Gemeenschappelijke. Regeling Drechtsteden Voorstel auditpian Deloïtte. Drechtsteden. Drechtsteden, Samen Stad aan het Water

Transcriptie

1 Gemeenschappelijke Drechtsteden, Samen Stad aan het Water Versterken van onze ecvnomisçhe kracht, op duurzarn. :... CONTOUREN RAA DSPROGRAMMA DRECHTRAAD Drechtsteden Regeling Drechtsteden Voorstel auditpian 2015 Deloïtte

2 Deloitte. Deloitte Accountants B.V. Wilhelminakade AF Rotterdam Postbus CA Rotterdam Tel: Fax: Aan de auditcommissie en de Drechtraad van de Gemeenschappelijke Regeling Drechtsteden t.a.v. de heer J. van Dijk Postbus AP DORDRECHT Datum 7 april 2015 Behandeld door C. Wemmerus M.Sc Ons kenmerk /ta15500 Onderwerp Voorstel audit 2015 Uw kenmerk Geachte leden van de auditcommissie, Wij hebben het genoegen u hierbij ons voorstel voor de controle van uw gemeenschappelijke regeling voor het jaar 2015 aan te bieden. Wij hopen met dit voorstel de aanpak en de contouren van de uitvoering van de controle 2015 duidelijk te hebben weergegeven. Uiteraard zijn wij graag bereid uw eventuele vragen hierover te beantwoorden. Hoogachtend, B.V. RA Op alle opdrachten verricht door Deloitte zijnde Algemene Voorwaarden Dienstverlening Deloitte Nederland, januari 2014 gedeponeerd bij de Kamer van Koophandel onder nummer van toepassing. Deloitte Accountants BV. is ingeschreven in het handelsregister van de Kamer van Koophandel te Rotterdam onder nummer Member of Deloitte Touche Tohmatsu

3 DeIoïtte Blad 3 van inhoucisopga ve 1. Inleiding 4 2. Situatieschets 6 4. Communicatie Randvoorwaarden voor de controle/werkafspraken Invulling adviesfunctie Samenstelling controleteam Audit budget 18

4 Deloïtte. Blad4 van Inleiding In het kader van de verlenging van het accountantscontract voor de controle van het begrotingsjaar 2015 heeft u ons verzocht om u voor het boekjaar 2015 een voorstel te doen toekomen met daarin een plan van aanpak met betrekking tot de controle en een prjsopgave van de jaarrekening van uw Gmeenschappeljke Regeling Drechtsteden. Via deze brief ontvangt u ons voorstel en de prjsopgave. De accountantscontrole 2012 tot en met 2014 is uitgevoerd op basis van onze offerte van 19 januari 2012 en de getekende overeenkomst van 28 april 2012 (kenmerk GRD). Ons voorstel voor 2015 is gebaseerd op deze overeenkomst waarbij wij zoveel mogelijk rekening houden met twee verschillende forse veranderingen die zich vanaf 2014 voordoen met betrekking tot de accountantscontrole voor uw gemeenschappelijke regeling. Verandering 1: veel ontwikkelingen met effect op de financiële positie In de eerste plaats komt veel op de gemeenten en gemeenschappelijke regelingen af met gevolgen voor de financiële positie. De ontwikkelingen met een financieel effect zijn talrijk en omvangrijk. Het structureel sluitend houden van de begroting (a), het beheersen van de financiële positie (b), het in balans houden van de uitgaven en inkomsten (EMU-saldo) (c) en het vinden van ruimte om de financiële positie zo nodig te versterken (d) worden de uitdagingen voor uw gemeenschappelijke regeling voor de komende jaren. Bij uw GR en de deelnemende gemeenten is een goed risicomanagement (signaleren, communiceren en ingrijpen) daarom van essentieel belang. Hieronder noemen wij de belangrijkste financiële ontwikkelingen. Decentralisatie van taken (jeugdzorg, participatiewet, AWBZIWm0). Nieuwe Wet gemeenschappelijke regelingen. Aanpassing Besluit begroting en verantwoording (Bbv). Invoering vennootschapsbelasting op overheidstaken per 1januari Wet Normering Topinkomens (WNT). SEPA. Wet Markt & Overheid. Nieuwe modelverordening artikel 212 Gemeentewet.

5 Deloitte. Blad 5 van Gezien de (financiële) ontwikkelingen, uitdagingen, kansen en risico s is het belangrijk dat u als Drechtraad continu en goed geïnformeerd blijft over deze ontwikkelingen, het risicoprofiel en het verloop daarvan, de getroffen of te nemen maatregelen, de te accepteren risico s en de financiële positie van uw gemeenschappelijke regeling. Op dit moment is nog veel onbekend over de eisen die worden gesteld aan de controle van de drie decentralisatie. Zo wordt (nog) nagedacht over het normen- en toetsingskader om de bestedingen in het kader van de Participatiewet, Jeugdzorg en AWBZ/Wmo te controleren. De Participatiewet en de AWBZ/Wmo raken uw gemeenschappelijke regeling direct en heeft grote invloed op onder andere de financiële processen bij het organisatieonderdeel Sociale Dienst Drechtsteden (SDD). De Jeugdzorg raakt uw gemeenschappelijke regeling zijdelings door de dienstverlening van het Servicecentrum Drechtsteden (SCD) aan de gemeenschappelijke regeling Dienst Gezondheid en Jeugd (onderdeel Serviceorganisatie Jeugd). Verandering 2: Vergroting aandacht voor kwaliteit jaarrekeningen in de publieke sector In de tweede plaats krijgt sinds 2014 de kwaliteit van de jaarrekening in de publieke sector en de accountantscontrole daarop erg veel aandacht. Hieraan liggen verschillende ontwikkelingen ten grondslag. Wij noemen u: Gestelde hogere eisen aan de kwaliteit van de jaarrekening, de controle daarop en de dossiervorming. Onderzoek, bevindingen en adviezen van de Autoriteit Financiële Markten (AFM). Onderzoek, bevindingen en adviezen van de rjksaccountantsdienst (ADR) met betrekking tot de SiSa bijlage. Media-aandacht en vragen vanuit de Tweede Kamer. Bovenstaande ontwikkelingen hebben geleid tot aanscherping van regelgeving en normen inzake de accountantscontrole. De controle van de jaarrekening van uw gemeenschappelijke regeling wordt meer rule based (zijn alle geldende regels gevolgd?). Zo moeten wij in onze controle zichtbaar maken waar de normen van de NV COS (Nadere voorschriften Controle- en overige standaarden) in onze controleaanpak zijn afgedekt en gedocumenteerd. De nadere aanscherping heeft met name betrekking op: Schattingen bij voornamelijk grondexploitaties en voorzieningen. Is door de gemeenschappelijke regeling voldoende beargumenteerd en gedocumenteerd hoe de schattingen zijn bepaald (NV COS 540).

6 Deloïtte. Blad 6 van Grote aandacht voor de kwaliteit en betrouwbaarheid van de digitale autorisatie en verwerking van gegevens en informatie. Hierbij worden hoge eisen gesteld aan de richting van de geautomatisserde omgeving van uw gemeenschappeijke regling en aan de EDP-audit van de accountant. Heeft de gemeenschappelijke regeling een fraude-risicoanalyse gemaakt en is deze geïmplementeerd. Heeft de gemeenschappelijke regeling een beschrijving gemaakt van de key-controls (de belangrijkste interne beheersingsmaatregelen). De eisen voor het gebruikmaken van de door de Organisatie uitgevoerde verbijzonderde interne controlewerkzaamheden (NV COS 610) zijn aangescherpt. Hoge eisen aan het zichtbaar aantonen van de geleverde prestaties die aan uw gemeenschappelijke regeling worden gefactureerd. De aanscherping van de regelgeving en normen heeft geleid tot een gewijzigde controleaanpak en wijze van rapporteren. Deze aanscherping leidt ook tot hogere eisen die worden gesteld aan de kwaliteit van de administratieve Organisatie en interne beheersing, documentatie, analyses, onderbouwingen en de jaarrekening zelf. Dit is een belangrijke uitdaging voor uw Organisatie de komende periode. Wanneer gemeenten als eigenaar van de gemeenschappelijke regeling, zoals nu voorgesteld door de AFM in een hogere toezichtcategorie Organisatie van Openbaar Belang (OOB) of Organisatie van Openbaar Belang met een nieuwe specifieke status komen zullen de eisen nog verder toenemen. Op 11 februari 2015 hebben wij in uw auditcommissie de belangrijkste wijzigingen met een presentatie toegelicht. Deze presentatie hebben wij als bijlage bijgevoegd. 2. Situatieschets De Gemeenschappelijke Regeling Drechtsteden is op 8 maart 2006 opgericht. Vanaf met name 2008 zijn veel activiteiten voor de regio Drechtsteden in de Gemeenschappelijke Regeling Drechtsteden ondergebracht. In 2015 omvat de Gemeenschappelijke Regeling Drechtsteden de volgende organisatieonderdelen: Bureau Drechtsteden (BDS). Binnen dit organisatieonderdeel worden diverse activiteiten uitgevoerd, waaronder regionale subsidies.

7 Deloïtte. Blad7 van Sociale Dienst Drechtsteden (SDD). De belangrijkste taken van dit organisatieonderdeel zijn de uitvoering van bijstandsverlening en reintegratie, inburgering, WMO en armoedebeleidlminimabeleid. De participatiewet en de decentralisatie van de AWBZIWMO heeft grote impact op dit organisatieonderdeel. Ingenieursbureau Drechtsteden (ifid). Dit bureau is overwegend werkzaam voor de gemeenten Dordrecht en Zwijndrecht. Het ingenieursbureau kan ook werkzaamheden van derden aannemen. Onderzoekscentrum Drechtsteden (OCD). Het OCD voert onderzoek uit voor de zes Drechtstedengemeenten, maar ook de andere organisatieonderdelen van de Gemeenschappelijke Regeling Drechtsteden. Servicecentrum Drechtsteden (SCD). Dit organisatieonderdeel houdt zich bezig met dienstverlening aan de deelnemende organisaties op het gebied van: Financiën, Informatisering, Automatisering, Documentaire Informatievoorziening, Communicatie, Inkoop, Personeel & Organisatie, Facilïtaire zaken en Juridische zaken. De aanscherping van de eisen inzake EDP-audit heeft vooral betrekking op dit organisatieonderdeel. Gemeentebelastingen Drechtsteden (GBD). Dit organisatieonderdeel houdt zich bezig met de heffing en invordering van gemeentelijke belastingen en de afvalstoffenheffing, alsmede de uitvoering van de Wet Waardering Onroerende zaken. De activiteiten van de verschillende onderdelen worden in één jaarrekening samengevoegd als verantwoordingsdocument van de activiteiten binnen Gemeenschappelijke Regeling Drechtsteden, waarbij een controleverklaring moet worden gevoegd. 3. Controleaanpak 3.1. Controleaanpak algemeen Voor u is van belang dat wij onze kennis en ervaring op het gebied van administratieve verantwoording en financiële verslaglegging binnen de sector met u delen. Daarnaast verzekeren wij u van een hoog niveau van deskundigheid ten aanzien van de specifieke risico s en sectorspecifieke onderwerpen waarmee de Gemeenschappelijke Regeling Drechtsteden wordt geconfronteerd. De controleaanpak van Deloitte onderscheidt zich door de inzet van een brede groep professionals met specifieke sector- en functionele deskundigheid, die een integraal onderdeel vormt van het controleteam. Wij zijn ons ervan bewust dat de effectiviteit en de efficiency van de controle van groot belang zijn voor zowel uw gemeenschappelijke regeling als ons controleteam. Wij werken voortdurend aan de ontwikkeling van een nog efficiënter controleproces en aan verhoging van het kwaliteitsniveau door toegenomen effectiviteit van onze werkzaamheden.

8 Deloïtte. Blad 8 van 19 13april Onze focus op uw belangrijkste risico s Onze aanpak kenmerkt zich door een gerichte risicobenadering, die blootlegt wat er fout kan gaan en tot een afwijking van materieel belang kan leiden in belangrijke jaarrekeningposten en toelichtingen. Een belangrijke stap in onze risicoanalyse zijn de actuele ontwikkelingen. Voor Gemeenschappelijke Regeling Drechtsteden zijn naar ons oordeel vooral de volgende ontwikkelingen van belang: Ontwikkelingen wetgeving. Ontwikkelingen in de organisatie, vooral het versterken van de (concern)control. Bezuinigingen en weerstandsvermogen. Daarnaast hebben wij op basis van onze kennis van de branche een aantal aandachtsgebieden gedefinieerd waar het risico op fouten van materieel belang in belangrijke jaarrekeningposten en toelichtingen groter is. Dit kan diverse oorzaken hebben, zoals complexe regelgeving of het hanteren van schattingen. Voor de volgende posten hebben wij een dergelijk verhoogd risico gesignaleerd: Verantwoording (getrouwe beeld en rechtmatigheid) van de bestede gelden in het kader van de decentralisatie van de Participatiewet en de Zorg. Zichtbare naleving van inkoop- en aanbestedingsregels. Kwaliteit van controls in de digitale (financiële) processen (EDP-audit). Kwaliteit interne controlewerkzaamheden en de borging van rechtmatigheid. Budgetbeheer en begrotingsrechtmatigheid. Samenvoegen van verantwoordingsdocumenten van de verschillende bedrijfsonderdelen en de daarbij behorende interne Organisatie en cultuur. Afrekeningen met klantorganisaties. Vermogenspositie. Overlopende activa en passiva. Borging van subsidievoorwaarden.

9 Deloïtte. Blad9 van Niet uit de balans blijkende verplichtingen. Kwaliteit naleving BBV-voorschriften Uw gemeenschappelijke regeling heeft ook te maken met wettelijke vereisten ten aanzien van de verslaggeving. Ook hier geldt dat dit een aandachtsgebied is voor onze controle. Voor uw sector is het Besluit Begroting en Verantwoording (BBV) van toepassing. De hiervoor beschreven ontwikkelingen en aandachtspunten hebben wij onderkend op basis van onze kennis van uw sector in het algemeen en van uw gemeenschappelijke regeling in het bijzonder, waarbij wij uiteraard de input vanuit uw Organisatie hebben meegenomen. Daarnaast besteden wij tijdens onze controle aandacht aan door u ingebrachte aandachtsgebieden en onderwerpen, uiteraard voorzover deze onze accountantscontrole raken of wij hierover met u specifieke afspraken hebben gemaakt. Als wij de controle van de Gemeenschappelijke Regeling Drechtsteden vanuit een samen met u samengestelde gerichte risicoanalyse benaderen, betekent dit dat wij aandacht besteden aan die gebieden die er toe doen en dat wij slechts in beperkte mate werkzaamheden uitvoeren op punten die niet of weinig risicovol zijn. Kort gezegd komt het erop neer dat wij gepaste maar geen overbodige controlewerkzaamheden uitvoeren. Wij richten ons op de financiële stromen die samenhangen met de hiervoor geschetste aandachtsgebieden, waarbij wij in de reikwijdte van onze werkzaamheden de focus leggen op de risicovolle financiële stromen en j aanekeningposten. Uitvoering Van het auditpian Onderdeel van de uitvoering van het auditplan is het evalueren van de opzet en de toetsing van de operationele effectiviteit (werking) van de interne beheersingsmaatregelen en het uitvoeren van gegevensgerichte controlewerkzaamheden. Waar mogelijk voeren wij testwerkzaamheden van interne beheersingsmaatregelen en gegevensgerichte werkzaamheden gelijktijdig uit, in overeenstemming met de verslaggevingsvoorschriften. Dit zorgt voor een efficiënt verloop van de controle. Bij de beoordeling van het systeem van interne beheersing onderscheiden wij de componenten zoals die in het COSO model worden beschreven. Onze toetsing van de interne beheersingsmaatregelen die betrekking hebben op de financiële rapportage bevat controlecomponenten op entiteitsniveau, zoals de controleomgeving, risicoanalyse, informatie en communicatie en monitoring, als controlecomponenten op procesniveau. Toetsing op procesniveau omvat organisatiegerichte controlewerkzaamheden ten aanzien van relevante potentiële fouten in belangrijke jaarrekeningposten en toelichtingen.

10 Deloïtte. Blad 10 van Onze gegevensgerichte controlewerkzaamheden bestaan uit een specifieke combinatie van cijferanalyses en detailcontroles van transacties en saldi. Deze werkzaamheden zijn ontworpen om een redelijke mate van zekerheid te verkrijgen dat de financiële overzichten geen afwijkingen van materieel belang bevatten. Op grond van onze beroepsregels en het feit dat regelgevers voortdurend de nadruk leggen op de verantwoordelijkheid van de auditor voor het ontdekken van fraude tijdens de uitvoering van de controle, voeren wij controlewerkzaamheden uit om bestaande frauderisico s aan te pakken. Hoewel onze controle niet specifiek gericht is op het ontdekken van fraude kunnen wij gebeurtenissen of voorwaarden signaleren die duiden op motieven / druk om fraude te plegen of gelegenheden om fraude te plegen. Deze gelegenheden worden frauderisicofactoren genoemd. Frauderisicofactoren duiden niet noodzakeljkerwijs op het bestaan van fraude, echter, ze zijn vaak aanwezig in situaties waar fraude wel bestaat. Onderdeel van onze uitgebreide controlewerkzaamheden ten aanzien van fraude is dat wij vaststellen dat uw gemeenschappelijke regeling over een frauderisicoanalyse beschikt. Ook evalueren wij de opzet, invoering werking van de processen die het management hanteert voor het vaststellen en aanpakken van risico s van afwijkingen van materieel belang als gevolg van fraude, en van de programma s en beheersingsmaatregelen die het management heeft opgezet om dat risico te ondervangen Controleaanpak specifieke verantwoordingen (Single Information Single audit) De Gemeenschappelijke Regeling Drechtsteden voert een groot aantal taken en regelingen voor de deelnemende gemeenten, de Dienst Gezondheid en Jeugd en de Omgevingsdienst Zuid Holland Zuid uit. Voor het verkrijgen van de bijzondere uitkeringen en subsidies moet uw Organisatie jaarlijks verantwoordingen opstellen en verstrekken aan andere overheden (de geldgevers). In veel gevallen verlangt de geidgever een accountantsverklaring bij deze verantwoordingen. In een aantal gevallen moeten deze verantwoordingen door uw Organisatie worden opgesteld ten behoeve van de deelnemende gemeenten, omdat de gemeenten verantwoordingsplichtig zijn naar de betrokken geldgevers. Het aantal verantwoordingen en de eisen die aan de controle worden gesteld, wijzigt jaarlijks. Met name de Sociale Dienst Drechtsteden (SDD) zal ten behoeve van de deelnemende gemeenten verantwoordingen in het kader van SiSa moeten opstellen. Uit efficiëncy-overwegingen betrekken wij deze verantwoordingen in onze reguliere controle bij de SDD. De SDD zal deze SiSa-verantwoordingen vervolgens beschikbaar stellen aan de betrokken gemeenten, die deze gegevens opnemen in hun SiSa-bijlage. Bij de aan de gemeenten beschikbaar te stellen SiSa-gegevens zullen wij een consolidatieverklaring afgeven.

