Document-Type: Protocol Versie: 6 Code: Jeugdzorg (verpleegkundig) Titel:

Transcriptie

1 Publicatiedatum: 20 augustus 2015 Vervaldatum: 31 juli 2017 Borstvoeding Richtlijnen Autorisator: Haxe-van Blerk, E. Inhoudsopgave Inhoudsopgave... 1 Voorwoord... 3 Gedragscode Omgaan met borst- en kunstmatige zuigelingenvoeding op basis van de WHO code... 4 Tien vuistregels voor het welslagen van de borstvoeding (WHO en Unicef)... 6 Hoofdstuk Scholingsbeleid ten aanzien van borstvoeding... 7 Hoofdstuk Prenatale voorlichting en doorverwijzing naar borstvoedingsbegeleidingsgroepen Prenatale voorlichting Doorverwijzing naar borstvoedingsbegeleidingsgroepen... 9 Hoofdstuk Borstvoeding na de bevalling Hoofdstuk Borstvoeding in de eerste dagen na de bevalling Voedingshoudingen Hoofdstuk Afkolven en bewaren van moedermelk Kolven met de hand Normale melkvolume Prenataal kolven Welke faciliteiten krijgen medewerkers aangeboden om hun kind borstvoeding te blijven geven? Hoofdstuk Rooming in Hoofdstuk Voeden op verzoek Hoofdstuk Bijvoeden, flessen en spenen Hoofdstuk De meest voorkomende problemen bij de moeder Stuwing Ingetrokken / platte tepels Pijnlijke tepels Te weinig moedermelk Te veel moedermelk Verstopt melkkanaaltje/ dreigende borstontsteking Mastitis Spruw (candida albicans) Hoofdstuk De meest voorkomende problemen bij de baby Lange voedingstijden ( > 20 minuten per borst) Korte voedingstijden (minder dan 5 minuten per borst) Borst weigeren en onrust aan de borst De slaperige baby Geelzucht (Icterus) Darmkrampen Hoofdstuk Borstvoeding in bijzondere situaties Sectio De Meerling De baby met schisis De baby met het Syndroom van Down De baby van de diabetische moeder Borstvoeding bij prematuren Pagina 1 van 73

2 11.7 Wat te doen bij perinatale sterfte? Hoofdstuk Borstvoeding en leefstijl Voeding Alcohol, nicotine en cafeïne Drugs Indien de moeder medicatie gebruikt die gecontraïndiceerd is bij borstvoeding: Hoofdstuk Continuïteit van de zorg rondom borstvoeding Evaluatie van de zorg rondom borstvoeding Hoofdstuk Protocollen/gerelateerde documenten Optimaliseren moeder-kind binding post sectio op de afdeling verloskunde Kolven Cupfeeding Fingerfeeder Lactatiekundige Hoofdstuk Borstvoedingsoverdrachtlijst: Hoofdstuk Literatuur Pagina 2 van 73

