Beheerrapportage 2012 Zandmotor

Transcriptie

1 Beheerrapportage 2012 Zandmotor stichting het Zuid-Hollands Landschap 26 februari 2013

2 Colofon Project Beheerrapportage 2012 Zandmotor Uitvoering Stichting het Zuid-Hollands Landschap Samenstelling rapportage Maarten van der Valk Opdrachtgever Provincie Zuid-Holland Uitvoering veldmetingen Vegetatiemonitoring: Stichting het Zuid-Hollands Landschap, Dick Kerkhof Veldwaarnemingen: Stichting het Zuid-Hollands Landschap, Enwin Hemelop Vogelonderzoek; Ecoresult, Sander Terlouw/ Zeedieren: Stichting Ark, Joost de Kurver Versie Concept, 26 februari 2013 Foto omslag Jacques Zorgman

3 Inhoudsopgave Colofon 2 Inhoudsopgave 3 1 Inleiding Zandmotor Locatie Beheer Zandmotor Leeswijzer 6 2 Beheermaatregelen Onderhoud & Beheer 7 3 Monitoring Vegetatie Vogels Broedgebied Rustgebied Foerageergebied Conclusies Aanbevelingen Overige fauna Vogels Zoogdieren Zeezoogdieren Insecten Amfibieën en reptielen Zeedieren Recreatie Wandelaars Badgasten Watersporters Paarden en fietsers Kitebuggy Overige gebruikers 15 4 Recreatie Toezicht Recreatieve voorzieningen Schoonmaken 17

4 4,4 Voorlichting 18 5 Extern beheer 19 6 Conclusies en aanbevelingen Conclusies Aanbevelingen 21 7 Gebruikte literatuur 22 Bijlage 1 Vegetatiemonitoring 23 Bijlage 2 Vogelonderzoek 24 Bijlage 3 Resultaten opvissing 25 Bijlage 4 Logboekwaarnemingen 26

5 1 Inleiding Sinds 1 oktober 2011 voert Stichting Het Zuid-Hollands Landschap in opdracht van Provincie Zuid-Holland het dagelijkse beheer op de Zandmotor. De opdracht strekt zich uit over het droge gedeelte van de Zandmotor en richt zich op natuur- en recreatiebeheer. De opdracht wordt gekaderd door de 'offerte en beheervisie Zandmotor' van het Zuid-Hollands Landschap met kenmerk U en aanvulling U en is bevestigd middels een provinciale opdracht met kenmerk PZH Daarnaast biedt het Integraal Beheer- en lnrichtingsplan{ibip) Zandmotor (juli 2011) voldoende kaders waarin het Zuid-Hollands Landschap zijn werkzaamheden uitvoert. Onderliggende rapportage geeft een beeld van het beheer over 2012 uitgevoerd door het Zuid-Hollands Landschap. Het geeft inzicht over de uitgevoerde werkzaamheden conform bovenstaande opdracht en IBIP. Gestelde conclusies en aanbevelingen zijn door het Zuid-Hollands Landschap opgesteld en dienen als advies naar de opdrachtgever Provincie Zuid-Holland. De vergaarde monitoringsgegevens kunnen worden gebruikt voor kennisontwikkeling en innovatie omtrent 'Building with Nature'. Hierbij verzoekt het Zuid-Hollands Landschap de juiste brongegevens te vermelden bij publicatie. 1.1 Zandmotor Langs de Zuid-Hollandse Noordzeekust vindt regelmatig kustonderhoud plaats door middel van zandsuppleties. Dit is de nodig voor de veiligheid van het dichtbevolkte en laaggelegen deel van Nederland. Door klimaatverandering en de In verband daarmee verwachte stijging van de zeespiegel zal volgens deskundigen de hoeveelheid benodigd zand voor dit onderhoud in de komende jaren sterk toenemen. De Zandmotor is gezamenlijk initiatief van Provincie Zuid Holland en Ministerie van Infrastructuur en Milieu, waarin kennis en ervaring wordt opgedaan over nieuwe manieren om de kust te versterken. De Zandmotor heeft een experimenteel karakter. Dit concept is nog niet eerder op grote schaal toegepast. Bij de Zandmotor wordt een grote hoeveelheid zand voor de kust aangebracht en groeit de kust door de drijvende kracht van wind, golven en zeestroming op natuurlijke wijze aan. Dit principe heet 'Building with Nature'. In plaats van het benodigde zand voor kustonderhoud periodiek (om de 5 jaar) aan te brengen, wordt dit bij de Figuur 1 Zandmotor (Foto: Marie-Louise Govers) Zandmotor in één keer aangebracht voor een periode van 20 jaar. Dit is onder meer ingegeven door de wens om het kustonderhoud kostenefficiënter uit te voeren. Tegelijkertijd is er in het zuidelijke deel van de Randstad een groot tekort aan natuuren recreatiegebieden. Uit verschillende recreatieve onderzoeken blijkt dat mensen uit