11 Deloïtte. Blad 11 van Dit is een controleverklaring waarvan de betrokken gemeenten gebruik kunnen maken voor het in hun jaarrekening consolideren van de SiSa-gegevens. Het is uiteraard van belang dat door u deze gedragslijn vooraf wordt afgestemd met de betrokken gemeenten (die dat vervolgens met hun accountant afstemmen). De controle van deze SiSa-verantwoordingen zal plaatsvinden, rekening houdende met de tolerantie- en rapporteringsgrenzen die van rijkswege zijn vastgesteld voor de controle van de SiSa-bijlage, waarbij rekening zal worden gehouden met het voor de specifieke gemeenten van toepassing zijnde tolerantiebedrag. Wij gaan ervan uit dat de volgende regelingen via de SiSa-systematiek moeten worden verantwoord (BUIG-gelden): WWB inkomensdeel IOAW IOAZ Bbz Op dit moment is nog veel onbekend over de eisen die worden gesteld aan de controle van de drie decentralisatie. Zo wordt (nog) nagedacht over het normen- en toetsingskader om de bestedingen in het kader van de Participatiewet en AWBZ/Wmo te controleren. De Participatiewet en de AWBZ/Wmo raken uw gemeenschappelijke regeling direct en heeft mogelijk grote invloed op de verantwoordingen die uw de Gemeenschappelijke Regeling Drechtsteden moet opstellen. In 2015 willen wij ook onderzoeken en adviseren in hoeverre het mogelijk is om per bedrjfsonderdeel één verklaring of mededeling af te geven. Dit onderzoek start bij het SCD omdat de basis van alle administraties daar ligt. Wanneer binnen het SCD de processen zodanig gestructureerd en identiek verlopen (inclusief IT-omgeving), kan één mededeling omtrent de opzet, bestaan en de werking hiervan volstaan (ISA 3402 rapportage). Thans geven wij bij het SCD een specifiek assurancerapport af op basis van vooraf gedefinieerde processen. Voor de SDD (excl. Sisa) en de GBD is het dan denkbaar om in de toekomst een soortgelijke mededeling af te geven Overige specifieke vei antwoordingen SDD en GBD Bij de SDD wordt, zoals hiervoor is vermeld, een consolidatieverklaring afgegeven bij de SiSa verantwoording. Naast de verantwoording SiSa moet de SDD aan de deelnemende gemeenten ook verantwoording afleggen met betrekking tot de Wmo en inburgering. Dit vindt op gelijke wijze plaats als bij de SiSa-verantwoording, hierbij wordt dan ook een consolidatieverklaring afgegeven.

12 Deloïtte. Blad 12 van De GBD verzorgt voor de deelnemende gemeenten de heffing en invordering van gemeentelijke belastingen en de afvalstoffenheffing, alsmede de uitvoering van de Wet Waardering onroerende zaken verzorgen. De deelnemende gemeenten moeten in hun jaarrekening de hiermee samenhangende opbrengsten (opgelegde aanslagen, kwijtscheldingen, verminderingen e.d.), vorderingen en schulden verantwoorden. Hiervoor hebben zij dus informatie nodig van de GBD voor wat betreft de volledigheid, juistheid en rechtmatigheid van de opgelegde aanslagen etc. Dat betekent dat door de GBD per gemeente jaarlijks een opgave wordt gedaan, waarbij door ons een consolidatieverklaring wordt afgegeven Controle bij Servicecentrurn Drechtsteden (SCD) De SCD houdt zich bezig met dienstverlening ten behoeve van de deelnemers, waaronder de verwerking van financiële gegevens. De deelnemers blijven zelf primair verantwoordelijk voor de verantwoording van deze financiële gegevens in hun eigen jaarrekening. Zij zijn daarbij afhankelijk van de betrouwbaarheid van de gegevensverwerking bij het SCD. In het kader van de overdracht van werkzaamheden door de deelnemers aan het SCD zijn nadere afspraken gemaakt over de verantwoordelijkheid van zowel het SCD als de deelnemers in het kader van deze gegevensverwerking en over de manier waarop de accountantscontrole daarop moet worden ingevuld. Wij zullen ten behoeve van de deelnemende gemeenten, de Dienst Gezondheid en Jeugd, de Omgevingsdienst Zuid-Holland Zuid en de Gemeenschappelijke Regeling Drechtsteden een assurancerapport afgeven waarin een oordeel wordt gegeven over de kwaliteit van en interne controles op de gegevensverwerking bij het SCD. 4. Communicatie Rapportage Omdat het auditpian gedurende het gehele jaar wordt uitgevoerd, worden ook gedurende het jaar de resultaten van de uitvoering van onze procedures geanalyseerd en worden (voorlopige) conclusies getrokken. Hierover communiceren wij op gepaste tijden met management, het directieteam, Drechtstedenbestuur en de auditcommissie c.q. Drechtraad. Het overzicht hieronder geeft het verwachte tijdsverloop weer van onze relevante communicatie of informatie.

13 Deloitte. Blad 13 van De uitvoering van onze controlewerkzaamheden leidt tot de volgende rapportages:.1 Na afronding van de interimcontrole. Na afronding van de controle van de jaarstukken. Na afronding van de controle van de jaarstukken. Mogelijke risico s, verbeter- en aandachtspunten betreffende de processen en procedures (beheersingsstructuur), beheersing specifieke subsidiestromen evenals overige van belang zijnde onderwerpen. Resterende onzekerheden of verbeteringen op het gebied van verslaglegging. De opmerkingen zijn nimmer van dien aard dat ze afbreuk doen aan de strekking van de controleverldaring. Ons oordeel over de mate waarin de jaarrekening voldoet aan de daaraan te stellen eisen en de jaarstukken een getrouw beeld geven i.o.m. verslaggevingsvoorschriften. In onze rapportages worden de bevindingen van de controlewerkzaamheden opgenomen. De conceptrapportages zullen worden besproken met het management en het bestuur. Daarna zullen deze in definitieve vorm aan het Drechtstedenbestuur (managementietter) respectievelijk de Drechtraad (rapport van bevindingen) worden uitgebracht. Zowel de managementletter als het rapport van bevindingen zullen organisatiebreed worden opgesteld en omvatten dus alle organisatieonderdelen van de Gemeenschappelijke Regeling Drechtsteden.

14 Deloitte. Blad 14 van Overige communicatie Naast de bespreking van de rapportages worden in 2015 conform de offerte onder meer de volgende overleggen gepland: Gesprekspartner Frequentie per Onderwerp jaar Auditcommissie(s) 3 Pre-auditgesprek, bevindingen interim controle en rapport van bevindingen. Portefeuillehouder financiën Secretaris en MT Voorlopige inschatting is dat driemaal overleg met de auditcommissie wenselijk is. Mocht er behoefte zijn aan extra overleg dan is dat uiteraard mogelijk. 2 Pre-auditgesprek, managementletter, accountantsverslag en controleverklaring diverse onderwerpen. 2 Pre-auditgesprek, managementletter, accountantsverslag en controleverklaring en diverse onderwerpen. De Drechtraad is opdrachtgever voor de controle van de jaarrekening. Wij zullen de raad en het Drechtstedenbestuur op de volgende momenten over de voortgang en de bevindingen van de controle informeren: Na de interim-controle brengen wij een managementletter uit, gericht aan het Drechtstedenbestuur. De hoofdlijnen van de managementietter worden door ons afgestemd met de auditcommissie. Bestuurlijk relevante zaken worden altijd ook via het accountantsverslag aan de Drechtraad gerapporteerd. Bij controlebevindingen waarvan wij het van belang achten dat de Drechtraad daar direct over wordt geïnformeerd. In een dergelijke situatie zullen wij het Drechtstedenbestuur adviseren eerst zelf de informatie aan de Drechtraad te verstrekken. Als het Drechtstedenbestuur de Drechtraad niet informeert, dan zullen wij zelfstandig de Drechtraad informeren. Indien wij bij een controle afwijkingen constateren die leiden tot het niet afgeven van een goedkeurende verklaring, zijn wij op grond van artikel 7 van uw verordening verplicht de Drechtraad hierover terstond schriftelijk melding te maken en hier een afschrift van aan het Drechtstedenbestuur te zenden.

15 Deloitte. Blad 15 van Na afronding van onze controle ontvangt de Drechtraad ons accountantsverslag. Conform artikel 7 lid 4 van uw controleverordening leggen wij het concept accountantsverslag eerst ter afstemming van de feiten voor aan het Drechtstedenbestuur. Voorafgaand aan de raadsbehandeling van de jaarstukken bespreken wij met de vertegenwoordiging van de Drechtraad (audit-commissie) het accountantsverslag (controleverordening artikel 7 lid 5). Na iedere controle beoordelen wij de opvolging van de aanbevelingen. Hieraan besteden wij aandacht in onze managementietter door het opnemen van een bijlage stand van zaken eerder uitgebrachte adviezen en hanteren hierbij een stoplichtmodel. 5. Randvoorwaarden voor de controle/werkafspraken De randvoorwaarden voor de controle van de jaarrekening hebben in onze beleving ten minste twee dimensies. Enerzijds gaat het om de kwaliteit van de interne beheerstructuur en het daadwerkelijk functioneren daarvan (organisatiegericht). Deze zijn namelijk sterk van invloed op de daadwerkelijke realisatie van de controlebenadering, zoals wij die toepassen. Anderzijds spelen de tij digheid en de wijze van oplevering van verantwoordingstukken en de eisen die daaraan worden gesteld een belangrijke rol. De kwaliteit van de interne beheerstructuur (de administratieve Organisatie en interne controle) van de Gemeenschappelijke Regeling Drechtsteden is bepalend voor de omvang van de door ons te verrichten controlewerkzaamheden. In deze prjsopgave zijn wij ervan uitgegaan dat de kwalificatie van de administratieve Organisatie en interne controle (AO/IC) van alle voor de jaarrekeningcontrole relevante primaire en ondersteunende processen, ten minste voldoende tot goed zal zijn. Voor een voldoende tot goed opgezette en als zodanig werkende AOIIC moet(en) binnen de onderkende processen: De bevoegdheden helder geregeld zijn. Functiescheidingen goed zijn doorgevoerd. De procedures adequaat zijn opgesteld, vastgelegd en nageleefd. De documentatie van de procesgang op orde zijn. De interne controlemaatregelen binnen de processen volgens afspraak zijn uitgevoerd en vastgelegd. Zowel voor een goedflnancieeï-administratief beheer als voor een efficiënte interne en externe controle is het volgende van belang:

16 Deloïtte. Blad 16 van Binnen de Gemeenschappelijk Regeling Drechtsteden wordt op een actieve en anticiperende wijze omgegaan met vorderingen en schulden. Deze worden direct na ontstaan opgeboekt. Alle voorkomende tussenrekeningen worden tijdig, regelmatig en op vaste momenten geheel gespecfficeerd, geanalyseerd en leeggeboekt. De resultaten hiervan worden overzichtelijk vastgelegd. De saldi van de debiteuren- en crediteurenrekeningen worden voortdurend gevolgd, gespecificeerd en geanalyseerd. Hiervan worden goed bruikbare vastieggingen gemaakt. De juistheid en rechtmatigheid, de juiste rubricering en (via een marginale toetsing) de aanvaardbaarheid van de uitgaven worden door de financiële administratie stringent beoordeeld. Bij opvallende zaken wordt direct contact opgenomen met de budgethouder. De regels van het Besluit Begroting en Verantwoording (BBV) zijn nageleefd. Ter bewaking van de (voorgenomen en uitgevoerde) belangrijke investerings- en onderhoudsprojecten worden aanvullende en systematische controles verricht voor het proces van voor- en nacalculatie. De resultaten hiervan (onder meer de maatregelen tot bijsturing) worden goed vastgelegd. Bij de samenstelling van de jaarrekening worden de jaarlijks door de Drechtraad vastgestelde data gevolgd. Voor de jaarrekeningcontrole is voorts het volgende van belang: De jaarrekening wordt op de afgesproken aanvangsdatum van de controle volledig opgeleverd. De jaarrekening wordt opgeleverd met een samensteldossier met daarin alle relevante achterliggende stukken voor de onderbouwing van de jaarrekeningposten. Voor opgenomen ramingen worden de onderbouwingen bijgevoegd. Voor debiteuren- en crediteurenstanden en overige transitoria wordt een overzicht verstrekt van de samenstelling daarvan (oorzaken, actuele stand, wijze waarop en tijdstip van afwikkeling). Daarnaast blijkt uit het samensteldossier de zichtbare toets van de samengestelde jaarrekening en de naleving van de verslaggevingvoorschriften (BBV). Voor het samensteldossier zal, in overleg met het controleteam, gebruik worden gemaakt van de online toepassingen die Deloitte hiertoe beschikbaar stelt (PBCL-tool). De kwaliteit van de door u aangeleverde jaarrekening, de SiSa-bijlage en andere te controleren stukken voldoen aan de wettelijke voorschriften, wat blijkt uit een intern uitgevoerde kwaliteitsbeoordeling. Hiertoe ontvangt u van ons te zijner tijd de checklist jaarverslaggeving en de checklist op te leveren stukken bij de jaarrekening.

17 Deloïtte. Blad 17 van De in de processen opgenomen interne beheersingsmaatregelen zijn voor ons toetsbaar en verifieerbaar. In de offerte accountantscontrole zijn wij ervan uitgegaan dat de kwalificatie van de administratieve Organisatie en interne controle (AO/IC) van alle voor de jaarrekeningcontrole relevante primaire en ondersteunende processen, ten minste voldoende tot goed zal zijn. Er heeft een effectieve verbijzonderde interne controle plaatsgevonden gedurende het gehele boekjaar. Uw medewerkers zijn tijdens onze werkzaamheden beschikbaar voor het stellen van vragen. 6. Invulling adviesfunctïc De interne en externe factoren die uw bedrijfsvoering beïnvloeden, zijn mede bepalend voor hoe wij onze controïe inrichten. Wij baseren onze controlestrategie tevens op de uitkomsten van de regelmatige besprekingen die wij met u zullen hebben. Door deze focus op uw organisatie ontstaat zicht op de achterliggende waarborgen voor betrouwbare informatie in uw Organisatie. Dit vormt de basis voor onze natuurlijke adviesfunctie. Mede vanuit de samenwerking met de specialisten binnen Deloitte mag u van ons verwachten dat wij als kritisch controleur niet alleen een onafhankelijk en deskundig oordeel hebben, maar tevens vanuit onze controle ook praktische adviezen en oplossingen koppelen aan onze bevindingen. Deze adviezen komen tot uitdrukking in de managementletter en het rapport van bevindingen bij de jaarrekening. Tijdens de pre-audit meeting zullen wij met u in kaart brengen over welke onderwerpen u nader geadviseerd wilt worden. Door onze kennis van actualiteiten en voor u relevante onderwerpen in combinatie met uw en onze kennis van uw Organisatie, kunnen wij deze onderwerpen zeer specifiek benoemen. Daarnaast zullen wij u ook ongevraagd adviseren wanneer hiertoe aanleiding bestaat. Wij zien de natuurlijke adviesfunctie niet uitsluitend als bijproduct van onze controle. Ook indien wij beschikken over informatie die voor uw Organisatie van belang kan zijn, mag u van ons verwachten dat wij deze kennis proactief met u zullen delen. Onze industry group Lokaal Bestuur en ons wetenschappelijk bureau hebben een belangrijke centrale rol in onze interne en externe informatievoorziening. Wij informeren onze cliënten en medewerkers op continue basis over actuele ontwikkelingen, niet alleen bij de uitvoering van de controle, maar ook door middel van publicaties, periodieken en (thema)bijeenkomsten.

18 Deloïtte. Blad 18 van Samenstelling controleteam De accountantscontrole 2015 zal worden uitgevoerd door een team van ervaren medewerkers met expertise in de publieke sector, onder leiding van het kemteam voor de Drechtsteden: de heer drs. R.(Rein-Aart) M.J. van Vugt RA, mevrouw C.(Chantal) Wemmerus M.Sc RA en de heer W. (Wouter) Kalkman RA. De dagelijkse uitvoering van de werkzaamheden vindt plaats onder leiding van de heer drs. P.(Peter) Naaktgeboren RA(Servicecentrum Drechtsteden), mevrouw J. Stadthouders MSc (Sociale Dienst Drechtsteden) en mevrouw M. Warning AA (Gemeentebelastingen Drechtsteden). 8. Audit budget Het auditbudget voor de controle van de jaarrekening van uw gemeenschappelijke regeling over 2015 bedraagt exclusief BTW. Het auditbudget voor de controle van de SiSa verantwoordingen en specifieke verantwoordingen SDD 2015 bedraagt exclusief BTW. Het auditbudget voor de controle van de belastingverantwoordingen GBD 2015 bedraagt exclusief BTW. Het auditbudget voor accountantsmededeling SCD 2015 bedraagt exclusief BTW. Conform de bepaling in paragraaf van het bestek accountantsdiensten (100065GRD) hebben wij de aanneemsom met de stijging van de prjsindex van accountantsdiensten geïndexeerd. In deze prijs hebben wij rekening gehouden met de actuele ontwikkelingen op het gebied van extra te toetsen wet- en regelgeving en de aangescherpte eisen met betrekking tot de accountantscontrole en EDP-audit. In deze prijs hebben wij nog geen rekening gehouden met de extra werkzaamheden in het kader van de drie decentralisaties. Zodra meer duidelijk is over het normen- en toetsingskader en welke controlewerkzaamheden moeten worden uitgevoerd, zullen wij met u overleggen over de mogelijke gevolgen en kosten hiervan. Mochten zich werkzaamheden voordoen die niet vallen binnen de scope van deze prjsopgave (bijvoorbeeld in de vorm van aanvullende wensen t.a.v. de controle, aanvullende opdrachten en bij reviews), dan zullen wij per opdracht vooraf afspraken met u maken over het honorarium. Wij hanteren daarbij de volgende tarieven: Functieomschrijving Tarief Partner 270 Manager 160 Supervisor 110 Assistenten 60

19 Deloïtte. Blad 19 van Deze tarieven zijn tevens van toepassing ingeval van aanvullende werkzaamheden als gevolg van het niet nakomen van (een deel van) de werkafspraken door uw Organisatie. Eventueel meerwerk brengen wij uitsluitend in rekening in overleg met en na goedkeuring van uw zakelijk directeur. De genoemde bedragen zijn gebaseerd op prijspeil 2015, exclusief omzetbelasting en inclusief bijkomende kosten. Bijlage 1: Bij lage 2: Accountantscontrole Gemeenschappelijke Regeling Drechtsteden: Nadere uiteenzetting prijsaanbieding Formele opdrachtbevestigingen.

