Universiteit Leiden: Faculteit der Rechtsgeleerdheid

Transcriptie

1 Universiteit Leiden: Faculteit der Rechtsgeleerdheid In hoeverre bieden de toegangsvereisten de mogelijkheid tot actieve deelname van het kind in het Nederlandse en Internationale Strafrecht ter afdwinging van hun rechten? Over de rechtsstatus van het kind in het Nederlandse en Internationale strafrecht Bachelorscriptie mei 2012 Naam: Merel Iris Valk Studentnummer: Onder begeleiding van: Mr. Helen Beckmann-Hamzei LL.M Inleverdatum: 25 mei 2012 Aantal woorden: 5127

2 Inhoudsopgave 1. Inleiding 1.1 Probleemstelling Onderzoeksvraag Doelstelling Methode 4 2. Hoofdstuk 1: de rechtsstatus van het kind als benadeelde partij in het Nederlandse Strafrecht 2.1 Definitie van het kind Ratio van de leeftijdsgrens Ratio van de verlaging van de meerderjarigheidsgrens Het slachtoffer Het slachtoffer: recente ontwikkelingen De benadeelde partij Toegangsvereisten van de benadeelde partij tot het Strafrecht Strafrechtelijke procedure en het kind Overige procedures Civielrechtelijke procedure Bestuursrechtelijke procedure Opmerking over de handelingsbekwaamheid van het kind in het Nederlandse Strafrecht 9 3. Hoofdstuk 2: de rechtsstatus van het kind als benadeelde partij in het Internationale Strafrecht 3.1 Definitie van het kind Definitie van het slachtoffer onder het Statuut van Rome Directe en indirecte slachtoffers Toegangsvereisten van het kind als benadeelde partij bij het Internationaal Strafhof Toegangsvereisten en het kind Opmerking over de handelingsbekwaamheid Hoofdstuk 3: de rechtsstatus van het kind als benadeelde partij in het Nederlandse en Internationale Strafrecht: een vergelijking 4.1 Over de rechtsstatus Rechtsstatus van het kind als benadeelde partij in het Nederlandse Strafrecht Voordelen Nadelen Rechtsstatus van het kind als benadeelde partij in het Internationale Strafproces Voordelen Nadelen Conclusie Literatuurlijst 21 2

3 1. Inleiding 1.1 Probleemstelling: De fundamentele rechten van het kind zijn in het Nederlandse en Internationale Strafrecht vastgelegd in verschillende rechtsgebieden door middel van regels, provisies, normen en principes 1. Het kind wordt beschermd door middel van deze rechten, maar op welke manieren kan het kind als benadeelde partij optreden om de bescherming van deze rechten te kunnen afdwingen? Het beschermen van de rechten van het kind heeft een dualistisch karakter: aan de ene kant is het vanuit het oogpunt van het kind passief: andere actoren zouden ervoor moeten zorgen dat deze rechten beschermd worden. In de literatuur wordt er betoogd dat de rechtsstatus van het kind grotendeels bepaald wordt door het actieve aspect 2 : oftewel, zijn mogelijkheid om rechten af te dwingen. Hierbij worden de toegangsvereisten tot voeging van de benadeelde partij in het Nederlandse en Internationale Strafrecht van groot belang geacht. Echter rijst de vraag: weerspiegelt dit wel de werkelijke mogelijkheid van de voeging van het kind als benadeelde partij in het strafproces? Of wordt de werkelijke toegang tot het recht bepaald door andere factoren zoals onduidelijkheid over regelgeving, identificatieproblemen en het feit dat het kind gelijk wordt gesteld aan de volwassene 3? 1.2 Onderzoeksvraag: In dit onderzoek zal onderzocht worden in hoeverre de toegangsvereisten van het kind als benadeelde partij in het Nederlandse en Internationale Strafrecht in de gelegenheid stelt om op actieve wijze zijn rechten af te dwingen. 1.3 Doelstelling: In de eerste instantie is het doel om de toegangsvereisten tot voeging van het kind als benadeelde partij in het Nederlandse en Internationale Strafrecht vast te stellen en te vergelijken. De toegang van het kind tot het strafproces is immers een manier waarop het kind zijn rechten kan verzekeren. Maar veel belangrijker is om de problemen die zich voordoen met betrekking tot de toegang van het kind tot het recht te bestuderen. Mijns inziens zal deze probleemstudie een helder licht doen schijnen op de werkelijke status van het kind op Nederlands en Internationaal niveau. 1 Malekian&Nordlöf 2012, p. XIX 2 Meuwese& Blaak &Kaandorp2005, p Helen Hamzei 2010, p

4 1.4 Methode en structuur: Door middel van vergelijkend literatuur en jurisprudentie waarin de bronnen van art. 38 IGH centraal staan. Bij dit onderzoek zal er worden in gegaan op de vraag hoeverre de toegangsvereisten van het kind als benadeelde partij in het Nederlandse en Internationale Strafrecht werkelijk toegang tot het recht biedt. Dit onderzoek bestaat uit drie hoofdstukken. In het eerste hoofdstuk zal in worden gegaan op de rechtsstatus van het kind als benadeelde partij in het Nederlandse Strafrecht. Vervolgens zal het tweede hoofdstuk ingaan op de rechtsstatus van het kind als benadeelde partij voor het Internationale Strafhof. Hierbij zal het zich richten op de tussenuitspraken die zijn gedaan in de recente zaak-lubanga en de situatie in Oeganda. Ten slotte zullen in het laatste hoofdstuk de voor- en nadelen besproken worden van de rechtsstatus van het kind als benadeelde partij in het Nederlandse en Internationale Strafrecht. Uit dit onderzoek zal blijken dat hetgeen de toegangsvereisten impliceren over de rechtsstatus van het kind in de werkelijkheid misleidend kunnen zijn. Immers, in de werkelijkheid doet zich een aantal problemen voor die de toegang van het kind tot het recht kan barricaderen. Bij de beoordeling van de rechtsstatus van het kind is het van belang om niet alleen de feitelijke toegang te bestuderen aan de hand van de toegangsvereisten maar ook de werkelijke toegang met deze problemen in het ogenschouw te nemen. Mijns inziens wordt de rechtsstatus van het kind als benadeelde partij in het Nederlandse en Internationale Strafrecht grotendeels beïnvloed door de duidelijkheden en onduidelijkheden die heersen in het recht. 4