3 Voorwoord Het Deventer Ziekenhuis streeft naar het leveren van optimale kwaliteit van zorg waarbij respect voor de cliënt hoog in het vaandel staat. In het kader hiervan willen wij ouders die de keuze maken om hun kind borstvoeding te geven van harte ondersteunen. Borstvoeding is immers de beste voeding voor zuigelingen met belangrijke gezondheidsvoordelen voor moeder en kind. Ouders dienen dan ook een dusdanige begeleiding te krijgen dat zij hun wens om borstvoeding te geven gestalte kunnen geven zowel tijdens de opname als daarna. Wij willen ouders helpen een gefundeerde keuze te maken inzake zuigelingenvoeding door in de zwangerschap tijdens verpleegkundige spreekuren voorlichting te geven over borstvoeding. Bij het schrijven van deze Richtlijnen hebben we als werkgroep de volgende werkwijze gevolgd. We zijn uitgegaan van bestaande richtlijnen van het IJsselland Ziekenhuis uit Capelle aan den IJssel. (hiervoor is toestemming gegeven door de C. Smit-Pichler IBCLC). De Richtlijnen zijn minutieus gevolgd en waar nodig aangepast aan de actualiteit en de regels, protocollen en werkwijzen van het Deventer Ziekenhuis. Landelijke richtlijnen: Deze Richtlijnen voor de Begeleiding bij Borstvoeding zijn geschreven voor alle medewerkers van de neonatologie, de kinderafdeling en afdeling verloskunde. De 10 Vuistregels voor het Welslagen van Borstvoeding van de Wereldgezondheidsorganisatie en Unicef vormen de basis voor de Richtlijnen. De 10 Vuistregels zijn primair geschreven voor gezonde zuigelingen. In ons ziekenhuis zorgen wij echter ook voor zieke zuigelingen en zieke moeders. In de zorg voor hen is het niet altijd mogelijk om alle Vuistregels strikt te hanteren. Waar nodig zijn dan ook specificaties aangegeven. Op het Intranet van het Deventer Ziekenhuis zal altijd een geactualiseerde versie te vinden zijn. Waar gesproken wordt over verantwoordelijk arts wordt de kinderarts bedoeld wanneer de baby is opgenomen voor de kinderarts. In alle andere gevallen wordt de gynaecoloog bedoeld. Indien gesproken wordt over verantwoordelijk verloskundige wordt de verloskundige bedoeld die verantwoordelijk was voor de fysiologische poliklinische partus. Vanzelfsprekend kunnen gynaecoloog en verloskundige zo nodig de kinderarts in consult vragen. Een goede samenwerking tussen neonatologie en afdeling verloskunde is een voorwaarde voor het welslagen van borstvoedingsbegeleiding. Met veel plezier hebben medewerkers van beide afdelingen aan deze Richtlijnen gewerkt. Wij hopen van ganser harte dat zij zullen bijdragen aan een grote tevredenheid bij ouders, een innige tevredenheid bij de borstgevoede baby s en veel arbeidsvreugd bij alle medewerkers. Els Haxe, Operationeel Manager Cluster Man Vrouw Kind Erna Klein Hofmeijer, Lactatiekundige IBCLC, O/G verpleegkundige namens de projectgroep Borstvoeding: M. Schoorlemmer, kinderverpleegkundige M. Neuteboom, kinderverpleegkundige M. Ansong, O/G verpleegkundige K. ter Maat kraamverzorgende R. De Haan kraamverzorgende C. Dassel, Neonatoloog Pagina 3 van 73

4 Gedragscode Omgaan met borst- en kunstmatige zuigelingenvoeding op basis van de WHO code Inleiding Het geven van borstvoeding heeft veel voordelen. Het cluster Man Vrouw Kind is daarvan overtuigd. Om die reden is gestart met een projectgroep om de kwaliteit van zorg rondom borstvoeding te verbeteren. Het landelijk gemiddelde van moeders die starten met borstvoeding is 79%(TNO/PG, 2005). In het Deventer Ziekenhuis is dit 84%. Het cluster Man Vrouw Kind van het Deventer Ziekenhuis streeft ernaar om het huidige niveau te behouden of in ieder geval minimaal op of boven het landelijk gemiddelde te blijven. Er wordt naar gestreefd om de moeder die de wens heeft aangegeven dat ze borstvoeding wil geven, ook daadwerkelijk borstvoedend naar huis te laten gaan. Hierbij wordt gebruik gemaakt van de Tien Internationale vuistregels van WHO/Unicef. Zie In 2006 heeft het Deventer Ziekenhuis het certificaat "Baby Friendly Hospital Initiative voor het eerst behaald. De Stichting Zorg voor Borstvoeding toetst elke drie jaar of er aan deze Tien Vuistregels voldaan wordt. Omgaan met borst- en kunstvoeding Niet iedereen wil of kan borstvoeding geven. Het is dus belangrijk dat ook de zorg ten aanzien van kunstmatige zuigelingenvoeding goed is geregeld. In het Deventer Ziekenhuis hebben de ouders de mogelijkheid om uit verschillende kunstvoedingen te kiezen. De ontwikkelingen ten aanzien van deze kunstvoedingen worden op de voet gevolgd. Informatie daarover wordt verschaft door de leverancier aan de operationeel manager en de kinderartsen. In de Warenwet is vastgelegd dat publieksreclame voor kunstmatige zuigelingenvoeding is verboden. Het rechtstreeks en gratis verstrekken van kunstmatige zuigelingenvoeding aan consumenten is verboden. Dit betekent dat het niet de bedoeling is dat in de voor de patiënten toegankelijke ruimtes reclame wordt gemaakt voor kunstmatige zuigelingenvoeding. Niemand zal ontkennen dat het enerzijds willen voeren van een actief borstvoedingsbeleid en het anderzijds een goede relatie willen onderhouden met de leverancier op gespannen voet met elkaar kan staan. Want wat wordt gezien als een actief borstvoedingsbeleid, het verstrekken van informatie over voeding en wat is puur reclame? Het is goed om hierover afspraken te maken en deze vast te leggen in een gedragscode. Een gedragscode kan bijdragen aan de wijze waarop met zowel borstvoeding als kunstmatige zuigelingenvoeding kan worden omgegaan door medewerkers, die werkzaam zijn in het cluster Vrouw Kind. Een gedragscode kan duidelijkheid geven over hoe om te gaan met productinformatie, reclame, relatiegeschenken van leveranciers naar medewerkers van het Deventer Ziekenhuis en zwangeren. De gedragscode 1. De wens van de aanstaande ouders om of borstvoeding of kunstmatige zuigelingenvoeding te geven staat centraal; 2. De geboden zorg is van optimale kwaliteit en wordt geleverd conform het beleid van het cluster; 3. In het Deventer Ziekenhuis is het niet toegestaan om het gebruik van kunstmatige zuigelingenvoeding, flessen en spenen te promoten. Er wordt dus geen reclame voor kunstmatige zuigelingenvoeding gemaakt (denk aan voedingsmonsters, tassen, bewaardozen voor zuigelingenvoeding, flessen, spenen, kalenders, posters, e.d.); 4. Door de leverancier kan via de Afdeling Inkoop - op afspraak - aan medisch specialisten en operationeel managers over hun product(en) voorlichting worden gegeven. Er mogen geen geschenken, gebruiksartikelen of hulpmiddelen worden verstrekt, waarmee het gebruik van vervangingsmiddelen voor moedermelk kan worden bevorderd; Pagina 4 van 73

