Paper vergelijkende politiek: het Baskische kiesstelsel

Transcriptie

1 Paper vergelijkende politiek: het Baskische kiesstelsel Inleiding: Doorheen deze paper zullen de regionale verkiezingen in het Baskenland (autonome regio binnen Spanje) belicht worden. Te beginnen bij een interne vergelijking doorheen de tijd, waarin eerst enkele algemene wetenswaardigheden zoals de stand van het partijlandschap naar voren komen, om vervolgens even concreet stil te staan bij de ontwikkelingen van de laatste jaren. Daarna volgt een externe vergelijking met enkele andere landen en regio s. Eindigen doet deze paper met een hoofdstukje electoral engineering, waarin de uitslag van de verkiezingen van 01 bewerkt wordt in een poging er de disproportionaliteit uit te filteren. Titel 1: Vergelijking doorheen de tijd: Algemeen: Kiesstelsels evolueren doorheen de tijd, zo ook het Baskische 1. De voornaamste kenmerken zijn tussen 1980 en 01 echter wel dezelfde gebleven. Er worden nog steeds 7 parlementsleden verkozen ( in elke provincie) via een lijstproportioneel kiesstelsel, volgens de kiesdeler D Hondt. Eén belangrijk kenmerk is wel veranderd. In 001 werd de kiesdrempel namelijk van % teruggebracht naar %. Een dergelijk lage kiesdrempel impliceert een vergrotende proportionaliteit, vermits ook kleine partijen hierdoor een grotere kans maken om vertegenwoordigd te zijn. De vrees dat dit tot versnippering zal leiden die een regeringsformatie bemoeilijkt, is dan ook terecht. Zeker in een regio zoals het Baskenland, waarin er niet enkel een links-rechtstegenstelling speelt, maar evenzeer nationalistische en taalgebonden breuklijnen, waarbij deze laatste twee niet geheel samenvallen. Toch leert de geschiedenis ons dat dit alles net niet tot grote instabiliteit heeft geleid. De pragmatische nationalisten van PNV hebben tot 009, immers steevast de Lehendakari (president) geleverd, waarbij opgemerkt moet worden dat dit ambt over een periode van dertig jaar slechts door drie verschillende personen werd bekleed. Van 1980 tot 1987 gebeurde dit met een minderheidskabinet, zonder een coalitie te vormen. Tussen 1987 en 009 was het wel nodig om een coalitie te vormen, eerst met de PSOE, daarna met enkele kleinere partijen samen. Gedurende al deze tijd zijn er ook slechts drie verschillende presidenten geweest. Deze stabiliteit moet evenwel enigszins genuanceerd worden, aangezien niet alle regeringen een volledige termijn van 4 jaar geregeerd hebben. Op jaar 1 Manuel Alvarez-Rivera in Election Resources on the Internet: Elections to the Basque Parliament Stephen Ansolabehere en Maria Socorro Puy Segura in Ideology, Nationalism, and Identity in Basque Regional Elections 01. 1

2 tijd zijn er tien verkiezingen geweest, wat al aangeeft dat de gemiddelde regeerperiode niet langer dan, jaar was. Tabel 1: Baskische regeringen sinds Bron: Ideology, Nationalism, and Identity in Basque Regional Elections 01. De twee grootste partijen, PNV (Baskische nationalisten) en PSOE (de linkse Spaanse partij), halen iedere verkiezing opnieuw een vergelijkbaar hoog aantal stemmen, waarbij deze laatste altijd het onderspit moet delven. De PP (rechtse Spaanse partij) heeft sterk schommelende scores. Dan zijn er ook nog enkele kleine partijen die komen en gaan, maar toch niet onbelangrijk zijn. Zo hebben de groenen en de EA (linkse Baskische nationalisten) de PNV enkele keren van een meerderheid kunnen voorzien. Een laatste partij die enige bijzondere aandacht verdient, is EH Bildu. Deze partij is een verre opvolger van Herri Batsuna (HB), dat dan weer banden heeft met het terrorisme van de ETA. Toen in 1980 voor het eerst Baskische verkiezingen werden gehouden, haalde HB meteen 11 van de 7 zetels binnen. De Spaanse grondwet verbood deze organisatie evenwel om deze zetels ook daadwerkelijk in te nemen. Bij de volgende verkiezingen in 1984, haalden ze opnieuw 11 zetels, die ze deze keer wel daadwerkelijk innamen. Vervolgens bleef deze partij een tijdlang schommelen, om in 00 nagenoeg van het toneel te vermijden. Tot EH Bildu in 01 gevormd werd (door een samengaan van vijf kleinere partijen, waaronder de eerder vernoemde EA) en met 1 zetels meteen de tweede grootste partij werd. Hun mindere start (het verbod om hun zetels in 1980 ook effectief in te nemen), heeft dus niet belet dat ze nog steeds hun rol spelen in het politieke debat. Je kiesstelsel zo organiseren dat extreme partijen verboden worden, lijkt dan ook niet de oplossing te zijn om ze ook daadwerkelijk het zwijgen op te leggen.

