangen en soorten als snoekbaars en brasem alleen in het open water. In die zin is het beeld bij beide centrales hetzelfde. OVB/RWS R.I.K.Z. pag. 23

24

25 Verhoudingen tussen soorten in de vangst 6 Verhoudingen tussen soorten in de vangst 6.1 Clauscentrale Electrovisserijen in het uitlaat- en inlaatgebied 1% 1% 1% % 3% 1% 26% 33% 3% BA BE BV KV DD KA PA PO RB RD RG SE WI ZB Figuur 15. Verhouding tussen soorten (Clauscentrale, uitstroom, electrovangsten) 1% % % 1% 1% 1% 2% % 1% 19% 15% 6% % 9% BA BE BV KV DD KA PA PO RB RD RG SE WI ZB Figuur. Verhouding tussen soorten (Clauscentrale, instroom, electrovangsten) De belangrijkste soorten in de electrovangsten in het uitlaatgebied (figuur 15) en het inlaatgebied (figuur ) zijn baars, blankvoorn en winde. Er is een redelijke mate van gelijkenis tussen de electrovangsten in beide gebieden. OVB/RWS R.I.K.Z. pag. 25

26 Verhoudingen tussen soorten in de vangst Kuilvisserij in het uitlaat- en inlaatgebied % % 5% 1% 7% 7% 6% BA BR BV KB PA PO SB Figuur 17. Verhouding tussen soorten (Clauscentrale, uitstroom, kuilvangsten) 1% % 6% 3% 26% 6% BA BR BV KB PA PO SB Figuur 1. Verhouding tussen soorten (Clauscentrale, instroom, kuilvangsten) De gelijkenis tussen de kuilvangsten in het uitlaatgebied (figuur 17) en inlaatgebied (figuur 1) zijn zo mogelijk nog groter. De belangrijkste soorten in de vangst zijn brasem en blankvoorn. Ook pos en snoekbaars maken een redelijk aandeel van de vangst uit. 6.2 Willem-Alexandercentrale Electrovisserijen in het uitlaat- en inlaatgebied Het beeld van de electrovangsten in het uitlaatgebied (figuur 19) en het inlaatgebied lijkt aanzienlijk te verschillen. Dit wordt met name veroorzaakt door verschillende vangsten van blankvoorn en baars. De totale vangsten zijn echter zo klein dat deze verschillen sterk door het toeval worden bepaald. OVB/RWS R.I.K.Z. pag. 26

27 Verhoudingen tussen soorten in de vangst % 6% 5% % 1% 1% 56% 27% BA BV GI KV PO WI RG ZB Figuur 19. Verhouding tussen soorten (Willem-Alexandercentrale, uitstroom, electrovangsten) % 1% 11% 2% 7% 1% 2% 76% BA BV GI KV PO WI RG ZB Figuur 2. Verhouding tussen soorten (Willem-Alexandercentrale, instroom, electrovangsten) Kuilvisserij in het uitlaat- en inlaatgebied De figuren 21 en 22 op de volgende pagina geven de verhoudingen tussen de vissoorten in de kuilvangsten in het uitlaat- en inlaatgebied weer. De overeenkomst is aanzienlijk. Dit wordt met name veroorzaakt door het grote aandeel blankvoorn in beide vangsten. De soorten baars en brasem maken ook nog een relatief groot deel uit van beide vangsten. OVB/RWS R.I.K.Z. pag. 27

28 Verhoudingen tussen soorten in de vangst 2% % 5% 1% % AL BA BR BV PO WI % Figuur 21. Verhouding tussen soorten (Willem-Alexandercentrale, uitstroom, kuilvangsten) 2% % 6% 3% 5% AL BA BR BV PO WI % Figuur 22. Verhouding tussen soorten (Willem-Alexandercentrale, instroom, kuilvangsten) OVB/RWS R.I.K.Z. pag. 2

