Kerkuilwerkgroep Vlaanderen

Transcriptie

1

2 Kerkuilwerkgroep Vlaanderen Voorzitter Ludo Smets T ( uur) Afgevaardigden kernbestuur Paul Laeveren T Philippe Smets T Correspondentieadres Kerkuilwerkgroep Vlaanderen t.a.v. Ludo Smets Schuttershof Sint-Niklaas (Nieuwkerken-Waas) Website Steunfonds Verantwoordelijke uitgever van Kerkuilnieuws : Ludo Smets, Schuttershof 14, 9100 Sint-Niklaas PROVINCIALE AFGEVAARDIGDEN EN VERTEGENWOORDIGERS RAAD VAN BESTUUR West-Vlaanderen Aurel Vande Walle T aurel.vandewalle@natuurwetenschappen.be Kris Degraeve T kris.degraeve@skynet.be Vlaams-Brabant Philippe Smets T philippe.smets3@telenet.be Stany Cerulis T s_cerulis@hotmail.com Oost-Vlaanderen Johan Lefebvre T johan-lefebvre@hotmail.com Geert De Smet T g.de.smet@skynet.be Antwerpen Ludo Smets T ( uur) kerkuilwerkgroep@vogelbescherming.be Eddy D Huyvetter T eddhuyvetter@skynet.be Limburg Peter Gabriëls gabrielspeter@hotmail.com Stijn Keunen T AFDELING VAN VOGELBESCHERMING VLAANDEREN vzw 2 Kerkuilwerkgroep

3 de juli jaargang Inhoud Voorpagina Kerkuil op uitkijk... 1 Adressenlijst... 2 Inhoud... 3 Voorwoord Alles voor de Kerkuil... 4 Provinciale resultaten Resultaten van West-Vlaanderen... 6 Resultaten van Oost-Vlaanderen Resultaten van Antwerpen Resultaten van Vlaams-Brabant Resultaten van Limburg Resultaten op Vlaams niveau Resultaten van Vlaanderen Nieuws uit de provincies Nieuws uit Oost-Vlaanderen Nieuws uit Antwerpen Nieuws uit Vlaams-Brabant Klimaat en Kerkuilen Het werd winter Het weer versus Kerkuilen Wetenschap Kerkuilen ringen VOC adressenlijst Steunfonds Kerkuil Inhoud

4 Voorwoord Alles voor de Kerkuil Ludo Smets Voorzitter Een werkingsjaar vliegt zo voorbij. Het 32 ste hebben we nog maar net afgesloten en we zitten al opnieuw tussen de jonge vogels. Hopelijk vergaat het onze Kerkuilen dit jaar wat beter dan de voorbije twee jaar, die we in onze geschiedenisboeken zonder twijfel onder de daljaren mogen noteren. Alles had te maken met twee opeenvolgende strenge winters en daaruit voortvloeiend een veel te lage muizenstand. Dat is dan ook de rode draad die door de verschillende artikels van deze nieuwsbrief loopt. Onze werking beperkt zich al lang niet meer tot een jaarlijkse broedvogelinventarisatie en het voorzien van broedgelegenheid door het plaatsen van nestkasten. Na ruim dertig jaar ligt er op sommige onderdelen echter wel een laagje stof. Om alles wat op te poetsen, zijn we het jaar 2009 gestart met een herziening en opfrissing van onze bestuursmatrix, werking en taakverdeling. In dit kader werd ook een statutenwijziging doorgevoerd en zijn we officieel een afdeling van Vogelbescherming Vlaanderen vzw geworden. Onze werking blijft autonoom en onze doelstellingen ongewijzigd. Als honderden medewerkers het-jaar-rond op pad gaan om onze werking in praktijk om te zetten, is het niet verwonderlijk dat er al eens iets minder leuk gebeurd. Zo werden we het voorbije jaar tweemaal geconfronteerd met een werkongeval. Enerzijds een zeer ernstig ongeval waarbij een medewerker via een opening enkele meters dieper viel en anderzijds een vrij ernstig ongeval waarbij een medewerker in het aangezicht werd getroffen door een vallende baksteen. Gelukkig liep het na een lange revalidatie voor beide medewerkers relatief goed af. Het getuigt alleen maar van het belang dat plaatsen we constant schenken aan veiligheidsrichtlijnen naar onze medewerkers toe. In 2009 hebben we de Zilveren Kerkuil in het leven geroepen, een bekroning voor medewerkers die zich bijzonder verdienstelijk hebben gemaakt bij de uitvoering van het Soortbeschermingplan Kerkuil. In de vorige editie van Kerkuilnieuws brachten we al verslag uit van de eerste uitreiking van dit prestigieuze juweeltje. Ook dit jaar vielen enkele medewerkers in de prijzen. De Practicums Wetenschappelijk Onderzoek, in samenwerking met de Universiteit Antwerpen, verliepen zeer succesvol. Naast drie practicums die opengesteld werden voor onze medewerkers, organiseerden we enkele labo-practicums waarop we kerkuilkadavers verwerkten. Op de verschillende provinciale jaarvergaderingen werden demo-practicums gehouden over leeftijd- en geslachtsbepaling bij Kerkuilen. In functie van het onderzoek werd het meldpunt op onze website verder geoptimaliseerd zodat het in kaart brengen van verkeersslachtoffers eenvoudiger wordt. Wij maken er een traditie van om tweejaarlijks verslag uit te brengen in Kerkuilnieuws. 4 Voorwoord

5 Een langdurige werking op gewestelijke schaal kan alleen maar blijven lukken wanneer ook regelmatig samenwerkingsverbanden afgesloten worden. Na dertig jaar is het lijstje meer dan indrukwekkend. In 2009 werd onder andere een nieuwe overeenkomst afgesloten met de Vlaamse Zoogdierenwerkgroep in functie van braakbalonderzoek en de verspreiding van kleine zoogdieren (muizen) in Vlaanderen. Met het ANB werden afspraken gemaakt om samen te werken aan het Bataction-project rond vleermuizen dat door hen werd opgestart. Verder werd bijvoorbeeld ook met verschillende Regionale Landschappen succesvol overleg gepleegd om de nestgelegenheid voor Kerkuilen in hun werkingsgebied uit te breiden. Lokaal werd een reeks nieuwe initiatieven opgenomen in ons globaal beschermingsplan voor de Kerkuil. We zijn dus nog lang niet uitgeblust! Tenslotte wens ik jullie nog veel leesplezier toe met deze twaalfde editie van onze nieuwsbrief. Foto cover Chris van Rijswijk / Buitenbeeld Redactiecomité Kris Degraeve, Eddy D Huyvetter, Paul Laeveren, Johan Lefebvre, Jan Rodts, Ludo Smets, Philippe Smets, Aurel Vande Walle Druk Drukkerij Van Lijsebetten, Entrepotstraat 27, B-9100 Sint-Niklaas Opmaak Uitvoering met de steun van de Vlaamse overheid en de leden van Vogelbescherming Vlaanderen Hoofdredactie Jan Rodts en Ludo Smets Eindredactie Jan Rodts Oplage exemplaren Inhoud de redactie kan niet verantwoordelijk worden gesteld voor de inhoud van bijdragen van derden Milieu dit magazine is gedrukt op houtvrij en chloorvrij gebleekt papier en wordt verzonden in een biologisch afbreekbare folie, voor een minimale belasting van het leefmilieu Chris van Rijswijk / Buitenbeeld Werkten mee aan dit nummer Yves Adams, Monique Bogaerts, Han Bouwmeester, Jan Butter, Stany Cerulis, Ingrid Claes, Kris Degraeve, Erik De Keersmaecker, Peter Gabriëls, Lisette Hofmans, Paul Laeveren, Johan Lefebvre, Ludo Oris, Jan Rodts, Mark Schuurman, Frederik Simons, Ludo Smets, Philippe Smets, Ad Sprang, Aurel Vande Walle, John van den Heuvel, Peter van der Wijst, Chris van Rijswijk, Carlo Verheyen en Rollin Verlinde.

6 Resultaten 2009 Provincie West-Vlaanderen Aurel Vande Walle Provinciaal afgevaardigde Sinds 1984 wordt via de lokale vereniging De Torenvalk vzw een bescherming- en inventarisatieactie ondernomen ten voordele van de Kerkuil. Niet alleen in de regio Tielt proberen we ons actief in te zetten, ook in de gehele provincie West-Vlaanderen zorgen we voor coördinatie en registratie bij andere werkgroepen die opkomen voor deze nog altijd kwetsbare uilensoort. Ondertussen hoorden we over de overkoepelende werking in Vlaanderen door de Kerkuilwerkgroep Vlaanderen en sloten wij ons ook vanuit onze provincie bij deze actie aan. Dit betekent concreet dat ook in West-Vlaanderen reeds meer dan 25 jaar door verschillende verenigingen en particuliere personen acties worden ondernomen tot behoud van de Kerkuil. Elk jaar is anders! Nooit kunnen we echt voorspellen hoe de resultaten zullen zijn. Zelfs als er zich een productief muizenjaar aankondigt, volstaat een natte winter of drassig voorjaar met heel veel regen en ondergelopen weilanden om de situatie negatief om te buigen. Veel zoniet alles hangt juist af van het aantal prooien en de frequentie van het aanbrengen van prooien door het mannetje om van geslaagde broedsels met veel, stevige jongen te kunnen spreken. Ook nadat ze eenmaal uitgebroed zijn, moeten de jongen nog wekenlang gevoederd worden door beide ouders. En dan nog kan het mis gaan Controleplaatsen Broedgeval Aanwezig Oude sporen Niets Totaal Aantal uitgevoerde controles tijdens de periode Resultaten 2009 West-Vlaanderen

