LEVENSCYCLUSANALYSE PET EN PS
|
|
- Bruno de Winter
- 6 jaren geleden
- Aantal bezoeken:
Transcriptie
1 LEVENSCYCLUSANALYSE PET EN PS VAK: CHEMIE DUUR: 1 LESUUR DOELSTELLING(EN) Vakgebonden eindtermen De leerlingen kunnen verduidelijken dat polymeren ontstaan door een aaneenschakeling van monomeren. De leerlingen kunnen kunststoffen indelen op basis van het al dan niet voorkomen van een vernetting tussen de ketens en op basis van de graad van vernetting. Hierbij enkele toepassingen van kunststoffen verwoorden. Algemene doelen en de link met de vakoverschrijdende eindtermen vind je in de handleiding bij dit lespakket. WERKWIJZE Deze les wordt het best gegeven na een theorieles rond de synthese van polymeren. We bekijken de levensloop van PET (basisgrondstoffen, productie en verwerking) klassikaal en maken daarbij een schema. Daarna doen de leerlingen dit ook in groepjes van vier voor polystyreen. MATERIAAL/MEDIA Werkbundel; PowerPointpresentatie PET/PS; styreen; benzoylperoxide; reageerbuis; pipet; spatel; bunsenbrander; zuurkast; computer; internet BRONNEN
2 LEVENSCYCLUSANALYSE PET EN PS Lesbegin Doel: De leerlingen kunnen in eigen woorden uitleggen wat de plastic soep is. Werkvorm en/of organisatie: videofragment Materiaal: beamer en pc filmpje: watch?v=nmcrrnh0u70&feature=fvst PowerPointpresentatie PET/PS Tijd: 5 minuten Bekijk het filmpje samen met de leerlingen. Wat vinden jullie van dit filmpje? Denken jullie dat de oplossing die voorgesteld wordt, realistisch is? De oppervlakte is niet alleen zeer groot, maar het plastic blijft ook niet allemaal aan de oppervlakte en de diepte van de laag is enkele tientallen meters. Bovendien zijn er grote, maar ook zeer kleine plastic deeltjes (ter grootte van zoöplankton). Dat maakt het quasi onmogelijk om alles weg te vangen met een net. Vertel aan de leerlingen dat er in de plastic soep veel PET en PS voorkomt en dat we in deze les de materiekringloop van PET en PS van dichtbij gaan bekijken. Laat de leerlingen de verpakkingen die ze toevallig bijhebben onderzoeken. Waarvan zijn deze verpakkingen gemaakt? Zit daar PET of PS bij? Welke andere verpakkingsmaterialen hebben jullie bij? Geef ook enkele voorbeelden waarvoor PET en PS worden gebruikt m.b.v. de presentatie. PET wordt gebruikt voor PETflessen en PS voor bv. wegwerpbekertjes en voedselverpakkingen (hamburgerverpakkingen). Lesfase 1: PET - oorsprong en gebruik Doel: De leerlingen kunnen: in eigen woorden uitleggen dat de grondstoffen voor PET uit aardolie gehaald worden. de polycondensatiereactie van PET weergeven. Werkvorm en/of organisatie: doceren en onderwijsleergesprek Materiaal: bord PowerPointpresentatie PET/PS werkbundel Tijd: 10 minuten Herhaal de theorie in verband met de synthese van polymeren aan de hand van de synthese van PET. PET wordt gevormd uit een polycondensatiereactie van tereftaalzuur en glycol. Wat is een polymeer? Een polymeer (Grieks: poly = veel / meros = deel) is een grote molecule die bestaat uit een opeenvolging van meerdere identieke of soortgelijke delen (de monomeren) die aan elkaar gekoppeld zijn. Hoe worden polymeren gevormd? Door een polymerisatiereactie. Welke polymerisatiereacties kent men? Additie en condensatie. Welke reactie vindt er plaats bij de vorming van PET? Condensatie Waarom is dit een condensatiereactie? Omdat er een kleine molecule afsplitst. In dit geval water. 2
3 LEVENSCYCLUSANALYSE PET EN PS Leg ook uit waarvoor PET wordt gebruikt (zie ppt). De leerlingen noteren dit bij opdracht 2 van de werkbundel. Op bord maak je een bordschema zoals hieronder: Theorie: PET (polyethyleentereftalaat) wordt gevormd door een polycondensatiereactie van tereftaalzuur en glycol. Deze 2 grondstoffen vinden hun oorsprong in aardolie. Polycondensatie is de chemische reactie van monomeren tot polymeer, onder afsplitsing van een klein molecuul. Vaak is dit kleine molecuul water, soms methanol, waterstofchloride of ammoniak. Deze reacties worden in de scheikunde gebruikt om bijvoorbeeld polyesters, polyamiden of polyethers te vormen. Lesfase 2: PET - bestemming Doel: De leerlingen kunnen: in eigen woorden uitleggen dat PETals zwerfvuil in de natuur voorkomt. verbranding en de lange afbreektijd als nadelige gevolgen van PET als zwerfvuil aanwijzen. in eigen woorden uitleggen dat als PET wordt gerecycleerd er plastickorrels van worden gemaakt die gebruikt worden om fleece, rekken, buizen,... mee temaken. Werkvorm en/of organisatie: onderwijsleergesprek en doceren Materiaal: PowerPointpresentatie PET/PS bord werkbundel filmpje FostPlus Tijd: 10 minuten De leerlingen zoeken naar wat er met een PET-fles kan gebeuren? Zwerfvuil, bij restafval, PMD, hergebruik, 3
4 LEVENSCYCLUSANALYSE PET EN PS Zwerfvuil: Het blijft liggen: Wanneer PET in de natuur terechtkomt zal het, afhankelijk van de omstandigheden 5 à 10 jaar nodig hebben vooraleer het afgebroken wordt. UV-straling (zon) versnelt het proces. Plastic zal echter nooit helemaal uit de natuur verdwijnen. Het materiaal valt hoogstens uit elkaar in kleine deeltjes. Wanneer het zwerfvuil opgeruimd wordt, dan wordt dit niet gesorteerd en komt het sowieso in de verbrandingsoven terecht. Welke stoffen zouden er vrijgesteld worden? CO 2 en H 2 O PMD-zak: Laat de leerlingen kijken naar het filmpje: recylcage van plastic flessen en flacons op Welke materialen kan men maken van PET? Kledij (fleece, muts, handschoenen), tapijt, Men maakt dus niet opnieuw PET-flessen, maar een ander product. Dit noemen we downcycling. De recycleercyclus kan dus maar één keer doorlopen worden. Er wordt wel minder afval geproduceerd en er wordt bespaard op het gebruik van aardolie. Men kan ook nieuwe PET-flessen produceren met een bepaald percentage gerecycleerde PET (nog geen 100%). Vul nu het bordschema aan zoals hieronder: De leerlingen nemen nu dit bordschema over bij opdracht 4 van de werkbundel. 4