20 Dei0 Ïtte. Deloille Accountants BV. Wilhelminakade AP Rotterdam Postbus GA Rotterdam Nederland Tel: Fax: Aan de auditcomrnissie en Drechtraad van de Gemeenschappelijke Regeling Drechtsteden t.a.v. de beer J. van Dijk Postbus AP DORDRECHT Datum Behandeld door Ons kenmerk /ta15500 Onderwerp Opdrachtbevestiging controle jaarrekening 2015 Uw kenmerk Geacht bestuur, In overeenstemming met het besluit dat door uw Drechtraad is genomen in zijn vergadering van 6 maart 2012 heeft u ons verzocht de jaarrekening te controleren van uw Gemeenschappelijke Regeling Drechtsteden over Door middel van deze opdrachtbevestiging worden de aanvaarding van de opdracht, de omvang van de verantwoordelijkheid van Deloitte ten opzichte van uw Organisatie en de wijze van rapportering vastgelegd en bevestigd. Onze offerte 2015 is tevens bijgevoegd. Wij vragen u een exemplaar van de bij gesloten opdrachtbevestiging te ondertekenen en aan ons retour te zenden. Hoogachtend, Deloitte Accountants B.V. C. Wemmerus M.Sc RA Bijlagen: Opdrachtbevestiging 2015 in tweevoud. Op alle opdrachten verricht door Deloitte zijn de Algemene Voorwaarden Dienstverlening Deloitte Nederland, januari 2014 gedeponeerd bij de Kamer van Koophandel onder nummer van toepassing. Deloitte Accountants BV. is ingeschreven in het handelsregister van de Kamer van Koophandel te Rotterdam onder nummer Member of Deloitte Touche Tohmatsu Limited

21 Deloïtte /ta/5500 Opdrachtbevestiging Gemeenschappelijke Regeling Dreclitsteden voor het boekjaar eindigend op 31 december 2015 Opdracht Wij zullen fungeren als accountant van uw gemeenschappelijke regeling met het doel te onderzoeken of de jaarrekening het door de wet vereiste inzicht geeft, overeenkomstig het bepaalde in artikel 213, lid 2 van de Gemeentewet. De uitslag van ons onderzoek zullen wij weergeven in een controleverklaring en een verslag van bevindingen omtrent de getrouwheid van de jaarrekening en de rechtmatigheid van de verantwoorde baten, lasten en balansmutaties. De controleverklaring en het verslag van bevindingen bevatten alle in het kader van het dechargeverleningsproces relevante controlebevindingen. Deze stukken zijn bestemd om tezamen met de jaarrekening en de gezamenlijk daarmee openbaar te maken stukken te worden overgelegd aan de Drechtraad in het kader van de vaststelling van de jaarrekening; een en ander overeenkomstig het bepaalde in artikel 197, lid 3 van de Gemeentewet. Voorts worden zij overgelegd aan het toezichthoudende orgaan (i.c. gedeputeerde staten van de provincie) en openbaar gemaakt. Voorts zullen wij nagaan of de jaarrekening aan de bij en krachtens de wet gestelde voorschriften voldoet en of het jaarverslag, voor zover wij dat kunnen beoordelen, overeenkomstig wettelijke bepalingen is opgesteld en met de jaarrekening verenigbaar is. Wij baseren ons bij de opdracht op de uitgangspunten die zijn vastgelegd in het Besluit accountantscontrole decentrale overheden en het door uw raad op 3 december 2013 vastgestelde protocol accountantscontrole voor Verantwoordelijkheid van de accountant Wij zullen onze controle verrichten in overeenstemming met Nederlands recht, waaronder de Nederlandse controlestandaarden, het Besluit accountantscontrole decentrale overheden (Bado) en de Beleidsregels toepassing Wet normering bezoldiging topfunctionarissen publieke en semipublieke sector (WNT), inclusief het Controleprotocol WNT. Dit vereist dat wij voldoen aan de voor ons geldende ethische voorschriften. Indien u prijs stelt op een exemplaar van de Verordening gedrags- en beroepsregels accountants, kunnen wij u die toesturen. Voorts zijn wij gehouden onze controle zodanig te plannen en uit te voeren dat een redelijke mate van zekerheid wordt verkregen dat de jaarrekening geen afwijkingen van materieel belang bevat. Een controle omvat het uitvoeren van werkzaamheden ter verkrij ging van controle-informatie over de bedragen en de toelichtingen in de jaarrekening. De geselecteerde werkzaamheden zijn afhankelijk van de door ons toegepaste oordeelsvorming, met inbegrip van het inschatten van de risico s dat de jaarrekening een afwijkingen van materieel belang bevat als gevolg van fraude of fouten.

22 Deloïtte /ta/5500 Bij het maken van deze risico-inschattingen nemen wij de interne beheersing in aanmerking die relevant is voor het door de gemeenschappelijke regeling opmaken van de jaarrekening en het getrouwe beeld daarvan. Deze risico-inschattingen zijn gericht op het opzetten van controlewerkzaamheden die passend zijn in de omstandigheden, maar hebben niet tot doel een oordeel tot uitdrukking te brengen over de effectiviteit van de interne beheersing van de gemeenschappelijke regeling. Een controle omvat tevens het evalueren van de geschiktheid van de gebruikte grondslagen voor financiële verslaggeving en van door het Drechtstedenbestuur van de gemeenschappelijke regeling gemaakte schattingen, alsmede een evaluatie van het algehele beeld van de jaarrekening. Wij willen er de aandacht op vestigen dat als gevolg van het toepassen van deelwaarnemingen en andere beperkingen die inherent zijn aan een controle, gevoegd bij de beperkingen die inherent zijn aan elk systeem van interne beheersing, er een onvermijdbaar risico bestaat dat, zelfs indien een controle naar behoren is gepland en uitgevoerd in overeenstemming met de Nederlandse controlestandaarden, een afwijking van materieel belang onontdekt blijft. Onafhankelijkheid Nederlands recht vereist dat wij onafhankelijk zijn ten opzichte van onze controlecliënten. Het betekent dat op een aantal vormen van overige dienstverlening aanvullende voorwaarden van toepassing zijn en dat voor sommige soorten van overige dienstverlening beperkingen gelden. Wij zullen in voorkomende gevallen deze voorwaarden en/of eventuele beperkingen met u bespreken. Om onze onafhankelijkheid op efficiënte wijze blijvend te kunnen waarborgen, verzoeken wij u ons te informeren over de juridische structuur van uw gemeenschappelijke regeling, alsook van alle organisaties waarmee uw gemeenschappelijke regeling direct of indirect verbonden is. Wijzigingen in de (Juridische) structuur kunnen met zich meebrengen dat wij genoodzaakt zijn de verlening van bepaalde diensten aan uw gemeenschappelijke regeling te beëindigen. Als partners of professionals van onze Organisatie het voornemen hebben in dienst te treden bij een controlecliënt gelden randvoorwaarden om onze onafhankelijkheid te kunnen waarborgen. Zonder onze voorafgaande schriftelijke toestemming zult u daarom geen aanbiedingen doen tot het aangaan van een functie als bestuurder, persoon belast met governance of een andere functie van waaruit invloed van betekenis op de jaarrekening kan worden uitgeoefend, aan huidige of voormalige partners of andere professionals van onze Organisatie, totdat er tussen de voormalige partner of andere professional en de accountantsorganisatie geen banden van betekenis meer bestaan.

23 Deloitte /ta/5500 Voorts zult u zonder onze voorafgaande schriftelijke toestemming geen relaties aangaan met partners of andere professionals van onze organisatie waarbij sprake is van een gemeenschappelijk commercieel of financieel belang. In voorkomend geval zullen wij beoordelen of deze relatie past in het kader van de gewone bedrijfsuitoefening en of de samenloop met de controleopdracht een eventuele bedreiging vormt voor onze onafhankelijkheid. Wanneer onze Organisatie een relatie met uw Organisatie aangaat, waarbij onze Organisatie zich in het kader van reclame of marketing associeert of laat associëren met uw Organisatie, is het uitvoeren van een assurance-opdracht volgens de onaffiankeljkheidsregels verboden. De Nederlandse onaffiankeljkheidsregels hebben daarnaast als uitgangspunt dat het ontvangen en verstrekken van geschenken en persoonlijke uitingen van gastvrijheid niet past in een relatie tussen controleur en gecontroleerde. Wanneer de accountantsorganisatie, een ander onderdeel van het netwerk, een bestuurder of interne toezichthouder van de accountantsorganisatie of een lid van het controleteam, een geschenk of een persoonlijke uiting van gastvrijheid ontvangt van uw Organisatie of van een bij uw Organisatie betrokken persoon, zijn maatregelen vereist indien de waarde van het geschenk of de persoonlijke uiting van gastvrijheid meer dan 100 bedraagt. Dit geldt tevens voor het verstrekken van geschenken en persoonlijke uitingen van gastvrijheid. Eén van de vereiste maatregelen is dat de eindverantwoordeljke accountant de met governance belaste personen hierover informeert op de wijze zoals met hen is overeengekomen. Wij stellen dan ook voor om de ontvangen en verstrekte geschenken en persoonlijke uitingen van gastvrijheid met een waarde van meer dan 100 jaarlijks aan u te rapporteren in het verslag conform artikel 2:393 lid 4 BW. Verantwoordelijkheid van de Drechtraad van de gemeenschappelijke regeling Door middel van het ondertekenen van deze opdrachtbevestiging erkent en begrijpt u dat het Drechtstedenbestuur verantwoordelijkheid draagt voor: Het opmaken van de jaarrekening in overeenstemming met het in Nederland geldende Besluit begroting en verantwoording provincies en gemeenten en de Beleidsregels toepassing WNT, alsmede voor het opstellen van het jaarverslag in overeenstemming met het in Nederland geldende Besluit begroting en verantwoording provincies en gemeenten. Een zodanige interne beheersing als het Drechtstedenbestuur noodzakelijk acht om het opmaken van de jaarrekening mogelijk te maken zonder dat deze afwijkingen van materieel belang bevat als gevolg van fraude of van fouten. en voorts voor het aan ons: Toegang verschaffen tot alle informatie waarvan het Drechtstedenbestuur zich bewust is dat deze relevant is voor het opmaken van de jaarrekening, zoals vastieggingen, documentatie en andere aangelegenheden.

24 Deloïtte /taJ5 500 Verstrekken van aanvullende informatie die wij kunnen vragen voor het doel van de controle. Onbeperkte toegang te verschaffen tot personen binnen de gemeenschappelijke regeling van wie wij vaststellen dat het noodzakelijk is van hen controle-informatie te verkrijgen. Het Drechtstedenbestuur dient erop toe te zien dat de rechten en verplichtingen van de gemeenschappelijke regeling op toereikende wijze in de jaarrekening tot uitdrukking worden gebracht, met inbegrip van die rechten en verplichtingen die reeds bestaan, maar niet via de normale administratieve procedures zijn vastgelegd. In sommige gevallen kunnen deze rechten en verplichtingen niet door accountantscontrole worden ontdekt. Reeds bekende enlof te verwachten gebeurtenissen en omstandigheden zullen tevens op adequate wijze in de jaarrekening tot uitdrukking moeten worden gebracht. Daarnaast moet uw gemeenschappelijke regeling beschikken over een intern beheersingsinstrumentarium om de juiste naleving van de wet- en regelgeving door uw gemeenschappelijke regeling (namens het Drechtstedenbestuur) te kunnen borgen. Wij zullen in verband met deze aspecten het Drechtstedenbestuur verzoeken de mededelingen die in dat kader aan ons zijn gedaan schriftelijk te bevestigen. Voorts zullen wij het Drechtstedenbestuur van de gemeenschappelijke regeling vragen schriftelijk te bevestigen dat het van oordeel is dat het effect van eventuele ongecorrigeerde afwijkingen in de jaarrekening, zowel afzonderlijk als in totaal, niet van materieel belang is voor de jaarrekening als geheel. Een overzicht van deze posten zal in de schriftelijke mededeling worden opgenomen of eraan worden gehecht. Wij hebben er alle vertrouwen in om te kunnen rekenen op volledige medewerking van uw personeel en vertrouwen erop dat zij alle vastleggingen, documentatie en andere informatie die in het kader van de controle benodigd is, beschikbaar stellen. Fraude De primaire verantwoordelijkheid voor het voorkomen en ontdekken van fraude berust bij zowel het toezichthoudend orgaan als het Drechtstedenbestuur. De accountant is niet verantwoordelijk en aansprakelijk voor de preventie van fraude. Door de kenmerken van fraude, vooral wanneer gebruik wordt gemaakt van verhulling door samenspanning en vervalste documentatie, kan een controle, ook al is deze opgezet en uitgevoerd in overeenstemming met algemeen aanvaarde controlestandaarden, een fraude van materieel belang niet ontdekken. Daar onze controle is opgezet om een redelijke mate van zekerheid te verkrijgen dat de jaarrekening als geheel geen afwijkingen van materieel belang bevat als gevolg van fraude of fouten, richt onze controleopdracht zich niet specifiek op het ontdekken van fraude.

25 of Deloïtte /ta/5500 Indien bij de uitvoering van de controleopdracht aanwijzingen voor fraude worden verkregen, zullen wij, ongeacht de mogelijke omvang en de aard van de vermoede fraude, aanvullend onderzoek verrichten, afgestemd op het vaststellen van de aard en omvang van de fraude in relatie tot de jaarrekening. Indien wij een aanwijzing voor een redelijk vermoeden van fraude verkrijgen, zullen wij hierover communiceren met het Drechtstedenbestuur en/of de Drechtraad. In het kader van de Nederlandse Standaard 240: De veï-antivoordeltjkheid van de accountant met betrekking totfrattde in het kader vaïz een controle van financiële overzichten zullen wij het Drechtstedenbestuur vragen de volgende punten schriftelijk te bevestigen: a. Het Drechtstedenbestuur erkent zijn verantwoordelijkheid voor het opzetten, implementeren en onderhouden van de interne beheersing gericht op het voorkomen en ontdekken van gevallen van fraude. b. Het Drechtstedenbestuur heeft ons de resultaten gemeld van de inschatting door het management van het risico dat de financiële overzichten afwijkingen van materieel belang zouden kunnen bevatten die het gevolg zijn van fraude. c. Het Drechtstedenbestuur heeft aan ons zijn kennis verstrekt met betrekking tot fraude en vermoede fraude die op de gemeenschapeljke regeling van invloed zijn en waarbij betrokken zijn: het management; werknemers die een belangrijke rol spelen bij de werking van de interne beheersing; of anderen in het geval dat de fraude een effect zou kunnen hebben dat van materieel belang is voor de financiële overzichten; en d. Het Drechtstedenbestuur heeft ons op de hoogte gesteld van alle aantijgingen van fraude of van vermoede fraude die op de financiële overzichten van de gemeenschappelijke regeling van invloed zijn en waarvan het Drechtstedenbestuur kennis heeft verkregen via werknemers, voormalige werknemers, analisten, regelgevers, toezichthouders of via anderen. Naleving specifieke wet- en regelgeving Het Drechtstedenbestuur en de Drechtraad zijn verantwoordelijk voor de naleving van wettelijke en andere voorschriften.

26 Deloitte /ta15500 Ons onderzoek richt zich mede op de rechtmatigheid van de totstandkoming van in de jaarrekening verwerkte baten, lasten en balansmutaties. Het interne beheersinstrumentarium ter borging van de juiste naleving van wet- en regelgeving zullen wij daartoe mede in ons onderzoek betrekken. Daarbij nemen wij de uitgangspunten en aanwijzingen in acht die zijn vastgelegd in het Bado, de Beleidsregels WNT, inclusief het Controleprotocol WNT, alsmede de uitgangspunten en standpunten van de commissie BBV en de aanwijzingen en beroepsvoorschriften van de NBA. De wet- en regelgeving die als norm geldt voor de rechtmatigheidscontrole, is door u vastgelegd in het normenkader met het bijbehorende toetsingskader. Ook kan het toetsingskader worden geoperationaliseerd door het direct inrichten en vertalen van de van toepassing zijnde bepalingen vanuit het normenkader in de beheersorganisatie van uw gemeenschappelijke regeling middels processen, procedures, richtlijnen of checklists waaruit expliciet duidelijk is en wordt gemaakt aan welke bepalingen financiële rechtmatigheidsconsequenties worden verbonden. Een controleopdracht zal in het algemeen niet leiden tot ontdekking van overtredingen van alle wet- en regelgeving. Ontdekking van overtredingen, ongeacht de materïaliteit, zal leiden tot een overweging van de implicaties voor de integriteit van het management of de werknemers en het mogelijke effect op andere aspecten van onze controle. Wij zullen het Drechtstedenbestuur verzoeken schriftelijk te bevestigen dat het alle inlichtingen heeft verstrekt omtrent alle hem bekende werkelijke of mogelijke overtredingen van wet- en regelgeving waarmee bij de opstellen van de jaarrekening rekening moet worden gehouden. Rapportage Wij zullen over de uitkomsten van onze werkzaamheden aan uw algemeen bestuur rapporteren in de vorm van een controleverklaring bij de jaarrekening en een verslag van bevindingen. Er kunnen omstandigheden zijn waarin het, op basis van onze controlebevindingen, noodzakelijk kan zijn de vorm en inhoud van onze controleverklaring aan te passen. Onze controleverklaring is bestemd om aan het Drechtstedenbestuur te worden overgelegd bij de opgemaakte jaarrekening en te worden opgenomen in de openbaar te maken stukken, te weten de jaarrekening, het jaarverslag en de overige gegevens. U verstrekt ons daartoe concepten van de openbaar te maken stukken. Onze controleverklaring mag eerst openbaar worden gemaakt na schriftelijke toestemming onzerzijds. Indien de jaarrekening niet volledig wordt openbaar gemaakt, zullen wij u waar mogelijk een aangepaste controleverklaring doen toekomen.