7 foto: Han Bouwmeester / Buitenbeeld Werk genoeg De laatste jaren stellen we in onze provincie een toenemende werkkracht bij onze kerkuilmedewerkers vast: van amper 140 gecontroleerde mogelijke broedplaatsen in 2002 komen we in 2007 aan 503 controleplaatsen! Dit aantal controles viel lichtjes terug in 2008 (460), maar steeg in 2009 tot 561 gecontroleerde plaatsen. Als zweetfactor kan dit tellen! Dit bewijst dat de West-Vlaamse kerkuilbeschermer hard werkt om zijn uilen te inventariseren en veilig te stellen. Daarmee willen we uiteraard niks gezegd hebben over de medewerkers van andere regio s. Overzicht 2009 Laat ons eerlijk zijn, 2009 was in vergelijking met de voorbije jaren niet echt een schitterend jaar: slechts 75 paartjes kwamen in onze provincie tot broeden en brachten met wisselend succes hun jongen groot. Dit aantal is beduidend lager dan de jaren ervoor: 104 (2008) en 120 in Opmerkelijk echter is dat we naast deze geslaagde broedgevallen weet hebben van 40 plaatsen waar Kerkuilen aanwezig waren, zonder effectief tot broeden te komen. Het is duidelijk dat een eerder zwak voedselaanbod hier de hoofdrol speelt. Verder hadden acht broedende koppels geen geluk en mislukte het broedsel door verstoring, te weinig voedsel, enz. 7 Resultaten 2009 West-Vlaanderen

8 Broedgevallen Gecontroleerd Vastgesteld Mislukt Vermoedelijk Broedgevallen Aanwezig Totaal Aantal broedgevallen naar aard tijdens de periode Ken je plekje Waar in West-Vlaanderen broedt de Kerkuil tegenwoordig? Net zoals in de andere provincies merken we sinds enkele jaren een verschuiving naar andere gebouwen. Meer en meer broedt de Kerkuil in boerderijen. In onze provincie is dit reeds in 88 van de 120 gevallen gebeurd, terwijl in 2008 maar liefst 90 van de 104 koppels een onderkomen zochten op een boerderij. Wat 2009 betreft, gaat het hier over 63 gevallen op 75. Dit heeft uiteraard te maken met een menselijke factor. Meer en meer immers plaatsen onze medewerkers nestkasten bij particulieren waardoor de Kerkuil naar die locaties wordt verleid. In percentage uitgedrukt, broedde in 2008 niet minder dan 87% van onze Kerkuilen in een boerderij (73% in 2007). In 2009 was er een lichte terugval tot 84%. Nestkasten en locaties Ook wat het aantal broedparen in nestkasten betreft, volgen we in West-Vlaanderen de landelijke trend. Wanneer we de laatste 10 jaar bekijken, merken we een duidelijk stijgende trend. In 2000 be- Detail locaties Kerk / Kapel Kasteel / Abdij / Fort Woning / Schouw Boerderij / Schuur Fabriek / Loods Andere Totaal Aard van de gebouwen waarin Kerkuilen broedden tijdens de periode Resultaten 2009 West-Vlaanderen

9 droeg het percentage van in nestkasten broedende Kerkuilen 58%, in 2005 was dit reeds gestegen tot net geen 70%. In 2006 was dit reeds 82%. Voor 2007 en 2008 was dit respectievelijk 68% en 88% waarmee we hoger scoorden dan het landelijke gemiddelde (76% in 2007). Voor 2009 blijven we steken op 81%. Onze nestkasten staan op kerken (5 broedsels), kastelen (0 broedsels), particuliere woningen (1 broedsel in een schouw) en fabrieken of loodsen (2). Het hoogste aantal broedgevallen in nestkasten vinden we terug op boerderijen (63 gevallen in 2009). Verder vinden we onze kasten in verlaten gebouwen, onder bruggen en op de meest gekke plaatsen (4 broedgevallen). Nog altijd hebben we jammer genoeg te kampen met een aantal blinde vlekken op de kaart, regio s waar helemaal niet of nauwelijks werd gewerkt rond de bescherming en inventarisatie van de Kerkuil. Maar hartelijke dank voor alle inzet van elke medewerker en wellicht tot volgend jaar. foto: Chris van Rijswijk / Buitenbeeld 9 Resultaten 2009 West-Vlaanderen

10 Resultaten 2009 Provincie Oost-Vlaanderen Johan Lefebvre Provinciaal afgevaardigde 2009 is een jaar geweest zonder hoogtepunten. Of misschien juist wel. Na meer dan 30 jaar kerkuilopvolging en -bescherming is nog steeds niet alles over de Kerkuil geweten. Elke nieuwigheid die naar bovenkomt, is een hoogtepunt. Dit is zeker zo als het nieuwe broedlocaties betreft. Het vinden van een kerkuilkoppel op plaatsen waar men dat het minst vermoedt, toont aan dat de Kerkuil zijn titel van mysterieuze vogel in de duisternis waardig blijft. Controleplaatsen Broedgeval Aanwezig Oude sporen Niets Vrij broedsel In nestkast Aantal uitgevoerde controles tijdens de periode Wat de resultaten voor 2009 betreft, zijn er geen hoogtepunten. We moesten het stellen met 52 genoteerde koppels, een gemiddelde van 2,36 nestjongen per nest en 63 geringde pulli. Er waren geen tweede broedsels. In het topjaar 2007 waren er 86 broedsels waarvan 15 tweede. Dat maakt dat we een terugval hebben van 27% ten opzichte van het jaar Hierbij moeten we toch vermelden dat uit drie regio s door omstandigheden geen resultaten zijn binnengekomen. Voor die regio s samen had het om tien koppels kunnen gaan. Samen met de tien locaties waar aanwezigheid werd vastgesteld, maakt dit dat het aantal Oost-Vlaamse broedkoppels redelijk meevalt voor een jaar waarin de Kerkuil het moest stellen met een eerder slecht voorjaar (laat op gang gekomen broedseizoen). Deze negatieve factor laat zich wel voelen in het aantal nestjongen dat vastgesteld is. 10 Resultaten 2009 Oost-Vlaanderen

11 foto: Han Bouwmeester / Buitenbeeld

12 Broedgevallen Gecontroleerd Vastgesteld Mislukt Vermoedelijk Aantal broedgevallen naar aard tijdens de periode foto: Chris van Rijswijk / Buitenbeeld

13 Wanneer we deze resultaten bekijken naar locatie dan merken we toch dat er opnieuw een tiental nieuwe locaties zijn vastgesteld. Opmerkelijk voor Oost- Vlaanderen is dat we dergelijke locaties niet blijvend kunnen behouden. Meestal treedt na drie jaar een verlies op van deze locaties. Dit is immers de gemiddelde levensduur van een Kerkuil. Dit impliceert dat de locaties waar een individu verloren gaat niet direct worden ingevuld door een andere partner. Oost-Vlaanderen heeft een zwaar kruis te dragen, namelijk de autosnelwegen E40 en E17. Uit de verkeersslachtoffermeldingen komen sporadisch meldingen binnen van deze snelwegen. Van de 19 meldingen voor Oost-Vlaanderen zijn er (gelukkig) maar 4 van deze E-wegen. De N49, die Knokke met Antwerpen verbindt, leverde voor het grondgebied Oost-Vlaanderen 5 slachtoffers op en staat hiermee aan de top. Deze expresweg doorsnijdt dan ook rijke kerkuilgebieden die nauw aansluiten met de kerkuilpopulatie van Zeeuws-Vlaanderen, terwijl de E17 en E40 eerder arme kerkuilgebieden doorsnijden. Maar het echte knelpunt bevindt zich te Sint-Niklaas waar de E17 in 2009 drie slachtoffers maakte waarvan één in maart en twee in oktober. In het zuiden van de provincie worden gelukkig maar weinig verkeersslachtoffers gemeld, drie in de late winter In 2008 was de E40 koploper met 4 van de toen 10 verkeersslachtoffers opgetekend in Oost-Vlaanderen. Vergeleken met de rest van Vlaanderen zijn er weinig verkeersslachtoffers te bespeuren binnen onze provincie of ze vinden de weg niet naar ons meldpunt. Hierbij wil ik oproepen om alle verkeerslachtoffers (alsook andere slachtoffers) te rapporteren op de website van onder Meldpunt. Detail locaties Kerk / Kapel Kasteel Woning Boerderij / Schuur Fabriek / Loods Andere Aard van de gebouwen waarin Kerkuilen broedden tijdens de periode Resultaten 2009 Oost-Vlaanderen

14 Resultaten 2009 Provincie Antwerpen Ludo Smets Provinciaal Afgevaardigde Meest gevoelig voor schommelingen Het moet gezegd, hoewel de provincie Antwerpen het hoogste aantal Kerkuilen van Vlaanderen herbergt, toch staan deze vogels het meest onder druk bij klimatologische schommelingen. We hebben dit voor een eerste keer kunnen vaststellen in 1997, een jaar waarin wij slechts 45 broedgevallen voor de hele provincie optekenden; een dieptepunt dat onze resultaten met tien jaar terugschroefde. Naar een verklaring hiervoor moeten we niet ver zoeken. Al lang weten we uit het voedselonderzoek dat onze Antwerpse Kerkuilen het vooral moeten hebben van spitsmuizen die in zeer grote aantallen voorkomen op de Kempense zandgronden. In tegenstelling tot leem- en kleibodems uit de andere provincies waarin vooral woelmuizen welig tieren, warmen zandgronden sneller op maar koelen ze ook veel sneller af. En daar ligt het probleem, de spitsmuispopulaties krijgen snel rake klappen wanneer de temperaturen onder het vriespunt zakken. Niet verwonderlijk dus dat na een strenge winter (vrieskou, sneeuw) een absoluut daljaar volgt voor de Kerkuilen, een jaar met weinig broedgevallen en een laag nestgemiddelde. foto: Rollin Verlinde / Vilda Helaas moeten we voor 2009 een gelijkaardige vaststelling melden. Na de strenge winter met vooral aanhoudende, ijzige temperaturen, maar waarin het oosten van de provincie ook veel meer sneeuw te verwerken kreeg dan elders, volgde opnieuw een erg slecht broedseizoen. Ook ditmaal werd het slechtste resultaat bereikt van de afgelopen tien jaar! En toch met enig verschil, gelet op het feit dat onze populatie ondertussen gezonder geworden is. Daarmee bedoelen we dat er een veel groter surplus aan vogels in de reserve Rosse Woelmuis