3 Tabel : Resultaten van de Baskische parlementsverkiezingen Bron: Ideology, Nationalism, and Identity in Basque Regional Elections : De laatste twee verkiezingen hebben duidelijk gemaakt dat dezelfde resultaten binnen één kiesstelsel, niet noodzakelijk dezelfde gevolgen met zich meebrengen. De uitslag van de verkiezingen van 009 waren immers vrij vergelijkbaar met de voorgaande. Verwacht werd dan ook dat PNV, als grootste partij, andermaal de regering zou gaan vormen. De PSOE, die in vergelijking met 00 sterker gegroeid was dan PNV, wilde echter enkel in een regering stappen als zij de Lehendakari konden leveren. Omdat PNV dit als grootste partij niet wilde, zochten zij tevergeefs naar een coalitie bij de kleinere linkse partijen. Intussen hadden PSOE en PP, de grote rivalen in de Spaanse nationale verkiezingen, een akkoord gesloten om samen de regering te vormen. Gezien het feit dat de PNV als belangrijkste (soms enige) regeringspartij iedere verkiezing opnieuw haar sterke resultaten kon vasthouden, gingen deze partijen er misschien vanuit dat ook zij beloond zouden worden voor de vorming van deze regering, die voor het eerst geleid werd door een Lehendakari die niet van PNV was.

4 De grote verschillen tussen PSOE en PP, gecombineerd met de economische crisis, maakten echter dat deze nieuwe politieke situatie in 01 een negatief rapport kreeg. De regeringspartijen verloren namelijk respectievelijk 9 en zetels. De tweede grootste partij werd zelfs EH Bildu, dat een samenraapsel van kleinere partijen is. De optelsom van de zetels die zij in 009 apart haalden (6) is echter niets in vergelijking met de 1 zetels in 01. Dit enorme verschil valt niet zozeer te verklaren door de theorie dat het kiesstelsel het voor één grotere partij gemakkelijker maakt ten opzichte van vele kleintjes om zetels binnen te halen, maar wel in het verlies in geloofwaardigheid dat de drie grote partijen (PNV, PSOE en PP) te verduren kregen vanwege de moeizame regeringsvorming in 009, die eerder beschreven werd. De manier waarop de kaarten in 01 herschud werden, maakte het moeilijk om een meerderheid te vinden. PSOE en PP hadden zich verbrand aan hun regeringsdeelname, PNV had met 7 zetels geen absolute meerderheid en EH Bildu kon als alternatief voor de klassieke partijen maar moeilijk in een coalitieregering stappen. Bovendien is EH Bildu een zeer sterke aanhanger van een volledig afgescheurd Baskenland, iets wat voor PNV nog niet meteen hoeft. De aanhoudende recessie maakt dit scenario echter steeds verleidelijker. Hoe dan ook: voorlopig regeert PNV met een minderheidskabinet, iets wat ze tussen 1980 (bij de eerste verkiezingen in de autonome regio) en 1987 reeds deden. Een terugkeer naar een oud recept uit het verleden dus, om de nieuwe uitdagingen van de toekomst aan te gaan. Uit noodzaak, omdat de kiezer nu eenmaal altijd het laatste woord heeft, ongeacht welk (democratisch) kiesstelsel gehanteerd wordt. Titel : Vergelijking met andere landen en regio s: Tabel : Resultaten van de laatste Baskische parlementsverkiezingen (1/10/01) Bron: Election Resources on the Internet: Elections to the Basque Parliament Alejandro Quiroga in The newly elected Basque government may be tempted to use the lure of secessionism as a diversion from the region s economic problems