27 Deloïtte /ta15500 Onze voorafgaande schriftelijke toestemming is vereist voor elke nieuwe openbaarmaking van de jaarrekening. Dit geldt ook voor publicatie op internet, het openbaar maken of verzenden aan derden van een ander financieel verslag waarin onze naam wordt genoemd, alsmede ten aanzien van het gebruik van onze naam in elk ander document dat openbaar wordt gemaakt of ter beschikking wordt gesteld aan derden. In al deze gevallen dient u ons tijdig een concept van het document te verstrekken voordat het wordt verspreid. In aanvulling daarop ontvangt het Drechtstedenbestuur op basis van onze interim-controle een management-letter, waarin we de eventueel geconstateerde tekortkomingen en mogelijke verbeteringen in de administratieve organisatie van de gemeenschappelijke regeling aangeven, met name ter zake van de daarin besloten interne beheersingsmaatregelen. Communicatie met het Drechtstedenbestuur en de Drechtraad over alle aspecten van onze relatie is ook een belangrijke waarborg voor onze onafhankelijkheid. In dat kader zullen wij jaarlijks aan u rapporteren over de volgende aspecten: bevestiging van onze onafhankelijke positie ten opzichte van uw Organisatie; in rekening gebrachte en te brengen honoraria, gesplitst in controle en categorieën overige dienstverlening door onze Organisatie; bijzonderheden over relaties tussen uw organisatie en onze organisatie die van invloed kunnen zijn op onze onafhankelijkheid; geschenken en persoonlijke uitingen van gastvrijheid, die zijn ontvangen of verstrekt, voorzover deze een (geschatte) waarde van meer dan 100 hebben; overige maatregelen ter waarborging van de onafhankelijkheid. Single information Single audit Voor een aantal benoemde rjksbijdrageregelingen moet op basis van Single information Single audit (SiSa) verantwoording worden afgelegd via een specifiek afzonderlijke bijlage in de jaarstukken. Het Ministerie van BZK heeft in een aantal notities aangegeven welke voorwaarden hierop van toepassing zijn. Belangrijke informatie met betrekking tot de achtergronden van deze regeling is te raadplegen op de SiSa-website van het ministerie van BZK: ksoverheid.nl/onderwerpen/gemeentenlgemeentelijke-financien/specifieke-uitkeri. Inzage in onze dossiers door toezichthouders en andere instanties Alle werkpapieren en dossiers, andere materialen, rapporten en zaken gecreëerd, ontwikkeld of uitgevoerd door Deloitte Accountants B.V. als onderdeel van ons onderzoek zijn eigendom van Deloitte Accountants B.V.

28 Deloïtte /taJ5500 Wij kunnen verplicht worden om aan derden, bijvoorbeeld toezichthouders en FIOD-ECD op grond van wettelijke bepalingen of andere voorschriften informatie te verstrekken of toegang te verschaffen tot onze werkpapieren en dossiers. Daarnaast kunnen wij door derden verzocht worden informatie te verstrekken of inzage te verschaffen in onze werkpapieren en dossiers. Op grond van geheimhoudingsregels zijn wij in sommige gevallen verplicht uw schriftelijke toestemming voor inzage te verkrijgen. Indien een dergelijk verzoek ons bereikt, zullen wij hierover zo spoedig mogelijk contact met u opnemen over de voorwaarden waaronder aan dit verzoek kan worden voldaan en om uw toestemming vragen voor zover noodzakelijk. Ook de Belastingdienst kan in het kader van het bovenstaande voor een reguliere belastingcontrole aan ons verzoeken informatie te verstrekken of inzage in onze werkpapieren en dossiers te verschaffen. Een dergelijk verzoek zal altijd in eerste instantie aan u en/of uw juridisch of fiscaal adviseur kenbaar worden gemaakt door de controlemedewerker van de Belastingdienst. Wij zijn van mening dat het algemeen belang er mee gediend is dat de Belastingdienst bij belastingcontroles kan steunen op de uitgevoerde werkzaamheden in het kader van de controle van jaarrekeningen. Wij zullen u vragen om uw instemming schriftelijk aan ons kenbaar te maken. In dat kader zullen wij bij een verzoek van de Belastingdienst zo spoedig mogelijk contact met u opnemen. Mocht u in een concrete situatie uw instemming onthouden, dan zullen wij op grond van onze gedragsregels de redenen nagaan waarom u uw instemming niet geeft. Revfew Het komt voor dat subsidiërende instanties reviews uitvoeren op een te verstrekken of verstrekte subsidiebijdrage welke is verantwoord in een specifieke subsidieverantwoording dan wel in de SiSa-bij lage bij de jaarrekening. Een review wordt bijvoorbeeld uitgevoerd om vanuit de subsidieverstrekker aanvullend de rechtmatigheid van de bestedingen vast te stellen of de uitvoering van de regeling nader te controleren. Een dergelijke review kan onder meer inhouden dat de betreffende subsidieverstrekker vragen heeft aan ons of inzage wenst in het betreffende controledossier. Aangezien op voorhand de kosten en de frequentie van reviews niet zijn in te schatten, zullen wij u hiervan in kennis stellen en u een kostenopgave doen toekomen wanneer dit aan de orde is. De kosten van eventuele reviews zijn derhalve niet opgenomen in de huidige kostenopgave. Wet ter voorkoming van witwassen en financieren van terrorisme Ingevolge de Wet ter voorkoming van witwassen en financieren van terrorisme (Wwft) dienen wij cliëntonderzoek te verrichten alvorens wij de opdracht kunnen aanvaarden. Voorts zijn wij op grond van de Wwft verplicht een verrichte of voorgenomen ongebruikelijke transactie van of ten behoeve van een cliënt, voor zover die wordt gesignaleerd in het kader van onze normale werkzaamheden, te melden aan de Financial Intelligence Unit Nederland te Zoetermeer.

29 Deloïtte /ta15500 Honorarium Ons honorarium is gebaseerd op de tij dsbesteding van ons controleteam, inclusief eventueel te maken kosten. De individuele uurtarieven zijn in overeenstemming met de mate van verantwoordelijkheid en de vereiste ervaring en bekwaamheid van elk der teamleden. De betalingstermijn bedraagt 30 dagen. De kosten voor de accountantscontrole hangen mede af van de kwaliteit van de administratieve Organisatie en interne controle van uw gemeenschappelijke regeling (ten aanzien van zowel de getrouwheid als de rechtmatigheid). Wij hebben de onderstaande raming gebaseerd op de uitgangspunten voor de accountantscontrole die in het vorenstaande zijn beschreven. Wij verwachten dat ons honorarium voor de jaarrekeningcontrole exclusief omzetbelasting en inclusief reis- en verblijfkosten zal bedragen. De declaraties zullen worden opgemaakt en verzonden conform de afspraken zoals deze naar aanleiding van het programma van eisen met u zijn gemaakt. Separaat verlangde controleverklaringen zullen worden afgerekend op basis van werkelijke tijdbesteding en afzonderlijk te maken afspraken. Algemene voorwaarden Op onze dienstverlening zijn onze Algemene Voorwaarden Dienstverlening Deloitte Nederland, hoofdstuk A, januari 2014, gedeponeerd bij de Kamer van Koophandel onder nummer , van toepassing, waarvan u bijgaand een exemplaar aantreft. Door ondertekening en retournering van deze opdrachtbevestiging verklaart u dit exemplaar te hebben ontvangen en de voorwaarden te accepteren. Elektronische communicatie Behoudens voor zover schriftelijk anders is overeengekomen, mogen partijen ervan uitgaan dat verzending van correct geadresseerde faxberichten, s (met inbegrip van s die via internet worden verstuurd) en voic berichten, ongeacht of deze vertrouwelijke informatie of stukken bevatten die op de opdracht betrekking hebben, over en weer wordt aanvaard. Hetzelfde geldt voor andere door de andere partij gebruikte of aanvaarde communicatiemiddelen.

30 Deloitte /ta15500 Partijen beseffen dat internet per definitie onveilig is en dat gegevens beschadigd kunnen worden, dat berichten niet altijd meteen of helemaal niet worden bezorgd en dat het in voorkomende gevallen wellicht beter is om andere communicatiemiddelen te gebruiken. Bij elektronische communicatie speelt bovendien het risico van besmetting met een virus. Partijen dienen ieder hun eigen systemen en belangen te beschermen en aanvaarden, voor zover wettelijk is toegestaan, jegens de ander geen enkele verantwoordelijkheid uit welken hoofde dan ook voor verlies, schade of omissies die op welke wijze ook voortvloeien uit het gebruik van internet of uit het gebruik van de netwerken, applicaties, elektronische gegevens of overige systemen van cliënt door Deloitte-entiteiten. Dienstverlening Wij besteden veel aandacht aan goede arbeidsomstandigheden van onze medewerkers. De kwaliteit van een werkplek heeft een directe relatie met de gezondheid van medewerkers en het voorkomen van RSI en overige beroepsziektes of -aandoeningen. Wij verzoeken het Drechtstedenbestuur dan ook om onze medewerkers te voorzien van adequate werkruimte en overige faciliteiten. Feedback over onze dienstverlening Deloitte stelt feedback over haar dienstverlening zeer op prijs en heeft een uitgebreid programma om cliënten om feedback te vragen. Wij staan natuurlijk ook open voor uw feedback op momenten dat wij er niet expliciet om vragen. Heeft u een vraag of wilt u iets kwijt over deze opdracht, neem dan contact op met drs. R.M.J. (Rein-Aart) van Vugt RA. Heeft u, buiten deze opdracht, nog andere vragen over de dienstverlening van Deloitte of wilt u uw mening over Deloitte geven, neem dan contact op met de heer A.G. (Arnold) van Bochove RA, via nummer Ten slotte Met groot genoegen aanvaarden wij deze opdracht. Mocht u nog vragen of opmerkingen hebben, aarzelt u dan niet contact op te nemen met C. (Chantal) Wemmerus Msc. RA.

31 Deloïtte /ta/5500 Wij vertrouwen erop dat wij met deze opdrachtbevestiging een goed inzicht hebben gegeven in de afspraken die uw gemeenschappelijke regeling met Deloitte heeft gemaakt. Wij verzoeken u vriendelijk het tweede exemplaar van deze brief op de aangegeven plaats te ondertekenen en te retourneren als blijk van uw instemming met het voorgaande. Hoogachtend, Deloitte Accountants B.V.: Voor akkoord, Namens de Gemeenschappelijke Regeling Drechtsteden C. Wemmerus M.Sc RA Naam Functie: Datum: Bij lagen: 1. Omstandigheden van invloed op de overeengekomen data van voltooiing en op het verwachte honorarium. 2. Algemene voorwaarden Deloitte.

32 Deloïtte ta15500 Bijlage 1: Omstandigheden van invloed op de overeengekomen data van voltooiing en op het verwachte honorarium voor Gemeenschappelijke Regeling Dreclitsteden Boekjaar geëindigd op 31 december 2015 Het verwachte honorarium voor de Gemeenschappelijke Regeling Drechtsteden is gebaseerd op bepaalde veronderstellingen. Tijdens de opdracht zouden zich bepaalde omstandigheden kunnen voordoen die een belangrijke invloed zouden kunnen hebben op de nagestreefde data van voltooiing en op het verwachte honorarïum. Als gevolg hiervan zouden additionele honoraria noodzakelijk kunnen zijn. Zulke omstandigheden omvatten, maar zijn niet beperkt tot, het volgende: Het verwachte honorarium voor de Gemeenschappelijke Regeling Drechtsteden is gebaseerd op bepaalde veronderstellingen. Tijdens de opdracht zouden zich bepaalde omstandigheden kunnen voordoen die een belangrijke invloed zouden kunnen hebben op de nagestreefde data van voltooiing en op het verwachte honorarium. Als gevolg hiervan zouden additionele honoraria noodzakelijk kunnen zijn. Zulke omstandigheden omvatten, maar zijn niet beperkt tot, het volgende: 1. Op verzoek van de Gemeenschappelijke Regeling Drechtsteden aangebrachte veranderingen in de planning van de opdracht. Veranderingen in de planning van de opdracht vereisen gewoonlijk het opnieuw toewijzen van Deloitte-personeel. Echter, omdat het vaak moeilijk is om personen opnieuw toe te wijzen aan andere opdrachten, kan dit voor Deloitte resulteren in onverwachte kosten. 2. Niet alle voor de controle benodigde onderbouwingen en door de Gemeenschappelijke Regeling Drechtsteden op te leveren stukken zijn (a) op de verzochte datum door de Gemeenschappelijke Regeling Drechtsteden verstrekt, (b) gecompleteerd in een voor Deloitte acceptabel formaat, (c) mathematisch correct, en/of (d) in overeenstemming met de administratie (bijvoorbeeld grootboekrekeningen). Deloitte zal een aparte lijst van benodigde schema s en termijnen aan de Gemeenschappelijke Regeling Drechtsteden verstrekken. 3. Elektronische bestanden in het juiste formaat met daarin de opgevraagde informatie worden door de Gemeenschappelijke Regeling Drechtsteden niet tijdig verstrekt voor onze bestandsanalyseprogramma s. Deloitte zal een aparte lijst van benodigde elektronische bestanden en termijnen waarop deze bestanden nodig zullen zijn aan de Gemeenschappelijke Regeling Drechtsteden verstrekken. 4. Belangrijke nieuwe vraagstukken of veranderingen zoals: a. Significante nieuwe verslaggevingsvraagstukken die een ongebruikelijke hoeveelheid tijd behoeven om opgelost te worden.

33 Deloitte /ta15500 b. Significante wijzigingen in het verslaggevingsbeleid in vergelijking met eerdere jaren. c. Significante wijzigingen of transacties die zich voordoen voorafgaand aan de afgifte van onze rapportages. d. Significante wijzigingen in het personeel van de financiële administratie, zijn verantwoordelijkheden of zijn beschikbaarheid. 5. Significante vertragingen in de door de Gemeenschappelijke Regeling Drechtsteden geleverde assistentie bij de uitvoering van de opdracht of vertragingen in de oplevering van documentatie door de Gemeenschappelijke Regeling Drechtsteden als verzocht door Deloitte. Alle facturen, contracten en andere documenten die wij nader zullen opvragen, worden niet (tijdig) gelokaliseerd of niet voor ons makkelijk toegankelijk gemaakt door het personeel van de Gemeenschappelijke Regeling Drechtsteden. 6. In het huidige jaar ontstane vermindering van de kwaliteit van de administratie van de Gemeenschappelijke Regeling Drechtsteden in vergelijking met de opdracht van het voorafgaande boekjaar. 7. De Gemeenschappelijke Regeling Drechtsteden voorziet ons niet van een grootboek in hetzelfde formaat als de jaarrekening, met verwijzingen naar de onderliggende bescheiden (per grootboekrekeningnummer). Niet alle journaalposten zijn verwerkt in het door ons ontvangen grootboek. De Gemeenschappelijke Regeling Dreclitsteden heeft geen met het grootboek en de onderliggende documenten (voor toelichtingen en kasstroomoverzichten) aansluitende conceptjaarrekening opgesteld. 8. Gedurende de controle wordt een grote hoeveelheid aan controlecorrecties geïdentificeerd. 9. Wijzigingen in de reikwijdte van onze controle die zijn veroorzaakt door gebeurtenissen buiten onze macht. 10. Te late betaling van onze facturen.

34 Dei0 Ïtte. Deloitte Accountants B.V. Wilhelminakade AP Rotterdam Postbus CA Rotterdam Nederland Tel: Fax: Aan de auditcommissie en de Drechtraad van de Gemeenschappelijke Regeling Drechtsteden t.a.v. de heer J. van Dijk Postbus AP DORDRECHT Datum Behandeld door Ons kenmerk /taJ5500 Onderwerp Opdrachtbevestiging controle specifieke verantwoordingen 2015 Uw kenmerk Geachte leden van de auditcommissie, Hierbij doen wij u de formele opdrachtbevestigingen van de specifieke verantwoordingen 2015 van de Sociale Dienst Drechtsteden, Servicecentrum Drechtsteden en Gemeentebelastingen Drechtsteden van de Gemeenschappelijke Regeling Drechtsteden toekomen. Via deze opdrachtbevestiging worden de aanvaarding van de opdracht, de omvang van de verantwoordelijkheid van Deloitte ten opzichte van uw Organisatie en de wijze van rapportering vastgelegd en bevestigd. Wij vragen u een exemplaar van de bij gesloten opdracht-bevestigingen te ondertekenen en aan ons retour te zenden. Hoogachtend, Deloitte Accountants B.V. C. Wemmerus MSc RA Bijlagen A. Opdrachtbevestiging Sociale Dienst Drechtsteden (SDD) voor het boekjaar eindigend op 31 december 2015 in tweevoud. B. Opdrachtbevestiging Servicecentrum Drechtsteden (SCD) voor het boekjaar eindigend op 31 december 2015 in tweevoud. C. Opdrachtbevestiging Gemeentebelastingen Drechtsteden (GBD) voor het boekjaar eindigend op 31 december 2015 in tweevoud. 1. Omstandigheden van invloed op de overeengekomen data van voltooiing en op het verwachte honorarium. 2. Algemene voorwaarden Deloitte. Op alle opdrachten verricht door Deloitte zijn de Algemene Voorwaarden Dienstverlening Deloitte Nederland, januari 2014 gedeponeerd bij de Kamer van Koophandel onder nummer van toepassing. Deloiffe Accountants B.V. is ingeschreven in het handelsregister van de Kamer van Koophandel te Rotterdam onder nummer Member of Deloitte Touche Tohmatsu Umited