5 5. De leverancier wordt in kennis gesteld van de inhoud van deze gedragscode en wordt geacht zich aan deze gedragscode te houden. Iedereen werkzaam in het cluster Man Vrouw Kind wordt geacht een inspanningsverplichting te leveren met betrekking tot de naleving van deze gedragscode. Deze gedragscode is goedgekeurd door het clusterhoofd en de operationeel managers. Pagina 5 van 73

6 Tien vuistregels voor het welslagen van de borstvoeding (WHO en Unicef) Alle instellingen voor moeder- en kindzorg dienen er zorg voor te dragen: 1. dat zij een borstvoedingsbeleid op papier hebben, dat standaard bekend wordt gemaakt aan alle betrokken medewerkers 2. dat alle betrokken medewerkers de vaardigheden aanleren, die noodzakelijk zijn voor het uitvoeren van dat beleid 3. dat alle zwangere vrouwen voorgelicht worden over de voordelen en de praktijk van borstvoeding geven 4. dat alle moeders binnen een uur na de geboorte van hun kind geholpen worden met borstvoeding geven 5. dat aan alle vrouwen uitgelegd wordt hoe ze hun baby aan moeten leggen en hoe zij de melkproductie in stand kunnen houden, zelfs als de baby van de moeder gescheiden moet worden 6. dat pasgeborenen geen andere voeding dan borstvoeding krijgen, noch extra vocht, tenzij op medische indicatie 7. dat moeder en kind dag en nacht bij elkaar op een kamer mogen blijven 8. dat borstvoeding op verzoek (on demand) wordt nagestreefd 9. dat aan pasgeborenen die borstvoeding krijgen geen speen of fopspeen gegeven wordt 10. dat de instellingen contacten onderhouden met andere instellingen en disciplines over de begeleiding van borstvoeding en dat ze de ouders verwijzen naar borstvoedingsorganisaties Pagina 6 van 73

7 Hoofdstuk 1 Scholingsbeleid ten aanzien van borstvoeding Vuistregel 2 Alle betrokken medewerkers leren de vaardigheden aan die noodzakelijk zijn voor het uitvoeren van dat beleid. Doelstelling Alle betrokken medewerkers (kraamverzorgenden, verpleegkundigen, kraamverpleegkundigen, kinderverpleegkundigen en neonatologieverpleegkundigen) van de neonatologie en afdeling verloskunde: Leren de vaardigheden aan die noodzakelijk zijn voor het uitvoeren van het borstvoedingsbeleid Worden regelmatig bijgeschoold om hun kennis en vaardigheden up to date te houden Alle betrokken afdelingen krijgen halfjaarlijks actuele digitale informatie van de werkgroep borstvoeding. Procedure In 2015 hebben alle medewerkers van de afdeling verloskunde en neonatologieafdeling drie modules van de elearning Borstvoeding van Noordhoff gemaakt. De medewerkers van de afdeling jeugdzorg hebben een module gemaakt. De elearning werd afgesloten met een toets en een certificaat. De inhoud van de scholing bestond uit de volgende onderwerpen: 1. Certificering en de 10 vuistregels 2. Anatomie en fysiologie van de lactatie 3. Samenstelling van de moedermelk 4. Voorbereiding op borstvoeding en de eerste voedingen 5. Aanleggen van de baby aan de borst 6. Voeding van de moeder 7. Het bevorderen van de zelfzorg 8. De moeder en een baan buitenshuis 9. Problemen bij borstvoeding 10. Bijzondere omstandigheden Tijdens een patiëntenoverdracht is er altijd veel aandacht voor de borstvoeding. Problemen en afspraken worden schriftelijk en mondeling besproken en overgedragen. In teamvergaderingen krijgt de lactatiekundige gelegenheid om een korte scholing te geven over borstvoeding. Zo zijn afgelopen drie jaar aan de orde geweest onderwerpen als goed aanleggen, prenataal kolven, overgewicht en borstvoeding. De neonatologieafdeling en de afdeling verloskunde zijn geabonneerd op de volgende tijdschriften Goed Gevoed van de stichting Zorg voor Borstvoeding BN van de Vereniging Borstvoeding Natuurlijk Kraamzorg Nataal Nieuwe verpleegkundigen en kraamverzorgenden De nieuwe verpleegkundigen en kraamverzorgenden van de afdeling verloskunde, neonatologie en jeugdzorg: ontvangen binnen een maand Deventer Ziekenhuis. Deze richtlijnen moet de nieuwe medewerker bestuderen. (3 uur zelfstudie) ontvangen in bruikleen het boekje Borstvoeding, handleiding voor de hulpverlener van La Leche Leaque lopen twee ochtenden mee met de lactatiekundige IBCLC. Pagina 7 van 73

