fnv.nl FNV PLAN VAN AANPAK MAATSCHAPPELIJK VERANTWOORD BELEGGEN PENSIOENEN

Transcriptie

1 fnv.nl FNV PLAN VAN AANPAK MAATSCHAPPELIJK VERANTWOORD BELEGGEN PENSIOENEN

2 INHOUDSOPGAVE VOORWOORD 5 INLEIDING 7 FNV EN DE VRIJHEID VAN ORGANISATIE EN HET RECHT OP COLLECTIEVE ONDERHANDELINGEN 10 HOE VERDER? 13 BIJLAGE 1: UNIVERSELE VERKLARING VOOR DE RECHTEN VAN DE MENS 17 BIJLAGE 2: ILO CONVENTIES 87, 98 EN

3 VOORWOORD Geachte lezer, FNV speelt een belangrijke rol bij het tot stand komen en beheren van pensioenen in Nederland. Onze vertegenwoordigers zitten namens werknemers en gepensioneerden in de besturen van een groot aantal Nederlandse pensioenfondsen. Daarmee hebben wij stevige invloed op het beleggingsbeleid van de fondsen. Een van de belangrijke uitgangspunten voor de FNV is dat pensioengelden op een eerlijke manier, met een mooie term maatschappelijk verantwoorde manier, worden belegd. Hierbij worden drie aandachtsgebieden onderscheiden: Environment, Social en Governance (ESG). Environment betekent rekening houden met het milieu en ervoor zorgen dat de wereld leefbaar blijft voor komende generaties. Social staat voor het respecteren arbeids- en mensenrechten zoals het recht op organisatie en het uitbannen van kinderarbeid. Governance heeft o.a. te maken met voldoende checks en balances bij besturen van ondernemingen en een verantwoord beloningsbeleid. Voor de FNV en de ITUC (International Trade Union Confederation) is de S van Social extra belangrijk, niet alleen omdat dit het werkterrein is van vakbonden, maar ook omdat gebleken is dat de aandacht voor de sociale component bij het beleggingsbeleid vaak minimaal is. Om deze reden hebben wij vanuit het FNV/CWC project Building Workers Power de VBDO gevraagd onderzoek te doen naar de manier waarop pensioenfondsen in Nederland kijken hoe de bedrijven waarin zij investeren omgaan met de vrijheid van werknemers om zich te organiseren en het recht op collectieve onderhandelingen. Geconcludeerd kan worden dat de meeste pensioenfondsen geen prioriteit geven aan deze twee thema s en dat er niet altijd goede informatie beschikbaar is. Wij zien dit VBDO onderzoek als eerste scan en weten nu dat de Nederlandse pensioenfondsen beperkt aandacht besteden aan deze twee belangrijke ILO verdragen, die het fundament vormen voor het vakbondswerk in de bedrijven. Er zijn echter nog meer ILO verdragen die belangrijk zijn. Die meestal pas bindend worden als ze door de lidstaten geratificeerd zijn. In 1998 heeft de ILO The 4 5