35 Deio 1tte. Deloille Accountants B.V. Wilhelminakade AP Rotterdam Postbus CA Rotterdam Nederland Tel: Fax: Bijlage A: Opdrachtbevestiging Sociale Dienst Drechtsteden (SDD) voor het boekjaar eindigend op 31 december 2015 Opdracht Wij zullen fungeren als accountant van uw gemeenschappelijke regeling met het doel te onderzoeken of de financiële verantwoordingen ten behoeve van consolïdatie in de jaarreke ningen van de Drechtstedengemeenten (zijnde Alblasserdam, Dordrecht, Hendrik-Ido-Ambacht, Papendrecht, Sliedrecht en Zwijndrecht, hierna kortweg Drechtstedengemeenten ) het door de wet vereiste inzicht geeft, overeenkomstig het bepaalde in artikel 213, lid 2 van de Gemeentewet. De uitslag van ons onderzoek zullen wij weergeven in een controleverklaring en een verslag van bevindingen omtrent de getrouwheid van de financiële verantwoordingen en de rechtmatigheid van de verantwoorde baten, lasten en balansmutaties. De controleverklaring en het verslag van bevindingen bevatten alle in het kader van het dechargeverleningsproces relevante controle bevindingen. Deze stukken zijn bestemd om informatie te verstrekken aan de Dreclitstedenge meenten om deze in staat te stellen de jaarrekening op te stellen en de accountantscontrole daarvan te laten plaatsvinden. Voorts zullen wij nagaan of de financiële verantwoording aan de bij en krachtens de wet gestelde voorschriften voldoen en of de toelichting bij de financiële verantwoordingen, voor zover wij dat kunnen beoordelen, overeenkomstig wettelijke bepalingen is opgesteld en met de financiële verantwoordingen verenigbaar is. Wij baseren ons bij de opdracht op de uitgangspunten die zijn vastgelegd in de van toepassing zijnde wettelijke regelingen (waaronder de Algemene Maatregel van Bestuur Single Information Single Audit) en gemeentelijke verordeningen zoals opgenomen in de vastgestelde protocollen accountantscontrole 2015 van de Drechtstedengemeenten (normenkaders). Verantwoordelijkheid van de accountant Wij zullen onze controle verrichten in overeenstemming met Nederlands recht, waaronder de Nederlandse controlestandaarden en het Besluit accountantscontrole decentrale overheden (Bado). Dit vereist dat wij voldoen aan de voor ons geldende ethische voorschriften. Indien u prijs stelt op een exemplaar van de Verordening gedrags- en beroepsregels accountants, kunnen wij u die toesturen. Voorts zijn wij gehouden onze controle zodanig te plannen en uit te voeren dat een redelijke mate van zekerheid wordt verkregen dat de jaarrekening geen afwijkingen van materieel belang bevat. Op alle opdrachten verricht door Deloiffe zijn de Algemene Voorwaarden Dienstverlening Deloitte Nederland, januari2014 gedeponeerd bij de Kamer van Koophandel onder nummer van toepassing. Deloiffe Accountants BV. is ingeschreven in het handelsregister ven de Kamer van Koophandel te Rotterdam onder nummer Member of Deloifte Touche Tohmatsu Limited

36 Deloitte ta15500 Een controle omvat het uitvoeren van werkzaamheden ter verkrj ging van controle-informatie over de bedragen en de toelichtingen in de financiële verantwoordingen. De geselecteerde werk zaamheden zijn afhankelijk van de door ons toegepaste oordeelsvorming, met inbegrip van het inschatten van de risico s dat de financiële verantwoordingen afwijkingen van materieel belang bevatten als gevolg van fraude of fouten. Bij het maken van deze risico-inschattingen nemen wij de interne beheersing in aanmerking die relevant is voor het door de gemeenschappelijke rege ling opmaken van de financiële verantwoordingen en het getrouwe beeld daarvan. Deze risico-inschattingen zijn gericht op het opzetten van controlewerkzaamheden die passend zijn in de omstandigheden, maar hebben niet tot doel een oordeel tot uitdrukking te brengen over de effectiviteit van de interne beheersing van de gemeenschappelijke regeling. Een controle omvat tevens het evalueren van de geschiktheid van de gebruikte grondslagen voor financiële verslaggeving en van de door het Drechtstedenbestuur van de gemeenschappelijke regeling gemaakte schattingen, alsmede een evaluatie van het algehele beeld van de financiële verant woordingen. Wij willen er de aandacht op vestigen dat als gevolg van het toepassen van deelwaarnemingen en andere beperkingen die inherent zijn aan een controle, gevoegd bij de beperkingen die inherent zijn aan elk systeem van interne beheersing, er een onvermijdbaar risico bestaat dat, zelfs indien een controle naar behoren is gepland en uitgevoerd in overeenstemming met de Nederlandse controlestandaarden, een afwijking van materieel belang onontdekt blijft. Onafhankelijkheid Nederlands recht vereist dat wij onafhankelijk zijn ten opzichte van onze controlecliënten. Het betekent dat op een aantal vormen van overige dienstverlening aanvullende voorwaarden van toepassing zijn en dat voor sommige soorten van overige dienstverlening beperkingen gelden. Wij zullen in voorkomende gevallen deze voorwaarden en/of eventuele beperkingen met u bespreken. Om onze onafhankelijkheid op efficiënte wijze blijvend te kunnen waarborgen, verzoeken wij u ons te informeren over de juridische structuur van uw gemeenschappelijke regeling, alsook van alle organisaties waarmee uw gemeenschappelijke regeling direct of indirect verbonden is. Wijzigingen in de (Juridische) structuur kunnen met zich meebrengen dat wij genoodzaakt zijn de verlening van bepaalde diensten aan uw gemeenschappelijke regeling te beëindigen. Als partners of professionals van onze Organisatie het voornemen hebben in dienst te treden bij een controlecliënt gelden randvoorwaarden om onze onafhankelijkheid te kunnen waarborgen.

37 Deloïtte /ta15500 Zonder onze voorafgaande schriftelijke toestemming zult u daarom geen aanbiedingen doen tot het aangaan van een functie als bestuurder, persoon belast met governance of een andere functie van waaruit invloed van betekenis op de jaarrekening kan worden uitgeoefend, aan huidige of voormalige partners of andere professionals van onze organisatie, totdat er tussen de voormalige partner of andere professional en de accountantsorganisatie geen banden van betekenis meer bestaan. Voorts zult u zonder onze voorafgaande schriftelijke toestemming geen relaties aangaan met partners of andere professionals van onze Organisatie waarbij sprake is van een gemeenschappe lijk commercieel of financieel belang. In voorkomend geval zullen wij beoordelen of deze relatie past in het kader van de gewone bedrijfsuitoefening en of de samenloop met de controleopdracht een eventuele bedreiging vormt voor onze onafhankelijkheid. Wanneer onze Organisatie een relatie met uw organisatie aangaat, waarbij onze organisatie zich in het kader van reclame of marketing associeert of laat associëren met uw Organisatie, is het uitvoeren van een assurance opdracht volgens de onafhankeljkheidsregels verboden. De Nederlandse onafhankeljkheidsregels hebben daarnaast als uitgangspunt dat het ontvangen en verstrekken van geschenken en persoonlijke uitingen van gastvrijheid niet past in een relatie tussen controleur en gecontroleerde. Wanneer de accountantsorganisatie, een ander onderdeel van het netwerk, een bestuurder of interne toezichthouder van de accountantsorganisatie of een lid van het controleteam, een geschenk of een persoonlijke uiting van gastvrijheid Ontvangt van uw Organisatie of van een bij uw Organisatie betrokken persoon, zijn maatregelen vereist indien de waarde van het gesphenk of de persoonlijke uiting van gastvrijheid meer dan 100 bedraagt. Dit geldt tevens voor het verstrekken van geschenken en persoonlijke uitingen van gastvrijheid. En van de vereiste maatregelen is dat de eindverantwoordeljke accountant de met governance belaste personen hierover informeert op de wijze zoals met hen is overeengekomen. Wij stellen dan ook voor om de ontvangen en verstrekte geschenken en persoonlijke uitingen van gastvrijheid met een waarde van meer dan 100 jaarlijks aan u te rapporteren in het verslag conform artikel 2:3 93 lid 4 BW. Verantwoordelijkheid van het Drechtstedenbestuur van de gemeenschappelijke regeling Door middel van het ondertekenen van deze opdrachtbevestiging erkent en begrijpt u dat het Drechtstedenbestuur verantwoordelijkheid draagt voor: het opmaken van de financiële verantwoording die de baten en lasten getrouw dienen weer te geven, alsmede voor het opstellen van de toelichting bij de financiële verantwoordingen, beide in overeenstemming met de van toepassing zijnde wettelijke regelingen (waaronder de Algemene Maatregel van Bestuur Single Information Single Audit) en gemeentelijke verordeningen zoals opgenomen in de controleprotocollen van de zes Drechtstedengemeen ten (normenkaders);

38 Deloitte /ta15500 een zodanige interne beheersing als het Drechtstedenbestuur noodzakelijk acht om het opmaken van de financiële verantwoordingen mogelijk te maken zonder dat deze afwijkingen van materieel belang bevat als gevolg van fraude of van fouten. en voorts voor het aan ons: toegang verschaffen tot alle informatie waarvan het Drechtstedenbestuur zich bewust is dat deze relevant is voor het opmaken van de financiële verantwoordingen, zoals vastleggingen, documentatie en andere aangelegenheden; verstrekken van aanvullende informatie die wij kunnen vragen voor het doel van de controle; onbeperkte toegang te verschaffen tot personen binnen de gemeenschappelijke regeling van wie wij vaststellen dat het noodzakelijk is van hen controle-informatie te verkrijgen. Het Drechtstedenbestuur dient erop toe te zien dat de rechten en verplichtingen van de gemeen schappelijke regeling op toereikende wijze in de financiële verantwoordingen tot uitdrukking worden gebracht, met inbegrip van die rechten en verplichtingen die reeds bestaan, maar niet via de normale administratieve procedures zijn vastgelegd. In sommige gevallen kunnen deze rechten en verplichtingen niet door accountantscontrole worden ontdekt. Reeds bekende en/of te verwachten gebeurtenissen en omstandigheden zullen tevens op adequate wijze in de jaarreken ing tot uitdrukking moeten worden gebracht. Daarnaast moet uw gemeenschappelijke regeling beschikken over een intern beheersingsinstru mentarium om de juiste naleving van de wet- en regelgeving door uw gemeenschappelijke regeling (namens het dagelijks bestuur) te kunnen borgen. Wij zullen in verband met deze aspecten het Drechtstedenbestuur verzoeken de mededelingen die in dat kader aan ons zijn gedaan schriftelijk te bevestigen. Voorts zullen wij het Drechtstedenbestuur van de gemeenschappelijke regeling vragen schrifte lijk te bevestigen dat het van oordeel is dat het effect van eventuele ongecorrigeerde afwijkingen in de financiële verantwoordingen, zowel afzonderlijk als in totaal, niet van materieel belang is voor de financiële verantwoordingen als geheel. Een overzicht van deze posten zal in de schrifte lijke mededeling worden opgenomen of eraan worden gehecht. Wij hebben er alle vertrouwen in te kunnen rekenen op volledige medewerking van uw personeel en vertrouwen erop dat zij alle vastleggingen, documentatie en andere informatie die in het kader van de controle benodigd is, beschikbaar stellen.

39 Deloitte /ta15500 Fraude De primaire verantwoordelijkheid voor liet voorkomen en ontdekken van fraude berust hij zowel het toezichthoudend orgaan als het Drechtstedenbestuur. De accountant is niet verantwoordelijk en aansprakelijk voor de preventie van fraude. Door de kenmerken van fraude, vooral wanneer gebruik wordt gemaakt van verhulling door samenspanning en vervalste documentatie, kan een controle, ook al is deze opgezet en uitgevoerd in overeenstemming met algemeen aanvaarde controlestandaarden, een fraude van materieel belang niet ontdekken. Daar onze controle is opgezet om een redelijke mate van zekerheid te verkrijgen dat de financiële verantwoordingen als geheel geen afwijkingen van materieel belang bevatten als gevolg van fraude of fouten, richt onze controleopdracht zich niet specifiek op het ontdekken van fraude. Indien bij de uitvoering van de controleopdracht aanwijzingen voor fraude worden verkregen, zullen wij, ongeacht de mogelijke omvang en de aard van de vermoede fraude, aanvullend onderzoek verrichten, afgestemd op het vaststellen van de aard en omvang van de fraude in relatie tot de jaarrekening. Indien wij een aanwijzing voor of een redelijk vermoeden van fraude verkrijgen, zullen wij hierover communiceren met het Drechtstedenbestuur en/of de Drechtraad. Indien sprake is van een redelijk vermoeden van fraude van materieel belang ten aanzien van de financiële verantwoordingen zullen wij tevens handelen conform artikel 26, lid 2 van de Wet toezicht accountantsorganisaties. In het kader van de Nederlandse Standaard 240: De verantwoordelijkheid van de accountant met betrekking totfraude in het kader van een controle van financiële overzichten zullen wij het Drechtstedenbestuur vragen de volgende punten schriftelijk te bevestigen: a. Het Drechtstedenbestuur erkent zijn verantwoordelijkheid voor het opzetten, implementeren en onderhouden van de interne beheersing gericht op het voorkomen en ontdekken van gevallen van fraude. b. Het Drechtstedenbestuur heeft ons de resultaten gemeld van de inschatting door het management van het risico dat de financiële overzichten afwijkingen van materieel belang zouden kunnen bevatten die het gevolg zijn van fraude. c. Het Drechtstedenbestuur heeft aan ons zijn kennis verstrekt met betrekking tot fraude en vermoede fraude die op de gemeenschapeljke regeling van invloed zijn en waarbij betrokken zijn: het management; werknemers die een belangrijke rol spelen bij de werking van de interne beheersing; of

40 Deloïtte /ta/5500 anderen in het geval dat de fraude een effect zou kunnen hebben dat van materieel belang is voor de financiële overzichten. d. Het Drechtstedenbestuur heeft ons op de hoogte gesteld van alle aantijgingen van fraude of van vermoede fraude die op de financiële overzichten van de gemeenschappelijke regeling van invloed zijn en waarvan het dagelijks bestuur kennis heeft verkregen via werknemers, voormalige werknemers, analisten, regelgevers, toezichthouders of via anderen. Naleving specifieke wet- en regelgeving Het Drechtstedenbestuur en/of de Dreclitraad zijn verantwoordelijk voor de naleving van wettelijke en andere voorschriften. Ons onderzoek richt zich mede op de rechtmatigheid van de totstandkoming van in de financiële verantwoordingen verwerkte baten, lasten en balansmutaties. Het interne beheersinstrumenta rium ter borging van de juiste naleving van wet- en regelgeving zullen wij daartoe mede in ons onderzoek betrekken. Daarbij nemen wij de uitgangspunten en aanwijzingen in acht die zijn vastgelegd in het Bado, alsmede de uitgangspunten en standpunten van de commissie BBV en de aanwijzingen en beroepsvoorschriften van de NBA. De wet- en regelgeving die als norm geldt voor de rechtmatigheidscontrole, is door u vastgelegd in het normenkader met het bijbehorende toetsingskader. Ook kan het toetsingskader worden geoperationaliseerd door het direct inrichten en vertalen van de van toepassing zijnde bepalingen vanuit het normenkader in de beheersorganisatie van uw gemeenschappelijke regeling middels processen, procedures, richtlijnen of checklists waaruit expliciet duidelijk is en wordt gemaakt aan welke bepalingen financiële rechtmatigheidsconsequenties worden verbonden. Een controleopdracht zal in het algemeen niet leiden tot ontdekking van overtredingen van alle wet- en regelgeving. Ontdekking van overtredingen, ongeacht de materialiteit, zal leiden tot een overweging van de implicaties voor de integriteit van het management of de werknemers en het mogelijke effect op andere aspecten van onze controle. Wij zullen het Drechtstedenbestuur verzoeken schriftelijk te bevestigen dat het alle inlichtingen heeft verstrekt omtrent alle hem bekende werkelijke of mogelijke overtredingen van wet- en regelgeving waarmee bij de opstellen van de financiële verantwoordingen rekening moet worden gehouden. Rapportage Wij zullen over de uitkomsten van onze werkzaamheden aan uw Drechtraad rapporteren in de vorm van een controleverklaring bij de financiële verantwoordingen en een verslag van bevindingen. Er kunnen omstandigheden zijn waarin het, op basis van onze controlebevindingen, noodzakelijk kan zijn de vorm en inhoud van onze controleverklaring aan te passen.

41 Deloitte /ta15500 Onze controleverklaringen zijn bestemd voor de drechtstedengemeenten om deze in staat te stellen de gemeentejaarrekening op te stellen en de controle daarvan. Onze controleverklaringen dienen niet te worden verspreid aan of te worden gebruikt door anderen dan de drechtsteden gemeenten en hun accountants. Communicatie met het Drechtstedenbestuur over alle aspecten van onze relatie is ook een belangrijke waarborg voor onze onafhankelijkheid. In dat kader zullen wij jaarlijks aan u rappor teren over de volgende aspecten: bevestiging van onze onafhankelijke positie ten opzichte van UW Organisatie; in rekening gebrachte en te brengen honoraria, gesplitst in controle en categorieën overige dienstverlening door onze Organisatie; bijzonderheden over relaties tussen uw Organisatie en onze Organisatie die van invloed kunnen zijn op onze onafhankelijkheid; geschenken en persoonlijke uitingen van gastvrijheid, die zijn ontvangen of verstrekt, voor zover deze een (geschatte) waarde van meer dan 100 hebben; overige maatregelen ter waarborging van de onafhankelijkheid. Inzage in onze dossiers door toezichthouders en andere instanties Alle werkpapieren en dossiers, andere materialen, rapporten en zaken gecreëerd, ontwikkeld of uitgevoerd door Deloitte Accountants B.V. als onderdeel van ons onderzoek zijn eigendom van Deloitte Accountants B.V. Wij kunnen verplicht worden om aan derden, bijvoorbeeld toezichthouders en FIOD-ECD, op grond van wettelijke bepalingen of andere voorschriften informatie te verstrekken of toegang te verschaffen tot onze werkpapieren en dossiers. Daarnaast kunnen wij door derden verzocht worden informatie te verstrekken of inzage te verschaffen in onze werkpapieren en dossiers. Op grond van geheimhoudingsregels zijn wij in sommige gevallen verplicht uw schriftelijke toe stemming voor inzage te verkrijgen. Indien een dergelijk verzoek ons bereikt, zullen wij hierover zo spoedig mogelijk contact met u opnemen over de voorwaarden waaronder aan dit verzoek kan worden voldaan en om uw toestemming vragen voor zover noodzakelijk. Ook de belastingdienst kan in het kader van het bovenstaande voor een reguliere belastingcontrole aan ons verzoeken informatie te verstrekken of inzage in onze werkpapieren en dossiers te verschaffen. Een derge lijk verzoek zal altijd in eerste instantie aan u en/of uw juridisch of fiscaal adviseur kenbaar worden gemaakt door de controlemedewerker van de belastingdienst. Wij zijn van mening dat het algemeen belang er mee gediend is dat de belastingdienst bij belastingcontroles kan steunen op de uitgevoerde werkzaamheden in het kader van de controle van jaarrekeningen.