6 de Randstad vooral op zoek zijn naar gebieden waar je rust en ruimte kunt ervaren. Eén van de plaatsen waar in deze behoefte kan worden voorzien is de kust. Ook planten- en diersoorten van het kustgebied hebben rust en ruimte nodig om te kunnen overleven. In Zuid-Holland zijn veel natuurgebieden klein en geïsoleerd waardoor de ecologische veerkracht beperkt is. Een brede aangesloten kustzone is belangrijk voor de mogelijkheden van deze soorten om zich ongehinderd te kunnen verplaatsen tussen geschikte leefgebieden langs de kust. Kortom, de Zandmotor biedt een uitstekende kans om het vergroten van de veiligheid te laten samengaan met rust en ruimte voor natuur en recreatie. 1.2 Locatie De Zandmotor ligt tussen Gemeente Westland en Den Haag, ten noorden van Ter Heijde en ten zuiden van Kijkduin ter hoogte van natuurgebied Solleveld. De te beheren oppervlakte van de Zandmotor bedraagt circa 130 hectare (uitgaande van de laagwaterlijn). De beheergrenzen worden vanwege de dynamiek van het gebied jaarlijks in goed overleg met de beheerder opnieuw vastgesteld in het Beheerdersoverleg. Kenmerkend voor het ontwerp zijn het duinmeer, de haak en de lagune. Het centrale deel van de Zandmotor ligt bij aanvang op circa 7 meter +NAP. Van hieruit is er zicht over de gehele Zandmotor en is een locatie voorzien voor het monitoringsysteem. 1.3 Beheer Zandmotor De in het voorgaande beschreven doelstellingen van de Zandmotor kunnen als volgt worden samengevat: 1. Stimuleren van natuurlijke duinaangroei in het kustgebied tussen Hoek van Holland en Scheveningen, Deze duinaangroei dient verschillende functies namelijk, veiligheid, natuuren recreatie; 2. Genereren van kennisontwikkeling en innovatie om de vraag te beantwoorden in welke mate kustonderhoud en meerwaarde voor recreatie en natuur gezamenlijk te realiseren zijn; 3. Toevoegen van een aantrekkelijk - tijdelijk - recreatie- en natuurgebied aan de Delflandse kust. Om de doelstellingen te waarborgen is het belangrijk dat de Zandmotor een dagelijks beheerder heeft. Hoewel de Zandmotor zich ten behoeve van de wetenschappelijke waarde zoveel mogelijk vrij moet kunnen ontwikkelen, gestuurd door natuurlijke processen, zijn er diverse taken weggelegd voor de dagelijks beheerder. Te denken valt aan het aanbieden van recreatieve voorzieningen, voorlichting en educatie (gastheerschap), bieden van ontwikkelingskansen voor planten en diersoorten, toezicht op gedrag van bezoekers, monitoring en overleg met betrokken organisaties. 1.4 Leeswijzer De beheerrapportage 2012 Zandmotor Is opgebouwd conform de offertebegroting. Per hoofdstuk wordt ingegaan op de verplichting naar de opdrachtgever. Hier worden kort onze bevindingen weergegeven en waar mogelijk conclusies en aanbevelingen gegeven. In een apart hoofdstuk komen deze puntsgewijs terug met een aantal bredere conclusies en aanbevelingen.

7 2 Beheermaatregelen De beheermaatregelen van de Zandmotor zijn opgebouwd volgens de beheersystematiek voor de natuurterreinen van het Zuid-Hollands Landschap. Hierbij komen alleen de onderdelen terug, welke relevant zijn voor de Zandmotor, Per onderdeel wordt kort terug gekeken naar Hierbij geeft het Zuid-Hollands Landschap zijn conclusies en aanbevelingen weer. Dit dient als advies voor de opdrachtgever. In onderliggend hoofdstuk komen de volgende componenten terug: - Onderhoud en Beheer Monitoring Recreatie Extern beheer Realiseer dat de Zandmotor geen gemiddeld terrein is, maar een experimenteel project. Dit brengt onvoorspelbaarheden met zich mee in maatregelen en kosten. Bij de Zandmotor is in afwijking van gemiddelde natuurterreinen te verwachten dat het accent niet ligt op vegetatiebeheer, maar juist op recreatiebeheer, monitoring en extern overleg. 2.1 Onderhoud & Beheer Het Onderhoud & Beheer dat het Zuid-Hollands Landschap in het algemeen in haar natuurterreinen uitvoert bestaat uit onder meer uit maaien, begrazen, zagen, slootonderhoud, etc. Bij de Zandmotor zijn deze maatregelen niet van toepassing vanwege de aard van het terrein en omdat uitgegaan wordt van natuurlijke processen met zo weinig mogelijk fysieke ingrepen. Fysieke ingrepen in het terrein vinden uitsluitend plaats bij calamiteiten en extreme omstandigheden, bijvoorbeeld bij schade of hinder door sterke overstuiving of wanneer de veiligheid in het geding is. Indien zich extreme situaties voordoen, worden mogelijke maatregelen besproken binnen het Beheerdersoverleg. De taken en verantwoordelijkheden Figuur 2 Natuurlijke duinontwikkeling (Foto: Maarten van der Valk) omtrent deze ingrepen zijn vastgelegd in een overzicht welke regelmatig wordt doorgelopen tijdens het Beheerdersoverleg en indien nodig wordt bijgesteld. Het Zuid-Hollands Landschap heeft hier het afgelopen jaar geen taak in gehad.

8 3 Monitoring In het Monitoring- en Evaluatieplan (MEP) Zandmotor zijn alle monitoringsaspecten benoemd met als doel: - Onderzoeken of de gestelde doelen uit de MER Aanleg en Zandwinning Zandmotor Delflandse kust worden behaald; Het vergaren van voldoende en adequate Informatie om de Zandmotor op een goede wijze te kunnen beheren; Het kunnen voldoen aan de vergunningsvoorwaarden betreffende het aanleveren van monitoringsgegevens. In de opdracht is een deel van de monitoring gevraagd aan het Zuid-Hollands Landschap. Het gaat daarbij om de monitoring van vegetatie en broedvogels, In aanvullend overleg is afgesproken om dat eenmalige waarnemingen van flora en fauna door onze medewerkers worden vastgelegd. Daarnaast zijn er gegevens ontvangen van derden, zoals bezoekers en amateur-inventahseerders. 3.1 Vegetatie Het Zuid-Hollands Landschap heeft een vegetatiekartering en een soortenkartering uitgevoerd in september De gegevens zijn door de vegetatiedeskundige van het Zuid-Hollands Landschap grotendeels ingemeten en verwerkt in Turboveg. Hierdoor wordt het mogelijk om de gegevens op te nemen in de landelijke databank. De weersomstandigheden tijdens de opname waren ruig. Er stond veel wind en de branding was fors. 's Morgens trokken lichte buien langs, 's Middags wisselden zon en stapelwolken elkaar af. ^ Figuur 3 Zeeraket vestiging op de Zandmotor (Foto: Sander Terlouw).