5 Catalonië: Het Catalaanse kiesstelsel heeft als gelijkenis met dat van het Baskenland dat de kleinere provincies systematisch bevoordeeld worden 4. De manier waarop is echter helemaal anders. Zo krijgen de Catalaanse provincies niet bij voorbaat evenveel zetels (zoals de in het Baskenland), maar krijgt iedere provincie een minimum van 6 zetels. Die worden aangevuld met een zetel per inwoners voor de drie kleinere provincies, en met één zetel per inwoners voor Barcelona, die de grootste kieskring is. Hoewel dit in theorie een ingewikkeld systeem lijkt, is de zetelverdeling tussen de provincies sinds 1980 steevast hetzelfde gebleven. Hierbij valt op dat Barcelona met 8 van de 1 zetels alsnog de grote slokop is (ondanks de corrigerende maatregelen). Deze dominantie van één provincie zien we in het Baskenland niet, hoewel het naar populatie wel zou kunnen (zie ook titel van deze paper). Bijgevolg hebben kleinere partijen het in principe iets moelijker om in het Catalaanse parlement te geraken, vooral omdat hierdoor de feitelijke kiesdrempel in de kleinere provincies een stuk hoger ligt dan de wettelijke % (iets meer dan % in de verkiezingen van 01). Het grote aantal te verdelen zetels zwakt dit effect evenwel sterk af. Tabel 4: Resultaten van de laatste Catalaanse parlementsverkiezingen (/11/01) Bron: Election Resources on the Internet: Elections to the Catalan Parliament Vergelijken we de uitslagen van beide verkiezingen in 01, dan zien we dat ook in Catalonië de nationalisten (CiU) de grote winnaars waren met 0% van de stemmen en 0 zetels (7% van het totaal, zijnde 1). Interessant om te zien is dat PNV in het Baskenland met 4% van de stemmen (meer dan CiU s 0%) slechts 6% van de zetels haalt (minder CiU s 7%). Reden voor dit verschil is een mechanisme dat in het Baskische kiesstelsel speelt, maar niet in dat van Catalonië. Namelijk het feit dat de drie Baskische provincies elk zetels te 4 Manuel Alvarez-Rivera in Election Resources on the Internet: Elections to the Catalan Parliament