8 krijgen binnen een half jaar na indiensttreding een verplichte borstvoedingscursus aangeboden. (2x 2 uur door de lactatiekundige IBCLC) sluiten de cursus af met een toets waarvoor een voldoende behaald dient te worden. krijgen continue scholing op de werkvloer door het geven van feedback door de verpleegkundigen uit de werkgroep borstvoeding en lactatiekundige. (O/G)Verpleegkundigen voorlichtingsspreekuur De verpleegkundigen van het voorlichtingsspreekuur hebben drie modules gemaakt van de elearning borstvoeding. Ze zijn geïnformeerd over informatie die elke zwanger vrouw volgens vuistregel 3 moet ontvangen. Het belang van uitsluitend borstvoeding gedurende de eerste zes maanden De voordelen van borstvoeding De basisinformatie over de praktische gang van zaken Verschillen tussen borstvoeding en kunstvoeding Aandacht besteden aan eventuele twijfels Verloskundigen, kinderartsassistenten en gynaecoloogassistenten De verloskundigen hebben de elearning Borstvoeding van Noordhoff gemaakt. Assistenten van kinderartsen en gynaecologen wordt twee maal per jaar een PowerPoint presentatie aangeboden door de neonatoloog van het Deventer Ziekenhuis. Bij indiensttreding ontvangen zij de Richtlijnen van Borstvoeding digitaal. Deze richtlijnen moet de nieuwe medewerker bestuderen. Hiernaast krijgen de kinderassistenten onderwijs d.m.v. bedsiteteaching. Een a tweemaal per jaar geeft de lactatiekundige een scholing aan de arts assistenten over borstvoeding. Pagina 8 van 73