9 De ontwikkeling van vegetatie op de zandmotor is gestart, maar de vlakdekking en soortenrijkdom is nog minimaal. Dit is een normale situatie na een opspuiting met zeezand. Het zand bevat nog weinig tot geen humus en zaden. Dit houdt in dat er weinig voeding en vocht voor ontkieming is. Alleen soorten die gewend zijn aan extreme omstandigheden zijn aangetroffen: zeeraket (veel), biestarwegras (hier en daar), zeepostelein (weinig) en stekend loogkruid (1 exemplaar). De kwaliteitssoorten zeeraket. zeepostelein en stekend loogkruid konden bijna stuk voor stuk worden ingemeten, omdat de zandmotor nog t^ijna kaal is. Deze soorten zijn als puntlocaties in de bijlage van de rapportage opgenomen. Op enkele plekken bedekte de vegetatie 3 a 5 % van de oppervlakte. Die vlakjes zijn met behulp van waypoints ingemeten en zijn op de vegetatiekaart verschenen als een vegetatietype. Er zijn vijf opnamen gemaakt om ze te beschrijven. Het gaat om een uiterst soortenarme vorm van de Associatie van Loogkruid en Zeeraket (met alleen zeeraket) en om de Biestarwegras-associatie (als de kensoort biestarwegras erbij zit). Zie bijlage. Stichting Ark heeft in 2011 één exemplaar gelobde melde en afgelopen zomer één exemplaar blauwe zeedistel gemeld aan strandzijde van de zandmotor. Beide soorten waren tijdens de opname in september onvindbaar. De blauwe zeedistel is vermoedelijk weggeërodeerd, ondergestoven of kapot gereden door auto's. Tijdens een toezichtronde in juli 2012 werd aanplant van Biestarwegras geconstateerd. Waarschijnlijk heeft een bezoeker deze stekken vanuit het aanliggende duin meegenomen en geplant. Na overleg met de opdrachtgever zijn de stekken blijven staan. Inmiddels zijn de stekken tot forse pollen uitgegroeid. Deze onvoorziene factor geeft duidelijk weer dat de Zandmotor tevens een recreatiefunctie herbergt. Deze beïnvloedt de ontwikkeling van de Zandmotor op een geheel eigen wijze. Overigens zijn er ook kiemplanten van Biestarwegras geconstateerd door de vegetatiedeskundige. Figuur 4 Aalscholvers op de Zandmotor (foto: Jacques Zorgman) 3.2 Vogels Volgens de opdracht heeft het Zuid-Hollands Landschap de verplichting om jaarlijks een broedvogellnventarisatie uit te voeren volgens de standaard BMP-methode vastgesteld door SOVON. Het Zuid-Hollands Landschap heeft deze verplichting uitgezet bij Ecoresult. Dit adviesbureau heeft in overleg met het Zuid-Hollands Landschap zijn opdracht verbreed, omdat de eerste jaren geen of minimale

10 broedgevallen worden verwacht. Daarnaast werd er in 2011 al geconstateerd dat de zandmotor voor vogels erg interessant is als rust- en foerageergebied. Daarom is het gebruik van de Zandmotor door vogels in de resultatenbeschrijving opgedeeld in drie functies: broedgebied, rustgebied en foerageergebied. Per functie worden de resultaten voor de Zandmotor besproken. In de bijlage is het complete verslag van het vogelonderzoek Zandmotor opgenomen Broedgebied Op de Zandmotor konden geen enkele (mogelijke) territoria worden vastgesteld. Door het nagenoeg kale karakter van het plangebied zijn er slechts een aantal pioniersoorten die het gebied in potentie zouden kunnen gebruiken om te broeden. Dit zijn pioniersoorten als dwergslern, strandplevier en enkele meeuwensoorten. Op verschillende meeuwensoorten na zijn geen van deze vogelsoorten vastgesteld op de Zandmotor. Samengevat had de Zandmotor in 2012 geen enkele functie als broedgebied voor vogels Rustgebied De Zandmotor leent zich door zijn strategische ligging langs de kust en zijn uitgestrektheid uitstekend als rustgebied voor verschillende vogelsoorten. Van belang is het vooral voor de aalscholver en de grote meeuwensoorten waarvan het merendeel onvolwassen is: grote mantelmeeuw, kleine mantelmeeuw en zilvermeeuw. In mindere mate geldt dit ook voor de kokmeeuw, de visdief en de grote stern. Voor deze laatste drie soorten lijkt het gebied van belang als rustgebied voor soorten die in de omgeving broeden en hier komen om te foerageren en te rusten. Het gaat dan met name om de periode aan het eind van het broedseizoen. De grotere meeuwensoorten kunnen grote afstanden afleggen tijdens foerageertochten voor de kust van Nederland en verder op de Noordzee, waar ze vaak vissersboten volgen. Een locatie als de Zandmotor is daarbij een prima plek om even tussentijds uit te rusten. De belangrijkste locaties van rustende vogels zijn in en langs lagune {vooral de westoever) - met verbindingsgeul met de zee, maar ook midden op de zandmotor is in trek. De randen van de Zandmotor. de branding en onderaan de duinvoet worden meer gemeden, waarschijnlijk omdat de recreatie zich vooral hier concentreert. In totaal werden er tussen de 250 en 400 vogels aangetroffen binnen het plangebied per veldbezoek Foerageergebied Een groot deel van de waargenomen vogels foerageren ook op de Zandmotor. De belangrijkste locaties van foeragerende vogels zijn het gehele strand binnen 15 meter van de zee (ongeveer 20 % van de foeragerende vogels) en in en langs de lagune - met verbindingsgeul met de zee (ongeveer 70 % van de foeragerende vogels). De overige 10 % van de vogels foerageert in de rest van het gebied. Dit heeft te maken met het feit dat juist op deze locaties al snel na de inrichting prooidieren zijn gekomen, door de aanvoer via zeewater. Een verschil dat bijvoorbeeld heel duidelijk naar voren komt door het verschil in gebruik tussen het Figuur 5 Zeester (Foto; Erwin Hemelop)

