Inleiding. Activiteitenbesluit (Wet Milieubeheer) Artikel Artikel 2.16 (erkende maatregelen)

Transcriptie

1 Verduurzamings maatregelen bestaande overheidskantoren In opdracht van het ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties Juli 2017

2 Inleiding Deze publicatie Verduurzamingsmaatregelen bestaande overheidskantoren is bedoeld voor gemeenten en adviseurs die betrokken zijn bij het verduurzamen van bestaande overheidskantoren. De publicatie bevat een bruto lijst met verbeteringsmaatregelen ten aanzien van het energiegebruik en het binnenmilieu. Naast de erkende maatregelen in de Wet Milieubeheer zijn ook nog andere maatregelen ter verbetering van de energiezuinigheid en het binnenmilieu in bestaande overheidskantoren opgenomen. Per maatregel wordt een indicatie gegeven van de terugverdientijd en de invloed op het energiegebruik en het binnenmilieu. De lijst kan bijvoorbeeld gebruikt worden als checklist bij het in kaart brengen van de gerealiseerde en nog mogelijke verduurzamingsmaatregelen van bestaande overheidskantoren. De publicatie is ontwikkeld door de Rijksdienst voor Ondernemend Nederland (RVO) in samenwerking met de Vereniging van Nederlandse Gemeenten (VNG). Activiteitenbesluit (Wet Milieubeheer) Artikel 2.15 Het Activiteitenbesluit van de Wet Milieubeheer verplicht om nadelige gevolgen voor het milieu zoveel mogelijk te voorkomen. In artikel 2.15 van het Activiteitenbesluit (afdeling 2.6) is de wettelijke plicht vastgelegd om alle energiebesparende maatregelen te realiseren met een terugverdientijd 5 jaar. Dit geldt als: - het jaarlijks elektriciteitsverbruik van de school kwh of - het jaarlijks gasverbruik van de school m 3 ae (aardgas equivalenten) Artikel 2.16 (erkende maatregelen) Op 30 september 2015 is artikel 2.15 in het activiteitenbesluit aangevuld met artikel In artikel 2.16 wordt een lijst met erkende energiebesparende maatregelen aangewezen per bedrijfstak (waaronder kantoren). Indien de drijver van de inrichting (de school) deze maatregelen heeft getroffen heeft zij in ieder geval voldaan aan het voorschrift van artikel De erkende maatregelen zijn na overleg met het bedrijfsleven en het bevoegd gezag opgesteld en hebben een terugverdientijd van vijf jaar of minder. In deze lijst Verduurzamingsmaatregelen bestaande overheidskantoren, zijn de erkende maatregelen vanuit de Wet Milieubeheer specifiek aangegeven. De financiële, haalbaarheid van de meeste erkende maatregelen zijn afhankelijk van de aanwezige situatie en het dat de maatregel kan worden gerealiseerd (op een natuurlijk of zelfstandig ). Nadere informatie over de Wet Milieubeheer is te vinden: - op - in de Regeling van de Staatssecretaris van Infrastructuur en Milieu, van 30 september 2015, nr. IENM/BSK-2015/174195, tot wijziging van de Activiteitenregeling en enkele andere regelingen (nieuwe activiteiten).