4 Declaration on the fundamental Principles and Rights at Work aangenomen. Hierin staat dat een aantal beginselen en rechten in verband met arbeid gelden als fundamentele arbeidsnormen en daarmee universele gelding hebben. Dat betekent dat ratificering niet nodig is, elk land dat lid is van de ILO moet deze rechten respecteren, uitdragen en juridisch ondersteunen. Het betreft de volgende fundamentele principes en rechten op het werk: de vrijheid van vakvereniging en de effectieve erkenning van het recht op vrije onderhandelingen (ILO-verdragen 87 en 98); het uitbannen van alle vormen van dwangarbeid (ILO-verdragen 29 en 105); het effectief afschaffen van kinderarbeid (ILO-verdragen 138 en 182); het uitbannen van discriminatie in beroep en beroepsuitoefening (ILO-verdragen 100 en 111). Deze normen zijn ook moreel bindend voor alle mensen in alle landen (ook voor bedrijven in landen die economische minder ontwikkeld zijn). Bovendien hebben alle landen de plicht over de naleving daarvan te rapporteren. Daarbij is er ten aanzien van de ILO-verdragen 87 en 98 nog een extra verplichting tot rapportage. Dit maakt dat het voor de FNV een opdracht is om hiermee aan de slag te gaan. INLEIDING In het kader van de werkzaamheden voor het project Building Workers Power heeft de VBDO een onderzoek gedaan naar de manier waarop pensioenfondsen in Nederland kijken hoe de bedrijven waarin zij investeren omgaan met de vrijheid van werknemers om zich te organiseren en het recht op collectieve onderhandelingen. De reden voor dit onderzoek is dat vanuit de Committee on Workers Capital en ook vanuit onderzoek dat wij zelf hebben gedaan blijkt dat de aandacht voor de sociale component van ESG vaak minimaal is. In deze notitie worden de resultaten van het VBDO onderzoek en de uitgangspositie van de FNV besproken. Vervolgens is bij Hoe verder een stappenplan beschreven dat bestuurders van pensioenfondsen kunnen gebruiken om een beleid voor maatschappelijk verantwoord beleggen of herijking van bestaand fondsbeleid te formuleren. Uiteraard kunnen ook andere bij het fonds betrokken personen, zoals leden van het verantwoordingsorgaan, dit gebruiken om aandacht te vragen voor de maatschappelijke verantwoordelijkheid van het fonds. Om bestuurders van pensioenfondsen te helpen de verantwoordelijkheid op zich nemen om een verantwoord beleggingsbeleid te implementeren waarin de fundamentele arbeidsnormen een speerpunt zijn, hebben wij een stappenplan ontwikkeld dat hen kan helpen een MVB beleid voor het pensioenfonds te formuleren of te herijken. Het proces om tot een maatschappelijk verantwoord beleggingsbeleid of een herijking daarvan te komen zal veelal niet een makkelijk proces zijn Bestuurders die namens de FNV in pensioenfondsen zitten zullen immers samen met hun medebestuurders, werkgevers en gepensioneerden, tot een door alle stakeholders gedragen beleid moeten komen. Wel kunnen wij hen daarbij helpen met het stappenplan. Dit stappenplan vindt u in deze brochure. Wij wensen u veel succes bij het gebruik hiervan. Coen van der Veer Penningmeester & Voorzitter van de Committee on Workers Capital RESULTATEN VBDO ONDERZOEK De VBDO heeft het rapport met de uitkomsten van het onderzoek op 5 december 2016 overhandigd aan Coen van der Veer en Catelene Passchier. Hierbij waren ook collega bestuursleden van een aantal grote Nederlandse pensioenfondsen aanwezig. De bevindingen zijn door de VBDO gepresenteerd. Samenvattend komt het er op neer dat 2/3 van de pensioenfondsen, die mee hebben gedaan aan het onderzoek, zegt iets aan het vrijheid van organisatie en het recht op collectieve onderhandelingen te doen en bedrijven daarop te onderzoeken. Feitelijk blijkt dat slechts een kleine 1/3 van de pensioenfondsen die meededen hier ook werkelijk iets aan doet 6 7

5 Het onderzoek laat zien dat aandacht voor deze thema s vooral incident gedreven is en dat er met name aandacht voor is in Nederland en het Verenigd Koninkrijk. Beide thema s oppakken is daarnaast complex omdat er niet alleen weinig informatie beschikbaar is, maar ook omdat er nauwelijks richtlijnen voor beleggers zijn om de standaarden en normen goed in het beleggingsproces mee te nemen en die te gebruiken zijn om te meten of de ondernemingen vorderingen maken. Pensioenfondsen kunnen in hun beleid veel meer duidelijk maken wat ze als belegger verwachten van de bedrijven en de hele keten van bedrijven daarachter waarin ze beleggen om impact te hebben. Zij moeten veel specifiekere richtlijnen aan de vermogensbeheerder meegeven over hun doestellingen en wat zij willen bereiken. Dit is vooral belangrijk als het gaat om landen waar geen wettelijk kader is dat de vrijheid van organisatie en het recht op collectieve onderhandelingen ondersteunt. Als voorbeeld kan de Corporate Human Rights Benchmark dienen. en de overige fondsen niet. Vervolgens doet de overige 1/3 van de betrokken pensioenfondsen helemaal niets met deze thema s. Foto: Frans Dekker Tot slot is het, vanwege de complexheid van de productieketen belangrijk, dat er veel meer samengewerkt wordt door bedrijven, investeerders, vakbonden en NGO s zowel binnen als buiten de sector om: tot aanvullende normen te komen die wereldwijd herkenbaar zijn doelstellingen te definiëren en relevante gegevens te verzamelen Geconcludeerd kan worden dat de meeste pensioenfondsen geen prioriteit geven aan deze twee thema s en dat er niet altijd goede informatie beschikbaar is. Als pensioenfondsen deze thema s wel meenemen in hun beleggingsstrategie, is de wijze waarop zij dat doen en de impact daarvan vaak onduidelijk. Als basis worden dan vaak standaarden en richtlijnen gebruikt. Probleem hiervan is dat deze vaak heel algemeen geformuleerd zijn en dat het geen consequenties heeft als je daar niet aan voldoet. Daarnaast zien pensioenfondsbesturen deze thema s niet als een risico. Terwijl wij weten dat als fondsen kinderarbeid en een leefbaar loon willen agenderen en daarop resultaten willen bereiken dit alleen kan als er een basis is waarop mensen zich kunnen organiseren en collectief over hun rechten kunnen onderhandelen. Vakbonden hebben de verantwoordelijkheid om voor hun leden te onderhandelen over arbeidsrechten. Institutionele beleggers zoals pensioenfondsen kunnen daarin ook een rol spelen door te de vrijheid van organisatie en het recht op collectieve onderhandelingen mee te nemen in hun beleggingsstrategie. 8 9