42 Deloïtte. $ /ta/5500 Wij zullen u vragen om uw instemming schriftelijk aan ons kenbaar te maken. In dat kader zullen wij bij een verzoek van de belastingdienst zo spoedig mogelijk contact met u opnemen. Mocht u in een concrete situatie uw instemming onthouden, dan zullen wij op grond van onze gedragsregels de redenen nagaan waarom u uw instemming niet geeft. Review Het komt voor dat subsidiërende instanties reviews uitvoeren op een te verstrekken of verstrekte subsidiebijdrage welke is verantwoord in een specifieke subsidieverantwoording dan wel in de SiSa-bijlage bij de jaarrekening. Een review wordt bijvoorbeeld uitgevoerd om vanuit de subsidieverstrekker aanvullend de rechtmatigheid van de bestedingen vast te stellen of de uitvoering van de regeling nader te controleren. Een dergelijke review kan onder meer inhouden dat de betreffende subsidieverstrekker vragen heeft aan ons of inzage wenst in het betreffende controledossier. Aangezien op voorhand de kosten en de frequentie van reviews niet zijn in te schatten, zullen wij u hiervan in kennis stellen en u een kostenopgave doen toekomen wanneer dit aan de orde is. De kosten van eventuele reviews zijn derhalve niet opgenomen in de huidige kostenopgave. Wet ter voorkoming van witwassen en financieren van terrorisme Ingevolge de Wet ter voorkoming van witwassen en financieren van terrorisme (Wwft) dienen wij cliëntonderzoek te verrichten alvorens wij de opdracht kunnen aanvaarden. Voorts zijn wij op grond van de Wwft verplicht een verrichte of voorgenomen ongebruikelijke transactie van of ten behoeve van een cliënt, voor zover die wordt gesignaleerd in het kader van onze normale werkzaamheden, te melden aan de Financial Intelligence Unit Nederland te Zoetermeer. Honorarium Ons honorarium is gebaseerd op de tijdsbesteding van ons controleteam, inclusief eventueel te maken kosten. De individuele uurtarieven zijn in overeenstemming met de mate van verantwoor delijkheid en de vereiste ervaring en bekwaamheid van elk der teamleden. De betalingstermijn bedraagt 30 dagen. De kosten voor de accountantscontrole hangen mede af van de kwaliteit van de administratieve Organisatie en interne controle van uw gemeenschappelijke regeling (ten aanzien van zowel de getrouwheid als de rechtmatigheid). Wij hebben de onderstaande raming gebaseerd op de uitgangspunten voor de accountantscontrole die in het vorenstaande zijn beschreven. Wij verwachten dat ons honorarium voor de jaarrekeningcontrole exclusief omzetbelas ting en inclusief reis- en verblijfkosten zal bedragen. De declaraties zullen worden opgemaakt en verzonden conform de afspraken zoals deze naar aanleiding van het programma van eisen met u zijn gemaakt.

43 Deloïtte /ta15500 Algemene voorwaarden OP onze dienstverlening zijn onze Algemene Voorwaarden Dienstverlening Deloitte Nederland, hoofdstuk A, januari 2014, gedeponeerd bij de Kamer van Koophandel onder nummer , van toepassing, waarvan u bijgaand een exemplaar aantreft. Door ondertekening en retournering van deze opdrachtbevestiging verklaart u dit exemplaar te hebben ontvangen en de voorwaarden te accepteren. Elektronische communicatie Behoudens voor zover schriftelijk anders is overeengekomen, mogen partijen ervan uitgaan dat verzending van correct geadresseerde faxberichten, s (met inbegrip van s die via internet worden verstuurd) en voic berichten, ongeacht of deze vertrouwelijke informatie of stukken bevatten die op de opdracht betrekking hebben, over en weer wordt aanvaard. Hetzelfde geldt voor andere door de andere partij gebruikte of aanvaarde communicatiemiddel en. Partijen beseffen dat internet per definitie onveilig is en dat gegevens beschadigd kunnen worden, dat berichten niet altijd meteen of helemaal niet worden bezorgd en dat het in voorkomende gevallen wellicht beter is om andere communicatiemiddelen te gebruiken. Bij elektronische communicatie speelt bovendien het risico van besmetting met een virus. Partijen dienen ieder hun eigen systemen en belangen te beschermen en aanvaarden, voor zover wettelijk is toegestaan, jegens de ander geen enkele verantwoordelijkheid uit welken hoofde dan ook voor verlies, schade of omissies die op welke wijze ook voortvloeien uit het gebruik van internet of uit het gebruik van de netwerken, applicaties, elektronische gegevens of overige systemen van cliënt door Deloitte-entiteiten. Dienstverlening Wij besteden veel aandacht aan goede arbeidsomstandigheden van onze medewerkers. De kwaliteit van een werkplek heeft een directe relatie met de gezondheid van medewerkers en het voorkomen van RSI en overige beroepsziektes of -aandoeningen. Wij verzoeken het dagelijks bestuur dan ook om onze medewerkers te voorzien van adequate werkruimte en overige faciliteiten. Feedback over onze dienstverlening Deloitte stelt feedback over haar dienstverlening zeer op prijs en heeft een uitgebreid programma om cliënten om feedback te vragen. Wij staan natuurlijk ook open voor uw feedback op momenten dat wij er niet expliciet om vragen. Heeft u een vraag of wilt u iets kwijt over deze opdracht, neem dan contact op met de heer W. (Wouter) Kalkman RA.

44 Deloïtte /ta/5500 Heeft u, buiten deze opdracht, nog andere vragen over de dienstverlening van Deloitte of wilt u uw mening over Deloitte geven, neem dan contact op met de heer A.G. (Arnold) van Bochove RA, via nummer 08$ Ten slotte Met groot genoegen aanvaarden wij deze opdracht. Mocht u nog vragen of opmerkingen hebben, aarzelt u dan niet contact op te nemen met de heer Kalkman. Wij vertrouwen erop dat wij met deze opdrachtbevestiging een goed inzicht hebben gegeven in de afspraken die uw gemeenschappelijke regeling met Deloitte heeft gemaakt. Wij verzoeken u vriendelijk het tweede exemplaar van deze brief op de aangegeven plaats te ondertekenen en te retourneren als blijk van uw instemming met het voorgaande. Hoogachtend, Deloitte Accountants akkoord, Namens de Sociale Dienst Drechtsteden als onderdeel van de Gemeenschappelijk Regeling Drechtsteden RA Naam: Functie: Datum:

45 Dei01tte. Deloitte Accountants B.V. Wilhelminakade AP Rotterdam Postbus CA Rotterdam Nederland Tel: Fax: Bijlage B: Opdrachtbevestiging Servicecentrum Drechtsteden (SCU) voor het boekjaar eindigend op 31 december 2015 Opdracht Wij zullen de opdracht uitvoeren en over de uitkomsten rapporteren in overeenstemming met Standaard 3000 Assurance-opdrachten anders dan opdrachten tot controle en beoordeling van historische financiële informatie. De assurance-opdracht is gericht op het verkrijgen van een redelijke mate van zekerheid ten aanzien van de opzet, het bestaan en de werking van de admini stratieve Organisatie en het daarin opgenomen stelsel van interne controlemaatregelen van het Servicecentrnm Drechtsteden (hierna SCD), onderdeel van de Gemeenschappelijke Regeling Drechtsteden, gedurende het boekjaar 2015 van de beheershandelingen in het kader van de invoer en verwerking van inkoopfacturen, de invoer en verwerking van mutaties in de salarisadministratie en het verrichten van betalingen ten behoeve van haar klantorganisaties, te weten de gemeenten Alblasserdam, Dordrecht, Hendrik-Ido-Ambacht, Papendrecht, Sliedrecht en Zwijndrecht en de gemeenschappelijke regelingen Drechtsteden en Dienst Gezondheid & Jeugd Zuid-Holland-Zuid. Beroepsvoorschriften Wij zullen de opdracht uitvoeren in overeenstemming met Nederlands recht, waaronder de Nederlandse Standaard 3000 Assurance-opdrachten anders dan opdrachten tot controle en beoordeling van historische financiële informatie. Dienovereenkomstig zijn wij verplicht te voldoen aan de voor ons geldende ethische voorschriften. Verantwoordelijkheid van de accountant Het is onze verantwoordelijkheid in een assurance-rapport onze conclusie inzake de opzet, het bestaan en de werking van de administratieve Organisatie en de daarin opgenomen stelsels van interne controlemaatregelen te formuleren. Wij zullen onze werkzaamheden verrichten in overeenstemming met Nederlands recht. Hierin staan onder meer gedragsregels, inclusief eisen voor de onaffiankeljkheid van de assurance-teamleden. De belangrijkste werkzaamheden voor het uitvoeren van onze assurance-opdracht zijn: Bij de interne beheersingsmaatregelen rondom de inkoopfacturen: o De digitale autorisatie en verwerking van de inkoopfacturen. Bij de interne beheersingsmaatregelen rondom de salarisadministratie: o De interne controle op de aanwezigheid van deugdelijke en gefiatteerde documenten ter onderbouwing van financiële mutaties in de salarisadministratie. Op alle opdrachten verricht door Deloitte zijn de Algemene Voorwaarden Dienstverlening Deloitte Nederland, januari 2014 gedeponeerd bij de Kamer van Koophandel onder nummer van toepassing. Deloitte Accountants B.V. is ingeschreven in het handelsregister van de Kamer van Koophandel te Rotterdam onder nummer Member of Deloitte Touche Tohmatsu Limited

46 Deloitte /ta/5500 o o De periodieke aansluiting tussen de salarisadministratie en de financiële administratie. De periodieke interne controle van de juistheid van de berekening van de sociale premies, de Joonheffing en het nettoloon. Bij de interne beheersingsmaatregelen rondom de betalingen: o De interne controle en een juiste fiattering van betalingen van inkoopfacturen. o De interne controle en een juiste fiattering van betalingen van salarissen. Wij willen er de aandacht op vestigen dat als gevolg van het toepassen van deelwaarnemingen en andere beperkingen die inherent zijn aan een controle, gevoegd bij de beperkingen die inherent zijn aan elk systeem van interne beheersing, er een onvermijdbaar risico bestaat dat, zelfs indien een controle naar behoren is gepland en uitgevoerd in overeenstemming met de Nederlandse controlestandaarden, een afwijking van materieel belang onontdekt blijft. Dienovereenkomstig dienen wij ons onderzoek zodanig te plannen en uit te voeren, dat een redelijke mate van zekerheid wordt verkregen dat de beheershandelingen verricht door het SCD geen afwijkingen van materieel belang bevatten. De gehanteerde materialiteit bedraagt 1 % van de begrote lasten van de afzonderlijke klantorganisaties. Een assurance-opdracht omvat onder meer een onderzoek door middel van deelwaarnemingen van relevante gegevens. Onafhankelijkheid Nederlands recht vereist dat wij onafhankelijk zijn ten opzichte van onze controlecliënten. Het betekent dat op een aantal vormen van overige dienstverlening aanvullende voorwaarden van toepassing zijn en dat voor sommige soorten van overige dienstverlening beperkingen gelden. Wij zullen in voorkomende gevallen deze voorwaarden en/of eventuele beperkingen met u bespreken. Om onze onafhankelijkheid op efficiënte wijze blijvend te kunnen waarborgen, verzoeken wij u ons te informeren over de juridische structuur van uw gemeenschappelijke regeling, alsook van alle organisaties waarmee uw gemeenschappelijke regeling direct of indirect verbonden is. Wijzigingen in de (Juridische) structuur kunnen met zich meebrengen dat wij genoodzaakt zijn de verlening van bepaalde diensten aan uw gemeenschappelijke regeling te beëindigen. Als partners of professionals van onze Organisatie het voornemen hebben in dienst te treden bij een controlecliënt gelden randvoorwaarden om onze onafhankelijkheid te kunnen waarborgen. Zonder onze voorafgaande schriftelijke toestemming zult u daarom geen aanbiedingen doen tot het aangaan van een functie als bestuurder, persoon belast met govemance of een andere functie van waaruit invloed van betekenis op de jaarrekening kan worden uitgeoefend, aan huidige of voormalige partners of andere professionals van onze organisatie, totdat er tussen de voormalige partner of andere professional en de accountantsorganisatie geen banden van betekenis meer bestaan.

47 Deloïtte /ta15500 Voorts zult u zonder onze voorafgaande schriftelijke toestemming geen relaties aangaan met partners of andere professionals van onze Organisatie waarbij sprake is van een gemeenschappe lijk commercieel of financieel belang. In voorkomend geval zullen wij beoordelen of deze relatie past in het kader van de gewone bedrijfsuitoefening en of de samenloop met de controleopdracht een eventuele bedreiging vormt voor onze onafhankelijkheid. Wanneer onze organisatie een relatie met uw Organisatie aangaat, waarbij onze Organisatie zich in het kader van reclame of marketing associeert of laat associëren met uw organisatie, is het uitvoeren van een assurance opdracht volgens de onafhankeljkheidsregels verboden. De Nederlandse onafhankeljkheidsregels hebben daarnaast als uitgangspunt dat het ontvangen en verstrekken van geschenken en persoonlijke uitingen van gastvrijheid niet past in een relatie tussen controleur en gecontroleerde. Wanneer de accountantsorganisatie, een ander onderdeel van het netwerk, een bestuurder of interne toezichthouder van de accountantsorganisatie of een lid van het controleteam, een geschenk of een persoonlijke uiting van gastvrijheid ontvangt van uw Organisatie of van een bij uw Organisatie betrokken persoon, zijn maatregelen vereist indien de waarde van het geschenk of de persoonlijke uiting van gastvrijheid meer dan 100 bedraagt. Dit geldt tevens voor het verstrekken van geschenken en persoonlijke uitingen van gastvrijheid. Eén van de vereiste maatregelen is dat de eindverantwoordeljke accountant de met governance belaste personen hierover informeert op de wijze zoals met hen is overeengekomen. Wij stellen dan ook voor om de ontvangen en verstrekte geschenken en persoonlijke uitingen van gastvrijheid met een waarde van meer dan 100 jaarlijks aan u te rapporteren in het verslag conform artikel 2:393 lid 4 BW. Verantwoordelijkheid van de directie Wij vestigen er de aandacht op dat de directie van het SCD verantwoordelijk is voor de opzet en de doorlopend goede werking van een adequate administratieve Organisatie en het daarin opgenomen stelsel van interne controlemaatregelen. Voorts is de directie van de SCD ervoor ver antwoordelijk dat de verspreiding van het assurance-rapport beperkt is tot de belanghebbenden met wie de uit te voeren werkzaamheden zijn overeengekomen. Rapportage De uitkomsten van onze werkzaamheden zullen wij rapporteren in de vorm van een assurance rapport. Dit rapport is uitsluitend voor het SCD en de voornoemde klantorganisaties bestemd. Het rapport (of delen daaruit) mag zonder onze uitdrukkelijke toestemming vooraf niet aan derden ter beschikking worden gesteld.

48 Deloïtte /taJ5500 Wet ter voorkoming van witwassen en financieren van terrorisme Ingevolge de Wet ter voorkoming van witwassen en financieren van terrorisme (Wwft) dienen wij cliëntenonderzoek te verrichten alvorens wij de opdracht kunnen aanvaarden. Voorts zijn wij op grond van de Wwft verplicht een verrichte of voorgenomen ongebruikelijke transactie van of ten behoeve van een cliënt, voor zover die wordt gesignaleerd in het kader van onze normale werkzaamheden, te melden aan de Financial Intelligence Unit Nederland te Zoetermeer. Honorarium Ons honorarium is gebaseerd op de tij dsbesteding van ons team, inclusief te maken kosten. De individuele uurtarieven zijn in overeenstemming met de mate van verantwoordelijkheid en de vereiste ervaring en bekwaamheid van elk der teamleden. De betalingstermijn bedraagt 30 dagen. Wij zullen 50% van het honorarium factureren voor de start van de interim-controle. Het restant volgt voor aanvang van de eindejaarscontrole. De kosten voor de accountantscontrole hangen mede af van de kwaliteit van de administratieve Organisatie en interne controle van uw gemeenschappelijke regeling (ten aanzien van zowel de betrouwbaarheid als de rechtmatigheid). Wij hebben de onderstaande raming gebaseerd op de uitgangspunten voor de accountantscon trole die in het voorstaande is beschreven. Wij verwachten dat ons honorarium voor het afgeven van de assurance rapporten exclusief omzetbelasting en inclusief reis- en verblijfkosten zal bedragen. De declaraties zullen worden opgemaakt en verzonden conform de afspraken zoals deze naar aanleiding van het programma van eisen met u zijn gemaakt. Algemene Voorwaarden Op onze dienstverlening zijn de Algemene Voorwaarden Dienstverlening Deloitte Nederland, hoofdstuk A, januari 2014, van toepassing, gedeponeerd bij de Kamer van Koophandel onder nummer , waarvan u hierbij een exemplaar aantreft. Door ondertekening en retournering van deze opdrachtbevestiging verklaart u dit exemplaar te hebben ontvangen en de voorwaarden te accepteren. Elektronische communicatie Behoudens voor zover schriftelijk anders is overeengekomen, mogen partijen ervan uitgaan dat verzending van correct geadresseerde faxberichten, s (met inbegrip van s die via intemet worden verstuurd) en voic berichten ongeacht of deze vertrouwelijke informatie of stukken bevatten die op de opdracht betrekking hebben, over en weer wordt aanvaard. Hetzelfde geldt voor andere door de andere partij gebruikte of aanvaarde communicatiemidde len.