9 Hoofdstuk 2 Prenatale voorlichting en doorverwijzing naar borstvoedingsbegeleidingsgroepen 2.1 Prenatale voorlichting Vuistregel 3 Alle zwangere vrouwen worden voorgelicht over de voordelen en de praktijk van borstvoeding geven. Doelstelling Aanstaande ouders krijgen voorlichting over allerlei aspecten van borstvoeding geven, zodat zij op basis van duidelijke informatie weloverwogen kunnen kiezen voor de manier waarop zij hun kind zullen voeden, met alle respect voor hun keuze. Algemeen Borstvoeding is een niet te evenaren manier om aan zuigelingen de ideale voeding te geven voor een gezonde groei en ontwikkeling. Er zijn zeer weinig contra-indicaties voor borstvoeding. Taakverdeling Antenataal Alle zwangere vrouwen die alleen begeleid worden door de tweede lijn komen tijdens de zwangerschap het eerste en derde trimester volgens afspraak op het voorlichtingsspreekuur. Alle zwangeren die na 16 weken worden ingestuurd en verder door de tweede lijn behandeld worden komen in het derde trimester een keer op het voorlichtingsspreekuur. De informatie wordt gegeven door een (O(/G)verpleegkundige rond 30 weken zwangerschap.. In het voorlichtingsspreekuur ontvangt de zwangere Folder 2x 10 dingen die je moet weten over borstvoeding Voorlichtingsavond Bevallen in het Deventer Ziekenhuis. Hierin informatie van een O(/G)verpleegkundige, klinisch verloskundige en lactatiekundige IBCLC van het DZ Informatie over de zwangerschapscursus van CJG (Centrum Jeugd en Gezin) Informatie over op de cursus van de lactatiekundigen. Attent gemaakt op de internetsites en Attent maken op de Vereniging Borstvoeding Natuurlijk en hun folder meegeven Bij een meerlingzwangerschap verwijzen naar informatieochtend Borstvoeding geven aan een meerling gegeven door lactatiekundige van DZ en ervaringsdeskundige 2.2 Doorverwijzing naar borstvoedingsbegeleidingsgroepen Vuistregel 10 Dat de instellingen contacten onderhouden met andere instellingen en disciplines over de begeleiding van borstvoeding en dat ze de ouders verwijzen naar borstvoedingsorganisaties. Doelstelling Ouders kunnen voorlichting en begeleiding ontvangen van moeders die aangesloten zijn bij de Vereniging Borstvoeding Natuurlijk of en het Deventer Ziekenhuis onderhoudt contacten met andere instellingen. Algemeen In de regio Deventer is twee keer per jaar een regionaal overleg borstvoeding. Hierin zijn vertegenwoordigd: Neonatoloog, 1 O/G verpleegkundige en 1 lactatiekundige van de afdeling verloskunde, 1 kinderverpleegkundige van de neonatologieafdeling van het Deventer Ziekenhuis, verloskundige namens de Verloskundige Werkgroep Deventer (VWD), leidinggevende en een lactatiekundige van Naviva, Operationeel Manager van cluster Man- Vrouw Kind en meelezend huisartsenkring Deventer. Pagina 9 van 73

10 De afdeling verloskunde en de afdeling neonatologie zijn lid van de vereniging Borstvoeding Natuurlijk en La Leche Leaque. Elk kwartaal volgt een update van het boek LLL en het tijdschrift BN. Taakverdeling Postnataal Aan het einde van de ziekenhuisopname vindt er een overdracht plaats naar de verloskundige, huisarts, kraamverzorging. Op het gebied van borstvoeding wordt gebruik gemaakt van een digitale borstvoedingsoverdrachtlijst. Deze lijst wordt voor ontslag uitgeprint en met moeder besproken. Hierin is het punt opgenomen om de kraamvrouw op de hoogte te brengen van de Vereniging Borstvoeding Natuurlijk. (zie borstvoedingsoverdrachtlijst ).Moeder krijgt een folder van VBN en folder van een lactatiekundige. De voedingsdaglijsten worden meegegeven met de moeder om de kraamverzorgende goed inzicht te geven in het verloop van de borstvoeding. Pagina 10 van 73

11 Hoofdstuk 3 Borstvoeding na de bevalling Vuistregel 4 Moeders worden binnen 1 uur na de geboorte van hun kind geholpen met het geven van borstvoeding. Doelstelling Een ongestoord eerste (huid-op-huid) contact direct na de bevalling tussen moeder en kind bevordert het hechtingsproces tussen beiden. De lichaamswarmte van de moeder zorgt ervoor dat de baby niet teveel afkoelt. Door het aanleggen van de baby aan de borst binnen ongeveer 1 uur na de bevalling wordt het zoek- zuigreflex optimaal benut en de melkproductie snel op gang gebracht. Algemeen Het aanleggen van de baby zo snel mogelijk na de bevalling heeft verschillende voordelen: De basis wordt gelegd voor het hechtingsproces tussen moeder en kind Moeder en kind hebben na de bevalling een optimale alertheid t.o.v. elkaar Het eerste uur na de geboorte heeft de baby een sterke zoek- en zuigreflex, die, wanneer we daar gebruik van maken, het aanleggen bij latere voedingen zal vergemakkelijken De baby geniet direct na de geboorte van alle voordelen van het colostrum Door stimulatie van de zenuwen in de tepelhof kan de aanmaak van moedermelk beginnen De baarmoeder trekt samen, waardoor de uitdrijving van de placenta wordt bevorderd en het bloedverlies beperkt wordt Het lichaam van de moeder is bij huid op huidcontact en wanneer de baby daarbij wordt toegedekt met een molton, een perfecte warmtebron. Voor te sterke afkoeling hoeft dan ook niet te worden gevreesd. Het kan zijn dat de baby de eerste keer nog niet perfect aan de borst drinkt. Vaak likt of snuffelt de baby eerst aan de tepel. Hoewel het aanleggen van de baby aan de borst van belang is voor het op gang brengen van de melkproductie, is de kennismaking tussen beiden belangrijker dan de kwaliteit van het eerste aanleggen op de verloskamer. Na een gecompliceerde bevalling worden moeder en kind direct bij elkaar gebracht zodra de situatie van moeder en/of kind dit toelaat. De scheiding moet zo kort mogelijk zijn. Zorgacties Leg de baby wanneer de toestand van het kind dit toelaat op de droge buik van de moeder. De lichaamswarmte van de moeder zorgt ervoor dat de baby niet teveel afkoelt, dek hem toe met een warme molton. Stimuleer de moeder de baby zelf aan te leggen aan de borst zodra de baby hier aan toe is, observeer deze vaardigheid bij de moeder en geef zo nodig aanwijzingen of hulp hoe de baby aangelegd kan worden. Soms wacht de moeder op toestemming voor die eerste voeding, daarom is het belangrijk om duidelijk te zeggen dat de moeder haar kind nu al mag aanleggen. Betrek ook de partner bij dit eerste hechtingsproces, geef de ouders ruim de gelegenheid ongestoord het eerste contact te leggen met de baby. Respecteer de privacy van de ouders, vooral in deze unieke periode na de bevalling. Indien het kind op de afdeling neonatologie opgenomen moet worden zal daar zo spoedig mogelijk (als de toestand van kind en moeder dit toelaat) gelegenheid gegeven worden om rustig kennis te maken met het kind. Pagina 11 van 73