5 LEVENSCYCLUSANALYSE PET EN PS Lesfase 3: PS - groepswerk Doel: De leerlingen kunnen: in eigen woorden uitleggen dat de grondstoffen voor PS uit aardolie gehaald worden. de polymerisatiereactie van PS weergeven. in eigen woorden uitleggen dat PS als zwerfvuil in de natuur voorkomt. verbranding en de lange afbreektijd als nadelige gevolgen van PS als zwerfvuil aanduiden. in eigen woorden uitleggen dat PS wordt opgelost in biodiesel en kan gebruikt worden als brandstof. Materiaal: werkbundel computer styreen benzoylperoxide reageerbuis pipet spatel bunsenbrander zuurkast Werkvorm en/of organisatie: groepswerk Tijd: 20 minuten Verdeel de leerlingen in vier groepen. Groep 1 start met opdracht 5, groep 2 met 6, groep 3 met 7 en groep vier met 8. Na 5 minuten schuiven de groepen door naar de volgende opdracht, tot alle groepen elke opdracht hebben gemaakt. Lesafsluiting Doel: De leerlingen kunnen: in eigen woorden omschrijven dat als er gerecycleerd wordt, er een kringloop ontstaat waardoor er minder afval wordt geproduceerd en ook minder energie wordtverspild. Werkvorm en/of organisatie: groepswerk Materiaal: werkbundel opdracht 9 Tijd: 5 minuten De leerlingen maken nu in groep opdracht 9 van de werkbundel. De leerkracht haalt de werkbundels op en verbetert ze tegen de volgende les. Laat de leerlingen de belangrijkste bevindingen van de les verwoorden. 5
6 Opdracht 1: Oorsprong PET AARDOLIE Chemische processen + Polycondensatiereactie Opdracht 2: Gebruik PET Noteer 2 voorbeelden waarvoor PET wordtgebruikt: Opdracht 3: Bestemming PET Als zwerfvuil: ooafbreektijd: 6
7 oobij verbranding zwerfvuil: Als recyclage: De plastic flessen worden Deze worden gebruikt om: Opdracht 4: Bordschema PET Neem nu het bordschema hieronder over: 7
8 Opdracht 5: Oorsprong PS(polystyreen) Zoek op het internet de oorsprong van de grondstoffen van PS en hoe PS wordt gemaakt (gebruik als zoektermen: polystyrene, synthese van polystyreen,..) om onderstaan schema te kunnen invullen. + 8
9 Opdracht 6: Synthese van PS (polystyreen) Benodigdheden: oo3 ml styreen oobenzoylperoxide ooreageerbuis oopipet oospatel oobunsenbrander oozuurkast Uitvoering: 1. Breng 3 ml styreen in een reageerbuis m.b.v. een pipet. 2. Voeg hieraan een mespuntje benzoylperoxide toe m.b.v. een spatel. 3. Doe deze stap in een zuurkast! Verhit de inhoud van de reageerbuis en laat zachtjes koken. 4. Wat neem je waar in verband met de viscositeit van de inhoud? 5. Er ontstaat nu polystyreen. Opdracht 7: Gebruik PS (polystyreen) Zoek op het internet waarvoor PS wordt gebruikt. Noteer dit hieronder. 9
10 Opdracht 8: Bestemming PS Zoek op het internet de bestemming vanps: Als zwerfvuil: ooafbreektijd: oobij verbranding zwerfvuil: Als recyclage: Opdracht 9: Bordschema PS (polystyreen) Maak een gelijkaardig schema als in opdracht 4 voor PS hieronder: 10
11 Opdracht 5: Oorsprong PS(polystyreen) Zoek op het internet de oorsprong van de grondstoffen van PS en hoe PS wordt gemaakt (gebruik als zoektermen: polystyrene, synthese van polystyreen,..) om onderstaan schema te kunnen invullen. AARDOLIE Chemische processen Styreen + Additie Polytyreen 11
12 Opdracht 6: Synthese van PS (polystyreen) Benodigdheden: oo3 ml styreen oobenzoylperoxide ooreageerbuis oopipet oospatel oobunsenbrander oozuurkast Uitvoering: 1. Breng 3 ml styreen in een reageerbuis m.b.v. een pipet. 2. Voeg hieraan een mespuntje benzoylperoxide toe m.b.v. een spatel. 3. Doe deze stap in een zuurkast! Verhit de inhoud van de reageerbuis en laat zachtjes koken. 4. Wat neem je waar in verband met de viscositeit van de inhoud? 5. Er ontstaat nu polystyreen. Opdracht 7: Gebruik PS (polystyreen) Zoek op het internet waarvoor PS wordt gebruikt. Noteer dit hieronder. PS wordt gebruikt als verpakkingsmateriaal om voorwerpen te beschermen, als bekers en schaaltjes voor voedsel, als speelgoed, in plastic messen en vorken, in koffiebekers, in frietpakjes, in saladeverpakkingen, in TV- en computerkasten, in cassettes, Voor isolatiemateriaal van gebouwen worden voornamelijk twee vormen PS gebruikt: EPS en XPS. EPS is geëxpandeerd PS en is beter bekend als piepschuim (isomo ), XPS is geëxtrudeerd PS (voornamelijk blauwe platen). Opdracht 8: Bestemming PS Zoek op het internet de bestemming vanps: Als zwerfvuil: ooafbreektijd: het duurt honderden jaren voordat PS uit elkaar valt in kleine deeltjes. Plastic, waaronder dus ook PS, vergaat nooit volledig. oobij verbranding zwerfvuil: vrijstelling energie, CO 2 en H 2 O Als recyclage: De meeste PS-producten worden niet apart ingezameld. Toch is recyclage in principe mogelijk. EPS (piepschuim) wordt op containerparken vaak afzonderlijk ingezameld en kan in zijn oorspronkelijke vorm (meestal isolatieplaten) goed worden hergebruikt of toegevoegd aan nieuwe EPS-platen. EPS kan ook gebruikt worden om andere materialen zoals tuinbanken, kledinghangers, bloempotten, van te maken. 12
Doelstelling(en) Algemene doelen en de link met de vakoverschrijdende eindtermen vind je in de handleiding bij dit lespakket.