11 duinmeer (geen verbinding met zee) en de lagune (wel verbinding met zee). Belangrijkste soorten die in lagune foerageren zijn sterns (visdief en grote stern), aalscholvers en steltlopers (met name scholekster). In de branding van de zee, voor de Zandmotor zelf, wordt ook gefoerageerd door vooral grote sterns en visdieven. Het gaat dan om aantallen tussen de 40 en 80 vogels Conclusies Het plangebied de Zandmotor is onderzocht op broedgevallen van vogels en op de functie rustgebied en foerageergebied. In totaal werden er tussen de 250 en 400 vogels aangetroffen binnen het plangebied per veldbezoek. Broedgebied: in 2012 konden er geen aanwijzingen gevonden worden dat het gebied gebruikt werd door vogels om te broeden. In de toekomst is dit echter wel mogelijk. Als meer plantensoorten zich zouden vestigen op de Zandmotor en als door het uitwaaien van zand de schetpenbanken dikker worden, is het voor de toekomst niet uitgesloten dat deze soorten hier toch zouden kunnen gaan broeden. Rust tijdens het broeden is echter voor deze potentiële broedvogelsoorten ook zeer van belang. Aangezien de Zandmotor opengesteld is voor publiek, zal dit vermoedelijk een negatieve factor zijn in het vestigen van broedvogels op de Zandmotor. Rustgebied: Het plangebied leent zich door zijn strategische ligging langs de kust en zijn uitgestrektheid uitstekend als rustgebied voor verschillende vogelsoorten. Van belang is het vooral voor de aalscholver en de grote meeuwensoorten: grote mantelmeeuw, kleine mantelmeeuw en zilvermeeuw. In mindere mate geldt dit ook voor de kokmeeuw, de visdief en de grote stern. De belangrijkste locaties van rustende vogels zijn in en langs de lagune (vooral de westoever) - met verbindingsgeul met de zee, maar ook midden op de zandmotor is in trek. De randen van de Zandmotor, de branding en onderaan de duinvoet worden meer gemeden, waarschijnlijk omdat de recreatie zich vooral hier concentreert. - Foerageergebied: Belangrijkste soorten die hier foerageren zijn sterns (visdief en grote stern), aalscholvers en steltlopers (met name scholekster). De belangrijkste locaties van foeragerende vogels zijn het gehele strand binnen 15 meter van de zee (ongeveer 20 % van de foeragerende vogels) en in en langs de lagune - met verbindingsgeul met de zee (ongeveer 70 % van de foeragerende vogels). De overige 10 % van de vogels foerageert in de rest van het gebied. Dit heeft te maken met het feit dat juist op deze locaties al snel na de inrichting prooidieren zijn gekomen, door de aanvoer via zeewater. In de branding van de zee, voor de Zandmotor zelf, wordt ook gefoerageerd door vooral grote sterns en visdieven Aanbevelingen Gezien de waardevolle gegevens die worden verzameld door avifauna te monitoren in drie functiegroepen; broed-, rust- en foerageergebied. verdient het de aanbeveling om dit de komende jaren door te zetten en mogelijk uit te breiden. Deze gegevens zijn in de toekomst uitermate belangrijk om de waarde van de Zandmotor als totaal leefgebied voor avifauna wetenschappelijk te onderbouwen. Inmiddels heeft het Zuid-Hollands Landschap in overleg met Ecoresult de aantal rondes uitgebreid naar maandelijks. In aankomend overleg met de opdrachtgever zal verzocht worden om dergelijk onderzoek verder door te zetten. Hierbij zal het Zuid-Hollands Landschap binnen het gestelde budget blijven. Tot slot verdient het aanbeveling om de vogelpopulatie op de Zandmotor actief te Inventariseren om te zien of de functies en de huidige meest gebruikte locaties veranderen onder invloed van de natuurlijke processen (erosie, successie) die zich op dit unieke stukje kustverdediging afspelen. Met name de vestiging van broedvogels Is iets om in de gaten te houden. Wanneer deze zich vestigen is het in de meeste

12 gevallen nodig om de recreatie op die locatie te weren (zolang er gebroed wordt), zodat succesvol gebroed kan worden. Hierin kan het Zuid-Hollands Landschap zowel fysiek als communicatief het voortouw nemen. 3.3 Overige fauna Het Zuid-Hollands Landschap heeft afgelopen jaar toevallige waarnemingen van fauna bijgehouden in een logboek. Dit heeft slechts een beperkte wetenschappelijke waarde, maar is communicatief van grote waarde. Vooral deze toevallige waarnemingen zijn voor de bezoekers van grote waarde, omdat het vaak aansprekende soorten betreffen. 3.4 Vogels Tijdens verschillende bezoeken werd de slechtvalk waargenomen. Deze bezoekt de Zandmotor blijvend om te foerageren. Het is zeer spectaculair om deze snelle soort zijn prooi uit de lucht te zien slaan. In de winter werden Ijseend en parelduiker op de lagune en het binnenmeer gezien. Deze soorten hebben belde een aantal dagen op de Zandmotor gebivakkeerd om te rusten en foerageren. Toen beide weer voldoende op kracht waren, zijn deze weer vertrokken. Ook gewone zwaan en knobbelzwaan gebruiken de Zandmotor veel om te foerageren. Deze soorten laten zich graag zien aan het publiek. 3.5 Zoogdieren De vos heeft de Zandmotor opgenomen in zijn foerageerronde. Met grote regelmaat struint hij het gebied af naar voedsel. Vooral In de vroege ochtend, kan de soort worden gezien. Hij komt vanuit het aanliggende duingebied en loopt vooral langs het vloedmerk om dode kadavers van dieren op te sporen. Door het ontbreken van vegetatie en schuilmogelijkheden Is het konijn sporadisch aanwezig. Mogelijk dat wanneer het voedselaanbod toeneemt, deze soort zich ook meer laat zien. Afgelopen jaar slechts een enkele maal geconstateerd. 3.6 Zeezoogdieren Door het grote voedselaanbod rond de zandmotor worden ook zeezoogdieren aangetrokken naar het gebied. Al tijdens de aanleg liet de gewone zeehond zich regelmatig zien. Ging het In 2011 om een enkel exemplaar, eind 2012 begint zich een steeds grotere groep van gewone zeehonden (2 tot 30 exemplaren) voor de kust van Westland en Den Haag op te houden. Met enige regelmaat landen ze op de Zandmotor aan om te rusten en op te warmen in de zon. Ook de bruinvis wordt al sinds Figuur 6 Aangespoelde bruinvis (Foto: Maxime Jelisa Schmits) de aanleg gezien. Was het in het begin voora! de