29 Discussie en conclusies 7 Discussie en conclusies De vangsten binnen dit project zijn relatief gering geweest. Voor de Willem- Alexandercentrale was dit min of meer naar verwachting. Zowel bij het eerste veldbezoek als bij de uiteindelijke visstandbemonstering gaven de sonarbeelden aan dat er relatief weinig vis aanwezig was. De dimensies van het afvoerkanaal zijn ook niet van dien aard dat ter plaatse grote visconcentraties te verwachten zijn. Gezien de diepte zou in de werkhaven meer vis te verwachten zijn, maar ook daar bleek de visdichtheid gering. Bij het eerste bezoek aan de Clauscentrale bleek volgens de sonarwaarnemingen een zeer grote hoeveelheid vis aanwezig. Tijdens de visstandbemonstering bleek deze visconcentratie echter verdwenen. Wellicht had dit te maken met de lage afvoer op de Maas, met als gevolg dat de vis weer de rivier is opgetrokken. De vangsten bij de Clauscentrale waren in ieder geval groter dan bij de Willem-Alexandercentrale. Uit de gang van zaken blijkt in ieder geval dat de sonar als instrument goed gebruikt kan worden om meer inzicht te krijgen in de aanwezigheid van vis in de nabijheid van E-centrales. In totaliteit zijn 2 vissoorten gevangen: winde, kopvoorn, baars, zonnebaars, blankvoorn, riviergrondel, serpeling, bermpje, brasem, snoekbaars, kolblei, pos, paling, roofblei, karper, driedoornige stekelbaars, rivierdonderpad, giebel, bittervoorn en alver. Hiervan zijn bij de Clauscentrale de volgende 17 vissoorten gevangen: winde, kopvoorn, baars, zonnebaars, blankvoorn, riviergrondel, serpeling, bermpje, brasem, snoekbaars, kolblei, pos, paling, roofblei, karper, driedoornige stekelbaars en rivierdonderpad. In totaal zijn bij de Willem- Alexandercentrale vissoorten gevangen: kopvoorn, zonnebaars, baars, blankvoorn, pos, winde, giebel, brasem, bittervoorn, riviergrondel, alver en snoekbaars. Er zijn 2 beschermde soorten gevangen: rivierdonderpad en bittervoorn, evenals de beleidsmatig geprioriteerde soorten kolblei, kopvoorn, serpeling en winde (beleidsmatig geprioriteerd wil zeggen op een of andere manier beschermd, voorkomend op de rode lijst of in de natuurdoeltypen). Er zijn 2 exoten gevangen: roofblei en zonnebaars. Vergeleken met de lijst van voorkomende vissoorten bij de Clauscentrale en de Willem-Alexandercentrale in Vriese (25) met 33 vissoorten, zijn de aangetroffen 2 soorten een goede doorsnede hiervan. Op basis van visuele inspectie bleek de conditie van de vis goed (normaal gewicht behorende bij de ). Ook werden geen op het oog waarneembare visziekten aangetroffen. De slijmhuid van de vis was intact en schimmelplekken (Saprolegnia) waren niet aanwezig. De verschillen tussen de vangsten bij de centrales worden niet als groot ervaren. Bij een lage visdichtheid en een relatief geringe vangstinspanning is het aantreffen van minder voorkomende soorten veelal een toevalstreffer (zie ook de vele éénlingen in de vangst). Soorten die het meest dominant zijn in de Maas (brasem, blankvoorn, baars en snoekbaars) worden verhoudingsgewijs ook het meest aangetroffen in de vangsten bij de centrales. Er bestaan ook geen heel grote verschillen tussen de vangsten in de uitlaatgebieden en de inlaatgebieden. Wellicht draagt de ligging van de centrales bij aan verschillen in de visdichtheid en de aanwezige soorten; de Willem-Alexandercentrale ligt min of meer direct aan de Maas terwijl de Clauscentrale tussen Maas en diverse plassen in ligt, met mogelijk meer vis en een gevarieerder visbestand. Voor wat betreft toekomstig onderzoek aan vis bij genoemde locaties kan worden opgemerkt dat de sonar ter plaatse goed kan worden ingezet om visdichtheden en visbewegingen te OVB/RWS R.I.K.Z. pag. 29

30 Discussie en conclusies registeren (fixed-location survey). Voor eventuele toepassing van akoestische merken kan gesteld worden dat er een ruime keus is uit vissoorten die ter plaatse voorkomen. Er bleken alleen niet veel grote individuen aanwezig in de vangsten. Van de soorten winde, brasem en snoekbaars zijn wel grote individuen gevangen en deze zouden dan ook gebruikt kunnen worden in een telemetrisch onderzoek. De winde is een soort die min of meer warmtemijdend is; de snoekbaars is een warmteminnende soort en de brasem is tamelijk indifferent ten opzichte van temperatuur. OVB/RWS R.I.K.Z. pag. 3

31 Literatuur Literatuur Vriese, F.T., A. bij de Vaate & G.A.J. de Laak (25). Inventarisatie paai- en opgroeigebieden van vis onder invloed van een e-centrales in Nederland. Organisatie ter Verbetering van de Binnenvisserij, Nieuwegein. OVB Onderzoeksrapport KO2537, 3 pag. OVB/RWS R.I.K.Z. pag. 31

32

33 Bijlage I Overige frequentie verdelingen Bijlage I Overige frequentie grafieken Willem-Alexander centrale (uitstroom) Baars uitstroom (kuil) Blankvoorn uitstroom (kuil) Brasem uitstroom (kuil) Baars uitstroom (electro) Blankvoorn uitstroom (electro) Pos uitstroom (electro) Winde uitstroom (electro) Zonnebaars uitstroom (electro) OVB/RWS R.I.K.Z. pag. 33