6 FNV EN DE VRIJHEID VAN ORGANISATIE EN HET RECHT OP COLLECTIEVE ONDERHANDELINGEN Voor de FNV is het VBDO onderzoek een nul meting. Wij weten nu dat de Nederlandse pensioenfondsen beperkt aandacht besteden aan het onderzoeken of en hoe bedrijven aandacht besteden aan deze twee fundamentele arbeidsrechten. Voor ons is dit een opdracht om mee aan de slag te gaan. Vrijheid van organisatie en dus het recht om lid te worden van een vakbond behoort tot de fundamentele mensenrechten. Zij zijn opgenomen in art. 23 en 24 van de Universele Verklaring voor de Rechten van de Mens (Bijlage 1). De universele vakbondsrechten zijn ook onderdeel van de Fundamentele Arbeidsnormen die de ILO geformuleerd heeft, ILO Conventies 87 en 98 en 135 (Bijlage 2). Deze arbeidsnormen zijn zo fundamenteel dat iedere ILO-lidstaat geacht wordt hieraan gebonden te zijn, zelfs al heeft men de bijbehorende verdragen niet geratificeerd. Het betekent dat werknemers geen nadelen mogen ondervinden van actief zijn in een vakbond buiten werktijd en dat vakbonden ongestoord moeten kunnen onderhandelen met werkgevers over arbeidsvoorwaarden. Het gaat dan om verstoringen in de toeleveringsketen en reputatierisico. Als FNV worden wij daarop aangesproken, omdat wij pensioenfondsen mede besturen. Daarom is het voor ons belangrijk dat al onze bestuurders in pensioenfondsen voorstellen een beleid te formuleren dat gebruikt wordt om op aandeelhoudersvergaderingen bedrijven aan te spreken op het recht dat werknemers zich mogen organiseren en op het recht om collectieve onderhandelingen te voeren. Het is wel van belang om ook oog te hebben voor de verschillen tussen landen en de mogelijkheden voor en gevolgen van snelle veranderingen. Soms is een kleine stapje al een grote vooruitgang. Foto: Catrien Ariens Kerntaak van de FNV is opkomen voor de rechten van werknemers. Dat doen wij niet alleen in bedrijven, maar ook op andere plaatsen. Namens de FNV zitten er vertegenwoordigers in een groot aantal besturen van pensioenfondsen. Fondsen die pensioengelden beleggen van hun deelnemers: van mensen die wij vertegenwoordigen. Dat geld moet in de ogen van de FNV zo belegd worden dat daarmee de positie en de rechten van werknemers wordt versterkt. Dat is ook het uitgangspunt van het maatschappelijk verantwoord beleggingsbeleid van de FNV. Pensioenfondsen lopen risico s bij investeringen in bedrijven die werken in landen die internationaal overeengekomen werknemersrechten niet handhaven. Voor een lijst van deze landen zie: ITUC Global Rights Index )