13 aangespoelde exemplaren die regelmatig het nieuws haalden, zijn het eind 2012 vooral de levende exemplaren die goed gezien kunnen worden vanaf de kustlijn. Deze kleine 'dolfijn' is erg In trek bij het publiek en wordt als zeer bijzonder ervaren. Dat de bruinvis zich vooral op de Zandmotor goed laat zien, komt doordat de Zandmotor zich uitstrekt in zee. Dit is ook de reden geweest dat de bruinvis regelmatig Is aangespoeld. Keerzijde van de aanwezigheid van deze zeezoogdieren op het land is dat het grote publiek nog niet gewend is deze soorten te zien. Hierdoor wordt regelmatig onterecht de Eerste Hulp bij Zoogdieren (EHBZ) geïnformeerd. Ze maken erg snel de afweging om jonge zeehonden mee te nemen voor controle. Inmiddels heeft het Zuid-Hollands Landschap afgestemd met EHBZ en vindt er afstemming plaats bij eventuele acties. 3.7 Insecten Tijdens de vogelmonltoring In mei is door Ecoresult veel trek waargenomen van Atalanta's. Deze vlindersoort trekt in het voorjaar naar het noorden en kan door (weers)omstandigheden gestuwd langs de kust trekken. 3.8 Amfibieën en reptielen Er zijn door het Zuid-Hollands Landschap geen waarnemingen gedaan van amfibieën en reptielen op de Zandmotor. Het Is mogelijk dat rugstreeppad en/ of zandhagedis het gebied kan gaan bevolken. In het direct aanliggende duin langs het strand zijn de soorten wel gezien en zijn de sporen regelmatig waarneembaar. 3.9 Zeedieren De Zandmotor heeft een grote aantrekkingskracht op veel vogels en dieren door het grote voedselaanbod rond de Zandmotor. Door de verschillende ondiepten, is er een soortenrijk zeebanket voorhanden voor deze dieren. Op 22 september heeft Stichting Ark tijdens een excursie een opvissing gedaan van deze kleine zeedieren. Hier werd een zeer grote hoeveelheid aan kleine vissen en kreeftachtigen opgevist (zie bijlage). Deze soorten zijn de eerste voedselbron voor vogels en zeezoogdieren Recreatie Het Zuid-Hollands Landschap meet het recreatief gebruik van haar terreinen meestal niet door tellingen van bezoekersaantallen. Wel worden aantallen excursiedeelnemers en processen verbaal bijgehouden. Dit jaar hebben de handhavers bij bezoek aan de Zandmotor de bezoekersaantallen en recreatievormen bijgehouden (zie bijlage). Dit heeft echtereen bescheiden wetenschappelijke waarde, maar kan wel ondersteunend zijn aan recreatieve onderzoeken, die de Provincie Zuid-Holland zelf uitvoert. In 2012 werden de volgende recreatievormen gezien: Wandelaars Op de Zandmotor wordt veel gewandeld. Hierbij hebben we geen onderscheid gemaakt door wandelaars met of zonder hond. Veel wandelaars worden aangetrokken door de bijzonderheid van de 'levende' natuur. Zowel het veranderende kustlandschap met zandplaten en kliffen, als de dier- en plantensoorten die dit proces aantrekt. Daarnaast Is er een grote groep verzamelaars die met enige regelmaat over de Zandmotor struint naar schelpen, haaientanden, fossielen en andere schatten. Over het algemeen worden de aanwezige dieren met rust gelaten, Kanttekening is wel dat de aanwezige (losse) honden onder slecht appel voor veel verstoring zorgen. Vogels zijn erg op hun hoede en zullen sneller opvliegen wanneer er een hond

14 aanwezig is. Voor eventuele broedvogels Is de aanwezigheid van honden funest, ook de rustzoekende vogels verspillen veel energie, door het opvliegen bij de aanwezigheid van honden. In 2012 zijn er een aantal incidenten met wandelaars op de Zandmotor geweest. Door onvoldoende kennis van het gebied, opkomend water en/ of avondschemering zijn door de veiligheidsinstanties diverse malen acties uitgevoerd om "vastgelopen' mensen op te vangen en in de bewoonde wereld te brengen. Het verdient de aanbeveling om de voorlichting over de Zandmotor te verduidelijken en mensen bij Kijkduin en Ter Heijde goed te informeren over het natuurlijke dynamiek van de Zandmotor en de daarbij behorende risico's. Hierbij kan het Zuid-Hollands Landschap een rol spelen door tijdens excursies op de risico's te wijzen. Ook zijn de toezichtershouders voldoende geïnstrueerd om tijdens de reguliere toezichturen de bezoekers aan te spreken en te Informeren over de Zandmotor. Ook de website van het Zuid-Hollands Landschap kan een bijdrage geven aan de Informatievoorziening. Figuur 7 Wandelaars bij ruig weer (Foto: Erwin Hemelop) Badgasten De aanwezigheid van badgasten Is alleen op zeer mooie (zomer)dagen. Dan is er een piekmoment in het gebruik van de Zandmotor. Hierbij wordt vooral aan de noord- en zuidzijde gebruik gemaakt van het strand. Alleen de badgasten die rust zoeken trekken echt de Zandmotor op of vinden een plekje aan het binnenmeer. Opvallend is dat ondanks het zwemverbod op kritische punten er toch gebruik wordt gemaakt van deze plekken. Hierbij zijn onkunde en onwetendheid vaak debet aan. Goede informatievoorziening aan deze badgasten is cruciaal.