5 2. Hoofdstuk 1: De rechtsstatus van het kind als benadeelde partij in het Nederlandse Strafrecht 3.1 Definitie van het kind Vanuit juridisch oogpunt is er in het Nederlandse recht sprake van een kind indien het gaat om een minderjarige 4. Uit art. 1:233 BW vloeit voort: minderjarigen zijn zij, die ouderdom van achttien jaar niet hebben bereikt, niet gehuwd of geregistreerd zijn dan wel gehuwd of geregistreerd zijn geweest of met toepassing van art. 1:253ha BW meerderjarig zijn verklaard Ratio van de leeftijdsgrens De ratio van het bestaan van een leeftijdsgrens is dat er de mening heerst dat het kind beschermd dient te worden als gevolg van zijn kwetsbaarheid en afhankelijkheid 5. Dit blijkt ook uit de parlementaire geschiedenis waarin wordt beargumenteerd dat de rechtspositie van het kind wordt versterkt door een zogenaamd tweedelig karakter. Er wordt rekening gehouden met deze kwetsbaarheid en afhankelijkheid, doordat enerzijds de rechtspositie bepaald wordt door de rol en de plichten van de ouders en anderzijds door de in de wet vastgelegde "...concrete rechten en bevoegdheden van jongeren in de wet Ratio van de verlaging van de meerderjarigheidsgrens Er is echter wel discussie geweest rondom de leeftijd waarop meerderjarigheid aanvangt. Immers, met ingang van 1 januari 1988 is deze meerderjarigheidsgrens verlaagd van 21 naar 18 jaar 7. De ratio van de verlaging van deze meerderjarigheidsgrens - waarnaar overigens ook in de parlementaire geschiedenis 8 naar is verwezen - vloeit voort uit het rapport van Jeugdbeschermingsrecht van de commissie Wiarda in In dit rapport redeneert de commissie dat door de verlaging van deze leeftijdsgrens de persoonlijke groei wordt gestimuleerd door de nadruk te leggen op de zelfstandigheid. De commissie merkt op dat het in het belang is dat een minderjarige eigen rechten heeft die hij zelfstandig moet leren uitoefenen 9. 4 Nieuwenhuis & Stolker & Valk 2007, p Doek &Vlaardingerbroek 2006, p Kamerstukken I, 1980/81, , nr. 5, p.9 7 Rapport Jeugdbeschermingsrecht, Commissie Wiarda (1971) opgenomen in van der Linden & ten Siethoff&Zeilstra-Rijpstra 2009, p Kamerstukken II, 1978/79, , nrs Zie: rapport Jeugdbeschermingsrecht, Commissie Wiarda (1971) p. 58 5

6 3.2 Het slachtoffer Sinds de wijziging van de wet op 14 december 2009 wordt in het Nederlandse strafrecht volgens art. 51a lid 1 Sv als slachtoffer aangemerkt degene die als rechtstreeks gevolg van een strafbaar feit vermogensschade of ander nadeel heeft ondervonden. In het oude recht kon alleen het slachtoffer zich voegen 10 maar tegenwoordig bieden leden 1 en 2 van art. 51a Sv ook de mogelijkheid aan de nabestaanden van het slachtoffer om zich te voegen als benadeelde partij Het slachtoffer: recente ontwikkelingen Het slachtoffer in het Nederlandse strafrecht heeft de afgelopen jaren belangrijke ontwikkelingen doorgemaakt, met name door de inwerkingtreding van het EU-Kaderbesluit. Het EU-Kaderbesluit werd op 15 maart 2001 ingevoerd 12. Er wordt beargumenteerd dat met invoering van het EU-Kaderbesluit de positie van slachtoffers in het strafproces is versterkt 13. Dit komt omdat dit besluit de lidstaten verbindt om de doelen neergelegd in het EU-Kaderbesluit ook daadwerkelijk te bereiken 14. In Nederland heeft de invoering van het EU-Kaderbesluit uiteindelijk het gevolg gehad dat de rechten van het slachtoffer ook daadwerkelijk vastgelegd zijn in het Wetboek van Strafvordering 15. Voorheen werd de positie van slachtoffers bepaald aan de hand van de inspanningsverplichtingen van de politie en het OM 16. Mijns inziens wordt het recht van het slachtoffer met inwerkingtreding van het EU- Kaderbesluit versterkt omdat er een externe Europese commissie is dat er op let dat Nederland de beoogde resultaten bereikt. Deze Europese Commissie oefent in die zin druk uit op lidstaten om de regels na te leven. Een voorbeeld van het gevolg van deze druk is bijvoorbeeld dat als gevolg van een kritisch rapport van de Europese commissie er op 18 december 2007 een voorstel gedaan is tot wijziging van de wet van strafvordering 17 waarin een titel IIIA gewijd is aan slachtoffers, dat overigens op 14 december 2009 is aangenomen. 10 Art. 332 lid 1 Sv (oud) 11 Bijlsma 2005, p EU-Kaderbesluit, 15 maart 2001, nr. 2001/220/JBZ 13 Geelhoed 2009, p Idem 15 Kamerstukken I, 2007/08, , nr. A 16 Geelhoed 2009, p Kamerstukken I, 2007/08, , nr. A 6