7 HOE VERDER? Onze pensioenfondsbestuurders moeten de verantwoordelijkheid op zich nemen om een verantwoord beleggingsbeleid te implementeren waarin de vrijheid van organisatie en het recht op collectieve onderhandelingen een speerpunt zijn. Dit ook omdat deze fundamentele rechten de basis zijn voor het tegengaan van kinderarbeid en voor een leefbaar loon. Het volgende stappenplan kan daarbij helpen. STAPPENPLAN MVB BELEID STAP 1 Stel vast of jouw pensioenfonds een eigen maatschappelijk verantwoord beleggingsbeleid heeft. Let op: Dit is niet het beleid van de vermogensbeheerder! Ja, ga verder bij stap 2A Ga na hoe in het beleggingsbeleid de vrijheid van organisatie en het recht op collectieve onderhandelingen wordt meegenomen. Wordt er echt aandacht aan besteed (1) of wordt er niets mee gedaan (2)? Nee, ga verder bij stap 2B Er is werk aan de winkel om de FNV uitgangspunten in te vullen. HET FONDS HEEFT WEL EEN MVB BELEID STAP 2A Onderzoek of in het beleid ILO Conventies 87 en 98 zijn meegenomen, op welke wijze het beleid wordt uitgevoerd en of er meetbare afspraken zijn gemaakt met de vermogensbeheerder(s). Ja. Hiervoor kun je naar de volgende afspraken kijken: Onderzoek welke normen en conventies worden toegepast. Ga na welke richtlijnen het fonds heeft meegegeven Kijk welke instrument(en) (ESG integratie, engagement, stemmen op aandeelhoudersvergaderingen, uitsluiting etc.) wordt(en) toegepast en hoe de vermogensbeheerder rapporteert over wat zij hebben gedaan. Beoordeel of dit overeenkomt met de afspraken die het fonds heeft gemaakt Als dit allemaal goed is ingeregeld hoef je geen vervolg stappen te zetten

8 Nee. Stel een herijking van het MVB beleid voor. Je kunt de stappen 3B t/m 7B gebruiken om je MVB beleid te herijken. Breng in dat wij aandacht willen voor de fundamentele arbeidsrechten vrijheid van organisatie en het recht op collectieve onderhandelingen. Bepaal als pensioenfonds op welke wijze de vermogensbeheerder dit moet uitvoeren en wat jullie meetbare afspraken zijn. HET FONDS HEEFT GÉÉN MVB BELEID STAP 2B Stel voor om in een traject met het voltallige bestuur samen met een expert een MVB beleid voor het pensioenfonds te ontwikkelen. Start met het formuleren van de MVB overtuigingen van het fonds. Het bestuur legt de MVB overtuigingen vast in een besluit. Voor hulp hierbij en wat je daarvoor moet doen kun je contact opnemen met het Team Pensioenen. Het kan ook helpen om vooraf te kijken of je in je fonds medestanders hebt en in de discussie mee te nemen dat ook in de pensioensector een beleid voor maatschappelijk verantwoord beleggen nadrukkelijk op de agenda is gezet in het kader van maatschappelijk verantwoord ondernemen in de financiële sector. STAP 3B Ontwikkel en formuleer een MVB ambitieniveau en stel voor daarin naast andere zaken ook de fundamentele arbeidsnormen als aandachtspunt mee te nemen. Maak als start gebruik van bestaande normen en conventies zoals bijvoorbeeld: de fundamentele arbeidsnormen van de ILO, de UN Global Compact, de UN Guiding Principles on Business and Human Rights en de UN Principles for Responsible Investment. Het bestuur legt het ambitieniveau vast in een besluit. STAP 4B STAP 5B STAP 6B Maak deze richtlijnen passend maken voor jouw fonds door meer aandacht te leggen op onderdelen daarvan. Als je kiest voor meer nadruk op arbeids- en mensenrechten kun je als fonds de vrijheid van organisatie en het recht op collectieve onderhandelingen als basis thema s daarin meenemen. Deze rechten zijn namelijk ook van belang voor het tegengaan van kinderarbeid en om een leefbaar loon te realiseren. Leg deze afspraken vast in een bestuursbesluit. Tip: Sluit aan bij wat in de sector speelt en leeft, dat maakt het makkelijker om breder draagvlak te krijgen in het fondsbestuur. Als er bijvoorbeeld codes of convenanten of afspraken tussen cao partijen zijn kun je die daarvoor gebruiken. Maar ook andere specifieke afspraken over bescherming van mensen die in de sector werken kunnen daarbij helpen. Bespreek de invulling van overtuigingen, thema s en ambities in de beleggingsportefeuille van het pensioenfonds. Bespreek hoe binnen de verschillende beleggingscategorieën verder invulling gegeven kan worden aan de benoemde speerpunten. Bespreek vervolgens welke instrumenten de voorkeur hebben. Instrumenten zijn bijvoorbeeld: uitsluiting, engagement, ESG integratie etc. Bespreek ook welke beperkingen de verschillende instrumenten hebben en welke oplossingen daarvoor mogelijk zijn. Leg de voorkeuren en de keuzes vast in een besluit van het bestuur. Maak een fondsnotitie over het ESG beleid. Inhoud: Beschrijf het totale vastgestelde ESG beleid. Beschrijf het bestuurlijk proces hoe dit beleid tot stand is gekomen. Doelstelling van deze fondsnotitie is dat het hele proces hoe gekomen is tot een beleid en welke afwegingen daarin zijn op een heldere wijze worden vastgelegd, zodat bij bestuurswisselingen duidelijk is waarom waarvoor gekozen is. Het bestuur besluit over het fondsdocument