6 verdelen hebben, ondanks hun grote verschil in populatie (wat maakt dat de zetels in de kleine provincie Alava relatief goedkoop zijn). Dat PNV in Alava iets zwakker staat, verklaart dan ook waarom zij met 4% van de stemmen toch niet meer dan 6% van de zetels haalt, daar waar dit in het Catalaanse kiesstelsel (dat een meer proportionele verdeling tussen de provincies heeft) wel het geval zou zijn. Ook de tweede grootste partij is in beide regio s een nationalistische, al moet het gezegd dat die in het Baskenland met 8% van de zetels een stuk sterker staat dan in Catalonië, alwaar ERC-Cat slechts 1% van de zetels haalde (slechts nipt meer dan de grote Spaanse partijen, PSOE en PP). Dat de tweede grootste partij in Catalonië relatief klein is, verraadt reeds dat ook de versnippering in het politieke landschap veel groter is. Daar waar in het Baskenland vijf partijen in het parlement zetelen (waarvan één met slechts 1 zetel, die derhalve niet ten volle meetelt), zijn het er in Catalonië zeven. Een verklaring voor het feit dat er meer partijen zijn, ligt in het grotere aantal zetels dat te verdelen is. Daarnaast moet er ook opgemerkt worden dat EH Bildu een coalitiepartij is van verschillende kleinere nationale partijen, daar waar deze in Catalonië wel nog apart opkomen. Een laatste aandachtspunt in de vergelijking met Catalonië is de manier waarop de antinationalistische vertegenwoordiging naar voren komt. Daar waar de UPyD in het Baskenland zeer moeizaam aan een zetel moet geraken door in de allerkleinste provincie met één van de kleinste quotiënten verkozen te worden, zien we dat de Catalaanse C s net in de grootste provincie op een comfortabele manier een mooi aantal zetels (8) binnen rijft. Dit geeft aan dat de context in beide regio s helemaal anders is, wat dan ook één van de redenen is waarom het kiesstelsel niet op dezelfde manier is georganiseerd (meer bepaald de provinciale verdeling van de zetels). Spanje (federale verkiezingen): Het Spaanse parlement bestaat uit twee kamers, zijnde het Congres en de Senaat. Het Congres is de belangrijkste van de twee en dan ook de enige die ik zal bespreken. Iedere provincie heeft twee reserved seats, waarbij dan nog 48 zetels proportioneel verdeeld worden volgens de kiesdeler D Hondt. In totaal zijn er zo 0 zetels, waarvan het Baskenland er 18 krijgt. Als we kijken hoe deze 18 zetels verdeeld werden in de Spaanse verkiezingen van 0 november 011, kunnen we meteen een opmerkelijke vaststelling doen. Amaiur (de onmiddellijke voorloper van EH Bildu) haalt, in tegenstelling tot de regionale Baskische verkiezingen van 01, meer zetels binnen dan PNV (6 versus ). Manuel Alvarez-Rivera in Election Resources on the Internet: Elections to the Spanish Congress of Deputies

7 Tabel : Zetelverdeling van het Spaanse parlement in de kieskring Baskenland (0/11/011) Bron: Election Resources on the Internet: Elections to the Spanish Congress of Deputies Een mogelijke verklaring zou kunnen zijn dat federale thema s een invloed hebben op het stemgedrag van de Basken. Bestuderen we de cijfers echter van nog wat naderbij, zien we dat dit toch niet het geval was. Amaiur haalde met 8.90 stemmen immers één zetel meer dan de PNV, ondanks het feit dat de PNV stemmen meer haalde. Deze vreemde uitkomst laat zich verklaren door de uitslag in de kieskring van Gipuzkoa, waar stemmen voor Amaiur goed was voor zetels, terwijl de stemmen voor de PNV hen slechts 1 zetel opleverde. We stellen verder ook vast dat de UPyD in beide verkiezingen stemmen achter hun naam kreeg, maar dat deze zelfde score hen enkel in de regionale verkiezingen een zetel opleverde. Dus hoewel de Basken in de Spaanse verkiezingen aan iedere partij ongeveer even veel stemmen hebben toevertrouwd, is de uiteindelijke uitslag toch heel verschillend. Een eerste reden hiervoor is het feit dat iedere provincie tijdens de federale verkiezingen gewogen wordt op basis van populatie. Zo moet de kleinste provincie (Alava) genoegen nemen met slechts 4 zetels, terwijl de grootste (Biskaje) er 8 krijgt. Dit terwijl iedere provincie tijdens de Baskische verkiezingen zetels krijgt. Hierdoor verdwijnt bij de Spaanse verkiezingen het fenomeen van de goedkope zetels in Alava, dat bij de Baskische verkiezingen net wel een grote rol speelt. Daarnaast moet ook rekening gehouden worden met het feit dat er tijdens de regionale verkiezingen in totaal meer zetels te verdelen zijn (7 versus 18), speelt uiteraard ook een rol. Hoe meer zetels er te verdelen zijn, hoe lager de feitelijke kiesdrempel. We kunnen de uitslag van de Spaanse verkiezingen ook gebruiken om nog even terug te komen op de vergelijking met Catalonië. We zien namelijk dat de Catalaanse nationalisten met CiU 16 zetels binnen halen en met de ERC nog eens extra. Dat zijn 19 nationalistische zetels op de 47 die verdeeld werden (=40%). Daar waar de Basken over 11 op 18 nationalistische zetels (=61%) beschikken. Toch kunnen we hieruit niet besluiten dat het nationalisme in het Baskenland machtiger staat dan in Catalonië, vermits de Baskische zetels verdeeld zijn over twee even sterke partijen die daardoor elk op zich vrij zwak staan in het 7