3 Gebruikte termen/begrippen NL-SfB code Om de verduurzamingsmaatregelen eenvoudig te kunnen opnemen in duurzame meerjaren onderhoudsplannen (DMOP) zijn de maatregelen voorzien van een NL-SfB code. De NL-SfB code is een veel gebruikte bouwdeelcode bij het ontwerpen, realiseren en beheren van bouwprojecten en wordt gebruikt in de meeste meerjaren onderhoudsplannen. De eerste twee cijfers van de hier gebruikte code is de bouwdeelcode, de overige twee cijfers een volgnummer. e en zijn situaties waarin sowieso een periodieke of een gedwongen incidentele investering wordt gedaan. Het gaat bijvoorbeeld om gepland onderhoud, een geplande renovatie, verbouwing of het vervangen van een kapotte installatie. e en zijn financieel gezien aantrekkelijk om verduurzamingsmaatregelen te realiseren. Een groot deel van de investering (de kosten van de traditionele maatregel) moet al worden gefinancierd. Bij het investeren op natuurlijke en, wordt standaard uitgegaan van de meerkosten van de verduurzamingsmaatregel ten opzichte van de traditionele' maatregel. e en zijn situaties waarbij de verduurzamingsmaatregel niet gecombineerd wordt of kan worden met een geplande activiteit en investering. Bij het investeren op zelfstandige en wordt standaard uitgegaan van de totale kosten inclusief de te vervangen traditionele' maatregel. Terugverdientijd De terugverdientijd geeft inzicht in de verhouding tussen de investering van een energiebesparende maatregel en de jaarlijkse kostenbesparingen. Naast een financiële haalbaarheid heeft men te maken met een technische en functionele haalbaarheid die afhankelijk is van de bestaande bouwkundige/ installatietechnische situatie, de inpasbaarheid in de bedrijfsvoering e.d. Milieubeheer Dit is het nummer van de erkende maatregel in bijlage 10 (lijst met erkende maatregelen voor onderwijsgebouwen) van het Activiteitenbesluit van de Wet Milieubeheer waar in artikel 2.16 naar wordt verwezen. Op het energielabel worden mogelijke energiebesparende maatregelen voor het betreffende gebouw gegeven. Indien een overheidsinstantie eigenaar is van het gebouw, dan dient deze die maatregelen binnen een periode van 10 jaar na afgifte van het energielabel uit te voeren. Er mogen ook andere maatregelen worden getroffen dan vermeld op het energielabel, echter die maatregelen dienen dan wel een zelfde mate van verbetering van de energieprestatie van het gebouw op te leveren als beoogd met de maatregelen op het energielabel. Gebruikte symbolen van de betreffende verduurzamingsmaatregel Dit betreft een erkende maatregel voor onderwijsgebouwen (Wet Milieubeheer) en is de terugverdientijd zoals opgenomen in bijlage 10 van de Regeling van de Staatssecretaris van Infrastructuur en Milieu, van 30 september 2015, nr. IENM/BSK-2015/174195, tot wijziging van de Activiteitenregeling en enkele andere regelingen (nieuwe activiteiten) + Positieve invloed op betreffende energie en/of binnenmilieu thema - Negatieve invloed op betreffende energie en/of binnenmilieu thema Dit is een mogelijke aanbevolen energiebesparende maatregel op het energielabel

4 00 - Project totaal Informatie / communicatie 01 handleiding maken voor het gebruik van het gebouw en de installaties instructie/training t.a.v. gebruik van het gebouw en de installaties motivatiecampagnes organiseren Energiebeheer / organisatie 04 energiezorg invoeren / energiegebruik registreren en beoordelen prestatiecontracten voor klimaatinstallaties ruimtegebruik na kantoortijd zoveel mogelijk concentreren op één etage/gebouw + + Energie-inkoop 07 groene stroom gebruiken in plaats van grijze stroom - 08 gas-, elektriciteits- of stadsverwarmingscontract optimaliseren Buitenwanden (bouwkundige voorzieningen) 01 spouwmuur isoleren indien: isolatie in spouwmuur ontbreekt en gebouw wordt verwarmd en aardgasverbruik is minder dan m3 per jaar. indien: isolatie in spouwmuur ontbreekt en gebouw wordt verwarmd en aardgasverbruik is minder dan m 3 per jaar, bvo < 600 m 2 02 aanbrengen gevelisolatie borstweringspaneel isoleren radiatorschermen aanbrengen Vloer, galerijen (bouwkundige voorzieningen) 01 vloer (aanvullend) isoleren Daken (bouwkundige voorzieningen) 01 schuin dak (aanvullend) isoleren plat dak (aanvullend) isoleren

5 31 - Buitenwandopeningen (bouwkundige voorzieningen) Beheer en gedrag 01 bij warm weer de zonwering zo vroeg mogelijk inschakelen/gebruiken /- 02 buitendeuren niet onnodig open laten staan tochtsluizen/-deuren op de juiste wijze gebruiken binnenzonwering 's nachts sluiten ter beperking van warmteverlies in het stookseizoen maximaal gebruik maken van zonnestraling (o.a. via ramen) Ramen 06 enkel glas vervangen door HR ++ glas enkel glas vervangen door HR glas dubbel glas vervangen door HR ++ glas verblijfsruimten voorzien van daglichttoetreding + + +/- 10 zonwering aanbrengen bij ramen op zonbelaste gevels (+) (+) + +/- 11 glasoppervlakte verkleinen tochtnaden verbeteren of kierdichting aanbrengen Deuren 13 deurdrangers plaatsen op buitendeuren tochtsluis toepassen in plaats van een open entree draaideur toepassen in plaats van een open entree toegangsdeuren voorzien van een automatische bediening tochtnaden verbeteren of kierdichting aanbrengen Dakopeningen (bouwkundige voorzieningen) 01 enkel glas vervangen door HR ++ glas enkel glas vervangen door HR glas dubbel glas vervangen door HR ++ glas zonwering aanbrengen bij ramen op zonbelaste daken (+) (+) + +/- 4