9 BIJLAGE 1 UNIVERSELE VERKLARING VOOR DE RECHTEN VAN DE MENS STAP 7B Foto: Frans Dekker Implementeer de gemaakte afspraken en maak mandaatrichtlijnen voor de vermogensbeheerder. Inhoud: Leg vast op welke meetbare onderwerpen de vermogensbeheerder moet sturen. Leg vast wat er gebeurt als niet aan de richtlijnen wordt voldaan, welke stappen er dan gezet worden en wie eerste aanspreekpunt hiervoor is. Leg vast hoe vaak er wordt gerapporteerd en wat in die rapportage opgenomen dient te zijn. Leg dit vast in een bestuursbesluit. ARTIKEL 23 Een ieder heeft recht op arbeid, op vrije keuze van beroep, op rechtmatige en gunstige arbeidsvoorwaarden en op bescherming tegen werkloosheid. 1. Een ieder, zonder enige achterstelling, heeft recht op gelijk loon voor gelijke arbeid. 2. Een ieder, die arbeid verricht, heeft recht op een rechtvaardige en gunstige beloning, welke hem en zijn gezin een menswaardig bestaan verzekert, welke beloning zo nodig met andere middelen van sociale bescherming zal worden aangevuld. 3. Een ieder heeft het recht om vakverenigingen op te richten en zich daarbij aan te sluiten ter bescherming van zijn belangen. ARTIKEL 24 Een ieder heeft recht op rust en op eigen vrije tijd, met inbegrip van een redelijke beperking van de arbeidstijd, en op periodieke vakanties met behoud van loon. Stap 2B tot en met 5B zijn onderdelen waarbij het voltallig bestuur van het fonds bij betrokken moeten zijn. Hiervoor zal een aantal studie(mid)dagen uitgetrokken moeten worden om door middel van een goede discussie tot een gedragen beleid te komen. Stap 6B en 7B kunnen worden voorbereid door de beleggingscommissie (als het fonds deze heeft). Afspraken en documenten dienen echter altijd door het voltallige bestuur vastgesteld te worden

10 BIJLAGE 2 ILO CONVENTIES 87, 98 EN 135 FREEDOM OF ASSOCIATION AND PROTECTION OF THE RIGHT TO ORGANISE CONVENTION, 1948 (NO. 87) This fundamental Convention sets forth the right for workers and employers to establish and join organizations of their own choosing without previous authorization. Workers and employers organizations shall organize freely and not be liable to be dissolved or suspended by administrative authority, and they shall have the right to establish and join federations and confederations, which may in turn affiliate with international organizations of workers and employers. RIGHT TO ORGANISE AND COLLECTIVE BARGAINING CONVENTION, 1949 (NO. 98) This fundamental Convention provides that workers shall enjoy adequate protection against acts of anti-union discrimination, including requirements that a worker not join a union or relinquish trade union membership for employment, or dismissal of a worker because of union membership or participation in union activities. Workers and employers organizations shall enjoy adequate protection against any acts of interference by each other, in particular the establishment of workers organizations under the domination of employers or employers organizations, or the support of workers organizations by financial or other means, with the object of placing such organizations under the control of employers or employers organizations. The Convention also enshrines the right to collective bargaining. (see also under collective bargaining). WORKERS REPRESENTATIVES CONVENTION, 1971 (NO. 135) Workers representatives in an undertaking shall enjoy effective protection against any act prejudicial to them, including dismissal, based on their status or activities as a workers representative or on union membership or participation in union activities, in so far as they act in conformity with existing laws or collective agreements or other jointly agreed arrangements. Facilities in the undertaking shall be afforded to workers representatives as may be appropriate in order to enable them to carry out their functions promptly and efficiently. COLOFON Uitgave Stichting FNV Pers Tekst Thérèse Schets Redactie & Productie Afdeling Communicatie & Marketing FNV Vormgeving Bataafsche Teekenmaatschappij, Rotterdam Opmaak Zippa grafisch ontwerp, Bussum Druk Xxxxxxxxxxxx Order April