Doelstelling(en) Algemene doelen en de link met de vakoverschrijdende eindtermen vind je in de handleiding bij dit lespakket. Werkwijze De leerlingen noteren per twee enkele plaatsen op school waar zwerfvuil
Nadere informatieOefentoets polymeren havo en vwo
Oefentoets polymeren havo en vwo Opgave 1 Kunststofrecycling Sinds een aantal jaar wordt in Nederland kunststof op verschillende manieren apart ingezameld. In het scheikundige tijdschrift chemische feitelijkheden
Nadere informatieAlgemene doelen en de link met de vakoverschrijdende eindtermen vind je in de handleiding bij dit lespakket.
Doelstelling(en) Vakgebonden eindtermen: - voor enkele zelf gebruikte technische systemen illustreren hoe ze in de loop van de tijd geoptimaliseerd zijn; - in concrete voorbeelden de stappen van het technisch
Nadere informatieAlgemene doelen en de link met de vakoverschrijdende eindtermen vind je in de handleiding bij dit lespakket.
Doelstelling(en) Vakgebonden eindtermen 1.1.1 Luisteren 1 De leerlingen kunnen op structurerend niveau luisteren naar uiteenzettingen, en probleemstellingen door een bekende volwassene m.b.t. een leerstofonderdeel
Nadere informatieAlgemene doelen en de link met de vakoverschrijdende eindtermen vind je in de handleiding bij dit lespakket.
Doelstelling(en) Vakgebonden eindtermen - De leerlingen bepalen zelfstandig hoe ze in welbepaalde bewegingssituaties eenvoudige leertaken individueel of in groep aanpakken en oplossen. Algemene doelen
Nadere informatieSheet 2: Bekijk met de kinderen de tussenstand van Afval the Game op Instagram en/of Facebook. Hoe gaat het bij de kinderen met inzamelen?
Afval the Game Docentenhandleiding les 2 Duur Voor deze les hebt u ongeveer 80 minuten nodig. Leerdoelen De kinderen hebben in de vorige les geleerd dat het belangrijk is om plastic te scheiden, zodat
Nadere informatieDoelstellingen Vakgebonden eindtermen Aantonen dat verantwoord handelen van individu en maatschappij noodzakelijk zijn voor het milieu.
Doelstellingen Vakgebonden eindtermen Aantonen dat verantwoord handelen van individu en maatschappij noodzakelijk zijn voor het milieu. Algemene doelen en de link met de vakoverschrijdende eindtermen vind
Nadere informatieLesbrief nr 3. Opdracht 1. Club + app. voor Groep 7 + 8 +
Lesbrief nr 3 voor Groep 7 + 8 + Download deze lesbrief ook op samsam.net Opdracht 1 Filmpjes kijken op samsam.net Tijdsduur: 10 min. Werkvorm: klassikaal en individueel Doel: introductie van de ReportersClub
Nadere informatieNaam activiteit. Werkvorm. Materiaal. Wat is afval?
Technische fiche Naam activiteit Doel Duur Werkvorm Materiaal Wat is afval? De leerlingen kunnen afval omschrijven als zaken die je niet meer kan gebruiken en die je weggooit. Ze kunnen opsommen wat mensen
Nadere informatieDeel L: Vingerafdrukken
Deel L: Vingerafdrukken De volgende proeven behoren allemaal tot 1 soort onderzoek: het identificeren van vingerafdrukken. In principe werkt elke proef hetzelfde: we maken de vingerafdrukken van de daders
Nadere informatieEtikettering: weet wat je eet.
Etikettering: weet wat je eet. IO: Etikettering: weet wat je eet. Klas: 3 STW Naam: Inhoud Deelopdracht 1: Wat onthult een verpakking? Opdracht 1: analyse van verpakkingen Opdracht 2: Wat zijn E nummers?
Nadere informatieVan afvalberg tot afvaldal
Dag van de Aarde 3 de graad Van afvalberg tot afvaldal Doelstellingen Leerlingen kunnen doelgericht denken door na te denken over de (gewenste) eigenschappen van een gerecycleerd voorwerp. Leerlingen verzamelen
Nadere informatieVooronderzoek. Melvin ter Wal, Carlo Hooijen & Tom Gentenaar Keuzeproject O&O
Vooronderzoek Melvin ter Wal, Carlo Hooijen & Tom Gentenaar Keuzeproject O&O Polyethyleentereftalaat (PET) Polyethyleentereftalaat is een thermoplastische 1 polyester. Het bestaat uit ketens van ethyleentereftalaat.
Nadere informatieA1 Wat is de boodschap van de Plastic Soup Surfer? Zijn boodschap/missie is om aandacht te vragen voor plastic afval in zee
ANTWOORDMODEL PROEFLES PLASTIC SOUP SURFER mei 2016 Antwoordmodel opdracht A (T1) A1 Wat is de boodschap van de Plastic Soup Surfer? Zijn boodschap/missie is om aandacht te vragen voor plastic afval in
Nadere informatieEsters. Versie 1 November 2014
Esters Versie 1 November 2014 Gepubliceerd en gedistribueerd door Universiteit Utrecht Departement Scheikunde nderwijsinstituut Scheikunde Sorbonnelaan 16 3584 A Utrecht Nederland ntwikkelaar: Anneke Drost,
Nadere informatieAlgemene doelen en de link met de vakoverschrijdende eindtermen vind je in de handleiding bij dit lespakket.