15 Watersporters Vooral het windsurfers, golfsurfers en kitesurfers maken veel gebruik van de stroming en wind rond de Zandmotor. Hierbij is de punt van de Zandmotor een favoriete plek. Hierbij wel de constatering dat deze gebruikersgroep slecht te houden is aan de geldende afspraken op het strand. Ze stappen op diverse plekken op de zandmotor op het water en negeren de vaste opstap- en aanlandingsplaatsen aan de strandzijdes. Hierdoor worden de aanwezige vogels vaak verstoord Paarden en fietsers Deze twee groepen komen niet veel voor op de zandmotor. In het badseizoen is het ook beperkt toegestaan en daarbij komt dat het gebied erg uitgesterkt is en mul zand heeft. Dit is voor fietsers niet prettig en ook paarden kunnen blessure oplopen. Beide groepen leveren geen problemen op Kitebuggy Enkele malen wordt er een kitebuggy op de Zandmotor gezien. Die bewegen met een kar en matrasvlieger over de Zandmotor. Door de hoge snelheid van dit voertuig ontstaan er gevaarlijke situaties met andere recreatievormen. Daarnaast geeft het veel verstoring om de verblijvende diersoorten. Inmiddels Is vanuit Gemeente Westland en Den Haag een verbod opgenomen in de APV voor gebruiken van deze voertuigen op het strand en hierbij ook de Zandmotor Overige gebruikers Wat het Zuid-Hollands Landschap niet heeft voorzien, is de hoeveelheid aan strandverkeer op de Zandmotor in de vorm van auto's en machines, veelal bestuurd door reddingsbrigade, gemeenten, douane, politie, brandweer, strandtenthouders, (strand)aannemers. Hoogheemraadschapen Rijkswaterstaat. In eerste instantie was de verwachting dat de kennismaking met de Zandmotor extra aandacht trok. maar inmiddels Is stroom van verkeer op de Zandmotor niet te stoppen. Ondanks herhaaldelijke verzoeken in het beheerderoverleg door de diverse zittende natuurbeheerders Is men er nog niet van doordrongen dat het verkeer schade en verstoring veroorzaakt aan de doelstellingen Figuur 8 Strandverkeer op de Zandmotor (Foto: Erwin Hemelop) van de Zandmotor. Vooral het natuurlijke proces wordt gestoord door het gebruik van de auto's en machines. De morfologische ontwikkeling van de Zandmotor wordt onderbroken. Vooral de embryonale duinvorming wordt door banden weer platgewalst. Dit proces is belangrijk voor de eerste vegetatievorming door zeeraket en biestarwegras. Deze soorten zijn belangrijk voor het vasthouden van zand voor de verdere groei naar volwassen duinen. Naast effect op duinvorming kan de vegetatie direct kapot worden gereden door de aanwezige auto's en machines.

16 Naast het effect op de ontwikkeling van gebied zorgen de auto's en machines voor verstoring onder aanwezige diersoorten. Het te dicht benaderen van dieren zorgt voor een schrik- en vluchtreactie. Dit is een fors energieverlies voor deze dieren en mogelijk keren ze niet meer terug. In gesprek met recreanten is gebleken dat ook zij de auto's en machines beschouwen als hinderlijke objecten In zo'n wildernis. Men komt voor rust, ruimte en vrijheid en daar hoort de confrontatie met een auto of machines over het algemeen niet bij. Het Zuid-Hollands Landschap begrijpt dat de inzet van auto's en machines onoverkomelijk is. Wel beveelt het Zuid-Hollands Landschap aan om de activiteiten met auto's en machines tot een minimum te beperken. Daarbij dienen de bestuurders vooral het harde zand te gebruiken en zoveel mogelijk de bestaande sporen aan te houden. Hiermee ontstaat er automatisch een beheerpad en kan het omliggende strand zich natuurlijk ontwikkelen. 4 Recreatie Binnen dit hoofdstuk verantwoordt het Zuid-Hollands Landschap zijn inzet op de aanwezige recreant. Hieronder staan de diverse taakvelden die binnen het hoofdstuk 'Recreatie' vallen. 4.1 Toezicht Taak van de toezichthouders van het Zuid-Hollands Landschap is de recreanten te Informeren over de gebiedsregels en de recreatieve zonering van de Zandmotor en zo nodig het handhaven daarvan. Dit gebeurt door speciaal opgeleide Buitengewoon Opsporingsambtenaren (BOA's). Binnen hun bevoegdheden vallen het handhaven van de flora- en faunawetgeving en optreden bij overtredingen van de natuurbeschermingswetgeving. Het signaleren van recreatieve onveiligheid door het ontstaan van stroming, drijfzand, zandkliffen en overmatige slibaanwas alsmede de maatregelen hiertegen. Is niet de expertise van het Zuid-Hollands Landschap en blijft de primaire taak van de gemeenten en veiligheidsinstanties. Indien dergelijke situaties niettemin door het Zuid- Hollands Landschap worden geconstateerd zal de toezichthouder de verantwoordelijke partijen informeren over het aanwezige gevaar. Afgelopen jaar hebben de toezichthouders vooral een informerende rol naar de gebruikers gehad. Deze informerende rol is toegewezen aan een vaste toezichthouder, zodat de vaste gebruikers hem als vaste handhaver zouden herkennen. Daarnaast heeft hij gezorgd voor de diverse contacten met de andere handhavende partijen op de Zandmotor. Zo is er een overkoepelend overleg tussen de handhavers georganiseerd, waar men met elkaar heeft kunnen kennismaken. Naast kennismaking zijn er door het Zuid-Hollands Landschap gezamenlijke handhavingsdagen georganiseerd. Tijdens deze handhavingsdagen is de Zandmotor bezocht door handhavers van de gemeenten Den Haag en Westland, Omgevingsdienst Zuid-Holland Zuid, Dunea, en politie. Naast het effectief handhaven geeft dit een sterke samenwerking tussen de diverse handhavingspartijen. Daarnaast is bij de Gemeenten Westland en Den Haag een verzoek ingediend om aangesteld te worden voor de APV, dit geeft de handhavers een extra juridisch kader om overtredingen te mogen aanpakken op de Zandmotor. Helaas is geen van de gemeenten al akkoord gegaan met dit verzoek. Het is nog in behandeling van beide gemeenten. In november is de handhaver uitgerust met een melder om op de hoogte te zijn van eventuele calamiteiten op de Zandmotor. Dit geeft de handhaver de mogelijkheid om bij aanwezigheid te assisteren of bezoekers in beperkte mate te informeren.