34 Bijlage I Overige frequentie verdelingen Willem-Alexander centrale (instroom) Blankvoorn instroom (kuil) Baars instroom (electro) Kopvoorn instroom (electro) Zonnebaars instroom (electro) OVB/RWS R.I.K.Z. pag. 3

35 Bijlage I Overige frequentie verdelingen Clauscentrale (uitstroom) Baars uitstroom (kuil) Brasem uitstroom (kuil) Kolblei uitstroom (kuil) Pos uitstroom (kuil) Snoekbaars uitstroom (kuil) Baars uitstroom (electro) Blankvoorn uitstroom (electro) Riviergrondel uitstroom (electro) Winde uitstroom (electro) Zonnebaars uitstroom (electro) OVB/RWS R.I.K.Z. pag. 35

36 Bijlage I Overige frequentie verdelingen Clauscentrale (instroom) Blankvoorn instroom (kuil) Brasem instroom (kuil) Pos instroom (kuil) Snoekbaars instroom (kuil) Baars instroom (electro) Bermpje instroom (electro) Blankvoorn instroom (electro) Winde instroom (electro) le ngte OVB/RWS R.I.K.Z. pag.

37 Bijlage II Kuil- en electrovangsten per soort Bijlage II Kuil- en electrovangsten per soort Clauscentrale Uitstroom Kuilbevissing Lengte BR BA SB KB BV PO PA OVB/RWS R.I.K.Z. pag. 37

38 Bijlage II Kuil- en electrovangsten per soort Clauscentrale Uitstroom Kuilbevissing Lengte BR BA SB KB BV PO PA Clauscentrale Instroom Kuilbevissing Lengte BR SB PO BA BV OVB/RWS R.I.K.Z. pag. 3

39 Bijlage II Kuil- en electrovangsten per soort Clauscentrale Instroom Kuilbevissing Lengte BR SB PO BA BV OVB/RWS R.I.K.Z. pag. 39

40 Bijlage II Kuil- en electrovangsten per soort Clauscentrale Uitstroom Electrobevissing Lengte WI KV BA ZB BV RG SE BE OVB/RWS R.I.K.Z. pag.

41 Bijlage II Kuil- en electrovangsten per soort Clauscentrale Uitstroom Electrobevissing Lengte WI KV BA ZB BV RG SE BE Clauscentrale Instroom Electrobevissing Lengte BE PA BA WI BV RB KA PO DD RD RG OVB/RWS R.I.K.Z. pag. 1

42 Bijlage II Kuil- en electrovangsten per soort Clauscentrale Instroom Electrobevissing Lengte BE PA BA WI BV RB KA PO DD RD RG Maascentrale Uitstroom Kuilbevissing Lengte BR PO BV BA WI 1 2 OVB/RWS R.I.K.Z. pag. 2

43 Bijlage II Kuil- en electrovangsten per soort Maascentrale Uitstroom Kuilbevissing Lengte BR PO BV BA WI OVB/RWS R.I.K.Z. pag. 3

44 Bijlage II Kuil- en electrovangsten per soort Maascentrale Uitstroom Kuilbevissing Lengte BR PO BV BA WI Maascentrale Instroom Kuilbevissing Lengte BR BV AL BA WI OVB/RWS R.I.K.Z. pag.

45 Bijlage II Kuil- en electrovangsten per soort Maascentrale Instroom Kuilbevissing Lengte BR BV AL BA WI Maascentrale Uitstroom Electrobevissing Lengte KV ZB BA BV PO WI GI OVB/RWS R.I.K.Z. pag. 5

46 Bijlage II Kuil- en electrovangsten per soort Maascentrale Uitstroom Electrobevissing Lengte KV ZB BA BV PO WI GI OVB/RWS R.I.K.Z. pag. 6

47 Bijlage II Kuil- en electrovangsten per soort Maascentrale Uitstroom Electrobevissing Lengte KV ZB BA BV PO WI GI Maascentrale Instroom Electrobevissing Lengte BA PO ZB GI KV BV RG OVB/RWS R.I.K.Z. pag. 7

48 Bijlage II Kuil- en electrovangsten per soort Maascentrale Instroom Electrobevissing Lengte BA PO ZB GI KV BV RG OVB/RWS R.I.K.Z. pag.

49 Organisatie ter Verbetering van de Binnenvisserij Buxtehudelaan 1, Postbus 33, 33 AK Nieuwegein Tel. (3) 6511, Fax. (3) Homepage: 9