Doelstelling(en) Vakgebonden eindtermen - De leerlingen kunnen de rol van producenten, consumenten en reducenten uitleggen. - De leerlingen kunnen een kritisch oordeel formuleren over de wisselwerking
Nadere informatieNaam. OPDRACHT 1 Project 1: GSM. Kunststoffen. 1. Wat zijn kunststoffen? Chemische verbindingen die niet op een natuurlijke manier worden gemaakt.
Naam PDRACHT 1 Kunststoffen 1. Wat zijn kunststoffen? Chemische verbindingen die niet op een natuurlijke manier worden gemaakt. 2. Wat is bakeliet en wie is de uitvinder? Kunststof (PhenolFormaldehyde),
Nadere informatieRollend recyclageproject voor kunststoffen.
Rollend recyclageproject voor kunststoffen. Ga op ontdekkingstocht in ons Plastic Lab en ontdek de magische wereld van technologie en wetenschappen. Verwerk je eigen ingezamelde plastic afval tot een juwelenkistje
Nadere informatieDe algemene doelen en de link met de vakoverschrijdende eindtermen vind je in de handleiding bij dit lespakket.
Doelstelling(en) Vakgebonden eindtermen - Schrijven: De leerlingen kunnen op beoordelend niveau tekstsoorten schrijven bestemd voor onbekende leeftijdgenoten. Het betreft tekstsoorten zoals lezersbrieven,
Nadere informatieWK-shirts. Zet een kruisje bij de juiste afbeelding.
WK-shirts duurzame t-shirts van PET-flessen In 2011 streden tweeëndertig topteams in Zuid Afrika om de wereldbeker. Veel landenteams presenteerden zich in nieuwe shirts. Het Nederlands elftal speelde in
Nadere informatieChemisch recyclen kunststof verpakkingen. Karen van de Stadt & Kees Kerstens
Chemisch recyclen kunststof verpakkingen Karen van de Stadt & Kees Kerstens Wat doen we vandaag Stand van zaken Chemisch recyclen voor kunststof verpakkingen Huidig systeem recyclen voor kunststof verpakkingen
Nadere informatieVerloop. Quiz. Rollenspel. Debat. U kunt verschillende werkvormen kiezen:
Da' s proper Wat is Da s proper!? Da s proper! is een educatieve workshop voor leerlingen uit het middelbaar onderwijs. De workshop maakt hen bewust van afvalbeheer, zwerfvuil en duurzame consumptie en
Nadere informatie1. Probleemstelling. Hoe kunnen we dit probleem oplossen?
1. Probleemstelling 1. Als we in de zomer buiten in de tuin spelen of een lekkere barbecue organiseren hebben we wel eens last van opdringerige wespen. De wespen worden aangetrokken door zoetigheid zoals
Nadere informatieONDERZOEK KUNSTSTOF 3
ONDERZOEK KUNSTSTOF 3 Dit blad dient als basis om zelf op onderzoek uit te gaan, en bestaat uit verschillende delen: Onderzoeksvraag analyseren. Onderzoek uitvoeren. Waarnemingen noteren. Besluit noteren.
Nadere informatieGrafix. Arschoot Elien. Herhaling grafieken. 4 de jaar ASO. D hauwers Fien. Lerarenhandleiding. Instructieboekje Grafix.
Grafix Arschoot Elien Herhaling grafieken 4 de jaar ASO D hauwers Fien Lerarenhandleiding 1 Lootens Jolien Bijlage 2 Beste leerkracht, Heb je het soms moeilijk om de leerlingen hun aandacht bij de les
Nadere informatie1. Probleemstelling. Wij maken van drankblikjes uit de PMD-zak nieuwe voorwerpen en dragen zo ook ons steentje bij tot het recyclageproces.
1. Probleemstelling We leven in een consumptiemaatschappij en produceren meer dan 450 kg huishoudelijk afval per persoon per jaar. Al ons afval mogen we zo maar niet in de natuur achterlaten, maar wat
Nadere informatieBIOLABO NAVERWERKING
BIOLABO NAVERWERKING INHOUD 1. Inleiding 2. Biodiversiteit, wat levert het op? 2.1 Inleiding 2.2 Voorbereiding 2.3 Opdracht 2.4 Afsluiter 2.5 Nuttige links 1. Inleiding Biodiversiteit is belangrijk voor
Nadere informatieIdentificatie van bio-kunststof
Identificatie van bio-kunststof materialen - nunclonschaaltje - pipetjes producten - bioplastiek (draagtas en playmaïs) - PE-draagtas - polystyreen verpakkingschips - stukje brood - lugol - water veiligheid
Nadere informatieSteekkaart: nummer 5Wis
Steekkaart: nummer 5Wis Onderwerp Kennis maken met procenten aan de hand van foto s (inleidende les op de procenten) Leeftijd/Doelgroep 5 e leerjaar Leergebied Wiskunde Tijdsduur 50 minuten Beschrijving
Nadere informatieEsters. Versie 1 November 2014
Esters Versie 1 November 2014 Gepubliceerd en gedistribueerd door Universiteit Utrecht Departement Scheikunde Onderwijsinstituut Scheikunde Sorbonnelaan 16 3584 CA Utrecht Nederland Ontwikkelaar: Anneke
Nadere informatie2 - Plastic Lab - Kunststoffen
2 - Plastic Lab - Kunststoffen Beste leerkracht, PlastIQ wil u in de eerste plaats hartelijk danken voor de uitnodiging van ons Plastic Lab. Het is een leuk project die de techniek binnen het lager onderwijs
Nadere informatieOpmerking: deze les is combineerbaar met de les Sociale wetenschappen - Opruimactie als sociaal gebeuren
Opmerking: deze les is combineerbaar met de les Sociale wetenschappen - Opruimactie als sociaal gebeuren Doelstelling(en) Leerplandoelen Leerplan informaticabeheer Competentie 4: functionaliteit van een