6 51 - Warmteopwekking (technische installaties) Beheer en gedrag 01 (optimale) instellingen van regelaars en schakelklokken systematisch vastleggen periodiek onderhouden/schoonmaken van cv-ketels + + Lokaal 03 hoogrendement heaters in plaats van conventioneel toepassen + + Centraal 04 conventionele ketel vervangen door een HR 107 ketel + + 8a indien: Conventioneelrendements- (CR-) ketel aanwezig voor basislast (bedrijfstijd is meer dan 500 uur per jaar), beperkte isolatie aanwezig (minder dan 40 mm isolatie of bouwjaar van 1975 of eerder), retourtemperatuur van ketel kan lager zijn dan 55 C, condensafvoer is mogelijk, -BVO < 600 m2 indien: Conventioneelrendements- (CR-) ketel aanwezig voor basislast (bedrijfstijd is meer dan 500 uur per jaar), beperkte isolatie aanwezig (minder dan 40 mm isolatie of bouwjaar van 1975 of eerder), retourtemperatuur van ketel kan lager zijn dan 55 C, condensafvoer is mogelijk, - BVO > 600 m2 05 VR ketel vervangen door een HR 107 ketel (>107%) + + 8a indien: Verbeterdrendements- (VR-) ketel aanwezig voor basislast (bedrijfstijd is meer dan 500 uur per jaar), retourtemperatuur van ketel kan lager zijn dan 55 C, condensafvoer is mogelijk, beperkte isolatie aanwezig (minder dan 40 mm isolatie of bouwjaar van 1975 of eerder), -BVO < 600 m2 indien: Verbeterdrendements- (VR-) ketel aanwezig voor basislast (bedrijfstijd is meer dan 500 uur per jaar), retourtemperatuur van ketel kan lager zijn dan 55 C, condensafvoer is mogelijk, beperkte isolatie aanwezig (minder dan 40 mm isolatie of bouwjaar van 1975 of eerder), - BVO > 600 m2 5

7 06 HR ketel (<100%) vervangen door een HR 107 ketel (>107%) + + 8b indien: Hoogrendementsketel HR100 aanwezig voor basislast (bedrijfstijd is meer dan 500 uur per jaar), retourtemperatuur van ketel kan lager zijn dan 55 C, condensafvoer is mogelijk, beperkte isolatie aanwezig (minder dan 40 mm isolatie of bouwjaar van 1975 of eerder) 07 meerdere kleine ketels toepassen in plaats van één grote ketelvolgordeschakeling toepassen warmtepomp(en) toepassen pelletkachel(s) toepassen biomassaverbrandingsketel(s) toepassen warmte- en/of koudeopslag in de bodem toepassen weersafhankelijke regeling toepassen indien: weersafhankelijke regeling ontbreekt op een cv-groep met hogetemperatuurverwarming, indien dit op ketel onmogelijk is i.v.m. warmtapwatervoorziening. WKK 14 warmtekrachtkoppeling toepassen + + (-) 15 micro WKK toepassen Water (technische installaties) 01 gasgestookte HR boiler toepassen indien: conventionele gasgestookte boiler aanwezig, condensafvoer is mogelijk, - BVO < 600 m2 indien: conventionele gasgestookte boiler aanwezig, condensafvoer is mogelijk, - BVO > 600 m2 6

8 02 warmtepompboiler toepassen zonneboiler toepassen temperatuurinstelling van het tapwater verlagen (nooit < 60 ºC) klokschakeling toepassen op de circulatiepomp van warmtapwaterinstallatie klokschakeling toepassen op close-in boiler aanbrengen/verbeteren/repareren van isolatie van leidingen Koude-opwekking en distributie (technische installaties) Beheer / gedrag 01 warmtebronnen in gekoelde ruimten minimaliseren/verminderen eenmaal per 5 jaar een EPBD aircokeuring laten uitvoeren (indien > 12 kw op gebouwnivea periodiek onderhoud uitvoeren o.a. schoonmaken koellichamen, condensors systematisch vastleggen van de optimale instelgegevens en jaarlijks controleren + + Centraal 05 topkoeling in plaats van airconditioning (volledige koeling) toepassen adiabatische ruimtekoelsystemen toepassen heatpipe ruimtekoeling toepassen toerenregeling op de koelmachine aanbrengen en/of verbeteren pompvermogen op de installatie aanpassen goede luchtstroming langs de condensor warmteterugwinning van condensorwarmte van de koelinstallatie toepassen toepassen van een elektronisch expansieventiel in plaats van conventioneel windgekoelde condensors toepassen vertraagd inschakelen van compressoren vrije koeling toepassen Distributie 16 leidingisolatieaanbrengen (incl appendages isoleren) + + 7