15 Aantal controleplaatsen Aantal broedgevallen Procentueel aandeel Aantal in nestkast Procentueel aandeel Kerk/kapel Kasteel Woning/boerderij Fabriek/loods Andere Aanwezig niet broedend Procentueel aandeel Nestgemiddelde P/N 3,5 3,3 3,6 3,1 2,8 3,2 3,4 2,6 4,0 2,7 2,5 Historiek meetpunten in de provincie Antwerpen tijdens de periode foto: Monique Bogaerts Onderzoek van kerkuilkadavers

16 zit, waardoor dergelijke klappen ook beter opgevangen kunnen worden. Het bewijs hiervan is duidelijk in de cijfers terug te vinden, de Kerkuil kwam op nog meer plaatsen niet broedend voor dan het aantal locaties waar een broedgeval werd opgetekend. Hierdoor is de populatie in staat om veel sneller dan vroeger terug uit het dal te klimmen! Concrete resultaten 2009 Maar liefst 825 locaties (703 nestkasten en 122 vrije locaties) werden onderworpen aan een controle, 69 locaties ook op tweede broedsels. Ik moet bij deze allereerst mijn provinciale medewerkers van harte bedanken voor deze enorme inzet, ondanks de povere resultaten, wat getuigt van een hoge betrokkenheid! Er werden slechts 139 broedgevallen (ca. 17% van controleplaatsen) genoteerd. Op 29 locaties werden enkel verse braakballen gevonden, op 76 locaties werd één Kerkuil waargenomen en op 50 locaties was een niet broedend koppel aanwezig. De Kerkuil kwam dus voor op 294 locaties of op bijna 36% van de gecontroleerde plaatsen. Maar liefst 129 koppels (93%) maakten gebruik van een nestkast en 10 koppels verkozen een vrije broedlocatie. Op 531 locaties werd niets gevonden. Ook met een nestgemiddelde van 2,5 P/N (298 pulli op 121 gecontroleerde nesten) blijven we ver onder het langjarig resultaat. Maximum 10 (!) broedgevallen per 80 km² in twee hokken, in geen enkel atlashok werd de hoogste bezetting ooit bereikt. Dit jaar werd ook berekend dat het aantal gevonden broedgevallen niet evenredig is met het aantal controleplaatsen per atlashok. Met andere woorden: Spreiding van de kerkuilcontroles in de provincie Antwerpen in Resultaten 2009 Antwerpen

17 foto: Ad Sprang / Buitenbeeld het landschap draagt met de aanwezige elementen de volledige verantwoordelijkheid voor de lokale resultaten en niet zozeer de verschillen in intensiteit bij onze medewerkers! Op alle soorten locaties werd een terugval vastgesteld. Provinciale activiteiten De Provinciale Stuurgroep hield zich ook in 2009 vooral bezig met het leggen van accenten op het wetenschappelijk onderzoek. Er werden drie practicums georganiseerd te Kasterlee die opengesteld werden voor alle medewerkers uit heel Vlaanderen. In samenwerking met de Universiteit Antwerpen werd dit eerste testjaar verder uitgebouwd (zie Kerkuilnieuws 2009 en Mens & Vogel 3/2009). Naast 123 kerkuilkadavers werden ook 3 Sperwers, 3 Bosuilen, 1 Steenuil, 1 Ransuil en 3 Torenvalken ingezameld. Verder 19 (niet al te verse) kerkuileieren, 45 setjes ruiveren van Kerkuil, 23 setjes van Sperwer en 4 setjes van Havik. Meer dan voldoende materiaal dus voor een eerste reeks testen. Wordt vervolgd 17 Resultaten 2009 Antwerpen

18 Resultaten 2009 Provincie Vlaams-Brabant Philippe Smets Provinciaal afgevaardigde Het jaar 2009 is een redelijk jaar geweest. Er waren 110 geregistreerde broedgevallen, waaronder 92 gecontroleerde, 8 vastgestelde, 7 mislukte en 3 vermoedelijke. Redelijk dus of mogen we slecht zeggen? Ter vergelijking: in 2007 hadden we 237 broedgevallen, meer dan het dubbele! Het jaar 2007 zullen we niet snel vergeten en hopelijk wordt dit record ooit nog eens verbroken. Maar ik ben toch tevreden met de resultaten. Zo blijven we met onze beide voeten op de grond en beseffen we dat het beschermingswerk nog altijd zin heeft. Broedgevallen 110 Aanwezig/waargenomen 45 Verse sporen 17 Niets 347 Totaal: 519 Aantal uitgevoerde controles in 2009 De bezetting in de nestkasten is bijzonder hoog, namelijk 88%! Er hangen nu al 559 nestkasten in onze provincie. Broedmogelijkheid genoeg dus voor de Kerkuil in Vlaams-Brabant. In 2009 werden 40 nestkasten door een spijtig ongeval niet gecontroleerd. Een medewerker is door een opening naar beneden gevallen en de ringer van dienst is zodanig geschrokken dat hij beslist heeft te stoppen met het controleren van kerkuilnestkasten. Dit jaar moet het werk herverdeeld worden zodat de nestkasten toch opgevolgd blijven. Net zoals in 2008 waren er in 2009 weinig muizen en dat werd mooi weergegeven in de nestgrootte. Het nestgemiddelde was 2,63 pulli (nestjongen) per nest. Ons langjarig gemiddelde ligt normaal rond 3 p/n. In het recordjaar 2007 was het nestgemiddelde 3,68. Eén pullus per nest extra! In 2009 werden 227 pulli geringd, in 2007 zomaar even 678 pulli, een derde dus! Niet minder dan 519 plaatsen werden gecontroleerd. Op zo maar even 62 locaties waren uilen aanwezig maar werd geen 18 Resultaten 2009 Vlaams-Brabant

19 Detail locaties Vrije broedplaats Controles In nestkast Controles Kerk/kapel Kasteel/abdij Woning/schouw Boerderij/schuur Molen/andere Totaal Aard van de gebouwen waarin Kerkuilen broedden in 2009 Aantal pulli/nest Totaal: Nesten Totaal pulli Aantal pulli (nestjongen) in Vlaams-Brabant in 2009 broedsel aangetroffen. Oorzaak is dat er te weinig muizen in de omgeving waren om tot broeden over te gaan. Tenslotte wil ik nog graag mijn 60 medewerkers bedanken. Mijn naam staat wel onder dit artikel maar het is dankzij hun inzet dat dit beschermingswerk gerealiseerd kan worden: plaatsen en controleren van nestkasten, alles noteren en aan mij doorgeven zodat ik deze resultaten in Kerkuilnieuws kan weergeven. Bedankt! foto: Jan Rodts

20 foto: Jan Butter / Buitenbeeld

21

22 Resultaten 2009 Provincie Limburg Peter Gabriëls Provinciaal afgevaardigde Het voorbije jaar hebben de Kerkuilen het flink laten afweten in Limburg. Met slechts 65 broedsels op 294 controleplaatsen waarvan er ook nog 7 mislukten is dit één van de slechtste jaren sinds de telling in 1989 in onze provincie van start ging. Gelukkig zijn de Kerkuilen niet allemaal verdwenen. Onze medewerkers troffen tijdens hun controles meer rustende en niet-broedende (70) Kerkuilen aan dan broedende. De koppels die toch succesvol waren, hadden echter maar weinig jongen. Het nestgemiddelde bedroeg slechts 2,9 tegenover een 20-jarig gemiddelde van 3,3. Grote broedsels van 6 of meer pulli waren er niet, het maximum was 5 en dit op slechts 3 locaties. Nog nooit werden zo weinig broedgevallen (25) gemeld in kerken en kapellen. Dat waren tot en met 2008 nog de belangrijkste broedlocaties in onze provincie. In 2007 en 2008 waren hier respectievelijk 85 en 51 broedparen aanwezig. Het broedsucces was voor het eerst groter in schuren en boerderijen (26). Ruim 85% van de broedgevallen vond plaats in een nestkast. Inmiddels staan 335 nestkasten verspreid over Limburg waarvan er vorig jaar 260 gecontroleerd werden. 22 Detail locaties Bezet in 2009 Gecontroleerd Niet gecontroleerd Boerderij/schuur Kerk/kapel Woning/schouw Kasteel/klooster Molen Fabriek/loods Elektriciteitskabine Vervallen gebouw School Hotel Toren Totaal: Aantal nestkasten per locatie in 2009 Resultaten 2009 Limburg

23 Kerkuilen in de gemeente Hasselt In vrijwel alle Limburgse gemeenten werden minder broedende Kerkuilen waargenomen. In enkele gemeenten, waar er in 2008 nog broedsels opgetekend werden, vonden onze medewerkers zelfs geen enkele bezette broedplaats: Beringen (2008 = 3), Heusden-Zolder (2008 = 3), Neerpelt (2008 = 2), Peer (2008 = 2) en Riemst (2008 = 4). In de Voerstreek werd de voorbije jaren een tiental nestkasten geplaatst. Maar ook hier ging de Kerkuil er op achteruit: van 4 broedsels in 2008 naar slechts één (kerk) het voorbije jaar. Een uitzondering is de Maasvallei (5 gemeenten) waar zelfs 3 broedsels meer dan in 2008 geteld werden. Dit is voornamelijk te danken aan een goede populatie in de gemeente Maaseik. Met 7 broedgevallen op 11 controleplaatsen is dit zelfs de koploper in onze provincie. Zelfs in belangrijke kerngebieden (Hasselt en Sint-Truiden) was de afname vrij fors. In Hasselt werden 2 broedsels gemeld op 18 controleplaatsen, in Sint- Truiden waren dat 4 broedsels op 31 bezochte locaties. Dit is een absoluut dieptepunt! In Hasselt bleef de populatie (broedende en niet-broedende Kerkuilen) weliswaar stabiel op 13 paren, maar in Sint-Truiden ging die sterk achteruit van 22 in 2008 naar 12 in Hasselt In de stad Hasselt wordt de populatie al meer dan 20 jaar goed opgevolgd. Vorig jaar werden slechts 2 broedsels geteld, het slechtste resultaat sinds de telling. Ook een tweede en latere controle in de nazomer leverde geen extra broedgevallen meer op. Op liefst 11 plaatsen werden één of twee niet-broedende individuen aangetroffen. Het lijkt alsof ze hier massaal gekozen hebben voor een sabbatjaar. Op 9 plaatsen heeft de Kerkuil sinds 1989 minstens 10 keer gebroed. Van deze oude broedplaatsen was hier vorig jaar slechts één waar jongen uitvlogen. 23 Resultaten 2009 Limburg