Nadere informatieAlles over plastic recycling
Alles over plastic recycling Docentenhandleiding Inhoudsopgave Inleiding... 2 Doelgroep... 2 Doelstellingen... 2 Achtergrondinformatie Nedvang... 3 Opbouw en tijdsduur van het lespakket... 3 Benodigde
Nadere informatieINLEIDING FOCUS eerste graad
INLEIDING Waarom minder energie verbruiken? We hebben elke dag energie nodig om van alles en nog wat te kunnen doen: koken, verwarmen, machines laten werken Die energie maken kan op heel veel verschillende
Nadere informatieLABO LEREN AFVAL BEHEREN OP SCHOOL
LABO LEREN AFVAL BEHEREN OP SCHOOL LEREN AFVAL BEHEREN OP SCHOOL Kinderen bewust leren omgaan met afval Leren Afval Beheren Op school (LABO) is een educatieve workshop die leerlingen uit de tweede en derde
Nadere informatieAanvulling op meetprotocol bepalen samenstelling PMD-afval van huishoudens specifiek voor pilot Versie 27 oktober 2017
Aanvulling op meetprotocol bepalen samenstelling PMD-afval van huishoudens specifiek voor pilot Versie 27 oktober 2017 1. Specifiek voor Pilot 2 1.1 Achtergrond Pilot 2 1.2 Aanvullende werkzaamheden Pilot
Nadere informatiePlasticvervuiling in de oceaan - De Oceaan
WIJSHEIDS WERKBLAD 1.1 / HOOFDSTUK 2 / LEEFTIJD 10-12 NAAM: DATUM: Plasticvervuiling in de oceaan - De Oceaan Hallo. Weet jij nog hoe belangrijk de oceaan is in de waterkringloop? Kun jij alle elementen
Nadere informatieALLES OVER PLASTIC RECYCLING
ALLES OVER PLASTIC RECYCLING Naam: Plastic Hero Gemaakt van: gerecycled plastic Naam in het Nederlands: Kunststof Held Zit onder andere in: je brooddoos en je spelcomputer Opdracht 1: PLASTIC GEZOCHT!
Nadere informatieZWERFAFVAL EN PLASTIC SOEP
GROEP 5 T/M 8 ZWERFAFVAL EN PLASTIC SOEP Informatie voor de leerkracht Foto: Victor Andronache via Flickr DIA 16 DIA 1 DIA 2 DIA 4 Doel van deze les Je leert wat zwerfafval en plastic soep zijn en welke
Nadere informatieWie weet wat Avri doet?
Opdracht 1 Welkom Wie weet wat Avri doet? Opdracht 1 antwoord Welkom Wie weet wat Avri doet? In Rivierenland zamelt Avri afval in. Opdracht 2 Woordweb Als je het woord afval hoort, waar denk je dan aan?
Nadere informatiegerecycled plastic Plastic Hero je brooddoos en je spelcomputer Kunststof Held Alles over plastic recycling Gemaakt van: Naam: Zit onder andere in:
Alles over plastic recycling Naam: Plastic Hero Gemaakt van: gerecycled plastic Naam in het Nederlands: Kunststof Held Zit onder andere in: je brooddoos en je spelcomputer Opdracht 1: Plastic gezocht!
Nadere informatieDocentenhandleiding 2x16 Daderprofiel Dye kit
Docentenhandleiding 2x16 Daderprofiel Dye kit #VOS-039 versie 1.0 Inhoud kit: 2 x 15 Dye profielen 2 x Daderprofiel 3 g agarose 20 ml TAE 100x Benodigdheden: Electroforese opstelling inclusief voeding
Nadere informatieSamenvatting Scheikunde Hoofdstuk 9
Samenvatting Scheikunde Hoofdstuk 9 Samenvatting door Dylan 551 woorden 30 december 2016 9 4 keer beoordeeld Vak Methode Scheikunde Nova Paragraaf 1 Aardolie ( onzuivere stof ) - Organisch materiaal -
Nadere informatieAlgemene doelen en de link met de vakoverschrijdende eindtermen vind je in de handleiding bij dit lespakket.
Vakgebonden eindtermen - Door te kijken, te voelen, te luisteren en te beschouwen aandachtig waarnemen: van globaal naar detaillerend waarnemen. - Via waarneming het essentiële van het bijkomstige onderscheiden:
Nadere informatieDocentenhandleiding 2x15 Daderprofiel DNA kit
Docentenhandleiding 2x15 Daderprofiel DNA kit #VOS-038 versie 2.1 Inhoud kit: 2 x 15 DNA profielen 2 x Dader profiel 2 x 1 ml loading dye (kleurloze vloeistof) 3 g agarose 400 µl blauwe gel dye (1000x)
Nadere informatieHand-out digiboard presentatie
Hand-out digiboard presentatie Bij werkboekje Groepen 6, 7 en 8 basisonderwijs Wie weet wat AVRI doet? Opdracht 1 In Rivierenland zamelt AVRI afval in. Wie weet wat AVRI doet? Opdracht 1 Opdracht 2 Woordweb
Nadere informatieAntwoordkaart Denkopdrachten.
Antwoordkaart Denkopdrachten. voor de leerling groep 5 8 Letter: Opdracht 1. Omcirkel het stukje afval en trek een lijn naar de tijd die het duurt vóór het afval is vergaan. Opdracht 2. Opdracht A. Omcirkel
Nadere informatie1. Uit welke grondstoffen worden kunststoffen gemaakt? 2. In welke drie groepen kunnen synthetische stoffen worden ingedeeld?
Kunststoffen 1.9 Vragen en opgaven 1. Uit welke grondstoffen worden kunststoffen gemaakt? aardolie: aardgas; of steenkool. 2. In welke drie groepen kunnen synthetische stoffen worden ingedeeld? thermoplasten,
Nadere informatieDe ijzer en zwavelreactie
De ijzer en zwavelreactie Onderzoeksvraag Hoe kunnen we aantonen dat we ijzersulfide (FeS) anders is dan ijzer (Fe) en zwavel (S). Voorbereiding Begrippen als achtergrond voor experiment Stofeigenschappen:
Nadere informatieVan-A jaar van de chemie!