7 3.3 De benadeelde partij Volgens art. 51f lid 1 Sv kan degene die rechtstreeks schade heeft geleden door een strafbaar feit zich ter zake van zijn vordering tot schadevergoeding als benadeelde partij voegen in het strafproces. Dit houdt in dat de benadeelde partij de hoedanigheid 18 is waarin het slachtoffer zich kan voegen in het Nederlandse strafproces om schadevergoeding te vorderen. Volgens art. 6:95 BW komt hiervoor in aanmerking vermogens schade en ander nadeel tot schadevergoeding indien er vanuit de wet een verplichting bestaat tot schadevergoeding Toegangsvereisten van de benadeelde partij tot het Strafrecht In het Nederlandse recht wordt er onderscheid gemaakt tussen het starten van een strafrechtelijke, civielrechtelijke of bestuursrechtelijke procedure. Hoewel dit onderzoek de nadruk legt op het kind als benadeelde partij in de strafrechtelijke procedure, is het van belang om te benadrukken dat de rechtsstatus van het kind verschillend lijkt te zijn in verschillende procedures. Het strafrecht is gericht op het afdwingen van normconform gedrag 20. De toegangsvereisten tot voeging als benadeelde partij in het Nederlandse Strafrecht kan worden afgeleid uit art. 51f Sv. Hieruit blijkt dat degene die rechtstreeks schade heeft geleden door een strafbaar feit, zich ter zake van zijn vordering tot schadevergoeding als benadeelde partij voegen in het strafproces. Oftewel: er dient ten eerste sprake te zijn van een persoon die 1) rechtstreeks 2) schade heeft geleden als gevolg van een 3) strafbaar feit. Bovendien dient er sprake te zijn van een opgespoorde verdachte. Dit wordt afgeleid uit art. 51g Sv waarin staat dat het slachtoffer een mededeling doet op grond van art. 51a lid 3 Sv dat vervolging tegen een verdachte wordt ingesteld. Ook dient het slachtoffer in staat te zijn zich te identificeren. Dit vloeit voort uit het feit dat er volgens art. 51g lid 1 in het voegingformulier de volgende informatie dient te worden opgenomen: naam, voornamen, geboortedatum en woon- en verblijfplaats van de benadeelde partij Schadevergoeding in het Strafproces, Openbaar Ministerie 3 mei 2012, 19 Bijlsma 2011, p Mevis 2009, p Art. 51g lid 2 Sv 7

8 3.4.1 De strafrechtelijke procedure en het kind Belangrijk is om op te merken dat een minderjarig persoon wettelijke vertegenwoordiging behoeft. Uit art. 51f lid 4 Sv en art. 51c Sv blijkt dat een wettelijk vertegenwoordiger in plaats van het kind dient op te treden. Art. 51f lid 4 Sv kan wat dat betreft samen gelezen worden met art. 1:245 lid 4 BW waarin staat dat ouders de wettelijke vertegenwoordigers zijn van het kind en zij treden in rechte op namens de minderjarige 22. Uit art. 51f lid 4 Sv vloeit voort dat de machtiging van de Kantonrechter voor de vertegenwoordiger van het kind niet vereist is. Het kind is dus wel belanghebbend en verkrijgt als benadeelde partij wel toegang tot het strafrecht, maar dan wel middels een wettelijk vertegenwoordiger. 3.5 Overige procedures Civielrechtelijke procedure en het kind De civielrechtelijke procedure is gericht op het herstellen van de oorspronkelijke situatie door het slachtoffer aan schadevergoeding te helpen 23 : het heeft niet als primair doel om te straffen. In de civielrechtelijke procedure is het kind niet bevoegd om als individu een procedure te starten. Ondanks dat dit niet letterlijk in een wetsartikel staat, heerst in de literatuur de mening dat dit afgeleid wordt uit art. 1:253i lid 1 BW waarin staat dat de ouders het kind vertegenwoordigen in burgerlijke handelingen 24. Belangrijk is om op te merken dat het mogelijk is dat de Kantonrechter op grond van art. 1:250 BW een bijzondere curator benoemt, indien de belangen van de voogd in strijd zijn met die van de minderjarige. Hieruit vloeit voort dat door de mogelijkheid van een bijzondere curator de rechtsingang wordt verbreed. Indien zijn belangen niet voldoende behartigd worden door een ouder of voogd, heeft het kind immers ook andere opties Bestuursrechtelijke procedure en het kind Uit art. 8:21 lid 2 Awb vloeit voort dat de onbekwaamheid van het kind om zich zonder wettelijke vertegenwoordiging te voegen in het strafrecht, niet van toepassing is in het bestuursrecht. Er wordt geredeneerd dat als een minderjarige tot een redelijke waardering van belang in staat kan worden geacht, kan hij zelf in de procedure optreden 25. Hieruit vloeit 22 Brief van justitie, 4 dec. 2003, nr. 116 ( VI) 23 Mevis 2009, p Doek &Vlaardingerbroek 2006, p Meuwese& Blaak & Kaandorp 2005, p. 77 8