49 Deloitte ta15500 Partijen beseffen dat internet per definitie onveilig is en dat gegevens beschadigd kunnen worden, dat berichten niet altijd meteen of helemaal niet worden bezorgd en dat het in voorkomende gevallen wellicht beter is om andere communicatiemiddelen te gebruiken. Bij elektronische communicatie speelt bovendien het risico van besmetting met een virus. Partijen dienen ieder hun eigen systemen en belangen te beschermen en aanvaarden, voor zover wettelijk is toegestaan, jegens de ander geen enkele verantwoordelijkheid uit welken hoofde dan ook voor verlies, schade of omissies die op welke wijze ook voortvloeien uit het gebruik van internet of uit het gebruik van de netwerken, applicaties, elektronische gegevens of overige systemen van cliënt door Deloitte-entiteiten. Dienstverlening Wij besteden veel aandacht aan goede arbeidsomstandigheden van onze medewerkers. De kwaliteit van een werkplek heeft een directe relatie met de gezondheid van medewerkers en het voorkomen van RSI en overige beroepsziektes of -aandoeningen. Wij verzoeken u dan ook om onze medewerkers te voorzien van adequate werkruimte en overige faciliteiten. Feedback over onze dienstverlening Deloitte stelt feedback over haar dienstverlening zeer op prijs en heeft een uitgebreid programma om cliënten om feedback te vragen. We staan natuurlijk ook open voor uw feedback op momenten dat wij er niet expliciet om vragen. Heeft u een vraag of wilt u iets kwijt over deze opdracht, neem dan contact op met mevrouw C. (Chantal) Wemmerus MSc RA. Heeft u, buiten deze opdracht, nog andere vragen over de dienstverlening van Deloitte of wilt u uw mening over Deloitte geven, neem dan contact op met de heer A.G. van Bochove RA, via nummer

50 Deloïtte /ta15500 Ten slotte Met groot genoegen aanvaarden wij de opdracht. Mocht u nog vragen hebben, aarzelt u dan niet contact met ons op te nemen. Wij verzoeken u het bijgevoegde tweede exemplaar van deze brief te voorzien van uw handtekening en te retourneren, ter bevestiging dat deze brief een correcte weergave is van hetgeen wij overeenkwamen, inclusief de specifieke werkzaamheden die wij hebben afgesproken te zullen uitvoeren. Hoogachtend, Deloitte Accountants B.V. Voor akkoord, Namens Servicecentrum Drechtsteden als onderdeel van de Gemeenschappelijk Regeling Drechtsteden C. Wemmerus MSc RA Naam: Functie: Datum:

51 Dei0 Ïtte. Deloitte Accountants B.V. Wilhelminakade AP Rotterdam Postbus CA Rotterdam Nederland Tel: Fax: wwwdeloitte.nl Bijlage C: Opdrachtbevestiging Gemeentebelastingen Drechtsteden (GBD) voor het boekjaar eindigend op 31 december 2015 Opdracht Wij zullen fungeren als accountant van uw gemeenschappelijke regeling met het doel te onder zoeken of de financiële verantwoordingen ten behoeve van consolidatie in de jaarrekeningen van de Drechtstedengemeenten (zijnde Dordrecht, Hendrik-Ido-Ambacht, Papendrecht, Sliedrecht en Zwijndrecht, hierna kortweg Drechtstedengemeenten ) het door de wet vereiste inzicht geeft, overeenkomstig het bepaalde in artikel 213, lid 2 van de Gemeentewet. De uitslag van ons onder zoek zullen wij weergeven in een controleverkiaring en een verslag van bevindingen omtrent de getrouwheid van de verantwoording belastingopbrengsten GBD 2015 en de rechtmatigheid van de verantwoorde baten, lasten en de hieraan gerelateerde balansmutaties. De controleverkla ring en het verslag van bevindingen bevatten alle in het kader van het dechargeverleningsproces relevante controlebevindingen. Deze stukken zijn bestemd om informatie te verstrekken aan de Drechtstedengemeenten om deze in staat te stellen de jaarrekening op te stellen en de accoun tantscontrole daarvan te laten plaatsvinden. Voorts zullen wij nagaan of de financiële verantwoordingen aan de bij en krachtens de wet gestelde voorschriften voldoen en of de toelichting bij de financiële verantwoordingen, voor zover wij dat kunnen beoordelen, met de verantwoording belastingopbrengsten GBD 2015 verenigbaar is. Wij baseren ons bij de opdracht op de uitgangspunten die zijn vastgelegd in de van toepassing zijnde wettelijke regelingen en gemeentelijke verordeningen zoals opgenomen in de controle protocollen van de vijf Drechtstedengemeenten (normenkaders). Verantwoordelijkheid van de accountant Wij zullen onze controle verrichten in overeenstemming met Nederlands recht, waaronder de Nederlandse controlestandaarden. Dit vereist dat wij voldoen aan de voor ons geldende ethische voorschriften. Indien u prijs stelt op een exemplaar van de Verordening Gedragscode, kunnen wij u die toesturen. Voorts zijn wij gehouden onze controle zodanig te plannen en uit te voeren dat een redelijke mate van zekerheid wordt verkregen dat de financiële verantwoordingen geen afwijkingen van materieel belang bevatten. Ben controle omvat het uitvoeren van werkzaamheden ter verkrj ging van controle-informatie over de bedragen en de toelichtingen in de financiële verantwoordingen. De geselecteerde werkzaamheden zijn afhankelijk van de door ons toegepaste oordeelsvorming, met inbegrip van het inschatten van de risico s dat de financiële verantwoordingen afwijkingen van materieel belang bevatten als gevolg van fraude of fouten. Op alle opdrachten verricht door Deloitte zijn de Algemene Voorwaarden Dienstverlening Deloitte Nederland, januari 2014 gedeponeerd bij de Kamer van Koophandel onder nummer van toepassing. Deloitte Accountants BV. is ingeschreven in het handelsregister van de Kamer van Koophandel te Rotterdam onder nummer Member of Deloitte Touche Tohmatsu Limited

52 Deloitte /taJ5500 Bij het maken van deze risico-inschattingen nemen wij de interne beheersing in aanmerking die relevant is voor het door de gemeenschappelijke regeling opmaken van de financiële verant woordingen en het en getrouwe beeld daarvan. Deze risico-inschattingen zijn gericht op het opzetten van controlewerkzaamheden die passend zijn in de omstandigheden, maar hebben niet tot doel een oordeel tot uitdrukking te brengen over de effectiviteit van de interne beheersing van de gemeenschappelijke regeling. Een controle omvat tevens het evalueren van de geschiktheid van de gebruikte grondslagen voor financiële verslaggeving en van door het Drechtstedenbestuur van de gemeenschappelijke regeling gemaakte schattingen, alsmede een evaluatie van het algehele beeld van de financiële verantwoordingen. Wij willen er de aandacht op vestigen dat als gevolg van het toepassen van deelwaarnemingen en andere beperkingen die inherent zijn aan een controle, gevoegd bij de beperkingen die inherent zijn aan elk systeem van interne beheersing, er een onvermijdbaar risico bestaat dat, zelfs indien een controle naar behoren is gepland en uitgevoerd in overeenstemming met de Nederlandse controlestandaarden, een afwijking van materieel belang onontdekt blijft. Onaffiankelijkheid Nederlands recht vereist dat wij onafhankelijk zijn ten opzichte van onze controïecliënten. Het betekent dat op een aantal vormen van overige dienstverlening aanvullende voorwaarden van toepassing zijn en dat voor sommige soorten van overige dienstverlening beperkingen gelden. Wij zullen in voorkomende gevallen deze voorwaarden en/of eventuele beperkingen met u bespreken. Om onze onafhankelijkheid op efficiënte wijze blijvend te kunnen waarborgen, verzoeken wij u ons te informeren over de juridische structuur van uw gemeenschappelijke regeling, alsook van alle organisaties waarmee uw gemeenschappelijke regeling direct of indirect verbonden is. Wijzigingen in de (Juridische) structuur kunnen met zich meebrengen dat wij genoodzaakt zijn de verlening van bepaalde diensten aan uw gemeenschappelijke regeling te beëindigen. Als partners of professionals van onze Organisatie het voornemen hebben in dienst te treden bij een controlecliënt gelden randvoorwaarden om onze onafhankelijkheid te kunnen waarborgen. Zonder onze voorafgaande schriftelijke toestemming zult u daarom geen aanbiedingen doen tot het aangaan van een functie als bestuurder, persoon belast met governance of een andere functie van waaruit invloed van betekenis op de jaarrekening kan worden uitgeoefend, aan huidige of voormalige partners of andere professionals van onze organisatie, totdat er tussen de voormalige partner of andere professional en de accountantsorganisatie geen banden van betekenis meer bestaan. Voorts zult u zonder onze voorafgaande schriftelijke toestemming geen relaties aangaan met partners of andere professionals van onze Organisatie waarbij sprake is van een gemeenschappe lijk commercieel of financieel belang.

53 Deloitte /ta15500 In voorkomend geval zullen wij beoordelen of deze relatie past in liet kader van de gewone bedrijfsuitoefening en of de samenloop met de controleopdracht een eventuele bedreiging vormt voor onze onafhankelijkheid. Wanneer onze Organisatie een relatie met uw Organisatie aangaat, waarbij onze Organisatie zich in het kader van reclame of marketing associeert of laat associëren met uw Organisatie, is het uitvoeren van een assurance-opdracht volgens de onaffiankeljkheids regels verboden. De Nederlandse onafhankeljkheidsregels hebben daarnaast als uitgangspunt dat het ontvangen en verstrekken van geschenken en persoonlijke uitingen van gastvrijheid niet past in een relatie tussen controleur en gecontroleerde. Wanneer de accountantsorganisatie, een ander onderdeel van het netwerk, een bestuurder of interne toezichthouder van de accountantsorganisatie of een lid van het controleteam, een geschenk of een persoonlijke uiting van gastvrijheid ontvangt van uw Organisatie of van een bij uw Organisatie betrokken persoon, zijn maatregelen vereist indien de waarde van het geschenk of de persoonlijke uiting van gastvrijheid meer dan 100 bedraagt. Dit geldt tevens voor het verstrekken van geschenken en persoonlijke uitingen van gastvrijheid. Eén van de vereiste maatregelen is dat de eindverantwoordeljke accountant de met governance belaste personen hierover informeert op de wijze zoals met hen is overeengekomen. Wij stellen dan ook voor om de ontvangen en verstrekte geschenken en persoonlijke uitingen van gastvrijheid met een waarde van meer dan 100 jaarlijks aan u te rapporteren in het verslag conform artikel 2:393 lid 4 BW. Verantwoordelijkheid van het Drechtstedenbestuur van de gemeenschappelijke regeling Door middel van het ondertekenen van deze opdrachtbevestiging erkent en begrijpt u dat het Drechtstedenbestuur verantwoordelijkheid draagt voor: het opmaken van de financiële verantwoordingen die de baten en lasten getrouw dienen weer te geven, alsmede voor het opstellen van de toelichting bij de financiële verantwoord ingen, beide in overeenstemming met de van toepassing zijnde wettelijke regelingen en gemeentelijke verordeningen zoals opgenomen in de controleprotocollen van de zes Drechtstedengemeenten (normenkaders); een zodanige interne beheersing als het Drechtstedenbestuur noodzakelijk acht om het opmaken van de financiële verantwoordingen mogelijk te maken zonder dat deze afwijkingen van materieel belang bevat als gevolg van fraude of van fouten; en voorts voor het aan ons: toegang verschaffen tot alle informatie waarvan het Drechtstedenbestuur zich bewust is dat deze relevant is voor het opmaken van de financiële verantwoordingen, zoals vastleggïngen, documentatie en andere aangelegenheden;

54 Deloïtte /ta/5500 verstrekken van aanvullende informatie die wij kunnen vragen voor het doel van de controle; onbeperkte toegang te verschaffen tot personen binnen de gemeenschappelijke regeling van wie wij vaststellen dat het noodzakelijk is van hen controle-informatie te verkrijgen. Het Drechtstedenbestuur dient erop toe te zien dat de rechten en verplichtingen van de gemeen schappelijke regeling op toereikende wijze in de financiële verantwoordingen tot uitdrukking worden gebracht, met inbegrip van die rechten en verplichtingen die reeds bestaan, maar niet via de normale administratieve procedures zijn vastgelegd. In sommige gevallen kunnen deze rechten en verplichtingen niet door accountantscontrole worden ontdekt. Reeds bekende en/of te verwachten gebeurtenissen en omstandigheden zullen tevens op adequate wijze in de jaarreken ing tot uitdrukking moeten worden gebracht. Daarnaast moet uw gemeenschappelijke regeling beschikken over een intern beheersingsinstru mentarium om de juiste naleving van de wet- en regelgeving door uw gemeenschappelijke regeling (namens het dagelijks bestuur) te kunnen borgen. Wij zullen in verband met deze aspecten het Drechtstedenbestuur verzoeken de mededelingen die in dat kader aan ons zijn gedaan schriftelijk te bevestigen. Voorts zullen wij het Drechtstedenbestuur van de gemeenschappelijke regeling vragen schrifte lijk te bevestigen dat het van oordeel is dat het effect van eventuele ongecorrigeerde afwijkingen in de financiële verantwoordingen, zowel afzonderlijk als in totaal, niet van materieel belang is voor de financiële verantwoordingen als geheel. Een overzicht van deze posten zal in de schrifte lijke mededeling worden opgenomen of eraan worden gehecht. Wij hebben er alle vertrouwen in te kunnen rekenen op volledige medewerking van uw personeel en vertrouwen erop dat zij alle vastleggingen, documentatie en andere informatie die in het kader van de controle benodigd is, beschikbaar stellen. Fraude De primaire verantwoordelijkheid voor het voorkomen en ontdekken van fraude berust bij zowel het toezichthoudend orgaan als het Drechtstedenbestuur. De accountant is niet verantwoordelijk en aansprakelijk voor de preventie van fraude. Door de kenmerken van fraude, vooral wanneer gebruik wordt gemaakt van verhulling door samenspanning en vervalste documentatie, kan een controle, ook al is deze opgezet en uitgevoerd in overeenstemming met algemeen aanvaarde controlestandaarden, een fraude van materieel belang niet ontdekken. Daar onze controle is opgezet om een redelijke mate van zekerheid te verkrijgen dat de financiële verantwoordingen als geheel geen afwijkingen van materieel belang bevatten als gevolg van fraude of fouten, richt onze controleopdracht zich niet specifiek op het ontdekken van fraude.

55 Deloïtte /ta/5500 Indien bij de uitvoering van de controleopdracht aanwijzingen voor fraude worden verkregen, zullen wij, ongeacht de mogelijke omvang en de aard van de vermoede fraude, aanvullend onderzoek verrichten, afgestemd op het vaststellen van de aard en omvang van de fraude in relatie tot de jaarrekening. Indien wij een aanwijzing voor of een redelijk vermoeden van fraude verkrijgen, zullen wij hierover communiceren met het Drechtstedenbestuur en/of de Drechtraad. Indien sprake is van een redelijk vermoeden van fraude van materieel belang ten aanzien van de financiële verantwoordingen zullen wij tevens handelen conform artikel 26, lid 2 van de Wet toezicht accountantsorganisaties. In het kader van de Nederlandse Standaard 240: De verantwoordelijkheid van de accountant met betrekking tot fraude in het kader van een controle van financiële overzichten zullen wij het Drechtstedenbestuur vragen de volgende punten schriftelijk te bevestigen: a. het Drechtstedenbestuur erkent zijn verantwoordelijkheid voor het opzetten, implementeren en onderhouden van de interne beheersing gericht op het voorkomen en ontdekken van gevallen van fraude; b. het Drechtstedenbestuur heeft ons de resultaten gemeld van de inschatting door het management van het risico dat de financiële overzichten afwijkingen van materieel belang zouden kunnen bevatten die het gevolg zijn van fraude; c. het Drechtstedenbestuur heeft aan ons zijn kennis verstrekt met betrekking tot fraude en vermoede fraude die op de gemeenschapeljke regeling van invloed zijn en waarbij betrokken zijn: het management; werknemers die een belangrijke rol spelen bij de werking van de interne beheersing; of anderen in het geval dat de fraude een effect zou kunnen hebben dat van materieel belang is voor de financiële overzichten; en d. het Drechtstedenbestuur heeft ons op de hoogte gesteld van alle aantijgingen van fraude of van vermoede fraude die op de financiële overzichten van de gemeenschappelijke regeling van invloed zijn en waarvan het dagelijks bestuur kennis heeft verkregen via werknemers, voormalige werknemers, analisten, regelgevers, toezichthouders of via anderen. Naleving specifieke wet- en regelgeving Het Drechtstedenbestuur en/of de Drechtraad zijn verantwoordelijk voor de naleving van wettelijke en andere voorschriften.

56 Deloïtte SIta/5500 Ons onderzoek richt zich mede op de rechtmatigheid van de totstandkoming van in de financiële verantwoordingen verwerkte baten, lasten en balansmutaties. Het interne beheersinstrumenta rium ter borging van de juiste naleving van wet- en regelgeving zullen wij daartoe mede in ons onderzoek betrekken. Daarbij nemen wij de uitgangspunten en aanwijzingen in acht die zijn vastgelegd in het Bado, alsmede de uitgangspunten en standpunten van de commissie BBV en de aanwijzingen en beroepsvoorschriften van de NBA. De wet- en regelgeving die als norm geldt voor de rechtmatigheidscontrole, is door u vastgelegd in het normenkader met het bijbehorende toetsingskader. Ook kan het toetsingskader worden geoperationaliseerd door het direct inrichten en vertalen van de van toepassing zijnde bepalingen vanuit het normenkader in de beheersorganisatie van uw gemeenschappelijke regeling middels processen, procedures, richtlijnen of checklists waaruit expliciet duidelijk is en wordt gemaakt aan welke bepalingen financiële rechtmatigheidsconsequenties worden verbonden. Een controleopdracht zal in het algemeen niet leiden tot ontdekking van overtredingen van alle wet- en regelgeving. Ontdekking van overtredingen, ongeacht de materialiteit, zal leiden tot een overweging van de implicaties voor de integriteit van het management of de werknemers en het mogelijke effect op andere aspecten van onze controle. Wij zullen het Drechtstedenbestuur verzoeken schriftelijk te bevestigen dat het alle inlichtingen heeft verstrekt omtrent alle hem bekende werkelijke of mogelijke overtredingen van wet- en regelgeving waarmee bij de opstellen van de financiële verantwoordingen rekening moet worden gehouden. Rapportage Wij zullen over de uitkomsten van onze werkzaamheden aan de Drechtraad rapporteren in de vorm van een controleverklaring bij de financiële verantwoordingen en een verslag van bevindingen. Er kunnen omstandigheden zijn waarin het, op basis van onze controlebevindingen, noodzakelijk kan zijn de vorm en inhoud van onze controleverklaring aan te passen. Onze controleveridaringen zijn bestemd voor de Drechtstedengemeenten om deze in staat te stellen de verantwoording op te stellen en de controle daarvan. Onze controleverklaringen dienen niet te worden verspreid aan of te worden gebruikt door anderen dan de Drechtstedengemeenten en hun accountants. Inzage in onze dossiers door toezichthouders en andere instanties Alle werkpapieren en dossiers, andere materialen, rapporten en zaken gecreëerd, ontwikkeld of uitgevoerd door Deloitte Accountants B.V. als onderdeel van ons onderzoek zijn eigendom van Deloitte Accountants B.V.