Van-A-3 2011 jaar van de chemie! Didactische suggesties Doelen Deze Actuakrant verschijnt naar aanleiding van het jaar van de chemie. De Verenigde Naties hebben, op initiatief van IUPAC, de Internationale
Nadere informatieGROEP 7 EN 8 HOEZO AFVAL?
GROEP 7 EN 8 Daar zit veel moois in! DIA 1 Doelen van deze les: Je leert op welke manieren je afval opnieuw kunt gebruiken. Je leert wat een circulaire economie is. Je bedenkt hoe je minder afval kunt
Nadere informatieNatuurlijk heb je nu nog géén massa s berekend. Maar dat kan altijd later nog. En dan kun je mooi kiezen, van welke stoffen je de massa wil berekenen.
Hoofdstuk 17: Rekenen in molverhoudingen 17.1 Rekenen aan reacties: een terugblik én een alternatief In hoofdstuk 11 hebben we gerekend aan reacties. Het achterliggende idee was vaak, dat je bij een reactie
Nadere informatieLESONTWERP ALGEMENE VAKKEN / VOEDING-VERZORGING
LESONTWERP ALGEMENE VAKKEN / VOEDING-VERZORGING Naam: Toon Steenssens UC Leuven-Limburg Lerarenopleiding Vestiging Heverlee Hertogstraat 178, 3001 Heverlee Tel. +32 16 37 56 00 Vakkencombinatie: Aardrijkskunde
Nadere informatieThreeC - verpakkingen. Lessenserie
ThreeC - verpakkingen Lessenserie Opzet van het project Lesblok1 Maandag 16 maart Lesblok 2 Donderdag 19 maart Lesblok 3 Vrijdag 20 maart Introduc>e op het onderwerp Uitwerken oplossing Posterpresenta>e
Nadere informatieKennissessies KIDV Netwerklounge
Welkom Kennissessies KIDV Netwerklounge 10.30 11.00 Chemische recycling van kunststof verpakkingen 11.00 11.30 Recyclebaarheid van kunststof verpakkingen, check het! 11.30 11.50 Recycleproces papier en
Nadere informatieLESBRIEF LES 1 DE VOEDSELKETENLES SAMENVATTING LES 1 VOORBEREIDING BENODIGDHEDEN DUUR LESDOELEN LINK ZAAKVAKKENINHOUD. Wat is voedselverspilling?
SAMENVATTING In deze les wordt het begrip voedselverspilling geïntroduceerd. De leerlingen maken kennis met een voedselketen en ontdekken welke partijen daarbij betrokken zijn (de schakels in de voedselketen:
Nadere informatieLESBRIEF NR 3 OPDRACHT 1 REPORTERS- CLUB + APP VOOR GROEP 5 + 6 +
LESBRIEF NR 3 VOOR GROEP 5 + 6 + DOWNLOAD DEZE LESBRIEF OOK OP SAMSAM.NET Wat is Samsam? Samsam is een cross-mediale methode over wereldburgerschap en kinderrechten. Het doel van Samsam is leerlingen te
Nadere informatieVoorbereidende les Waterwolf in waterland
Voorbereidende les Waterwolf in waterland ------------------------------------------------------------------------------------------------------- Lesactiviteit: Een polder, dijk of boot maken Groep: 4
Nadere informatieAlgemene doelen en de link met de vakoverschrijdende eindtermen vind je in de handleiding bij dit lespakket.
Doelstelling(en) Leerplandoelen - Leerplandoelstelling 1 Koppelt interne en externe factoren die de mens en zijn gedrag kunnen beïnvloeden aan concreet gedrag. - Leerplandoelstelling 35 Geeft voorbeelden
Nadere informatieKUNSTSTOFFEN: DE WATERRAKET
KUNSTSTFFEN: DE WATERRAKET Tuinhuis Kerstboom Stoel Bloempot Vak: Techniek Waterraket Leraar: J. Gielen Naam:... 1 1. Wat is het probleem? Als we naar de winkel gaan, zijn er glazen- en plastiek flessen.
Nadere informatiePlasticvervuiling in de oceaan - De Oceaan
WIJSHEIDS WERKBLAD 1.1 / HOOFDSTUK 2 / LEEFTIJD 8-10 NAAM: DATUM: Plasticvervuiling in de oceaan - De Oceaan Hallo. Kun je me helpen om te benoemen wat hier gebeurt in de waterkringloop? Schrijf de woorden
Nadere informatiePer wanneer komen de nieuwe containers voor kunststof en kunnen ze direct gebruikt worden?
Q&A kunststof Rotterdam Waarom komen er in Rotterdam nu wel ineens containers voor kunststof te staan? Rotterdam wil de best presterende grote gemeente worden op het gebied van afvalscheiding, hierin hoort
Nadere informatieHet gedrag van kunststoffen bij temperatuursverandering
Fiche 1 0 (leerling) I Het gedrag van kunststoffen bij temperatuursverandering A. Onderscheid tussen thermoplasten en thermoharders Men noemt een kunststof een thermoplast indien dit materiaal onder invloed
Nadere informatieLESONTWERP ALGEMENE VAKKEN / VOEDING-VERZORGING
LESONTWERP ALGEMENE VAKKEN / VOEDING-VERZORGING Naam: Spilstyns Angélique Campus Heverlee Hertogstraat 178 3001 Heverlee Tel. 016 375600 www.khleuven.be Vakkencombinatie: AA - ENG Stagebegeleider DLO:
Nadere informatieExo-energetische reactie: Een chemische reactie waarbij energie vrijgegeven wordt.