24 Kerkuilen in de gemeente St-Truiden Sint-Truiden Met 31 bezochte locaties, waarvan er 29 uitgerust zijn met een nestkast, is dit met voorsprong de best gecontroleerde gemeente in de provincie. Vorig jaar werden amper 4 broedgevallen geteld. De populatie daalde van 22 in 2008 naar 12 in Op 10 plaatsen heeft de Kerkuil sinds 1989 al minstens 10 keer gebroed. Maar vorig jaar werden op deze oude broedplaatsen maar 2 broedkoppels aangetroffen. In een boerderij te Nieuwenhoven, die sinds 1989 onafgebroken bezet was en waar sindsdien 67 jongen uitvlogen, was een Kerkuil aanwezig maar zonder broedsucces. Maasvallei De Kerkuil wordt in de vijf gemeenten van de Maasvallei nog niet zo lang gecontroleerd als in de gemeenten Hasselt en Sint-Truiden. Pas eind jaren 90 werd begonnen met het plaatsen van nestkasten, toen bleek dat de meeste kerken hermetisch afgesloten waren en oude broedplaatsen ontoegankelijk voor de Kerkuil. Nadien is ook op boerderijen, schuren, woningzolders en enkele kastelen extra broedgelegenheid voorzien, meestal in de vorm van nestkasten. Vorig jaar werden 36 plaatsen onderzocht en dit leverde 16 broedparen op. De kans om tijdens de controles een succesvol broedsel te vinden, is in deze regio vrij groot, nl. 44% tegenover een gemiddelde van 22% in heel Limburg. Geleidelijk aan zullen hier zeker nog bijkomende locaties ingericht worden als broedplaats. Het ringen van de jongen in de Maasvallei leverde heel wat terugmeldingen op waarvan er 4 in Frankrijk het leven lieten. Naast de frequente doodsoorzaak verkeersslachtoffer geraken soms Kerkuilen vast in een schouw of op een zolder en vinden de uitweg naar buiten niet meer terug. 24 Resultaten 2009 Limburg

25 Detail locaties >15 Totaal: Boerderij/schuur Kerk/kapel Woning/schouw Kasteel/klooster Molen School Overige Totaal: Aantal broedgevallen per locatie in 2009 Historiek broedlocaties Sinds 1989 zijn er in onze provincie 678 verschillende locaties onderzocht op de aanwezigheid van Kerkuilen. Daarvan waren 440 plaatsen minstens één maal met succes bezet. Ondertussen zijn heel wat locaties verloren gegaan of worden ze niet meer bezocht. Onze medewerkers bezoeken nu, al dan niet jaarlijks, 366 plaatsen. Op 249 daarvan werden broedende Kerkuilen gemeld. De oudste broedplaatsen (> 10 verschillende jaren bezet) worden voornamelijk aangetroffen in kerken. De plaatsing van nestkasten in boerderijen, schuren en woningen gebeurde veel later. Op 117 locaties, meestal voorzien van een nestkast, was nog geen broedsucces. In bovenstaande tabel zijn de nog bezochte locaties opgesomd met het aantal broedgevallen. foto: Han Bouwmeester / Buitenbeeld

26 Resultaten 2009 De Kerkuil in Vlaanderen Ludo Smets Voorzitter Twee strenge winters op rij en geen muizen Met zekerheid slonk het kerkuilenbestand in 2009 drastisch. De winter van werd bestempeld als droog en zeer koud. Dergelijke vrieswinters hebben een nadelig effect op de muizenstand. Zonder een isolerende sneeuwlaag dringt de koude diep door in de grond waardoor vele muizen doodvriezen. Andere slapen dieper onder de grond en komen niet of nauwelijks aan de oppervlakte, ze proberen te overleven op gehamsterd voedsel. Muizen zijn in barre weersomstandigheden dus onvoldoende bereikbaar voedsel voor de Kerkuilen. In 2008 waren verschillende muizensoorten nog aan het recupereren van het kerkuiltopjaar 2007, waarvan de vele nakomelingen nu eenmaal veel muizen vingen en waardoor naar het einde van het jaar toe de muizenstand steeds meer geremd werd. Bij pieken van muizensoorten kunnen vogels zoals de Kerkuil wel profiteren Aantal geregistreerde broedgevallen per atlashok van 8 x 10 km 26 De Kerkuil in Vlaanderen

27 foto: Rollin Verlinde / Vilda Dwergspitsmuis

28 Geregistreerde broedgevallen Kerkuil (Tyto alba) in Vlaanderen Aantal geregistreerde broedgevallen van de Kerkuil in Vlaanderen van 1981 tot 2009 maar bij hoge predatie alsook overbevolking ontstaat stress en onderlinge agressie tussen de muizen waardoor de vruchtbaarheid sterk afneemt (zelfregulatie). Op twee manieren storten de muizenpopulaties dan vrij snel in en recupereren ze relatief traag. De natuur regelt op die wijze zowel het niveau aan predators als dat aan prooien. Incasseren Bij aanvang van het broedseizoen 2009 zag het er aldus niet schitterend uit voor onze Kerkuilen. Helaas werd dit later ook bevestigd door de povere resultaten kan zelfs gerekend worden tot een van de slechtste jaren voor de Kerkuil in de voorbije 10 jaar: weinig broedgevallen, een laag nestgemiddelde en geen enkel tweede broedsel. De opvallendste terugval van broedgevallen werd vastgesteld op kerken. Op zich niet zo verwonderlijk gelet op de centrale ligging ervan in de dorpskernen. Ten opzichte van 2008 bedroeg de terugval ongeveer -30% voor West- en Oost-Vlaanderen, -40% in Vlaams-Brabant, -50% in Limburg en zelfs -60% in de provincie Antwerpen. Ten opzichte van het topjaar 2007 bedroeg de terugval respectievelijk zelfs -45%, -55%, -60%, -70% en -65%. Broedgevallen in boerderijen en schuren die meer gelegen zijn in het halfopen tot open landschap aan de buitenranden van het dorp en vaak in achterland waar toch nog meer voedsel te vinden is, kenden een terugval tussen -20% (Oost- Vlaanderen) en -40% (Antwerpen). Het enige positieve in het verhaal zijn de vele locaties waar niet gebroed werd, maar waar toch Kerkuilen aanwezig waren. Een bewijs dat onze huidige populatie toch meer dan vroeger het hoofd kan bieden 28 De Kerkuil in Vlaanderen

29 aan extreme omstandigheden. Een bataljon aan surplusvogels zit klaar om weggevallen plaatsen snel in te nemen. Over die reserve om dergelijke klappen op te vangen, beschikte onze populatie niet in de jaren 80 en 90. Onzekere toekomst Wanneer omstandigheden na een kommer en kwel periode omslaan, zien we alweer uit naar betere resultaten. Helaas bracht Moeder Natuur in de tweede week van december 2009 terug een strenge en sneeuwrijke winter in het land. En die bleef hardnekkig aanhouden. Daarover lees je heel wat meer elders in deze nieuwsbrief. We vrezen een beetje dat dit zich opnieuw zal vertalen in een pover 2010, hoewel dit volgens onze statistieken een topjaar zou moeten worden. Afwachten dus! In ieder geval kunnen we besluiten dat onze medewerkers ondanks alles enorm hun best blijven doen. Dat bewijst het aantal controleplaatsen dat jaarlijks stijgt. Hier en daar is dan wel wat motivatie verloren gegaan door de slechte resultaten, maar in zijn totaliteit blijven we er op vooruitgaan. Anderzijds toont dit meer dan overduidelijk aan dat onze inzet en beschermingsacties nodig blijven. foto: Han Bouwmeester / Buitenbeeld

30 foto: Rollin Verlinde / Vilda

31 W-Vlaanderen O-Vlaanderen Antwerpen Vl.-Brabant Limburg Vlaanderen W-Vlaanderen O-Vlaanderen Antwerpen Vl.-Brabant Limburg Vlaanderen Gecontroleerd Vastgesteld Mislukt Vermoedelijk Totaal: Aantal broedgevallen per provincie en in heel Vlaanderen Kerk/kapel Kasteel/abdij/fort Woning/schouw Boerderij/schuur Fabriek/loods Andere Totaal: Detail van de nestplaatskeuze per provincie en in heel Vlaanderen 31 De Kerkuil in Vlaanderen

32 W-Vlaanderen O-Vlaanderen Antwerpen Vl.-Brabant Limburg Vlaanderen W-Vlaanderen O-Vlaanderen Antwerpen Vl.-Brabant Limburg Vlaanderen Aantal pulli Aantal nesten Gemiddelde P/N 2,8 2,4 2,5 2,6 2,9 2,6 Nestgemiddelde 2,6 Aantal pulli (nestjongen) per provincie en in heel Vlaanderen Broedgeval Aanwezig Verse sporen Niets Tweede broedsel Totaal: Controleplaatsen per provincie en in heel Vlaanderen Provincie Broedgevalllen % Antwerpen Vlaams-Brabant Limburg West-Vlaanderen Oost-Vlaanderen Vlaanderen Aantal broedgevallen in nestkasten per provincie en in heel Vlaanderen 32 De Kerkuil in Vlaanderen