17 Naast informeren en samenwerking zijn er vele controlerende individuele rondes op de Zandmotor geweest om eventuele overtredingen te constateren. 4.2 Recreatieve voorzieningen De recreatieve voorzieningen in het gebied worden periodiek geïnspecteerd en gecontroleerd. Dit gebeurt door terreinbeheerders. De terreinbeheerders hebben geen BOA-bevoegdheid maar wel een publieksfunctie, namelijk het 'gastheerschap'. De aanwezige recreatievoorzieningen op de Zandmotor zijn minimaal. Dit is anders Figuur 9 Strandpaal met markering (Foto: Erwin Hemelop) dan de oorspronkelijke plannen wat betreft de inrichting. Het Zuid-Hollands Landschap heeft wel de bestaande herkenningspunten op de Zandmotor diverse malen nagelopen en gecontroleerd op gebreken. De herkenningspunten welke teveel op de vloedlijn stonden zijn verplaatst naar hogere delen. Dit is in totaal drie keer gebeurd. Daarnaast is in januari 2012 een herkenningspaal ven/angen. Deze is tijdens de winterstormen weggeslagen en niet meer teruggevonden. 4.3 Schoonmalten Het schoon te maken deel van de Zandmotor betreft voornamelijk het deel boven de hoogwaterlijn (ca. 100 ha). Het strand wordt schoongemaakt op een wijze die past bij het natuurlijk beheer van de Zandmotor. Inmiddels heeft er afstemming met de Gemeente Westland plaatsgevonden en is de juiste frequentie voor de Zandmotor gevonden. De totale oppervlakte wordt eens in de twee maanden nagelopen op zwerfafval. Dit betreft afval achtergelaten door de gebruikers, maar ook venwaaid afval uit het

18 vloedmerk. In dezelfde ronde wordt het vloedmerk nagezien op aangespoeld afval. Het afval wordt verzameld door middels van 'handpicking'. Handmatig wordt alles verzameld en middels een kleine shovel met afvalcontainer afgevoerd. Roering van het maaiveld is beperkt en spoorvorming is minimaal. Naast de vastgestelde rondes wordt er door de terreinbeheer, toezichthouder en aannemer incidenteel afval ven;vijderd. Dit is over het algemeen aangespoeld grofvuil, dat teveel In het zicht ligt. Dit is ongeveer eens in de twee weken. In de offerte zijn tevens geen schoonmaakacties opgenomen bij gevallen als aangespoelde dieren of scheepsladingen, olieverontrelnigingen, etc. Deze worden doorgegeven aan de betreffende gemeente. Figuur 10 Vloedmerk? (Foto: Erwin Hemelop) Het voormalige strand wordt nog door gemeente met een beachcleaner schoongemaakt. Hierbij zou het een aanbeveling zijn om dit te vervangen door handpicking. Dit is inmiddels met de gemeente Westland afgesproken. Hierdoor kan de vegetatieontwikkeling en duinvorming op het voormalige strand worden ontwikkeld. Dit geeft een betere koppeling tussen de Zandmotor en het achterliggende N2000-duingebled Solleveld. Dit maakt het 'building with nature' mogelijk nog interessanter. 4.4 Voorlichting Het Zuid-Hollands Landschap heeft door middel van voorlichting en excursies bijgedragen aan het bekend maken van doelen en ontwikkelingen van de pilot Zandmotor bij burgers en vakgenoten. Met enige regelmaat is onze toezichthouder aanwezig geweest bij directie- en bestuursexcursies aan de Zandmotor. Hier is veelvuldig de interessante natuurontwikkeling door hem verteld. Daarnaast zijn er vier volledig volle excursies gegeven aan burgers en heeft onze toezichthouder als excursieleider deelgenomen aan de open excursies georganiseerd door het projectbureau Zandmotor. Ook is er door het Zuid-Hollands Landschap ondersteund bij de opnames voor lokale en landelijke televisie. Hierbij zijn 'Proefkonijnen' en 'Greenkids' enkele voorbeelden. Naast de voorilchtingsrol heeft het Zuid-Hollands Landschap diverse groepen ontvangen voor een betaalde excursie op de Zandmotor. Deze zaken vielen weliswaar buiten de opdracht en zijn met eigen uren ingevuld, maar ze hebben een blijvende herinnering aan de deelnemers gegeven. Door enthousiaste reacties van de deelnemers aan de excursies is het Zuid-Hollands Landschap samen met Stichting Ark in overleg getreden om te kijken of de excursies uitgebreid konden worden. Met een bijdrage vanuit WNF Is het mogelijk geworden om de bestaande vier excursies uit te breiden naar veertien excursies, met wisselende Input vanuit Stichting Ark en het Zuid-Hollands Landschap. Er wordt wel een bijdrage van vier euro aan de deelnemers gevraagd. Enerzijds om het vrijblijvende karakter weg te nemen, zodat men niet zonder reden afzegt, maar ook om het begrotingsgat van Stichting Ark op te vullen. Deze tien extra excursies kost de opdrachtgever niets extra.

19 Verder heeft het Zuid-Landschap ten behoeve van voorlichting over de Zandmotor gebruik gemaakt van persberichten, de website en het tijdschrift. Ook is onze toezichthouder te volgen op twitter, waar hij nieuwe ontwikkelingen op de Zandmotor post. Daarnaast is er overleg geweest met de communicatieafdeling van de opdrachtgever. Figuur 11 Excursie op de Zandmotor (Foto: Emiel van Steenpaal) Het Zuid-Hollands Landschap geeft als advies mee om het komende jaar de voorlichting van de Zandmotor vooral te richten op de unieke natuurontwikkeling van het gebied. Afgelopen jaar is de Zandmotor veelal negatief in de media geweest door veiligheidsrisico's. Vooral het veranderde landschap en de bijbehorende diersoorten worden erg enthousiast ontvangen door de bezoeker en andere geïnteresseerden. Dit is een wijze op de Zandmotor positief in de media te krijgen Hierbij kunnen Stichting Ark en het Zuid-Hollands Landschap de opdrachtgever gezamenlijk ondersteunen. 5 Extern beheer Extern beheer betreft voornamelijk het benodigde overleg en belangenbehartiging. Bij de Zandmotor heeft dit jaar drie maal overleg plaatsgevonden met de opdrachtgever Provincie Zuid-Holland en is het Beheerdersoverleg Zandmotor bezocht. De toezichthouder heeft het overleg met gebruikersgroepen zoals surfers, horecaondernemers gevoerd. Ook heeft onze ecoloog het overleg met de Adviescommissie Monitoring gevoerd om onze monitoringsverplichting af te stemmen met de opdrachtgever.