Onweer onder water 1. Onderzoeksvraag Hoe kunnen we een onweer onder water nabootsen? 2. Voorbereiding a. Begrippen als achtergrond voor experiment Redoxreactie: Een reactie tussen atomen, moleculen en/of
Nadere informatieWaarvoo Doen Nu r m t aak je? aa at m k j W e het? PLASTIC SOEP Wa? t a e ru h t i t b e k r e e sta W o w e a o h t H? t e a H t
Doen Wat maak je? Nut Waarvoor maak je het? PLASTIC SOEP Hoe werkt het? Hoe Waaruit bestaat het? Wat Nut Maak een uitvinding die het NIET drijvende plastic opruimt DIT HEB JE NODIG Schrijfgerei Kladblaadjes
Nadere informatieKunststoffen. Kunststoffen vervolg. Kunststoffen. Kunststoffen. Polyvinylchloride PVC. Polyvinylchloride PVC Polyvinylchloride PVC.
vervolg Polyvinylchloride PVC 1 2 Polyvinylchloride PVC Polyvinylchloride PVC Algemene eigenschappen Zacht PVC (= +30 à 50% weekmakers) vinyl tuinslang regenkledij - werkkledij in chemische industrie imitatieleder
Nadere informatieDatum Voorzitter Secretaris Klusser
Datum Voorzitter Secretaris Klusser Elaborate Aan de slag 4: Het winnen van koper uit malachiet teamopdracht Inleiding De bereiding van koper uit malachiet gaat in verschillende stappen: Stap 1: het maken
Nadere informatieAAN DE SLAG MET AFVAL HANDLEIDING EEN UUR AFVALLES
AAN DE SLAG MET AFVAL HANDLEIDING EEN UUR AFVALLES INLEIDING Aandacht voor zwerfafval en recycling in één les Rondslingerend afval is een bron van ergernis voor volwassenen én kinderen. Met dit lesmateriaal
Nadere informatieLesvoorbereidingsformulier
Lerarenopleiding Thomas More Kempen Campus Turnhout Campus Blairon 800 2300 Turnhout Tel: 014 80 61 01 Fax: 014 80 61 02 Campus Vorselaar Lepelstraat 2 2290 Vorselaar Tel: 014 50 81 60 Fax: 014 50 81 61
Nadere informatiehandleiding 1. Inleiding 2. Achtergrondinformatie
handleiding 1. Inleiding www.twentezonderafval.nl is een website voor groep 1 tot en met 8 over het gescheiden inzamelen van afval in Twente. Op deze website ontdekken de leerlingen hoe ze hun afval zoveel
Nadere informatieOmgekeerd afval inzamelen. Waar zijn we in Stichtse Vecht mee bezig?
Omgekeerd afval inzamelen. Waar zijn we in Stichtse Vecht mee bezig? 6 november 2017 GroenLinks Stichtse Vecht is al jaren een warm voorstander van omgekeerd inzamelen. Wat is dat eigenlijk en wat zijn
Nadere informatieAlgemene doelen en de link met de vakoverschrijdende eindtermen vind je in de handleiding bij dit lespakket.
Doelstelling(en) Eindtermen Functionele taalvaardigheid: de leerlingen kunnen: 1 uit mondelinge en schriftelijke informatie de essentie halen. Functionele informatieverwerving en -verwerking: 12 informatie
Nadere informatieLESONTWERP ALGEMENE VAKKEN / VOEDING-VERZORGING
LESONTWERP ALGEMENE VAKKEN / VOEDING-VERZORGING Naam: Lene Wuyts Campus Heverlee Hertogstraat 178 3001 Heverlee Tel. 016 375600 www.khleuven.be Vakkencombinatie: aardrijkskunde/biologie Stagebegeleider
Nadere informatieAlgemene doelen en de link met de vakoverschrijdende eindtermen vind je in de handleiding bij dit lespakket.
Doelstelling(en) Algemene doelen en de link met de vakoverschrijdende eindtermen vind je in de handleiding bij dit lespakket. Werkwijze In deze les maken de leerlingen kennis met een nieuwe manier om presentaties
Nadere informatieOnderzoekscompetenties. 3 de jaar. Hoe verlopen chemische reacties? A Tekst leerlingen: leerwerkboek
Onderzoekscompetenties 3 de jaar Hfdst 4 Hoe verlopen chemische reacties? A Tekst leerlingen: leerwerkboek Onderzoek: het behoud van atoomsoorten in een reactiereeks Werkmethode 1. Wat onderzoeken? Probleemstelling
Nadere informatieHoe kan je CO 2 uit eierschalen, mosselschelpen en krijt bekomen? Hypothese onderzoeksvraag: Wat denk je en waarom?
Hoe kan je CO 2 uit eierschalen, mosselschelpen en krijt bekomen? Hypothese onderzoeksvraag: Wat denk je en waarom? Inleiding: Gebruik van eierschalen als bemesting voor de bodem: Aangezien eischalen hoofdzakelijk
Nadere informatieBIO: ETEN & WETEN INTROLES VOOR DE
BIO: ETEN & WETEN INTROLES VOOR DE 1 e GRAAD 1 LESUUR GIDS VOOR DE LEERKRACHT 2 BIO ETEN & WETEN - GIDS VOOR DE LEERKRACHT BIO: ETEN & WETEN DOELEN AANSLUITING BIJ (DETAILS ZIE BIJLAGE EINDTERMEN) De leerlingen
Nadere informatieHoe kunnen we bioplastics recycleren?
is materiaalbewust Hoe kunnen we bioplastics recycleren? SAMEN MAKEN WE MORGEN MOOIER OVAM WWW.OVAM.BE 1 Zijn 100% biogebaseerde flessen biologisch afbreekbaar? Mogen die samen met andere PET-flessen bij
Nadere informatieZWERFVUIL BIOLOGISCH AFBREEKBAAR PLASTIC MAKEN
VAK: TECHNIEK DUUR: 2 LESUREN DOELSTELLING(EN) Vakgebonden eindtermen De leerlingen kunnen doelgericht, vanuit een hypothese of verwachting, waarnemen. alleen of in groep, een opdracht uitvoeren en er
Nadere informatieendotherme reactie met soda
endotherme reactie met soda 1. Onderzoeksvraag Hoe kunnen we temperaturen behalen onder de nul graden Celsius m.b.v. dinatriumcarbonaat? 2. Voorbereiding a. Begrippen als achtergrond voor experiment Endo-energetisch
Nadere informatiescheikunde vwo 2018-I
De PEF-fles 1 maximumscore 2 Een juist antwoord kan als volgt zijn geformuleerd: In moleculen glucose zijn zes C atomen aanwezig. In moleculen HMF en van alle andere stoffen in het schema zijn ook zes
Nadere informatieBalance Me. Bijlage 1. Arschoot Elien. Herhaling boekhouden. 3 de jaar ASO. D hauwers Fien. Lerarenhandleiding
Balance Me Arschoot Elien Herhaling boekhouden 3 de jaar ASO D hauwers Fien Lerarenhandleiding (Afbeelding: persoon met vergrootglas, sd) Lootens Jolien 1 Beste leerkracht, Heb je het soms ook moeilijk
Nadere informatieVisuele controle van de blauwe PMD-zakken
Visuele controle van de blauwe PMD-zakken Gids voor de evaluatie van de kwaliteit Samen Goed sorteren Beter recycleren pagina 1 Waarom deze gids? Deze gids is bedoeld voor iedereen die controles moet
Nadere informatieINLEIDING Bovendien vervuilen diezelfde energiebronnen onze planeet!