12 Hoofdstuk 4 Borstvoeding in de eerste dagen na de bevalling Vuistregel 5 Aan vrouwen wordt uitgelegd hoe ze hun baby aan moeten leggen en hoe zij de melkproductie in stand kunnen houden, zelfs als de baby van de moeder gescheiden moet worden. Doelstelling De moeder krijgt de mogelijkheid haar kind borstvoeding te geven zolang haar kind en zij dit willen informatie over voedingshoudingen, het aanleggen van de baby aan de borst, de werking van de borst en het op gang komen van de melkproductie zo nodig assistentie bij het aanleggen aan de borst informatie over het observeren en vaststellen of de baby goed is aangelegd en effectief drinkt informatie over het minimaal aantal voedingen per dag Algemeen Het welslagen van de borstvoeding wordt positief beïnvloed door een zorgvuldige begeleiding van het aanleggen van de baby en een positieve houding van de zorgverlener ten aanzien van borstvoeding. Het is van groot belang voor het slagen van de borstvoeding dat de techniek bij het aanleggen juist wordt geadviseerd. Wanneer moeder en kind om strikt medische redenen niet bij elkaar zijn, wordt de kraamvrouw geholpen met en krijgt zij uitleg over het afkolven van moedermelk om de melkproductie op gang te brengen en volledige melkproductie te garanderen wanneer de baby (weer) aan de borst mag drinken. De instructie is gericht op bevorderen van de zelfredzaamheid. De zorgverlener biedt hulp, zonder het initiatief van de moeder over te nemen, hoe onwennig de moeder aanvankelijk ook met haar baby en de voeding omgaat. De moeder houdt bij voorkeur zelf haar baby en haar borst vast. Eventueel stuurt de zorgverlener letterlijk wat bij door een hand op de hare te leggen. Zo voelt zij bijvoorbeeld zelf wanneer en hoe zij haar baby naar zich toe moet brengen. Een dergelijke benadering is goed te realiseren door achter de stoel van de moeder te gaan staan bij voeden in zittende houding. Als het aanleggen niet goed gaat, kunnen de volgende problemen ontstaan De baby komt niet genoeg aan of valt te veel af (zie Te weinig moedermelk ). De baby laat de borst telkens huilend los. De baby verzet zich tegen de borst en wil niet meer toehappen (zie Borstweigeren en onrust aan de borst ). De baby verliest zijn interesse, wordt apathisch, slaperig ( zie De slaperige baby ). De baby is ontevreden, huilt veel en wil alsmaar aan de borst (zie Te weinig moedermelk ). De baby wil niet van de borst af en de voedingen duren langer dan een half uur per borst (zie Lange voedingstijden ). De melkproductie komt niet goed op gang ( zie Te weinig moedermelk ). Ernstige stuwing; de borsten zijn heel erg gespannen, de moeder heeft koorts ( zie: Stuwing ). De moeder krijgt pijn aan de tepels en/of tepelkloven ( zie: Pijnlijke tepels ). 4.1 Voedingshoudingen Overgenomen uit het boek: Begeleiding bij Borstvoeding van Adrienne de Reede. Afwisseling in voedingshouding bevordert dat alle segmenten van de borst regelmatig goed worden geleegd. Het is heel praktisch als een vrouw leert hoe zij zowel liggend als zittend de borst kan geven. Moedig de moeder aan uit te zoeken wat voor haar de prettigste houding is. Zorg voor een ontspannen en goed gesteunde lichaamshouding van moeder en kind. Zorg voor voldoende kussens onder de armen, ook een kleine baby kan al gauw te zwaar zijn. Pagina 12 van 73