9 voort dat in het bestuursrecht de toegang niet per definitie beïnvloed wordt door leeftijd, maar door ontwikkeling. 3.6 Opmerking over de handelingsbekwaamheid van het kind in het Nederlandse strafrecht In het Nederlandse strafproces kan een minderjarig slachtoffer zich alleen voegen als benadeelde partij in het strafproces, indien het slachtoffer is vertegenwoordigd door een wettelijke vertegenwoordiger. In de eerste instantie impliceert voeging middels een wettelijke vertegenwoordiger dat het kind op zich een zwakke rechtsstatus heeft. Echter, in de literatuur en ook in kamerstukken wordt juist beargumenteerd dat het kind juist een sterke rechtsstatus heeft doordat de handelingsbekwaamheid grotendeels wordt beïnvloed door twee factoren 26. Enerzijds wordt het kind vertegenwoordigd door een wettelijke vertegenwoordiger en anderzijds is zijn handelingsbekwaamheid beperkt. Men beargumenteert dat de rechtsstatus wordt versterkt door de bescherming die voortvloeit uit de handelingsonbekwaamheid van het kind. De wetgever houdt in die zin rekening met de eerder genoemde afhankelijkheid en kwetsbaarheid van het kind. Het ontbreken van de mogelijkheid van het kind om zich zonder wettelijke vertegenwoordiger te voegen als benadeelde partij in het strafproces brengt echter ook een aantal problemen met zich mee. Hoewel het wenselijk lijkt dat de wetgever rekening houdt met de genoemde kwetsbaarheid en afhankelijkheid van het kind, lijkt het alsof er in de samenleving een behoefte ontwikkelt voor het kind als individu om actief zijn rechten af te dwingen. Deze behoefte bleek al uit het rapport Jeugdbeschermingsrecht van de commissie Wiarda uit Hierin werden een aantal voorstellen gedaan om aan deze behoefte te voldoen, zoals de verlaging van de meerderjarigheidsgrens van eenentwintig naar achttien jaar 27. Ook werd voorgesteld dat de handelingsbekwaamheid van minderjarigen dat wil zeggen naarmate zij ouder worden te laten toenemen 28. Dit rapport geeft aan dat hoewel de algemene opinie heerst dat een kind beschermd dient te worden, de bescherming van het kind 26 Doek &Vlaardingerbroek 2006, p Kamerstukken II, 1979/80, nr. 2(MvT) over rapport Jeugdbeschermingsrecht, CommissieWiarda Doek &Vlaardingerbroek 2006, p. 232 over het rapport Jeugdbeschermingsrecht, Commissie Wiarda

10 het meest effectief is indien het kind als individu een rol kan spelen in de afdwinging van deze rechten. Uit het bovenstaande vloeit voort dat er in het recht discussie bestaat rondom de rechtsstatus van het kind. Wordt de sterkte van de rechtsstatus van het kind juist beoordeeld aan de hand van de bescherming die hij geniet, of door de mogelijkheid tot onafhankelijk optreden ter waarborging van zijn rechten? Hoewel het kind geen zelfstandige rechtsingang tot het recht heeft en dit naar mijn mening de rechtsstatus verzwakt, lijkt de wetgever wel te voorzien in de behoefte van het kind om zijn stem te laten horen. In art. 51e lid 3 Sv beslist de wet dat slachtoffers van minimaal 12 jaar of nabestaanden gebruik van het spreekrecht kunnen maken. In hetzelfde lid bepaalt de wet dat hetzelfde geldt voor minderjarige die de leeftijd nog niet heeft bereikt en die in staat worden geacht tot een redelijke waardering van zijn belangen terzake. Indien het kind niet in staat is tot redelijke waardering van zijn belangen is het mogelijk dat de ouders van het kind dit doen, zoals is gebleken in de Amsterdamse Zedenzaak 29. Hoewel het spreekrecht niet een uitspraak beïnvloedt, kan het spreekrecht wel bijdragen aan de verwerking van een strafbaar feit 30. Op die manier versterkt dit het spreekrecht door of in vertegenwoordiging van het kind naar mijn mening hoewel in beperkte mate de rechtsstatus van het kind. 29 Hof Amsterdam 16 januari 2011, LJN BU8313, par Kamerstukken II, 2011/12, nr. 5, p. 5 (MvT) 10

11 3. Hoofdstuk 2: Juridische status van het kind als benadeelde partij in het Internationale Strafrecht In het Internationaal Strafrecht staat het recht op remedie centraal: ieder slachtoffer heeft hier recht op 31. Met het oog op de rechtsstatus van het kind is het van belang om in te gaan op de vraag: wordt het kind daadwerkelijk door middel van de toegangsvereisten in de gelegenheid gesteld om dit recht af te dwingen? 4.1 Definitie van het kind in het Internationaal strafrecht Een kind in het Internationaal strafrecht wordt gedefinieerd aan de hand van het Internationaal verdrag inzake de rechten van het kind. Dit verdrag trad inwerking op 2 september Volgens artikel 1 van het VIRK is een kind ieder mens jonger dan achttien jaar. 4.2 Definitie van het slachtoffer onder het Statuut van Rome De definitie van het slachtoffer voor het Internationaal Strafhof vloeit voort uit de Rome Statute and its Rule of Procedure and Evidence (oftewel, RPE). Volgens rule 85(a) RPE is een slachtoffer een natuurlijk persoon die nadeel heeft geleden als gevolg van een gepleegd misdrijf waar het Internationaal Strafhof jurisdictie over heeft 32. Volgens artikel 5 van het Statuut van Rome heeft het Internationaal Strafhof jurisdictie over: misdaden van genocide, misdaden tegen de mensheid, oorlogsmisdaden en misdaden van agressie. Aan de hand van de genoemde definities van het kind en het slachtoffer, kan geconcludeerd worden dat het kind als benadeelde partij in het Internationale strafproces een natuurlijk persoon is onder de leeftijdsgrens van achttien jaar, dat slachtoffer is geworden van genocide, misdaden tegen de mensheid, oorlogsmisdaden en misdaden van agressie Directe en indirecte slachtoffers Slachtoffers kunnen zich voegen als directe en indirecte slachtoffers 34, indien er sprake is van een causaal verband tussen het misdrijf en de geleden schade 35. Immers, volgens de 31 Vloeit voort uit preambule Basic Principles and Guidelines on the Right to a Remedy and Reparation for Victims of Gross Violations of International Human Rights Law and Serious Violations of International 32 Definitie ook opgenomen in ICC-02/04-02/05 nr Artikel 5 Statuut van Rome 34 ICC-01/04-01/06 nr. 41, 18 jan ICC-01/05-01/ nr. 78, 12 Dec