33 foto: John van den Heuvel / Buitenbeeld

34 Provinciaal nieuws Uit de provincie Oost-Vlaanderen Johan Lefebvre Provinciaal afgevaardigde Meer kerkuilnestkasten Voor het soortenbeschermingsproject Kerkuilen in het Meetjesland, ondersteund door de Provincie Oost-Vlaanderen, zoeken we nog geschikte locaties om kerkuilnestkasten te plaatsen. Deze uitstekende nachtelijke muizenverdelgers geven vooral de voorkeur aan grote boerenschuren. In andere gebouwen zoals kerktorens is er enkel een kleine invliegopening nodig zodat duiven of Kauwen geen kans krijgen. Druk verkeer in de buurt kan best vermeden worden aangezien daar de meeste slachtoffers vallen. In totaal zullen er dan meer dan honderd nieuwe nestgelegenheden voor onze Kerkuilen aangebracht worden! Wie een geschikte locatie heeft, kan dit laten weten aan Hélène Quidé van het Regionaal Landschap Meetjesland. Kasteeluil De Kerkuilwerkgroep Vlaanderen, actief in Zuid-Waasland, plaatste een nestkast in de nok van Kasteel Walburg in Sint-Niklaas. Onze medewerkers Marc Aerts, Eddy De Taey en Wim De Backer hebben de locatie in het kasteel in het Romain De Vidtspark zorgvuldig gekozen, en daar zijn goede redenen voor. Het is rustig gelegen in een gunstige biotoop van graslanden omgeven met hagen en bomenlanen. Daarom schiet de Kerkuilwerkgroep Vlaanderen nu in actie. Met de (financiële) steun van het Sint-Niklase stadsbestuur en de Vrije Technische Scholen konden kerkuilkasten gebouwd worden. 34 Provinciaal nieuws Oost-Vlaanderen

35 foto: Chris van Rijswijk / Buitenbeeld Bat Action De eerste nestkasten die geplaatst werden door BatAction (een project van het Agentschap voor Natuur en Bos met Europese steun) hebben al positief resultaat opgeleverd. BatAction is een project om kerktorens terug open te stellen voor vleermuizen en voert waar nodig in samenspraak met de Kerkuilwerkgroep Vlaanderen ook plannen uit ter bevordering van broedgelegenheid voor Kerkuilen. Zo hebben zij in de regio Ninove al enkele kasten geplaatst. Na twee jaar geduldig wachten, konden wij er eind juni 2009 de eerste drie jongen ringen. Herstructurering De provinciale werking van de Kerkuilwerkgroep in Oost-Vlaanderen wordt herbekeken. Een gevolg daarvan is dat de regio s heringedeeld zullen worden. Hiermee willen we bereiken dat informatie en opvolging beter verlopen. Tevens zal naar het Antwerpse voorbeeld een provinciaal team worden opgezet dat de noden in de provincie Oost-Vlaanderen zal analyseren. 35 Provinciaal nieuws Oost-Vlaanderen

36 Provinciaal nieuws Uit de provincie Antwerpen Erik De Keersmaecker Carlo Verheyen Ludo Oris Roof vogels vogelvrij in Klein- Brabant Met de vondst van een dode Kerkuil bereikte de roofvogelvervolging in Klein-Brabant mogelijk een nieuw triest hoogtepunt. De onfortuinlijke vogel werd op 16 januari 2010 aangetroffen in een tuin aan de Kleine Amer in Puurs. De bewoners contacteerden de Kerkuilwerkgroep Vlaanderen en bij het ophalen van het kadaver bleek dat er opvallende kwetsuren aan de linkerpoot waren, de tenen waren gedeeltelijk afgerukt. Mogelijk was de Kerkuil terechtgekomen in een paalklem. Dergelijke klemmen worden soms op weidepalen of bovenop volières geplaatst. Na overleg met de Kerkuilwerkgroep en het Agentschap voor Natuur en Bos (ANB) werd het kadaver overgebracht naar de Universiteit Gent voor verder onderzoek. Dat onderzoek kon echter niet bevestigen noch uitsluiten dat de vogel daadwerkelijk in een paalklem terechtgekomen was. De voorzitter van de Kerkuilwerkgroep Vlaanderen kan moeilijk een andere oorzaak dan een paalklem bedenken, de tenen van een Kerkuil worden immers niet zomaar afgerukt, zelfs niet bij een aanrijding door een wagen. Wanneer een Kerkuil ergens met de tenen gekneld komt vast te zitten, geraakt hij meestal ook niet los en betekent dit zijn dood. Het vermoeden blijft er dus, temeer omdat roofvogels de voorbije twee jaar blijkbaar letterlijk vogelvrij zijn in Klein-Brabant! In het tijdschrift van Natuurpunt Klein- Brabant (januari 2010) verscheen een artikel met een triest overzicht. Het begon in februari 2008 met de vondst van twee dode Buizerds in Wintam. Ze lagen netjes naast elkaar en de doodsoorzaak was een fikse portie gif. Het volgende slachtoffer viel in maart 2008, opnieuw een Buizerd ditmaal wat verderop in Hingene. Twee maanden later, in mei, werd opnieuw een buizerdkadaver gevonden, opnieuw in Hingene. In april 2009 werden in Liezele nog maar eens enkele opzettelijk gedode Buizerds aangetroffen. In juni 2009 vond men in het Spierbroek te Bornem een Buizerd waarvan het overlijden minstens verdacht was. 36 Provinciaal nieuws Antwerpen

37 Het meest trieste moment vond wellicht plaats tijdens de zomer van 2009 toen twee wandelaars in het Graafschap Bornem zagen hoe vlak boven hun hoofd een Buizerd uit de lucht werd geknald. En het bleef maar doorgaan, met in augustus 2009 de vondst van twee opzettelijk gedode Torenvalken. Door de politie en het ANB werd telkens proces-verbaal opgesteld. Voorlopig echter zonder resultaat. Het is dan ook niet zo eenvoudig om de dader(s) te vinden. Omdat deze gruwelijke roofvogelvervolging in Klein-Brabant absoluut moet stoppen, wordt gevraagd iedere vondst van een dode roofvogel door te geven aan het meldpunt roofvogelvervolging van zowel het ANB: of 03/ als Vogelbescherming Vlaanderen ( Laat het kadaver liggen, vermijd contact en noteer nauwkeurig de plaats waar je de roofvogel gevonden hebt. Als je een (digitaal) fototoestel op zak hebt, neem dan zeker enkele foto s. Fort 5 gasthof voor vleermuizen en Kerkuilen Dat de beide Antwerpse fortengordels prima overwinteringplaatsen zijn voor vleermuizen is al langer bekend. Omwille van hun belang voor overwinterende vleermuizen staat een groot deel van de Antwerpse forten op de lijst van Europese Habitatrichtlijngebieden. Jaarlijks, 37 Provinciaal nieuws Antwerpen

38 foto: Yves Adams / Vilda Ingekorven Vleermuis

39 begin februari, tellen vrijwilligers van de Vleermuizenwerkgroep van Natuurpunt overwinterende vleermuizen in 16 forten. De hoogste aantallen worden bereikt in de buitenforten Bornem, Borsbeek, Brasschaat, Haasdonk, Liezele, Steendorp, Oelegem en Walem. Fort 5 in Edegem hoort bij de binnenste fortengordel rond Antwerpen, de indrukwekkende Brialmontvesting die tussen 1859 en 1865 werd gebouwd. Tijdens het weekend van 13 en 14 februari 2010 konden vleermuizentellers met trots melden dat in Fort 5 te Edegem 60 vleermuizen overwinterden, een record voor het fort. De Antwerpse forten zijn dus ideale overwinteringplaatsen voor vleermuizen, maar wellicht ook prima broedplaatsen voor Kerkuilen. Een blik op Google Earth toont aan dat de binnenste fortengordel rond Antwerpen groene oases vormt in een erg verstedelijkt landschap. foto: Frederik Simons Fort 5 te Edegem 39 Provinciaal nieuws Antwerpen

40 Wanneer er naast de eigenlijke bebouwing en beboste ruimte voldoende open ruimte overblijft, wordt de kans bijzonder groot dat ook de Kerkuil er aanwezig is. De bevestiging van de aanwezigheid van de Kerkuil in de forten van de binnenste fortengordel door het vinden van sporen van uitwerpselen of braakballen wordt echter bemoeilijkt door de talloze richels en invliegopeningen in de gebouwen waar de Kerkuil zich zou kunnen schuilhouden. In 2008 werden de eerste contacten gelegd tussen de gemeente Edegem en de Kerkuilwerkgroep Vlaanderen voor het opstarten van een kerkuilproject in de gemeente. In de pas gerestaureerde Sint- Antoniuskerk werd een kerkuilnestkast geplaatst en onze medewerkers gingen op zoek naar andere geschikte locaties in de gemeente. Deze contacten leidden ertoe dat de gemeente eind 2009 contact opnam met de Kerkuilwerkgroep, na het nauwkeurig analyseren van camerabeel- Wespennest in kerkuilnestkast 40 Provinciaal nieuws Antwerpen

41 foto: Carlo Verheyen Kerkuil in paalklem

42 den van een inspectie van de waterafvoerende killen in het fort. Deze beelden werden op 20 mei 2008 opgenomen in het kader van een restauratieproject. Terwijl de camera in de meterslange waterafvoerende kil glijdt, biedt hij een blik op het metselwerk om na een 5-tal meter te stoppen bij een nest met twee jonge Kerkuilen. De jongen zijn enkele dagen oud, in het nest liggen nog twee eieren en naast het nest ligt een derde ei dat leeg gevreten wordt door rupsen. De camera glijdt verder tot het einde van de kil tot er plots een Kerkuil (Tyto alba) voorbijvliegt. Bij de inspectie van een andere kil glijdt de camera tot helemaal achteraan om dan scherp te stellen op een nis in het metselwerk. Langzaam wordt scherpgesteld op het aangezicht van een donker gekleurde Kerkuil. Dat de Kerkuil zijn verblijf in Fort 5 niet beperkt tot de vele waterafvoerende killen werd bevestigd toen er eind 2009 verse braakballen gevonden werden op andere locaties in het fort. Eind 2009 werd in één van de killen nog een Kerkuil waargenomen. Deze broedplaats doet sterk denken aan broedende Kerkuilen in water- en rioolputten in Portugal. Deze korte bijdrage kwam tot stand dankzij de medewerking van de gemeente Edegem aan het Kerkuilproject en het ter beschikking stellen van het beeldmateriaal van de inspecties van de waterafvoerende killen. Informatie over de geschiedenis van Fort 5 en de resultaten van de recente tellingen van overwinterende vleermuizen door Monique Isaïe van de Bioklas van Fort 5 en door Marc Willaert voor de informatie over de aanwezigheid van de Kerkuil en enkele foto s. Wespen Nestkastkrakers kennen we allemaal. Meestal zijn het duiven, Kauwen of zelfs eenden en in een zeldzamer geval een Torenvalk of Bosuil. Als Antwerps regiocoördinator van regio 3 (Kasterlee Turnhout Arendonk tot Poppel) stel ik echter vast dat we de laatste jaren meer en meer te maken krijgen met wespen. Naast de horzels en hoornaars of paardenwespen gaat het ook vaak om gewone wespen die gebruik maken van onze kerkuilnestkasten. Wanneer wespen zich vestigen in nestkasten waarin al Kerkuilen broeden, loopt het meestal slecht af voor de nestjongen. Zo werden we al geconfronteerd met nesten van halfwas jongen die allemaal dood onder het wespennest lagen. Voor de oudervogels moet het ook geen sinecure zijn om met prooien steeds langs het wespennest in en uit de nestkast te vliegen. Zijn we er tijdig bij, dan kunnen we de jonge uilen nog redden. Een dergelijke interventie hebben we in het broedseizoen van 2009 te Kasterlee met succes kunnen uitvoeren. Het wespennest werd verwijderd door een van onze regionale medewerkers die ook actief is bij de lokale brandweer en de jonge Kerkuilen vlogen gezond en wel uit. Eind goed al goed dus! 42 Provinciaal nieuws Antwerpen