INLEIDING Waarom minder energie verbruiken? We hebben elke dag energie nodig om van alles en nog wat te kunnen doen: koken, verwarmen, machines laten werken Die energie maken kan op heel veel verschillende
Nadere informatieHoofdstuk 3: Water, zuren en basen
Hoofdstuk 3: Water, zuren en basen NaSk II Vmbo 2011/2012 www.lyceo.nl Hoofdstuk 3: Water, zuren en basen NaSk II 1. Bouw van materie 2. Verbranding 3. Water, zuren en basen 4. Basis chemie voor beroep
Nadere informatieDocentenhandleiding 6x5 Daderprofiel DNA kit
Docentenhandleiding 6x5 Daderprofiel DNA kit #VOS-038A versie 2.0 Inhoud kit: 6 x 5 DNA profielen 6 x Dader profiel 6 x 200µl loading dye (kleurloze vloeistof) 4 g agarose 400µl gel dye (1000x) 100ml elektroforese
Nadere informatieProf. dr. W. Guedens Lic. M. Reynders
Prof. dr. W. Guedens Lic. M. Reynders 2007 Universiteit Hasselt Chemie Inhoud INTRODUCTIE 1 De reactie van citroenzuur en natriumwaterstofcarbonaat 1 De reactie van magnesium en waterstofchloride 1 TEMPERATUURMETINGEN
Nadere informatieEen nieuw licht op afvalbeheer
Een nieuw licht op afvalbeheer DOSSIER samen > motiveren Da s proper is een initiatief van FOST Plus vzw en komt voort uit de samenwerking tussen de gewesten en de intergemeentelijke samenwerkingsverbanden
Nadere informatieNationaal Gevangenismuseum Gevangen in beeld
Nationaal Gevangenismuseum Gevangen in beeld Groep 8 Les 1. Boeven in beeld Les 1. Boeven in beeld Nationaal Gevangenismuseum Groep 8 120 minuten Samenvatting van de les De les begint met een klassikaal
Nadere informatieMagnetische velden groep 7-8
Magnetische velden groep 7-8 Zonder magnetisch veld zouden we niet op aarde kunnen leven. Zonnewinden zouden de atmosfeer rond de aarde laten verdwijnen en schadelijke straling zou het leven op aarde vernietigen.
Nadere informatieINTRODUCTIE VOOR DE LEERLINGEN
INTRODUCTIE VOOR DE LEERLINGEN Waarom minder afval maken? Wisten jullie dat elk van ons gemiddeld 500 kg huishoudelijk afval per jaar produceert? Op school, in de klas en in onze boekentas blijft erg veel
Nadere informatieChemisch recyclen kunststof verpakkingen. Karen van de Stadt
Chemisch recyclen kunststof verpakkingen Karen van de Stadt Wat doen we vandaag Stand van zaken Chemisch recyclen voor kunststof verpakkingen Huidig systeem recyclen voor kunststof verpakkingen Verschillende
Nadere informatieSteekkaart: nummer 1N
Steekkaart: nummer 1N Onderwerp Kennis maken met en inoefenen van de voorzetsels die betrekking hebben tot de ruimtelijke begrippen, zoals: voor, achter, op, onder, naast, in, aan, tegen, tussen, Leeftijd/Doelgroep
Nadere informatieEEN GOEDE VOORBEREIDING IS HET HALVE WERK. Plannen en evalueren van een activiteit. Inhoud
Plannen en evalueren van een activiteit Inhoud Doelgroep Vakgebied Duur Materialen Doelen In deze les moeten de leerlingen in groep een bepaalde activiteit voorbereiden. Dit kan bijvoorbeeld het organiseren
Nadere informatieVeel gestelde vragen nieuwe inzamelwijze afval maart 2017
Veel gestelde vragen nieuwe inzamelwijze afval maart 2017 De nieuwe inzamelwijze gaat in vanaf september 2017. Tot die periode gelden de huidige inzamelregels Waarom afval scheiden 1. Ik heb een brief
Nadere informatieDoe een nulmeting (bepalen van de startsituatie) om te weten hoeveel drankverpakkingen er op school zijn.
Naam activiteit Doel Duur Werkvorm Materiaal Actie rond drankverpakkingen GREEN vzw via een campagne het afval van drankverpakkingen op school verminderen. De leerlingen bewust maken van het teveel aan
Nadere informatieGSM HOUDER VLAANDEREN KUNSTSTOFLAND
GSM HOUDER VLAANDEREN KUNSTSTOFLAND Hoe blauwer ingekleurd hoe hoger de aanwezigheid van kunststofverwerkende bedrijven Vlaanderen is een echt kunststofland. Zoals je in onderstaande grafieken kan zien
Nadere informatieSeizoen: Vak: NaSk II (Scheikunde) Klas: 3 en 4 Afdeling: Mavo
Seizoen: 2016-2018 Vak: NaSk II (Scheikunde) Klas: 3 en 4 Afdeling: Mavo Herkansingen/inhalen: Tijdens de herkansingen kunnen de SE s van een trimester herkanst en/of ingehaald worden. Echter een ingehaald
Nadere informatie