13 Let ook op je eigen lichaamshouding. Werk met de moeder op ooghoogte en ga er rustig bij zitten. Half gebukt en iets gedraaid naast het bed staan veroorzaakt rugklachten bij de zorgverlener. Voeden in zittende houding De moeder moet goed rechtop zitten. De baby kan niet voldoende houvast krijgen met name aan de onderkant van de borst, als zij voorover leunt, de tepel zal dan uit zijn mondje glijden. Als de moeder onderuit gezakt zit te voeden, is de kans groot dat haar tepel beschadigt door wrijving tegen het gehemelte van de baby. Soms hangt de baby aan de borst, omdat hij er niet goed bij kan. Een kussen op schoot brengt hem op de juiste hoogte. Als een armpje van de baby achter moeders rug langs gaat, ligt hij mooi op zijn zij tegen haar aan. Let er op dat hij niet per se in het holletje van haar elleboog hoeft te liggen, maar liever iets op de onderarm, zodat het mondje zich goed tegenover de tepel bevindt. Zittend voeden met de baby onder de arm De baby ligt op een groot kussen naast de moeder, met zijn beentjes onder haar arm door. Zijn hoofdje rust in haar hand en zijn rug wordt door haar onderarm gesteund. Zodra hij zijn mondje wijd open doet, brengt zij hem dicht naar zich toe. Extra ondersteuning van haar arm is dan nodig, zodat zij de baby zonder inspanning dicht tegen zich aan blijft houden. Vooral vrouwen met erg zware borsten of vlakke tepels kunnen op deze manier goed voeden; maar ook bij stuwing of na een keizersnede is dit een prettige houding. Bij een baby die moeilijk drinkt (ziek, prematuur, Down syndroom) heeft de moeder zo meer controle over de situatie. Liggend op de rug voeden Met wat kussens onder haar hoofd en eventueel onder de schouders komt de vrouw in een prettige houding. Het kind ligt op zijn buikje, hetzij op de moeder, hetzij gedeeltelijk op een kussen naast haar. Ze steunt zijn voorhoofdje met haar hand, zodat hij niet met zijn neusje in de borst zakt. Let erop dat de baby met zijn kinnetje vlak tegen de borst aan ligt en dus met de onderkaak voldoende houvast heeft. Bij een heftige toeschietreflex of bij een te grote melkproductie kan de voeding op deze manier aanzienlijk rustiger verlopen. De zwaartekracht zwakt de te krachtige melkstroom af. Liggend op de zij voeden Behalve kussens in de rug, kan ook een kussen tussen de knieën heel prettig zijn. De onderste arm ligt om de baby heen of onder hoofd en hoofdkussen. De moeder trekt haar hoofdkussen stevig op haar schouder. Met haar andere arm brengt ze de baby naar zich toe als hij aanstalten Pagina 13 van 73

14 maakt om te happen. Zijn beentjes liggen tegen haar aan. Moeder en kind vormen samen een V. Met behulp van een opgerolde handdoek of een dekentje in zijn rug blijft de baby goed op zijn zij liggen. 4.2 Aandachtspunten bij het aanleggen van de baby aan de borst Een goed moment om aan te leggen is als de baby voedingssignalen geeft door: smakgeluidjes te maken, met zijn tongetje langs zijn lipjes te gaan, handjes naar het mondje te brengen. Als de baby geen voedingssignalen geeft, dan om de drie uur wakker proberen te maken voor een voeding (zie: De slaperige baby ). Laat de moeder een huilende baby eerst tot rust brengen. Een huilende baby rolt zijn tongetje op, waardoor hij de borst moeilijk kan pakken. Eerst troosten, dan aanleggen. De baby ligt goed naar de moeder toegedraaid zodat oortjes, schouders en heupjes in één lijn liggen (met zijn buik richting de buik van de moeder) Het is belangrijk dat de baby het hoofdje niet hoeft te draaien om bij de tepel te komen. Het neusje bevindt zich ter hoogte van de tepel; de tepel wijst richting bovenlip, zodat de tong onder de tepelhof kan komen. De moeder ondersteunt de borst: De duim en wijsvinger bij de neus en kin van de baby, drie vingers los onder de borst, (Ugreep), ver van de tepelhof. Pagina 14 van 73