12 definitie van rule 85(a) is het géén vereiste dat het moet gaan om directe 36 schade. Directe slachtoffers worden als het ware direct getroffen door het plegen van een misdrijf onder de jurisdictie van het Internationaal Strafhof. Een indirect slachtoffer is een slachtoffer dat schade heeft geleden als gevolg van de schade geleden door een direct slachtoffer 37. Bijvoorbeeld, een kind is een indirect slachtoffer als de ouders zijn omgekomen als gevolg van een oorlogsmisdaad. In de Lubanga-zaak is gebleken dat de mogelijkheid tot voeging als indirect slachtoffer wel wordt ingeperkt 38. De appeals chamber brengt een nuancering aan met betrekking tot het causaal verband vereiste. In de Lubanga-zaak bleek immers dat de personen die indirect schade hebben geleden als gevolgen van gedragen van deze kindsoldaten (oftewel, directe-slachtoffers) niet kwalificeren voor participatie onder de jurisdictie van het Internationaal Strafhof 39. Er zou onvoldoende causaal verband bestaan tussen de schade geleden door deze personen en de aanklacht tegen Lubanga 40. Een uitzondering hierop zijn de nauwe verwanten van het kindsoldaat bijvoorbeeld ouders van het kindsoldaat die schade hebben geleden als gevolg van het rekruteren van een kind zou zich wel kunnen voegen als benadeelde partij 41. Hieruit vloeit voort dat de mogelijkheid tot voeging van het slachtoffer afhankelijk is van de zaak die voor het Internationaal Strafhof komt Toegangsvereisten van het kind als benadeelde partij bij het Internationaal Strafhof Voeging van het slachtoffer als benadeelde partij in het internationaal strafproces geschiedt middels een schriftelijke applicatie 43 dat ingediend wordt bij de registrar 44. Dit toegangsformulier bevat de vereisten die voortvloeien uit art. 2 sub a-h van de regulation 86 particpation of victims in the proceduring under rule 89. Het toegangsformulier bestaat uit gedeelte A tot en met E, waarbij voor het onderscheiden van de toegangsvereisten gedeelte A en gedeelte B van cruciaal belang zijn 45. Uit gedeelte A blijkt dat het slachtoffer in staat moet 36 Dit is wel het geval in rule 89(b) RPE inzake rechtspersonen als slachtoffers. Vloeit ook voort uit: ICC-01/04-01/ , nr. 91 (18 januari 2008). 37 Opmerking V. Spiga 2010, p. wordt afgeleid uit ICC-01/04-01/ (18 januari 2008). 38 Christoph Safferling 2012, p ICC01/04-01/ , nr. 54 (8 april 2009) 40 Christoph Safferling 2012, p. 170 over ICC-01/04-01/ , nr ICC-01/04-01/ , nr. 32 (18 januari 2008) 42 Idem 43 Request for participation in proceedings and reparations at the ICC 44 Hoofdstuk 5, Victims participation and reparation, Regulation 86 Participation of victims in the proceedings under rule 89 2(a). 45 Helen Hamzei 2010, p

13 zijn zich middels een geldig document te identificeren 46. Uit gedeelte B blijkt dat het slachtoffer het incident waaruit hij schade heeft geleden dient te omschrijven. De schade dient een gevolg te zijn van een misdrijf dat valt onder de rechtsmacht van het ISH: een misdaad van genocide, misdaad tegen de mensheid, oorlogsmisdaden en misdaden van agressie Toegangsvereisten en het kind In de eerste instantie impliceert rule 89 (3) RPE dat het kind in de gelegenheid wordt gesteld om zich te voegen als benadeelde partij in het Internationaal Strafproces. In rule 89 (3) van het RPE staat immers dat een applicatie ook mag worden ingediend door een persoon die met toestemming van het slachtoffer of namens het slachtoffer optreedt. Uit uitspraken van de chambers in de zaak omtrent de situatie in Congo blijkt hier echter nog onenigheid over te heersen. Zo hebben de Pre-Trial Chambers I en II enerzijds een aantal applicaties nietontvankelijk verklaard omdat het kind niet vertegenwoordigd werd door een meerderjarige wettelijk vertegenwoordiger 48. Anderzijds besluit Trial Chamber I besloot anderzijds dat rule 89 (3) de mogelijkheid van het kind om zich te voegen als benadeelde partij in beginsel niet verhinderd 49. Uiteindelijk besloot the Chamber dat er per geval beoordeeld zal worden of het kind toegang heeft tot het recht 50. Er heerst onduidelijkheid in de mogelijkheid van het kind om zich te voegen als benadeelde partij, omdat er niet wordt aangegeven wat de toetsingscriteria precies zijn. Hieruit valt op te maken dat er wel een mogelijkheid is tot ingang van het recht, maar dat de weg naar het recht onder andere wordt gebarricadeerd door onduidelijkheid. 4.5 Opmerking over handelingsbekwaamheid van het kind in het Internationale Strafrecht Het feit dat het kind zich als individu kan voegen als benadeelde partij in het strafproces lijkt als logische conclusie te hebben dat het kind als gevolg hiervan als handelingsbekwaam wordt geacht in het Internationaal strafproces. Echter, wordt het kind door middel van deze toegangsvereisten wel in de werkelijke positie gesteld om zijn rechten af te dwingen? Twee problemen zijn van groot belang: de onduidelijkheden in het recht en het probleem omtrent identificatie. 46 Een geldig document voldoet aan 3 vereisten: het document is afkomstig van een officiële autoriteit, bevat naam en geboortedatum, bevat een foto van de houder. Vloeit voortuit ICC-02/04-01/05-252, nr. 16, p Art. 5 Statuut van Rome 48 Helen Hamzei 2010, p Helen Hamzei 2001, p. 116 over No. ICC-01/04-01/07-933, p Vloeit voort uit idem 13