20 6 Conclusies en aanbevelingen In onderstaand hoofdstuk worden puntsgewijs conclusies van onze bevindingen weergegeven. Aan de hand van deze conclusies geeft het Zuid-Hollands Landschap enkele aanbevelingen voor het komende jaar. Gestelde conclusies en aanbevelingen zijn door het Zuid-Hollands Landschap opgesteld en dienen als advies naar de opdrachtgever Provincie Zuid-Holland. 6.1 Conclusies De vegetatieontwikkeling op de Zandmotor is gestart. De eerste pioniersoorten als zeeraket, zeepostelein en biestarwegras komen in minimale bedekking voor op de Zandmotor. Deze ontwikkeling ligt in de lijn van venyvachting bij opgespoten zeezand. Er ontbreekt voldoende humus en vocht voor de eerste ontkieming. Ook zijn zaadbronnen nog onvoldoende aanwezig. Er zijn geen broedterritoha geconstateerd op de Zandmotor. Door het ontbreken van begroeiing en duinvorming is er weinig schuilmogelijkheid. Daarnaast geeft de aanwezige recreant nog te veel verstoring. De vogels profiteren van de zandmotor als rust- en foerageergebied. Trekvogels vinden in de lagune en In het midden van de Zandmotor rust. Deze locaties zijn rustiger dan de randen van de Zandmotor. Daar houden zich de meeste recreanten op. Door de aanwezigheid van veel voedsel In de lagune en ontstane ondiepten rond de zandmotor komen er veel vogels foerageren. De Zandmotor Is een nieuw en goedbezocht leefgebied voor kustvogels in de Zuid-Hollandse Randstad. Inmiddels zijn er vele andere soorten dieren waargenomen op en rond de Zandmotor. Hier Is de gewone zeehond wel de meest succesvolle. Sinds de aanleg van de Zandmotor is de gewone zeehond een soort die veel en in groepen kan worden waargenomen tussen Hoek van Holland en Scheveningen. Wandelaars zijn zoals verwacht de grootste groep recreanten op de Zandmotor. Het gebied wordt veel bezocht door natuurgerichte recreanten. Ze komen specifiek voor het bijzondere karakter van het gebied. Bijzondere groep wandelaars zijn de verzamelaars die naar de Zandmotor komen om fossielen, schelpen, haaientanden en andere schatten te vinden - Het water heeft een grote aantrekkingskracht op kitesurfers, golfsurfers en windsurfers, deze groep maakt gebruik van de stroming rond en de wind langs de Zandmotor. Ze kunnen verstorend werken op de aanwezige dieren. Tot extreme verstoring heeft het nog niet geleid De vele auto's en machines op de Zandmotor geven veel verstoring en schade bij het natuurlijke proces op de Zandmotor. Veel van deze auto's en machines behoren toe aan de betrokken organisaties bij de Zandmotor. - Afgelopen jaar Is de handhaver van het Zuid-Hollands Landschap Informerend naar het publiek geweest. Uitleg geven over natuurlijke dynamiek van het gebied, de hierbij behorende risico's voor de gebruiker en gebruikers wijzen op eventuele verstoringen van plant en dier. Handhaver heeft gezorgd voor onderlinge samenwerking op het handhavingsgebied. Gemeente Den Haag, Gemeente Westland, Dunea en polite hebben gezamenlijke toezichtactle gehouden om overtreding snel aan te pakken. Het Zuid-Hollands Landschap controleert met grote regelmaat de strandpalen met herkenningspunt op de Zandmotor. Bij eventueel risico van wegspoelen, worden de palen meer landinwaarts geplaatst om misoriëntatie van de gebruiker te beperken. Door de Zandmotor zes keer per jaar door middel van handpicking schoon te lopen, blijft het natuurlijke beeld van het gebied bestaan zonder dat er een grote

21 hoeveelheid van afval achterblijft. De gestelde frequentie hoeft niet te worden aangepast, zolang er nog geen duinvorming ontstaat. De Zandmotor Is een dankbaar voorllchtingsonderwerp. Het heeft een enorme aantrekkingskracht op dit meer willen weten over het natuurlijk dynamiek van het gebied. De georganiseerde excursies zijn snel vol en diverse Instanties willen aanvullend voorlichting over de Zandmotor, 6.2 Aanbevelingen - Gezien de enorme aantrekkingskracht van de Zandmotor op vogels dient er breder te worden gekeken dan naar alleen broedterritoha. Het maandelijks inventahseren en teilen van aanwezige vogels op en rond de Zandmotor levert veel Informatie op over het functioneren van de Zandmotor als natuurgebied. Voorstel is om dit al in 2013 te starten. Strandverkeer op de Zandmotor dient tot een minimum te komen. Verzoek is om bestaande sporen te gebruiken en alleen bij noodgevallen op de Zandmotor te rijden om het natuurlijk proces niet te verstoren of te onderbreken. - Het versnelt aanstellen van de handhavers van het Zuid-Hollands Landschap voor de APV's van Westland en Den Haag om een breder jurisch kader voor handhaving op de Zandmotor. Het Zuid-Hollands Landschap geeft als advies mee om het komende jaar de voorlichting van de Zandmotor vooral te richten op de unieke natuurontwikkeling van het gebied. Afgelopen jaar is de Zandmotor veelal negatief in de media geweest door veillgheidshsico's. Vooral het veranderde landschap en de bijbehorende diersoorten worden erg enthousiast ontvangen door de bezoeker en andere geïnteresseerden. Dit is een wijze op de Zandmotor positief In de media te krijgen Hierbij kunnen Stichting Ark en het Zuid-Hollands Landschap de opdrachtgever gezamenlijk ondersteunen.

22 7 Gebruikte literatuur Dijk. J. van, Offerte en beheervisie Zandmotor. Kenmerk U , Stichting het Zuid-Hollands Landschap, Rotterdam. Haaf-Janssens, M ten & Ebbens, Eltjo, Integraal Beheer- en Inrichtingsplan Zandmotor, Dossier BA , DHV B.V. Terlouw, S., Vogelonderzoek Zandmotor, Gemeente Westland. Rapportnummer , Ecoresult, Dordrecht.

23 Bijlage 1 Vegetatiemonitoring

24 Bijlage 2 Vogelonderzoek

25 Bijlage 3 Resultaten opvissing

26 Bijlage 4 Logboekwaarnemingen