9 56 - Warmtedistributie (technische installaties) Beheer / gedrag 01 warmteafgifte van radiatoren verbeteren (o.a. door vrijhouden van obstakels) Distributiesysteem 02 pompschakeling aanbrengen (warmteopwekking) toerenregeling aanbrengen op de cv-pomp (warmteopwekking) verwarmingsinstallatie in meerdere groepen splitsen downflow ventilatoren toepassen voor een gelijkmatiger warmteverdeling isolatie aanbrengen om leidingen en appendages indien: isolatie om leidingen en appendages ontbreekt., aardgasverbruik < m3 per jaar, bedrijfstijd van installatie behorende bij leidingen en appendages is minimaal uur per jaar (een standaard stookseizoen). 07 radiatoren waterzijdig inregelen stralingsverwarming toepassen in plaats van luchtverwarming laagtemperatuur verwarmingssysteem toepassen behandeling (technische installaties) Beheer en gedrag 01 periodiek onderhoud uitvoeren en instellingen controleren/optimaliseren + + e ventilatie 02 ventilatierooster(s) afsluitbaar maken zelfregelende ventilatieroosters toepassen +/- +/- 04 bedieningsmogelijkheden ventilatieroosters en ramen verbeteren +/- +/- Lokale en centrale mechanische afzuiging 05 direct afzuigen van verlichting direct afzuigen van warmteproducerende apparatuur + + 8

10 Lokale en centrale mechanische ventilatie 07 ventilatiesysteem met warmteterugwinning uit ventilatielucht toepassen indien: warmteterugwinsysteem ontbreekt in luchtbehandelingskast, luchttoevoer en luchtafvoer liggen nabij elkaar en worden niet door bouwkundige elementen gescheiden, conventioneelrendements- (CR-) of verbeterdrendements- (VR-) ketel is aanwezig oor ruimte-verwarming, beperkte isolatie is aanwezig (ter indicatie: minder dan 40 mm isolatie of bouwjaar van 1975 of eerder), bruto vloeroppervlakte is meer dan 600 m2, aardgasverbruik is minder dan m3 per jaar 08 ventilatiesysteem indelen naar gebruikszones met eigen gebruikstijden uitwendige kanaalisolatie aanbrengen filters reinigen en/of vervangen cascaderegeling toepassen op de ventilatoren toerentalregeling toepassen op de ventilator Regeling klimaat en sanitair (technische installaties) Beheer en gedrag 01 onbenutte ruimten niet verwarmen onbenutte ruimten niet koelen gelijktijdig koelen en verwarmen voorkomen, "dode zone" ingeven tijdinstellingen binnentemperatuur aanpassen/optimaliseren (bijv. zomer- en wintertijd, vaka ruimtetemperatuur verlagen (verwarming) + + +/- 06 optimaal instellen van ventilatietijdstippen + + +/- 07 zomer-nachtventilatie toepassen/gebruiken % recirculatie toepassen bij opwarming van het gebouw + + (-) 09 ventilatievoud optimaal instellen (op bezetting van de ruimte) ventilatiesysteem na gebruikstijd uitschakelen (natuurlijk) ventileren op basis van losse CO2-meter in werkruimten +/- +/- + 9

11 Verwarming 12 schakelklokken aanbrengen + + +/- 13 overwerktimers plaatsen naregeling temperatuur per ruimte toepassen (bijv. thermostatische kranen) stand van (bepaalde) thermostatische radiatorventielen fixeren regelapparatuur, regelkleppen en temperatuuropnemers regelmatig controleren en zonodig opstarttijd aanpassen o.b.v. buitentemperatuur en interne warmtelast indien: optimaliserende regeling ontbreekt, aardgasverbruik < m3 per jaar Mechnische ventilatie 18 CO2 gestuurde regeling aanbrengen regelapparatuur regelmatig controleren en zonodig repareren schakelklok met of zonder weekschakeling/overwerktimer aanbrengen + + +/- 2 Indien: automatische aan- en uitschakeling ontbreekt. 21 overwerktimers plaatsen toerenregeling voor de luchtverversing (ventilatievoud) aanbrengen cascaderegeling toepassen op de ventilatoren Indien: cascaderegeling ontbreekt en bruto vloeroppervlakte meer dan 600 m Centrale elektrotechnische voorzieningen (technische installaties) 01 photovoltaïsche panelen (zonnepanelen) toepassen kleinschalige "urban" windturbines toepassen