14 Zoals genoemd zijn er onduidelijkheden omtrent de daadwerkelijke mogelijkheid tot voeging als benadeelde partij in het internationale strafproces. Dit vloeit voort uit de verschillende interpretaties van rule 89 (3). Dit verzwakt de rechtsstatus van het kind, omdat er geen garantie is dat het verzoek van het kind ontvankelijk zal worden verklaard dit wordt per geval beoordeeld. Bovendien is er zoals besproken niet altijd de mogelijkheid tot voeging als indirect slachtoffer dit is immers afhankelijk van de zaak. Maar er bestaan ook problemen omtrent de mogelijkheid tot voldoening aan de toegangsvereisten en dan met name de mogelijkheid tot identificatie. Uit de victims-decisions van de situatie in Oeganda blijkt dat er problemen zijn rondom de toegang van het kind tot het Internationale Strafproces. Deze tussenuitspraken behandelen immers problemen die door het internationaal strafhof onvoorzien waren. Indien het kind zich wil voegen als benadeelde partij in het internationaal strafproces, dient hij net als ieder ander slachtoffer een applicatieformulier in te dienen. In dit opzicht wordt het slachtoffer als kind gelijkgesteld aan het slachtoffer als volwassene. Deze gelijkstelling vormt een probleem: het kind is niet per definitie in staat om te voldoen aan de vereisten neergelegd in het applicatieformulier. Een primaire vereiste is dat het slachtoffer in staat is zichzelf te identificeren middels een geldig document. Met geldig wordt bedoeld een document dat aan de volgende 3 vereisten voldoet: het document is uitgevaardigd door een officiële autoriteit, bevat naam en geboortedatum en bevat een foto van de houder 51. De mogelijkheid tot identificatie door een kind bleek problematisch. Dit probleem werd onderzocht en bevestigd door de Pre-Trial Chamber II in the situation of Uganda waarin een speciale commissie werd ingesteld de Victims Participation and Reparation Section (VPRS) om dit te onderzoeken 52. Uit dit onderzoek bleek dat in het Oegandese rechtssysteem identificatiedocumenten over het algemeen schaars zijn. In theorie is het wel mogelijk om aan een identificatiedocument te komen maar dan moet het kind wel goedkeuring [verkrijgen] van verschillende instanties, dertig dollar betalen en drie maanden wachten 53. Uiteraard is dit mogelijk in theorie, maar in de werkelijkheid vormt dit een bijna onoverkomelijke barrière. Het is immers niet vanzelfsprekend voor een kind dat zich in een oorlogssituatie bevindt, aan deze eisen kan voldoen ICC-02/04-01/05-252, nr. 16, p ICC-02/04-01/05-252, nr. 20, p. 13 voorstel wordt gedaan om te onderzoeken in hoeverre identificatiedocumenten die aan de genoemde drie vereisten voldoen, beschikbaar zijn. 53 ICC-02/ Anx, nr. 13, p Helen Hamzei 2010, p

15 In theorie heeft het minderjarig slachtoffer in het internationaal recht de mogelijkheid tot voeging als benadeelde partij in het strafproces. Dit impliceert dat het kind een sterke rechtsstatus heeft immers, formeel is hij in staat om zijn rechten af te dwingen. Mijns inziens is met het oog op de het probleem van identificatie en onduidelijkheden in het recht - de rechtsstatus van het kind in het internationaal recht niet per definitie zwak, maar wel onzeker. 15

16 4. Hoofdstuk 3: Een vergelijking van de rechtsstatus van het kind als benadeelde partij in het Nederlandse en Internationale Strafrecht: mijn mening 5.1 Over de rechtsstatus In het recht wordt de term rechtsstatus uitvoerig gebruikt echter, het vinden van een definitie blijkt een lastige zaak te zijn. De rechtspositie heeft vanzelfsprekend betrekking op de positie van het kind in het recht. De rechtspositie van het kind in het Nederlands en Internationaal Recht heeft een dualistisch karakter. Enerzijds passief: het kind wordt beschermd door toekenning van bepaalde rechten. Volgens het Verdrag inzake de rechten van het kind zou men bijvoorbeeld moeten handelen in het belang van het kind 55 en het kind heeft recht op leven en ontwikkeling 56. Het kind zou dus beschermd moeten worden maar de discussie rondom de rechtspositie van het kind 57 lijkt echter voor een belangrijk deel te gaan over het actieve aspect: de vraag of de minderjarige bekwaamheid van de minderjarige om zelfstandig rechten uit te oefenen door voeging als benadeelde partij in het strafproces. In de literatuur wordt beargumenteerd dat de rechtsstatus afhangt van de mogelijkheid tot voeging als benadeelde partij in het strafproces. In de eerste instantie verschilt het Nederlandse en Internationale Strafproces hierin. In Nederland is dit alleen mogelijk voor een kind via wettelijke vertegenwoordiging. In het Internationaal Recht bestaat deze mogelijkheid tot voeging van het kind ook zonder. Wat zijn de voordelen en nadelen hiervan? 5.2 Het kind als benadeelde partij in het Nederlandse Strafrecht Het beoordelen van de voordelen en nadelen van de rechtsstatus van het kind als benadeelde partij in het Nederlandse Strafrecht is afhankelijk van wat men als sterke rechtsstatus beschouwt: hij die beschermd wordt, of hij die een eigen rechtsingang heeft? Voordeel In Nederland kan het kind zich alleen voegen als benadeelde partij middels een wettelijk vertegenwoordiger. Uit art. 51f lid 2 en art. 51c Sv vloeit immers voort dat een wettelijk vertegenwoordiger in plaats van het kind dient op te treden. De wetgever houdt in die zin rekening met de kwetsbaarheid en afhankelijkheid 58 van het kind. Er wordt beargumenteerd dat het in het belang van de minderjarige is om zowel bepaalde bevoegdheden te verkrijgen 55 Artikel 3 van het verdrag inzake de rechten van het kind 56 Artikel 6 van het verdrag inzake de rechten van het kind 57 Meuwese, Blaak, Kaandorp 2005, p Idem 16