8 Spaanse parlement. De eendrachtigheid binnen de Catalaanse nationalisten (op nationaal vlak dan) zorgt ervoor dat zij, ondanks hun op het eerste gezicht beperktere steun, toch meer invloed hebben. Tabel 6: Zetelverdeling van het Spaanse parlement (totaal) (0/11/01) Bron: Election Resources on the Internet: Elections to the Spanish Congress of Deputies Frankrijk: Het Baskenland kent als regio 7 provincies 6. Drie daarvan zijn deel van de autonome Baskische gemeenschap en vallen dus onder het kiesstelsel dat hier besproken wordt. Eén daarvan (Navarra) heeft een eigen autonoom statuut binnen Spanje. De overige drie Baskische provincies liggen in Frankrijk en maken een kleine 10% uit van de totale Baskische bevolking. In het licht van deze verdeling, is het interessant om kort na te gaan hoe het Franse kiesstelsel deze minderheidsgroep vertegenwoordigt in haar parlement. Als we de politieke rol van de Franse Basken vergelijken met die van hun tegenhangers in Spanje, zien we dat deze eersten er bepaald bekaaid vanaf komen. Het centralistische Frankrijk erkent deze minderheidsgroep namelijk niet, al helemaal niet door hen reserved seats toe te wijzen. Daarenboven maakt het majority-plurality two round system, dat het voor kleinere (nationalistische) partijen haast onmogelijk is om een meerderheid te halen, waardoor ze dus zonder zetels achterblijven. Het feit dat het Franse deel van het Baskenland 6 Zoe Bray en Michael Keating in Chapter 4: European Integegration and the Basque Country in France and Spain als hoofdstuk van het boek Divided Nations and European Integration 01. 8

9 geen departement op zich is, maar slechts een onderdeel van het departement Pyrénées- Atlantiques, vormt nog een extra belemmering (vermits de Basken hierdoor zelfs geen eigen departementale instellingen hebben), die dus zelfs een zeer minimale vertegenwoordiging nog onmogelijk maakt. Titel : Electoral engineering: Een opmerkelijke disproportionaliteit in het proportionele kiesstelsel in het Baskenland, bestaat erin dat ieder van de drie provincies elk zetels ter beschikking krijgt. Er zijn nochtans grote verschillen in onderlinge populatie. De provincie Biskaje telt immers kiezers, de pronvicie Gipuzkoa 7.9 en in de provincie Alava zijn dat er slechts Een parlementslid uit deze laatste provincie vertegenwoordigt dus een aanzienlijk kleiner deel van de bevolking dan één uit de andere twee. Reden voor deze scheeftrekking is het feit dat men bij de invoering van de autonome regio s in Spanje in 1978, zo veel mogelijk provincies aan het Baskenland wou binden. Door evenveel vertegenwoordigers aan te bieden aan iedere provincie, zouden ook dunner bevolkte en minder Baskisch-gezinde provincies zoals Navarra en Alava, hopelijk toehappen (wat uiteindelijk enkel die laatste deed). Het is dan ook een interessante oefening om deze situatie even te vergelijken met de hypothetische situatie dat iedere stem hetzelfde gewicht meekrijgt. Deze oefening zal ik maken voor de verkiezingen van 01. In dat jaar begaven zich in totaal kiezers naar de stembus onder hen kwamen uit Biskaje, 7.9 uit Gipuzkoa en uit Alava. Berekeningen: Zetelverdeling tussen de provincies (ietwat afgerond): Biskaje:,4% van 7 = 40,06 zetels = 40 zetels Gipuzkoa:,44% van 7 = 4, zetels = 4 zetels Alava: 14,14% van 7 = 10,60 = 11 zetels De zetelverdeling tussen de partijen (rekening houdende met de hypothetische situatie dat de zetels proportioneel verdeeld zijn in functie van het aantal kiezers in plaats van de vastgelegde zetels per provincie) wordt in tabel 7 volgens de kiesdeler D Hondt berekend. Enkel partijen die de kiesdrempel van % haalden zijn erin opgenomen. 7 Manuel Alvarez-Rivera in Election Resources on the Internet: Elections to the Basque Parliament