12 63 - Verlichting (technische installaties) Beheer en gedrag 01 lampen tijdig vervangen (in verband met verminderde lichtopbrengst) armaturen en lichtsensoren regelmatig schoonmaken schakelklokinstellingen aanpassen (verlichting) verlichting uitschakelen bij voldoende lichtinval verlichting uitschakelen in ongebruikte ruimten schakelklokinstellingen aanpassen ruimten in lichte kleuren schilderen verlichtingsniveau aanpassen aan de gebruiksfunctie in de ruimte + + Binnenverlichting - lampen/armaturen 09 hoogfrequente (HF) T5 TL buis en adapter toepassen in bestaande TL armatuur indien: conventionele armaturen met langwerpige fluorescentielampen (TL) aanwezig. 10 conventionele TL armaturen vervangen door HF-TL5 armaturen of LED-TL armaturen spiegeloptiekarmaturen toepassen werkplekverlichting toepassen gloeilampen (accentverlichting) vervangen door LED lampen kunststof lichttoetredingssysteem toepassen (reflecterende koker) toepassen van LED verlichting (noodverlichting) Binnenverlichting - regeling 16 schakelklok aanbrengen dimregeling toepassen daglichtafhankelijke schakeling toepassen (EVSA+sensor) aanwezigheidsafhankelijke schakeling toepassen (o.a. toiletten)

13 20 veegschakeling toepassen (t.b.v. pauzes en na gebruikstijd) indien: verlichting wordt handmatig geschakeld per ruimte. 21 centrale lichtbediening naar functionaliteit toepassen Buitenverlichting - lampen/armaturen 22 halogeenspots door LED spot vervangen a 23 halogeen door natriumlampen vervangen b 24 hoge druk kwik door metaal halogenide lampen vervangen c 25 hoge druk kwik door hoge druk natriumlampen vervangen d 26 gloeilampen (reclameverlichting) vervangen door LED of TL a/14b 27 halogeen (reclameverlichting) vervangen door LED lampen c Buitenverlichting - regeling 28 bewegingssensor+schemerschakelaar+tijdschakelaar toepassen op buitenverlichting a indien schemerschakelaar of tijdschakelklok onbreekt bij overige buitenverlichting, snelstartende lampen, + minimaal 20 armaturen aanwezig. indien schemerschakelaar of tijdschakelklok onbreekt bij overige buitenverlichting, snelstartende lampen, minimaal 50 armaturen aanwezig schemerschakelaar+tijdschakelaar toepassen op buitenverlichting b indien schemerschakelaar of tijdschakelklok onbreekt bij overige buitenverlichting, minimaal 20 armaturen + aanwezig schemerschakelaar+tijdschakelaar toepassen op reclame buitenverlichting c indien automatische uitschakeling ontbreekt bij reclameverlichting (verlichting is s nachts aan)

14 66 - Transport (technische installaties) 01 liftvolgordeschakeling aanbrengen energiezuinige lift installeren Gebouwbeheervoorzieningen (technische installaties) 01 gas, warmte of elektriciteitstussenmeters plaatsen Vaste sanitaire voorzieningen Kranen - douches 01 doorstroombegrenzer 6 l/min op kranen waterbesparende douchekoppen plaatsen zelfsluitende kranen plaatsen in douches Losse gebruikersinventaris 01 energiezuinige PC's gebruiken + + +/- 02 energiezuinige beeldschermen gebruiken + + +/- 03 powersafe op computers + + +/- 04 schakelklokken installeren op stekkerapparaten + + +/- 05 instellingen van schakelklokken op stekkerapparaten optimaliseren + + +/- 06 stekkerapparatuur niet onnodig laten aanstaan + + +/- 07 stekkerapparatuur zo mogelijk (volledig) uitschakelen buiten gebruikstijden + + +/- 13

15 Colofon Dit is een publicatie van: Rijksdienst voor Ondernemend Nederland in samenwerking met Vereniging Nederlandse gemeenten Deze publicatie is tot stand gekomen in opdracht van het ministerie van Binnenlandse Zaken enn Koninkrijksrelaties De Rijksdienst voor Ondernemend Nederland (RVO) stimuleert duurzaam, agrarisch, innovatief en internationaal ondernemen. Met subsidies, het vinden van zakenpartner, kennis en het voldoen aan wet- en regelgeving. RVO werkt in opdracht van ministeries en de Europese Unie. RVO is onderdeel van het ministerie van Economische Zaken.