43 Bosuil Vakantiebelevenis met een Bosuil Een van de locatiehoudsters waar wij enkele jaren geleden een nestkast voor Kerkuilen geplaatst hebben, trekt blijkbaar ook tijdens haar vakantie uilen aan, maar dan letterlijk. Lisette Hofmans zelf vertelt. Eind augustus 2009, een hete zomerdag en na een lange rit komen we aan in Blauzac nabij de Provence in Frankrijk. Een onweersbui heeft net alles opgefrist en we genieten van een glaasje wijn en een goed boek op het terras van onze verblijfplaats. Plots strijkt een uil neer in de boom naast mijn stoel. Ik spreek hem zachtjes toe: Ah, le hibou, viens, viens mon chou, viens sur mes genoux Hij luistert alsof hij mij verstaat, draait zijn kop van links naar rechts en ik herhaal mijn vraag. Hij kijkt me aan, komt in beweging en landt pardoes op mijn hoofd. Na enkele minuten vliegt hij weg om me vanaf de parasol weer aan te kijken en vervolgens opnieuw op mijn hoofd te landen. Ik kan zelfs zijn poten even strelen, hij blijft zitten. Nogmaals vliegt hij in de boom en als ik hem roep komt hij opnieuw op mijn hoofd zitten. Ik prevel hem zachte woordjes toe en hij blijft rustig zitten. Ik lees dan maar rustig verder met mijn nieuwe vriend op mijn kruin. Na een tiental minuten begint hij helaas aan mijn haar te trekken en in mijn hoofd te pikken. Voorzichtig verwijder ik hem van mijn hoofd en vliegt hij weg om niet meer terug te komen. 43 Provinciaal nieuws Antwerpen

44 Provinciaal nieuws Uit de provincie Vlaams-Brabant Stany Cerulis Ingrid Claes Kerkuilen in het Hageland vroeger en nu Een studie over de verspreiding van de Kerkuil op kerkgebouwen in het Hageland in 1973 was de aanzet tot dit artikel. Waar men zich toen afvroeg: Waarom een studie maken over de verspreiding van de Kerkuil op de kerkgebouwen, waarom de Kerkuil?. Wel, deze vogel kwam toen bijna overal voor, gaf praktisch overal de voorkeur aan kerkgebouwen die we in elke gemeente aantreffen en was zodoende met relatief grote zekerheid vast te stellen. Men ging er toen van uit dat het aantal broedparen op kerkgebouwen één derde uitmaakte van de totale populatie. De rest zou zich ophouden in oude kastelen, herenhuizen, boerderijen, Omdat er geen oudere gegevens beschikbaar waren, moesten de onderzoekers zich toen beperken tot hun eigen waarnemingen. Hieruit kwamen duidelijk drie gescheiden groepen naar voor. Op de eerste plaats de centraal gelegen broedplaatsen te Sint-Joris-Winge, Meensel, Zuurbemde, O.L.V.-Tielt met als uitlopers Butsel en Neerlinter. Dan de dorpjes rond Diest, namelijk Assent, Webbekom en Zelk onder Halen. Tenslotte deze tussen Leuven en Aarschot met Vlierbeek, Wilsele, Holsbeek, Rotselaar en Gelrode. De aanwezigheid van vochtige en ruige terreinen in de onmiddellijke kerkomgeving zouden wel eens kunnen bijdragen tot het succes van de Kerkuil in deze buurt. Wat de vochtigheid van het terrein betreft, zien we inderdaad dat het centraal gelegen gebied in het afwateringsgebied ligt van de Winge, die ook nog eens door het gebied tussen Leuven en Aarschot loopt. Rond Diest hebben wij de prachtige Demervallei, terwijl de Begijnebeek door Assent stroomt. De twee overige dorpen Butsel en Zuurbemde worden bespoeld door de Velpe, terwijl Neerlinter tenslotte weer bij de Gete ligt. Er werden ongeveer 50 locaties gecontroleerd. Samengevat bekwam men voor 14 zeker bezette nestplaatsen minstens 19 uitgevlogen jongen op een totaal van 55 eieren of percentsgewijze 25,4% uitgevlogen jongen. Wanneer we deze gegevens toetsen aan de huidige situatie, hebben we weliswaar veel meer cijfermateriaal ter beschikking: 30 jaar werking van de Kerkuilwerkgroep Vlaanderen heeft ons immers heel wat interessante cijfers bezorgd. Een eerste vaststelling is dat de 44 Provinciaal nieuws Vlaams-Brabant

45 Kerkuilen het nog steeds zeer goed doen in valleien van beken en waterlopen. In de valleien van Begijnebeek, Velpe en Winge treffen we dan ook hoge dichtheden aan. Wat het broeden op kerken betreft; als we een gemiddeld jaar 2006 in de provincie Vlaams-Brabant als representatief nemen voor het Hageland, dan stellen we vast dat 41 van de 115 broedgevallen zich op een kerk bevonden, bijna 36% dus. We moeten hierbij opmerken dat dit enkel door de inzet van de medewerkers van de Kerkuilwerkgroep Vlaanderen mogelijk is. Het zijn zij die er in overleg met de gemeenten en kerkfabrieken voor gezorgd hebben dat de Kerkuil nog terecht kan op de kerken. Kerktorens werden toen immers systematisch met kippengaas dichtgemaakt om stadsduiven te weren. Door het plaatsen van nestkasten voor de Kerkuil op de kerktorens bleef de soort echter verzekerd van broedgelegenheid. De Kerkuil kan derhalve zijn naam nog steeds alle eer aan doen. Wat betreft reproductie zijn we er op vooruit gegaan, zeker als we weten dat het langdurig gemiddelde op 3 pulli (nestjongen) per nest ligt de laatste jaren. Het verbod op het gebruik van bepaalde pesticiden als DDT en het beter gecontroleerd gebruik van pesticiden en herbiciden in het algemeen zijn hier zeker niet vreemd aan. foto: Yves Adams / Vilda

46 foto: Chris van Rijswijk / Buitenbeeld

47 Besluit: door het nemen van gepaste beschermingsmaatregelen en het blijven opvolgen van het beschermingsplan voor de Kerkuil, is er ruim 30 jaar na de studie over de verspreiding van de Kerkuil op kerkgebouwen in het Hageland nog steeds een mooie toekomst voor deze kwetsbare soort weggelegd (literatuur: De Wielewaal, februari, 2/1975). Meer biodiversiteit door kerkuilactie In mei 2007 ondertekende de gemeente Geetbets het charter voor biodiversiteit. Het charter legt de prioriteit bij de meest bedreigde en kwetsbare ecosystemen met hun leefgebieden en soorten, waarvoor onmiddellijke acties en beleidsmaatregelen nodig zijn. In het kader van meer biodiversiteit gaat de aandacht van de gemeente Geetbets naar de bescherming van de Kerkuil. Geetbets telt jaarlijks twee tot drie broedgevallen. Om de Kerkuil nog meer broedkansen te bieden, zullen zeven extra nestkasten geplaatst worden op geschikte locaties. Dit met steun van de gemeente. Philippe Smets, coördinator voor Vlaams-Brabant van de Kerkuilwerkgroep Vlaanderen, heeft in de gemeente Geetbets een zevental geschikte locaties geselecteerd waar nestkasten kunnen geplaatst worden. Jaarlijks zullen de nestkasten geïnspecteerd worden, de jongen geteld en geringd. V.l.n.r. Hilde Thomas (milieuambtenaar), Philippe Smets en Ingrid Claes (Schepen van Leefmilieu) 47

48 Het werd winter Kerkuilen gevloerd door barre weersomstandigheden Ludo Smets Voorzitter In het bijzonder de vrieskou speelde de Kerkuil parten tijdens de winter Het vroor dat het kraakte, dagen aan een stuk. Voor het eerst sinds lang kwamen Kerkuilen in de problemen door snel slinkende muizenpopulaties. Vooral jonge vogels op een leeftijd van 6 à 8 maanden in hun eerste winter leggen het loodje bij dergelijke omstandigheden. Maar opvallend dat ook juist dan meerdere gevestigde broedvogels op oudere leeftijd (5-10 jaar) sneuvelen. Kerkuilen hebben slechts voor twee of drie dagen vetreserves; daarna moeten ze op zijn minst weer enkele muisjes naar binnen kunnen werken, alleen al om nog een ijskoude vriesnacht te kunnen overleven. foto: Yves Adams / Vilda Aangezien 2008 al een daljaar was voor onze Kerkuilen (na het superjaar 2007), voorspelde dit natuurlijk niet veel goeds voor het volgende broedseizoen. Het was dan ook helemaal geen verrassing dat 2009 een zwak jaar werd. Vele koppels kwamen niet tot broeden, er waren geen late broedsels in oktober of november en nergens werden tweede broedsels vastgesteld. Uiteindelijk bleek het broedseizoen 2009 voor Vlaanderen zelfs (bijna) het slechtste te zijn van de afgelopen tien jaar, met weinig broedgevallen en een historisch laag nestgemiddelde. Gelukkig bracht een schitterende nazomer terug hoop. Zeker toen bleek dat bij controles tijdens de warme begindagen van december al heel wat nestkasten bezet waren door Kerkuilen met broedneigingen, vrijwel twee maanden vroeger dan normaal! De voedselomstandigheden