10 Tabel 7: Hypothetische zetelverdeling van het Baskische parlement Biskaje: PNV EH BILDU PSOE PP 40 zetels Stemmen Delen door (1) 1110 (4) 7674 () 71 (8) (10) 867 (1) 88 (1) 877 (17) 78 (0) 00 () 097 () 1918 (6) (9) 1644 (1) 146 (4) 1487 (8) 141 (9) () 64 (7) 4881 (11) 161 (16) 78 (19) 1440 (4) 1877 (8) () 149 () 1864 (40) () 6768 (9) 784 (1) 884 (18) 707 () 189 (7) 1619 () 1419 (6) (6) 74 (14) 8 (1) (0) (7) Aantal zetels Gipuzkoa: PNV EH BILDU PSOE PP 4 zetels Stemmen Delen door () (1) 6891 () 0461 (9) 7 () 74 (4) 447 (8) 10 (0) 8148 (7) 86 (6) 971 (1) (11) 8771 (10) 178 (17) 889 (14) 017 (1) 178 () (16) (1) (19) (18) () 148 (1) (4) Aantal zetels 8 9 Alava: PNV EH BILDU PSOE PP UPyD 11 zetels Stemmen Delen door (1) 419 () 08 () 974 (4) () (6) 1179 (7) (8) (9) 1197 (10) (11) Aantal zetels 0 Baskenland: PNV EH BILDU PSOE PP UpyD 10

11 7 zetels Totaal zetels (na bovenstaande herberekening) Totaal zetels (effectief 01) Bron: Zelf opgestelde tabel aan de hand van cijfermateriaal uit Election Resources on the Internet: Elections to the Basque Parliament Conclusies: De uiteindelijke einduitslag verandert niet bijzonder veel wanneer we de zetelverdeling proportioneel verdelen over het aantal kiezers, in plaats van over het aantal provincies. Wel zien we dat de twee grootste partijen elk een zetel winnen, daar waar de twee kleinste een zetel verliezen. UPyD, de anti-nationalistische partij, slaagt er zelfs niet eens meer in om een zetel in het parlement te veroveren, hoewel ze in Alava wel degelijk de wettelijke kiesdrempel van % halen (de effectieve ligt dus een stuk hoger). Deze vaststelling is erg belangrijk, ook al gaat het slechts om één enkele zetel. Zoals eerder aangegeven, valt het feit dat een dunbevolkte provincie als Alava toch zetels heeft, te verklaren door de wil om ook de minder Baskisch gezinde provincies aan de autonome regio te kunnen binden. Het feit dat deze aarzelende provincie een anti-nationalistische stem kan afvaardigen in het parlement, is vanuit democratisch oogpunt dan ook wenselijk, te meer omdat dit er min of meer het doel van was. Dat de stemmen van de kiesgerechtigden uit andere provincies minder waard zijn, maakt langs de andere kant dan weer een democratisch deficit uit. Het feit dat de uitslag echter in grote lijnen hoe dan ook hetzelfde zou zijn, maakt dat dit minpunt aan het systeem niet gedramatiseerd mag worden. Bronnenlijst: *Ansolabehere S., & Socorro Puy Segura M. (01). Ideology, Nationalism, and Identity in Basque Regional Elections. Geraadpleegd op *Bray Z., & Keating M. (01). European Integration and the Basque Country in France and Spain. In Mabry, McGarry, Moore & O Leary (Eds.) Divided Nations and European Integration (pp.17-11). 11

12 *Alvarez-Rivera M. (01). Election Resources on the Internet: Elections to the Basque/Catalan/Spanish Parliament [Results]. Geraadpleegd op *Alejandro Quiroga (01). The newly elected Basque government may be tempted to use the lure of secessionism as a diversion from the region s economic problems. Geraadpleegd op The_newly_elected_Basque_government_may_be_tempted_to_use_the_lure_of_secessionism_as_ a_diversion_fro.pdf 1