17 als om beschermd te worden 59. Mijns inziens is de ratio achter deze vertegenwoordiging dat de wettelijk vertegenwoordiger beter in staat is om de belangen van het kind te behartigen. Het voordeel van deze voegingswijze is dat de rechtsstatus van het kind versterkt wordt door een zekere bescherming die voortvloeit uit de onbekwaamheid om zonder wettelijk vertegenwoordiger een procedure te starten Nadeel Anderzijds brengt het feit dat het kind niet direct als individu kan voegen in het Strafproces in Nederland ook een aantal nadelen met zich mee. Het kind als benadeelde partij verkrijgt toegang tot het recht middels haar wettelijk vertegenwoordiger of bijzondere curator. In de literatuur wordt betoogt dat het kind een sterke rechtspositie heeft, onder andere doordat hij bijzondere beschermingsrechten geniet 60. Wat is de waarde van deze beschermingsrechten als het kind ze zelf niet kan afdwingen? Het ontbreken van de eigen rechtsingang als een verlammende factor gezien kunnen worden. Als gevolg hiervan wordt de rechtsstatus van het kind als zwak gezien dit impliceren de diverse suggesties tot versterking van de rechtspositie in het Jeugbeschermingsrecht van Commissie Wiarda. Gebeurt dit niet, dan kan er simpelweg in het strafproces geen procedure plaatsvinden. Dit wordt gezien als een nadeel, omdat het kind niet als individu zijn rechten kan afdwingen en is in feite afhankelijk van zijn wettelijk vertegenwoordiger. 5.3 Het kind als benadeelde partij in het Internationaal Strafproces De voeging van het kind als benadeelde partij in het Internationaal Strafproces is in principe mogelijk zonder een wettelijk vertegenwoordiger oftewel, direct. Dit vloeit voort uit de uitdrukking mag ook uit rule 89 (3) van het RPE dat impliceert dat het kind zich zowel mét als zonder wettelijke vertegenwoordiging kan voegen in het internationaal strafproces Voordeel In de literatuur worden er twee belangrijke voordelen genoemd met betrekking tot de mogelijkheid tot directe rechtsingang van het kind in het Internationale strafproces. Met direct wordt bedoeld: zonder wettelijke vertegenwoordiging. Ten eerste is deze directe voeging een voordeel omdat het kind als slachtoffer snel actie kan ondernemen. Indien het kind zou moeten wacht tot een minderjarige leeftijd, verzwakt dit de kans tot bewijzen van 59 Hennekom&Sigler 2009, p Hennekom&Sigler 2009, p

18 de geleden schade 61. De mogelijkheid tot directe voeging is niet alleen van belang om de geleden schade te bewijzen, maar ook omdat deze directe voeging een positieve invloed kan hebben op het herstel van getraumatiseerde kinderen 62. Immers, door zich direct te voegen als benadeelde partij in het strafproces heeft het kind zelf de touwtjes in handen. Het strafproces ontneemt het kind niet van de traumatiserende herinnering, maar ontneemt misschien wel een deel van het bijkomstige gevoel van machteloosheid Nadeel Er is echter ook een aantal nadelen verbonden aan de rechtsstatus van het kind als benadeelde partij in het internationale strafproces. De vraag heerst dan ook: is de wet niet ingericht voor volwassenen? Opgemerkt wordt dat het lijkt alsof de oprichters van het Statuut van Rome geen rekening gehouden hebben met de barrière die de werkelijke positie van het kind met zich meebrengt 63. Een voorbeeld hiervan is het genoemde identificatieprobleem. Immers, in een land waar identificatiedocumenten over het algemeen schaars is, is de kans dat een kind erover beschikt nog veel kleiner. Mijns inziens wordt het kind door deze gelijkstelling aan een volwassene beperkt in zijn recht op remedie 64. Het internationaal strafproces biedt geen duidelijkheid betreffende de mogelijkheid tot voeging van het kind als benadeelde partij in het strafproces. Dit blijkt bijvoorbeeld uit de verschillende interpretaties van de chambers betreffende rule 89 (3) RPE. Er is geen garantie dat een kind zich kan voegen als benadeelde partij: dit lijkt afhankelijk te zijn van de zaak die voor het Internationaal Strafhof komt. Bovendien is het zo dat er geen garantie bestaat dat het kind zich als direct of indirect slachtoffer kan voegen: immers, in de Lubanga-zaak werd besloten dat de mogelijkheid tot voeging van het indirecte slachtoffer niet aanwezig was. Het gevolg van deze onduidelijkheid is dat het lijkt alsof de wetgever niet voldoende rekening houdt met de dubbele kwetsbaarheid van het kind. Deze dubbele kwetsbaarheid is 61 Helen Hamzei 2010, p Idem 63 Idem 64 Right to remedy vloeit voort uit: Preambule Resolutie 60/147 van de Algemene Vergadering van de Verenigde Naties (16 December 2005), Basic Principles and Guidelines on the Right to a Remedy and Reparation for Victims of Gross Violations of International Human Rights Law and Serious Violations of International Humanitarian Law, UN Doc A/RES/60/147 18

19 een term afkomstig uit de literatuur 65 die er op wijst dat het kind op twee manieren kwetsbaar is. Ten eerste omdat het kind net zoals volwassenen risico s lopen. Ten tweede omdat het een kind als mens kwetsbaar is: een kind is immers nog volop in ontwikkeling. Mijns inziens is een nadeel van het kind als benadeelde partij in het Internationale Strafrecht dat deze dubbele kwetsbaarheid niet voldoende gewaarborgd wordt. De mogelijkheden tot voeging als benadeelde partij worden immers gebarricadeerd door onduidelijkheden in het recht: de mogelijkheid tot voeging door het kind als benadeelde partij lijkt niet te bestaan. 65 Helen Hamzei 2010, p. 116 verwijst in haar artikel naar het concept van double vulnerability uitgelegd door MJ Guralnick