57 Deloitte /ta15500 Wij kunnen verplicht worden om aan derden, bijvoorbeeld toezichthouders en FIOD-ECD, op grond van wettelijke bepalingen of andere voorschriften informatie te verstrekken of toegang te verschaffen tot onze werkpapieren en dossiers. Daarnaast kunnen wij door derden verzocht worden informatie te verstrekken of inzage te verschaffen in onze werkpapieren en dossiers. Op grond van geheimhoudingsregels zijn wij in sommige gevallen verplicht uw schriftelijke toe stemming voor inzage te verkrijgen. Indien een dergelijk verzoek ons bereikt, zullen wij hierover zo spoedig mogelijk contact met u opnemen over de voorwaarden waaronder aan dit verzoek kan worden voldaan en om uw toestenm1ing vragen voor zover noodzakelijk. Ook de belastingdienst kan in het kader van het bovenstaande voor een reguliere belastingcontrole aan ons verzoeken informatie te verstrekken of inzage in onze werkpapieren en dossiers te verschaffen. Een derge lijk verzoek zal altijd in eerste instantie aan u en/of uw juridisch of fiscaal adviseur kenbaar worden gemaakt door de controlemedewerker van de belastingdienst. Wij zijn van mening dat het algemeen belang er mee gediend is dat de belastingdienst bij belastingcontroles kan steunen op de uitgevoerde werkzaamheden in het kader van de controle van jaarrekeningen. Wij zullen u vragen om uw instemming schriftelijk aan ons kenbaar te maken. In dat kader zullen wij bij een verzoek van de belastingdienst zo spoedig mogelijk contact met u opnemen. Mocht u in een concrete situatie uw instemming onthouden, dan zullen wij op grond van onze gedragsregels de redenen nagaan waarom u uw instemming niet geeft. Wet ter voorkoming van witwassen en financieren van terrorisme Ingevolge de Wet ter voorkoming van witwassen en financieren van terrorisme (Wwft) dienen wij cliëntonderzoek te verrichten alvorens wij de opdracht kunnen aanvaarden. Voorts zijn wij op grond van de Wwft verplicht een verrichte of voorgenomen ongebruikelijke transactie van of ten behoeve van een cliënt, voor zover die wordt gesignaleerd in het kader van onze normale werkzaamheden, te melden aan de Financial Intelligence Unit Nederland te Zoetermeer. Honorarium Ons honorarium is gebaseerd op de tijdsbesteding van ons controleteam, inclusief eventueel te maken kosten. De individuele uurtarieven zijn in overeenstemming met de mate van verantwoor delijkheid en de vereiste ervaring en bekwaamheid van elk der teamleden. De betalingstermijn bedraagt 30 dagen. Wij zullen 50% van het honorarium factureren voor de start van de interim controle. Het restant volgt voor aanvang van de eindejaarscontrole. De kosten voor de accoun tantscontrole hangen mede af van de kwaliteit van de administratieve Organisatie en interne controle van uw gemeenschappelijke regeling (ten aanzien van zowel de getrouwheid als de rechtmatigheid). Wij hebben de onderstaande raming gebaseerd op de uitgangspunten voor de accountantscontrole die in het vorenstaande zijn beschreven.

58 Deloïtte. 8 13april /ta/5500 Wij verwachten dat ons honorarïum voor de controle exclusief omzetbelasting en inclusief reis- en verblijfkosten zal bedragen. De declaraties zullen worden opgemaakt en verzonden conform de afspraken zoals deze naar aanleiding van het programma van eisen met u zijn gemaakt. Algemene voorwaarden Op onze dienstverlening zijn onze Algemene Voorwaarden Dienstverlening Deloitte Nederland, hoofdstuk A, januari 2014, gedeponeerd bij de Kamer van Koophandel onder nummer , van toepassing, waarvan u bijgaand een exemplaar aantreft. Door ondertekening en retournering van deze opdrachtbevestiging verklaart u dit exemplaar te hebben ontvangen en de voorwaarden te accepteren. Elektronische communicatie Behoudens voor zover schriftelijk anders is overeengekomen, mogen partijen ervan uitgaan dat verzending van correct geadresseerde faxberichten, s (met inbegrip van s die via internet worden verstuurd) en voic berichten, ongeacht of deze vertrouwelijke informatie of stukken bevatten die op de opdracht betrekking hebben, over en weer wordt aanvaard. Hetzelfde geldt voor andere door de andere partij gebruikte of aanvaarde communicatiemiddel en. Partijen beseffen dat internet per definitie onveilig is en dat gegevens beschadigd kunnen worden, dat berichten niet altijd meteen of helemaal niet worden bezorgd en dat het in voorkomende gevallen wellicht beter is om andere communicatiemiddelen te gebruiken. Bij elektronische communicatie speelt bovendien het risico van besmetting met een virus. Partijen dienen ieder hun eigen systemen en belangen te beschermen en aanvaarden, voor zover wettelijk is toegestaan, jegens de ander geen enkele verantwoordelijkheid uit welken hoofde dan ook voor verlies, schade of omissies die op welke wijze ook voortvloeien uit het gebruik van internet of uit het gebruik van de netwerken, applicaties, elektronische gegevens of overige systemen van cliënt door Deloitte-entiteiten. Dienstverlening Wij besteden veel aandacht aan goede arbeidsomstandigheden van onze medewerkers. De kwaliteit van een werkplek heeft een directe relatie met de gezondheid van medewerkers en het voorkomen van RSI en overige beroepsziektes of -aandoeningen. Wij verzoeken het dagelijks bestuur dan ook om onze medewerkers te voorzien van adequate werkruimte en overige faciliteiten.

59 Deloïtte /ta/5500 Feedback over onze dienstverlening Deloitte stelt feedback over haar dienstverlening zeer op prijs en heeft een uitgebreid programma om cliënten om feedback te vragen. Wij staan natuurlijk ook open voor uw feedback op momenten dat wij er niet expliciet om vragen. Heeft u een vraag of wilt u iets kwijt over deze opdracht, neem dan contact op met mevrouw C. (Chantal) Wemmerus MSc RA. Heeft u, buiten deze opdracht, nog andere vragen over de dienstverlening van Deloitte of wilt u uw mening over Deloitte geven, neem dan contact op met de heer A.G. van Bochove RA, via nummer Ten slotte Met groot genoegen aanvaarden wij deze opdracht. Mocht u nog vragen of opmerkingen hebben, aarzelt u dan niet contact op te nemen met C. (Chantal) Wemmerus MSc RA ( $01 46). Wij vertrouwen erop dat wij met deze opdrachtbevestiging een goed inzicht hebben gegeven in de afspraken die uw gemeenschappelijke regeling met Deloitte heeft gemaakt. Wij verzoeken u vriendelijk het tweede exemplaar van deze brief op de aangegeven plaats te ondertekenen en te retoumeren als blijk van uw instemming met het voorgaande. Hoogachtend, Deloitte Accountants B.V. Voor akkoord, Namens Gemeentebelastingen Drechtsteden als onderdeel van de Gemeenschappelijk Regeling Drechtsteden C. Wemmerus MSc RA Naam: Functie: Datum:

60 Deloïtte /ta15500 Bijlage 1: Omstandigheden van invloed op de overeengekomen data van voltooiing en op het verwachte honorarium voor Gemeenschappelijke Regeling Drechtsteden Boekjaar geëindigd op 31 december 2015 Het verwachte honorarium voor de Gemeenschappelijke Regeling Drechtsteden is gebaseerd op bepaalde veronderstellingen. Tijdens de opdracht zouden zich bepaalde omstandigheden kunnen voordoen die een belangrijke invloed zouden kunnen hebben op de nagestreefde data van voltooiing en op het verwachte honorarium. Als gevolg hiervan zouden additionele honoraria noodzakelijk kunnen zijn. Zulke omstandigheden omvatten, maar zijn niet beperkt tot, het volgende: Het verwachte honorarium voor de Gemeenschappelijke Regeling Drechtsteden is gebaseerd op bepaalde veronderstellingen. Tijdens de opdracht zouden zich bepaalde omstandigheden kunnen voordoen die een belangrijke invloed zouden kunnen hebben op de nagestreefde data van voltooiing en op het verwachte honorarium. Als gevolg hiervan zouden additionele honoraria noodzakelijk kunnen zijn. Zulke omstandigheden omvatten, maar zijn niet beperkt tot, het volgende: 1. Op verzoek van de Gemeenschappelijke Regeling Drechtsteden aangebrachte veranderingen in de planning van de opdracht. Veranderingen in de planning van de opdracht vereisen gewoonlijk het opnieuw toewijzen van Deloitte-personeel. Echter, omdat het vaak moeilijk is om personen opnieuw toe te wijzen aan andere opdrachten, kan dit voor Deloitte resulteren in onverwachte kosten. 2. Niet alle voor de controle benodigde onderbouwingen en door de Gemeenschappelijke Regeling Drechtsteden op te leveren stukken zijn (a) op de verzochte datum door de Gemeenschappelijke Regeling Drechtsteden verstrekt, (b) gecompleteerd in een voor Deloitte acceptabel formaat, (c) mathematisch correct, en/of (d) in overeensterriming met de administratie (bijvoorbeeld grootboekrekeningen). Deloitte zal een aparte lijst van benodigde schema s en termijnen aan de Gemeenschappelijke Regeling Drechtsteden verstrekken. 3. Elektronische bestanden in het juiste formaat met daarin de opgevraagde informatie worden door de Gemeenschappelijke Regeling Drechtsteden niet tijdig verstrekt voor onze bestandsanalyseprogramma s. Deloitte zal een aparte lijst van benodigde elektronische bestanden en termijnen waarop deze bestanden nodig zullen zijn aan de Gemeenschappelijke Regeling Drechtsteden verstrekken. 4. Belangrijke nieuwe vraagstukken of veranderingen zoals: a. Significante nieuwe verslaggevingsvraagstukken die een ongebruikelijke hoeveelheid tijd behoeven om opgelost te worden.

61 Deloitte /ta15500 b. Significante wijzigingen in het verslaggevingsbeleid in vergelijking met eerdere jaren. c. Significante wijzigingen of transacties die zich voordoen voorafgaand aan de afgifte van onze rapportages. d. Significante wijzigingen in het personeel van de financiële administratie, zijn verantwoordelijkheden of zijn beschikbaarheid. 5. Significante vertragingen in de door de Gemeenschappelijke Regeling Drechtsteden geleverde assistentie bij de uitvoering van de opdracht of vertragingen in de oplevering van documentatie door de Gemeenschappelijke Regeling Drechtsteden als verzocht door Deloitte. Alle facturen, contracten en andere documenten die wij nader zullen opvragen, worden niet (tijdig) gelokaliseerd of niet voor ons makkelijk toegankelijk gemaakt door het personeel van de Gemeenschappelijke Regeling Drechtsteden. 6. In het huidige jaar ontstane vermindering van de kwaliteit van de administratie van de Gemeenschappelijke Regeling Drechtsteden in vergelijking met de opdracht van het voorafgaande boekjaar. 7. De Gemeenschappelijke Regeling Drechtsteden voorziet ons niet van een grootboek in hetzelfde formaat als de jaarrekening, met verwijzingen naar de onderliggende bescheiden (per grootboekrekeningnummer). Niet alle journaalposten zijn verwerkt in het door ons ontvangen grootboek. De Gemeenschappelijke Regeling Drechtsteden heeft geen met het grootboek en de onderliggende documenten (voor toelichtingen en kasstroomoverzichten) aansluitende conceptjaarrekening opgesteld. 8. Gedurende de controle wordt een grote hoeveelheid aan controlecorrecties geïdentificeerd. 9. Wijzigingen in de reikwijdte van onze controle die zijn veroorzaakt door gebeurtenissen buiten onze macht. 10. Te late betaling van onze facturen.

62 cl) QQ cl) cl) 0-0 c,) N w 1 D 0 0 cl) 1 (f L t 1

63 2015 D&oitte The Netherands Aanscherping vereisten accountantscontrole: korte uitleg Deloitte scherpt de vereisten aan de accountantscontrole aan: kwaliteit is het sleutelbegrip! Hoe ziet aanscherping van vereisten voor uw gemeenschappelijke regeling eruit: Meer focus op IT-omgeving Nadrukkelijke toets op prestatieverklaring Aanscherping audit naleving EU aanbesteding Aanscherping met als doel: / / Scherper op frauderisico-analyse door gemeenschappelijke regeling Nieuwe wetgeving: Decentralisaties, WNT, WKR, Wet Hof, Schatkistbankieren, aanpassing BBV, VPB-plicht, mogelijke OOB-status Verhoogde aandacht voor schattinqsposten ( ) / / / Kwaifteft! Nadruk op inrichting (financiële) processen (6 Ws) Wijziging COS 610: van steunen naar ondersteunen

64 Maakt Andere Aanscherping van vereisten leiden tot hogere accountantskosten Deloitte scherpt de vereisten aan: bijgaand een overzicht van de belangrijkste wijzigingen die van invloed zijn op de accountantskosten Toename accountantskosten door aanscherping: COS 610 Focus op IT Toename invloed en afhankelijkheid IT Hacking = booming Op grond van de ervaringen 2012 tlm 2014 nu onderdeel van de prijs WNT Aanscherping op meerdere punten w.o. Frauderisico-analyse Interne (financiële) beheersing EU-aanbesteding Prestatieverklaring Geen Volledig steunen op VIC nagenoeg niet meer mogelijk Beroepsregels op dit punt (COS 610) gewijzigd wijze van gebruik VIC leidt tot meer werkzaamheden Deloitte structureel onderdeel uit van audit significante wijzigingen te verwachten to.v Deloitte The Netherlands

65 Gebaseerd Prijsaanbieding audit 2015 Gemeenschappelijke Regeling Drechtsteden Een realistische prijs o.b.v. aangescherpte eisen aan de accountantscontrole Nieuwe Fee - O.b.v. Excl. Betreft 3 decentralisaties: + PM Exacte Gebaseerd op reële uitgangspunten Totaal Deloitte The Netherlands Aangepaste Onder Wel Positieve Ondersteuning Deel Ons voorstel voor de audit 2015 Audiffee 2015 Startpunt voor audit 2014 op 2012 Audit:.500 Aanscherping audit Prestatie-verklaring EU-aanbesteding Frauderisico analyse Wet Normering Topinkomen (verplichte) regelgeving o.b.v. 2013/2014 IT: Verplichte (uitgebreide) IT-audit online survey eventuele noodzakelijke vervolgstappen IT audit voor 8 organisaties COS 610: Niet meer kunnen steunen op VIC insteek leidt tot hogere kosten voorwaarden VIC toch (deels) bruikbaar Grote nieuwe geldstromen vanaf 2015 impact op controle momenteel nog moeilijk in te schatten. onder voorwaarden w.o.: uitkomst IT bij detailcontroles door VIC is PM, zie volgende sheet. Subtotaal jaarrekening: Subtotaal: Subtotaal specifieke verklaringen Subtotaal: Subtotaal: Subtotaal: Subtotaal: PM Totaal: PM

66 2015 Deloitte The Netherlands Opmerkingen bij prijsstelling PM-zaken in prijsstelling Impact controle decentralisaties. Omvang geldstromen groot. Impact op controle kan beperkt zijn bij uitbesteding etc. Controle geidstromen Beschermd Wonen Dordrecht. Invlechting Drechtwerk in controle. Extra besprekingen: 500 per bespreking. Algemene punten Alle bekende ontwikkelingen (nieuwe regelgeving, wetgeving etc.) is meegenomen. IT-audit zit nu bewust in de prjsstelling voorkomen meerwerk achteraf. Veelvuldig overleg leidt tot inefficiënties in de controle SCD Traject COS 3402 verklaring Overgang op nieuw salarispakket in 2015 Extra werkzaamheden Dienst Gezondheid en Jeugd serviceorganisatie Jeugd. 4

67 Deloitte The Nethertands Wat verwachten wij van de GR Drechtsteden? Bijgaand de belangrijkste voorwaarden die wij stellen aan onze prijsaanbieding voor 2015 Uitkomsten IT-scan: De uitkomsten van de IT-scan dragen bij aan een betrouwbare interne (financiële) beheersing. Wanneer dit niet het geval is treden wij graag in overleg met u voor noodzakelijk herstelmaatregelen en aanvullende kosten. COS 610: Onze meerprijs is gebaseerd op samenwerking. Indien wederzijdse afspraken op dit punt niet of niet volledig worden nagekomen treden we graag in overleg met u voor eventuele herstelwerkzaamheden en de daarmee gepaard gaande aanvullende kosten. WNT: De door Deloitte aangeleverde checklist c.q. vragenlijst worden ingevuld en dossiervorming is adequaat. BaIansdossier: De aanlevering van het balansdossier bij zowel interim- als bij jaarrekeningcontrole voldoet aan de door ons te stellen eisen. Hiertoe zullen wij tijdig lijsten met op te leveren gegevens versturen. Wijzigingen: Onze prijsaanbieding is gebaseerd op de bij ons op het moment van het uitbrengen van deze prijsaanbieding geldende wet- en regelgeving. Bij significante wijzigingen met invloed op onze prjsaanbieding treden wij direct met u in overleg.

68 Deloitte refers to one or more of Deloitte Touche Tohmatsu Limited, a UK private company limited by guarantee ( DTrL ), its network of member flrms, and their related entities. DHL and each of its member firms are legally separate and independent entities. DTTL (also referred to as Deloitte Global ) does not provide services to clients. Please see for a more detailed description of DUL and its member firms. Deloitte provides audit, tax, consulting, and financial advisory services to public and private clients spanning multiple industries. With a globally connected network of member firms in more than 150 countries and territories, Deloitte brings world-class capabilities and high-quality service to clients, delivering the insights they need to address their most complex business challenges. Deloitte s more than 200,000 professionals are committed to becoming the standard of excellence. This communication is for internal distribution and use only among personnel of Deloitte Touche Tohmatsu Limited, its member firms, and their related entities (collectively, the Deloitte network ). None of the Deloitte network shail be responsible for any loss whatsoever. Deloïtte Deloitte The Netherlands