49 foto: Carlo Verheyen waren duidelijk gunstig omgeslagen. En toen werd het pas echt winter! Lange witte dagen en nachten 2009 eindigt en TwintigTien start dan plots met een winteroffensief zoals we dat al jaren niet meer gekend hebben; pakken sneeuw en ijzige temperaturen. De Kerkuilen die enkele weken eerder al broedneigingen vertoonden, werden snel op andere gedachten gebracht. Van de ene minuut op de andere moeten onze Kerkuilen het stellen met veel minder makkelijk vangbare muizen, als die er al zijn. Overleven krijgt dan alle prioriteit. Door de sneeuw die langdurig blijft liggen, komen muizen bijna niet meer aan de oppervlakte. Ze graven tunneltjes in de sneeuwlaag zodra die zo n zeven centimeter dikte bereikt. En de sneeuw bleef langer dan een paar dagen liggen, zelfs weken, waardoor vele Kerkuilen ernstig 49 Het werd winter

50 foto: Yves Adams / Vilda in de problemen kwamen. Dit kon men ook duidelijk merken aan Kerkuilen die overdag rondvlogen op zoek naar voedsel. Heel wat vogels zochten schuren en stallingen op waar ze anders niet voorkwamen, vaak ook in menselijke omgeving met neerhofdieren of vee. Maar helaas zijn daar tegenwoordig ook niet veel muizen meer te vinden. Er wordt immers nog maar weinig graan los opgeslagen en waar toch nog hooi en stro wordt bewaard, zorgt een actieve bestrijding van muizen en ratten voor een te cleane omgeving. foto: Rollin Verlinde / Vilda Het duurde niet lang vooraleer een stroom aan meldingen binnenliep. Overal werden zwaar ondervoedde, totaal uitgeputte en dode vogels gevonden. Als een Kerkuil er niet in slaagt dagelijks 3 à 5 muizen te vangen, haalt hij het gewoonweg niet. 50 Het werd winter

51 Na een zeer slecht broedseizoen krijgen onze Kerkuilen er aldus nog een ferme tik bovenop door deze lang verwachte maar vooral erg gevreesde strenge winter! Dat dergelijke toestanden de kerkuilenpopulatie onherroepelijk weer zullen doen afnemen, staat als een paal boven water. In welke mate is nog de vraag en zal moeten blijken hoe negatief dit zich gaat vertalen naar het broedseizoen 2010 toe. We timmeren met de Kerkuilwerkgroep Vlaanderen nu al meer dan 30 jaar aan de weg voor het behoud van de Kerkuil. Dankzij onze inspanningen hebben we de populatie terug op de kaart gezet. In die mate zelfs dat de Kerkuil zijn statuut van bedreigde Rode Lijstsoort is kwijtgespeeld. Nochtans hebben we altijd gewaarschuwd: voor een koudegevoelige soort als de Kerkuil kan één strenge winter voldoende zijn om heel de populatie terug van de kaart te vegen. Het zou zeker niet de eerste keer zijn en hopelijk is dit nu niet opnieuw gebeurd! Misschien toch afsluiten met één positieve noot. Bij dergelijke omstandigheden vallen er omzeggens geen slachtoffers in het wegverkeer. De populatie staat al genoeg onder druk door het hoge aantal verkeersslachtoffers gedurende de rest van het jaar. Koning Winter, mooi maar meedogenloos foto: Carlo Verheyen 51 Het werd winter

52 Weer versus Kerkuil Weer beïnvloedt broedresultaten Kerkuil Paul Laeveren Zoals verwacht zijn de resultaten van het broedseizoen 2009 ernstig tegengevallen. Het weer tijdens de winter was allesbehalve positief voor de Kerkuil: veel te lage temperaturen en in bepaalde delen van Vlaanderen (vnl. het oosten) grote hoeveelheden sneeuwval. Ik hou mijn hart vast voor wat het jaar 2010 ons zal brengen. Terwijl ik deze bijdrage aan het schrijven ben (15 februari 2010), hebben we opnieuw drie koudegolven achter de rug. De eerste midden december (8 dagen), één in januari (5 dagen) en nu in februari (al 5 dagen) met een flink pak sneeuw. Het is een kwarteeuw geleden dat we nog zo n strenge winter hadden, eigenlijk de tweede op rij. foto: Yves Adams / Vilda Misschien één lichtpuntje in vergelijking met de vorige winter: toen was het weer ook zeer slecht maar daarbovenop waren er helemaal geen muizen. We zullen moeten duimen voor een positief broedseizoen Hoewel er op dit moment weinig Kerkuilen in de Opvangcentra voor Vogels en Wilde Dieren binnengebracht worden en er slechts enkele verkeersslachtoffers op ons meldpunt werden ingevoerd, weten wij ondertussen dat vele Kerkuilen het niet gehaald hebben. Terug naar de winter Januari 2009: de tweede echte wintermaand werd gekenmerkt door een abnormaal lage windsnelheid. Voor neerslag en zonneschijn noteerde men normale waarden, de temperatuur lag wel twee graden lager dan normaal. Februari sloot deze

53 foto: Mark Schuurman / Buitenbeeld

54 winter af met opvallend sombere dagen. Uitzonderlijk werden slechts 33 uren zonneschijn opgetekend tegenover 90 uren gemiddeld. Qua temperatuur en neerslag kunnen we stellen dat februari vrij normaal was. Ook nu werd echter een abnormaal lage, gemiddelde windsnelheid vastgesteld. In maart begon de lente die op alle vlakken normaal mag genoemd worden. Alleen de luchtvochtigheid was zeer laag. April kondigde zich opnieuw aan met een erg lage windsnelheid, maar de gemiddelde temperatuur van 12,5 C lag ver boven de normale 9 C. Dit was ook het geval in mei met een abnormaal lage windsnelheid maar met temperaturen hoger dan normaal: 14,4 C in plaats van12,7 C. Wat de neerslag betreft, viel het erg mee. In juni en juli kondigde de zomer zich normaal aan. Alleen bleef het ook nu uitzonderlijk droog met een lage luchtvochtigheid, ondanks 18 onweersdagen in plaats van normaal 13. De zomer sloot af met een warme en erg droge maand augustus: de temperatuur bedroeg gemiddeld 19,4 C in plaats van 16,8 C, neerslag 34 liter in plaats van 74 liter langjarig gemiddelde. foto: Yves Adams / Vilda Vink 54 Weer versus Kerkuil

55 foto: Rollin Verlinde / Vilda Ondanks deze mooie zomer lieten de broedresultaten te wensen over en de muizenpopulaties slaagden er niet in om zich te herstellen. Het werd duidelijk dat ze enorme verliezen hadden opgelopen in de eerste maanden van het jaar. September, oktober en november brachten ons een prachtige, droge nazomer. Pas toen werd duidelijk dat de omstandigheden verbeterden, maar voor de uilen was het te laat om het broedseizoen nog aan te vatten. Ook december kondigde zich in alle opzichten normaal aan en dat was aan onze Kerkuilen te zien, het begon te kriebelen. Helaas was de euforie van korte duur, gelet op de koudegolf die daarop volgde. Conclusie: 2009 kende een vrij normale vochtigheidsgraad, normaal 82%, nu 76%. Toch vrij droog gezien slechts acht onweersdagen per maand. We telden 21 dagen met sneeuw en de wind heeft zich het hele jaar door vrij rustig gehouden. Gelukkig maar zodat onze uilen s nachts toch probleemloos op jacht konden gaan. Volgend jaar ben ik er weer met meer weer! 55 Weer versus Kerkuil

56 Kerkuilen ringen Kerkuilen ringen om er meer over te weten Aurel Vande Walle Koninklijk Belgisch Instituut voor Natuurwetenschappen Het was de Deen Hans C. Mortensen die in 1899 begon met het merken op grote schaal van vogels d.m.v. het bevestigen van een metalen ring met uniek herkenningsnummer aan de poot van vogels. Op die manier wilde hij de trekbewegingen en -routes beter begrijpen. Deze techniek werd snel overgenomen en in vele landen werden ringcentrales opgericht. Begin 20 ste eeuw ( ) werd ook in België gestart met het ringonderzoek: een onderzoeksmethode gebaseerd op het individueel merken van vogels d.m.v. een aluminium ring. Sindsdien wordt deze methode in vele landen overal ter wereld toegepast. Er werd ons gevraagd even na te kijken wat er in de Belgische Ringcentrale gekend is aan gegevens over de Kerkuil als geringde vogel. Navraag op het Koninklijk Belgisch Instituut voor Natuurwetenschappen (KBIN) te Brussel leverde ons heel wat interessante gegevens op voor zover die beschikbaar waren. Niet altijd kunnen tabellen of aantallen zo maar met elkaar vergeleken worden. Waar mogelijk proberen we de aantallen toe te lichten. foto: Jan Rodts Het ringwerk Momenteel is een 50-tal ringgroepen en -stations actief en ongelijkmatig verdeeld over het hele Belgische grondgebied. Dit aantal kan nogal schommelen in de loop der jaren. Soms komen er werkgroepen bij, andere verdwijnen dan weer. Ook is 56 Kerkuilen ringen

57 JAAR PULLI VOLGR. PU + VG JAAR PULLI VOLGR. PU + VG Totaal: het aantal actieve wetenschappelijke vogelringers per groep sterk uiteenlopend. Dit alles maakt dat cijfers over verschillende jaren sterk verschillen en moeilijk met elkaar vergelijkbaar zijn. Bovendien is dit overzicht slechts een momentopname van wat nu beschikbaar is aan data in onze Ringcentrale. Een eerste overzicht geeft ons de cijfers van de jaarstaten van alle werkgroepen, actief tussen 1960 en 2008 (zie tabel). Een totaal van Kerkuilen werd geringd, verdeeld over pulli (nestjongen) en volwassen vogels. Een indrukwekkende lijst gespreid over net geen 50 jaar. De medewerkers van de Kerkuil- 57 Kerkuilen ringen