20 Conclusie In dit onderzoek is ingegaan op het actieve aspect van de rechtsstatus van het kind: de mogelijkheid om als individu rechten af te kunnen dwingen. Gebleken is dat de toegangsvereisten tot voeging als benadeelde partij in het Nederlandse en Internationale Strafrecht niet altijd de werkelijke toegang weerspiegelen. Dit werd voornamelijk duidelijk aan de hand van de toegangsvereisten tot voeging als benadeelde partij in het Internationale Strafrecht. De voeging van het kind als benadeelde partij wordt gebarricadeerd door onduidelijkheden in het recht en het feit dat het kind gelijk gesteld lijkt te worden aan een volwassene. Het Nederlandse Strafrecht is duidelijk in de mogelijkheid van het kind om zich te voegen als benadeelde partij: het is mogelijk, maar dan wel middels een wettelijk vertegenwoordiger. Mijns inziens is het lastig om een uitspraak te doen over de sterkte van de rechtsstatus van het kind als benadeelde partij in het Internationaal en Nederlandse Strafrecht. Zoals is gebleken, zijn er voordelen en nadelen verbonden aan de rechtsstatus van het kind in het Nederlandse en Internationale Strafrecht. Immers, er lijkt geen universele definitie van het begrip rechtsstatus te bestaan: er is geen duidelijk beoordelingskader waaraan getoetst kan worden. Uit dit onderzoek is echter wel gebleken dat de rechtsstatus van het kind in het Internationaal Strafrecht verzwakt wordt door de onduidelijkheden die heersen in het recht. In het Nederlandse Strafrecht wordt de rechtsstatus juist versterkt doordat dit recht meer duidelijkheid verschaft. 20

21 Boeken: Literatuur Bijlsma 2011 A.C Bijlsma, Handboek voor de benadeelde partij; de rol en de positie van het slachtoffer in het strafproces, Amsterdam: Wolf Legal Publishers Christoph Safferling 2012 C.Safferling, International Criminal Procedure, Oxford: Oxford Doek &Vlaardingerbroek 2009 Prof. Mr. J.E. Doek & Prof. mr. P. Vlaardingerbroek, Jeugdrecht en jeugdzorg, Amsterdam: Elsevier Juridisch FarhadMalekian& Kerstin Nordlöf 2012 F. Malekian& K. Nordlöf, The Sovereignity of Children in Law, Cambridge Scholars Publishing: Newcastle J.H. Nieuwenhuis & C.J.J.M Stolker& W.L Valk 2009 J.H. Nieuwenhuis & C.J.J.M Stolker& W.L Valk, Burgerlijk Wetboek: Tekst & Commentaar, Deventer: Kluwer van der Linden & ten Siethoff&Zeijlstra-Rijpstra 2009 A.P van der Linden & ten Siethoff&Zeijlstra-Rijpstra, Jeugd en recht, Springer Uitgeverij: Houten Meuwese& Blaak &Kaandorp 2005 S. Meuwese& M. Blaak & M. Kaandorp, Handboek Internationaal Jeugdrecht, Nijmegen: Ars AequiLibri MJ Guralnick 2004 MJ Guralnick, A Model of Early Intervention, Early Intervention Essential Readings in Developmental Psychology. Blackwell Publishing: Oxford 2004, p. 10 Artikelen: Helen Hamzei 2010 Helen Hamzei, Child Victims before the International Criminal Court; Avenue to Justice for the More Vulnerable?, in: L. Hopkins & Wendy C. Turgeon & M. Macleod, Negotiating Childhoods, Oxford: the Inter-Disciplinary Press Hennekom&Sigler 2009 L. Hennekom& H. Sigler, Minderjarigen in het recht; een onderzoek naar de procesrechtelijke positie van de minderjarige in het Burgerlijk Recht, Utrecht: Kinderjongerenrechtswinkel V. Spiga 2010 Spiga, Valentina. "Indirect Victims Participation in the Lubanga Trial." Jounal of International CriminalJustice. 8.1 (2010): Gezien op 3 mei < 21

22 W. Geelhoed 2009 W. Geelhoed, omzetting van het kaderbesluit slachtofferzorg in beleidsregels van het Openbaar Ministerie of in formele wetgeving?, Nederlands Tijdschrift voor Europees Recht 2009, nr. 10, Hof Amsterdam 16 januari 2011, LJN BU8313, par. 5 Parlementaire geschiedenis Kamerstukken I, 1978/79, , nr. 4, p. 3 en p. 4 Kamerstukken II, 1979/80, nr. 2, p. 5 (MvT) EU-Kaderbesluit, 15 maart 2001, nr. 2001/220/JBZ Kamerstukken I, 2007/08, , nr. A Kamerstukken II, 2011/12, nr. 5 (MvT) Brief van justitie, 4 dec. 2003, VI, nr. 116 Situatie in Congo: No. ICC-01/04-01/07-933, p. 39 Situatie in Oeganda: ICC-02/04-01/05-252, nr. 16, p.12 ICC-02/04-01/05-252, nr. 20, p. 12 ICC-02/ Anx, nr. 13, p. 4 Overig: Schadevergoeding in het Strafproces, Openbaar Ministerie gezien op 3 mei 2012, Resolutie 60/147 van de Algemene Vergadering van de Verenigde Naties (16 December 2005), Basic Principles and Guidelines on the Right to a Remedy and Reparation for Victims of Gross Violations of International Human Rights Law and Serious Violations of International Humanitarian Law, UN Doc A/RES/60/147 Verdrag Inzake de Rechten van het Kind (VIRK) 22