58 foto: Jan Rodts werkgroep Vlaanderen gaan voornamelijk vanaf mei-juni controles uitvoeren in nestkasten. Het is dan ook duidelijk waarom zoveel nestjongen worden geringd. Soms is er al eens een beetje geluk mee gemoeid en kan een volwassen vogel op het nest mee geringd worden. Hier geldt trouwens de grote vraag: zijn alle op het nest (als vrouwtjes) geringde volwassen vogels wat heel vaak wordt beweerd effectief vrouwtjes? Terugmeldingen Bij de terugmeldingen zien we dat over al die jaren een totaal bereikt wordt van teruggemelde vogels: pulli en 887 volgroeide vogels. Een Kerkuil uit Jamiolle (provincie Namen), geringd als pullus op 30 juni 1974 uit een nest van vier, werd als gevonden teruggemeld vanuit Mezquita de Jarque (Teruel Spanje) op 20 april Hij had maar eventjes km afgelegd. Een ander individu als nestjong geringd in Dudzele (West- Vlaanderen) op 15 juni 1967 werd pas teruggemeld vanuit Steenbergen (Nederland) in november 1990, dit is na 23 jaar en 5 maand (!). Er werden alleen resten van de uil gevonden, m.a.w. hij was wellicht (reeds lang) overleden. Is dit niet de oudste terug gemelde Kerkuil, dan is het zeker in tijd de oudste terugmelding. 58 Kerkuilen ringen

59 Terugmeldingen vanuit het buitenland In het bestand dat door de Ringdienst op het KBIN beheerd wordt, vinden we momenteel 798 terugmeldingen van in België geringde Kerkuilen die vanuit het buitenland teruggemeld werden. Nederland spant de kroon met 408 terugmeldingen, gevolgd door Frankrijk (304) en Duitsland (65). Verder hebben we o.a. ook nog vijf terugmeldingen terug uit Spanje, drie uit Zwitserland, twee uit Groot-Brittannië en twee uit Italië. Eén uil zocht het in Denemarken, nog één in Slowakije en een andere als uitsmijter op de Kanaaleilanden (!). Van die laatste 15 geven we enkele details in de tabel op pagina 60. foto: Chris van Rijswijk / Buitenbeeld

60 Ringplaats Datum Leeftijd Terugdatum Locatie Afstand (km) Tijd Spanje H Grandrieu 11/07/ 70 PU/5 06/11/ 70 Spanje 938 3m 26d H België 12/10/ 71 PU/2 20/01/ 73 Spanje j 3m 8d H Jamoigne 01/05/ 72 PU/4 29/04/ 73 Spanje m 28d H België 30/06/ 74 PU/4 20/04/ 76 Spanje j 9m 21d H Ouffet 18/06/ 03 PU/5 26/12/ 03 Argelaguer 941 6m 7d Zwitserland H Overijse 06/06/ 05 PU/6 24/02/ 06 Gals (Bern) 456 8m 20d H België 22/07/ 74 PU/4 30/10/ 75 Zwitserland 392 1j 3m 8d K 2673 België 24/06/ 67 PU 10/01/ 68 Zwitserland 425 6m 16d Gr. Brittannië H België 04/08/ 73 PU/2 24/04/ 74 Gr. Brittannië 290 8m 21d H België 11/08/ 00 PU/7 25/11/ 00 Gr. Brittannië 342 3m 15d Italië H 7333 Wilsele 16/06/ 03 PU/3 08/12/ 03 Tezzonetta 841 5m 22d L Sart-Custinne 21/06/ 02 PU/4 14/02/ 03 Guasticce 830 7m 23d Denenmarken H Berlaar 10/06/ 00 PU/4 22/04/ 01 Denemarken m 12d Slowakije L Schriek 11/06/ 05 PU/4 09/01/ 06 Ostrov Piestany 971 6m 28d Kan. Eilanden H België 30/07/ 78 PU/3 24/02/ 80 Channel Islands 480 1j 6m 25d Terugmeldingen uit het buitenland Ook als we de omgekeerde richting bekijken, zien we eenzelfde fenomeen: van de 116 gekende terugmeldingen in België van in het buitenland geringde Kerkuilen, spant Nederland met 90 individuen de kroon, gevolgd door Duitsland met 13, het Groothertogdom Luxemburg met 12 en één Zwitserse Kerkuil. Deze laatste werd als pullus uit een nest van 6 geringd in 60 Kerkuilen ringen

61 Baar op 4 juni 2004 en teruggemeld als reeds lang dood op 28 maart 2005 vanuit Nobressart (Luxemburg). Hij legde 351km af! Een andere Kerkuil werd als pullus geringd op 9 juli 2005 in Reinhardtsdorf (Mecklenburg-Vorpommern, Duitsland) en bereikte na drie maand en 13 dagen Zeebrugge, dit is 605 km meer westwaarts. Daar kwam hij accidenteel terecht in een gebouw. Hij kon met succes gevangen en weer vrijgelaten worden. Dank woord We wensen de Belgische Ringcentrale van het KBIN te bedanken voor het ter beschikking stellen van deze gegevens. Deze gegevens, zoals hier gepubliceerd, kunnen echter niet opnieuw (of verder) ter publicatie gebruikt worden zonder een nieuwe goedkeuring van de KBIN- Ringcentrale. Vooraleer gegevens elders kunnen gebruikt worden, moet een nieuwe aanvraag gericht worden aan de Belgische Ringcentrale. foto: Peter van den Heuvel / Buitenbeeld Kerkuiljong op de weegschaal 61 Kerkuilen ringen

62 Opvangcentra voor Vogels en wilde Dieren Enkel Opvangcentra voor Vogels en Wilde Dieren die aangesloten zijn bij Vogelbescherming zijn bekwaam en uitgerust om een wild dier in nood met grote kans op redding op te nemen. De centra beschikken eveneens over de nodige officiële vergunningen om beschermde vogels en andere wilde dieren ter verzorging onder zich te houden. De centrumverantwoordelijke en de meewerkende dierenartsen belasten zich met de verzorging, de revalidatie en het opnieuw vrijlaten van noodlijdende wilde dieren en dit in de beste omstandigheden. Coördinatie: Vlaamse opvangcentra: Schuttershof 14, 9100 Sint-Niklaas Tel fax Waalse opvangcentra: Veeweydestraat 43-45, 1070 Brussel Tel fax Provincie West-Vlaanderen 1 Claude Velter Provinciaal Domein Raversijde Nieuwpoortsesteenweg Oostende Tel Katrien Werbrouck Provinciaal Domein Bulskampveld Beernem Tel Provincie Oost-Vlaanderen 3 Nick De Meulemeester Liedermeersweg Merelbeke Tel Nancy Van Liefferinge Filip Berlengee Hoge Buizemont Geraardsbergen Gsm Gsm Bruno De Wilde Huivelde Zele Gsm Eddy De Koning Kreek Kieldrecht Tel Gsm Opvangcentra voor Vogels en Wilde Dieren Provincie Vlaams- Brabant 7 Marc Van de Voorde Boeksheide Malderen Tel Provincie Ant werpen 8 Marcel Peeters Floris Verbraekenlei Brasschaat Gsm Mieke De Wit Boeyendaal Herenthout Tel Provincie Limburg 10 Rudi Oyen Strabroekweg Heusden-Zolder Tel Sil Janssen Industrieweg Zuid Opglabbeek Tel Provincie Henegouwen 12 Grégory Gallety Rue Basse Frasnes-lez-Anvaing Gsm Daniel Marlier Rue du Bourrelier Masnuy-St-Jean Tel Gsm

63 1 Oostende 2 Beernem 3 Merelbeke 12 4 Frasnes-lez-Anvaing 6 8 Brasschaat Kieldrecht 9 5 Herenthout Zele Geraardsbergen 13 Masnuy-St-Jean Malderen 15 Anderlecht 14 Thuilies 16 La Hulpe 17 Bousval 18 Beauvechain Heusden-Zolder 19 Héron Opglabbeek 22 Wéris 20 Theux 21 Büllingen 14 Christophe Demars Rue du 11 Novembre Thuillies Tel Brussels Gewest 15 Dominique Hoste Veeweydestraat Brussel (Anderlecht) Tel Gsm Provincie Waals- Brabant 16 Jacqueline Vandervelden Rue du Parc La Hulpe Tel Gsm Bernard Daune Allée du Trainoy Bousval Tel Vincent Bulteau Place Communale Beauvechain Tel Provincie Luik 19 Jany Crispeels Rue Maison Blanche Héron Gsm Tournay-Neufchâteau 20 Ryck Versteeg Boverie 6A 4910 Theux Tel Gsm Arlon 21 Marleen Thomahsen Ländegasse Büllingen Tel Gsm Provincie Luxemburg 22 Nathalie Descy Rue du Broux Wéris Gsm Cécile Bolly Rue du Village Tournay-Neufchâteau Tel Alain Watriquant Rue Sonnetty Arlon Tel Gsm Opvangcentra voor Vogels en Wilde Dieren

64 Steunfonds Kerkuil Kerkuilen beschermen kost geld U kan de werking van de Kerkuilwerkgroep Vlaanderen steunen door een vrijwillige bijdrage te storten op rekeningnummer van Vogelbescherming Vlaanderen vzw, met duidelijke vermelding Vrije gift Kerkuilwerkgroep Vlaanderen. Voor vrije giften vanaf 30,00 kan een fiscaal attest afgeleverd worden door Vogelbescherming Vlaanderen. Deze steun wordt integraal gebruikt om de kerkuilwerking te financieren. Meer inlichtingen over onze projecten, plaatsen van nestkasten of algemene informatie kan je bekomen bij de voorzitter Ludo Smets of de respectievelijke provinciale afgevaardigden. Hartelijk dank bij voorbaat.