15 De zoekreflex wordt gestimuleerd door met de tepel licht de bovenlip van de baby te kietelen, net zo lang totdat de baby de mond wijd open doet (hapreflex); pas dan haalt de moeder de baby met een snelle beweging naar zich toe. Op deze manier komen de kaken op de tepelhof, achter de tepel terecht. Als dit niet lukt, kan de moeder eventueel zacht tegen de kin drukken zodat de mond wijd opengaat. Dit moet slechts een heel lichte aanraking zijn. Niet tegen de lippen aanduwen, anders zal hij het signaal niet herkennen en zijn mondje dicht houden. De moeder brengt de baby naar de borst en niet de borst naar de baby. De onderlip is naar buiten gekruld, de tong komt onder de tepelhof. Bij de bovenlip blijft meer zichtbaar van de tepelhof dan bij de onderlip. Dit is vooral voor de begeleider goed te zien. Er zijn baby s die tegelijk met de borst ook de onder- of bovenlip naar binnen zuigen. De lip ligt dan niet naar buiten gekruld tegen de borst. Let bij het opnieuw aanleggen erop dat de baby de mond wijd open doet. Als hij goed zuigt, haal dan eventueel de lip alsnog naar buiten. Wanneer een jonge baby iets voelt aan de wangetjes (vingers van moeder of aaien), zal hij zijn hoofdje die kant opdraaien (zoekreflex). Hij zal dan te hard op de verkeerde plaats gaan zuigen om de tepel niet te verliezen of hij gaat op de tepel sabbelen. Bij opnieuw aanleggen let de moeder erop dat zij de wangetjes niet aanraakt en het hoofdje in het holletje van haar elleboog laat rusten of op haar onderarm. De kin drukt tegen de borst en daardoor zijn de neusgaten vrij, ook als het neuspuntje de borst raakt. Het vrijhouden van de neus van de baby door met een vinger de borst in te drukken is af te raden. Lijkt zijn neusje teveel in het borstweefsel te verdwijnen dan is het voldoende als de moeder de heupjes iets meer tegen zich aantrekt om voor voldoende ademruimte te zorgen. De baby moet zijn hoofd bij het drinken normaal kunnen bewegen. Moeder ondersteunt het hoofdje maar duwt het niet tegen de borst aan. De baby maakt eerst korte en snelle zuigbewegingen en begint zodra de melk toeschiet met flinke teugen intens te drinken (je hoort soms klokkende slikgeluiden). De baby gaat dus verder in een rustiger tempo waarin bovendien kleine pauzes ingelast zijn, tot hij weer de toeschietreflex opwekt en het patroon zich herhaalt. De handjes die de baby op de borst laat rusten niet weghalen. Dit bevordert ook het toeschietreflex. De moeder voelt of de baby goed is aangelegd: het is, na het eerste (gering pijnlijke) aanzuigen in de eerste dagen, prettig en niet pijnlijk om de borst te geven. Pagina 15 van 73

16 Als voeden na het initiële toehappen pijn doet, ook tijdens de eerste dagen, dan is de baby waarschijnlijk niet goed aangelegd. Laat de moeder de baby in dat geval rustig opnieuw aanleggen. Als de baby oppervlakkig zuigt met een tuitmondje, zonder diepe teugen, waarbij je soms smakgeluidjes hoort en de wangetjes naar binnen worden gezogen, is het beter om de baby van de borst te nemen, te kalmeren en opnieuw de borst te laten zoeken. Wanneer de baby de borst niet ver genoeg in de mond heeft of niet krachtig zuigt kan hij gaan sabbelen op de tepel, die daardoor week wordt en kapot kan gaan. Let er bij het opnieuw aanleggen op dat de baby voldoende van de borst in de mond kan nemen en meteen krachtig gaat zuigen. Oxytocine Als de baby aan de borst zuigt, zorgt de toeschietreflex ervoor dat de melk uit de melkgangen richting tepel gaat stromen onder invloed van het hormoon oxytocine. Het kan enkele minuten duren voordat de moeder een toeschietreflex krijgt. Spanningen, onrust en stress kunnen een negatieve invloed hebben op het tot stand komen van de toeschietreflex. Iedere vrouw ervaart de toeschietreflex anders. Voor sommige vrouwen is het een stekende pijn of tinteling en andere vrouwen voelen helemaal niets. Na het voeden voelt de moeder zich vaak wat moe of loom. Dit is de tijdelijke werking van oxytocine die een soort natuurlijke rust brengt. De baby laat de borst in de meeste gevallen vanzelf los na voldoende gedronken te hebben. Wanneer de moeder een einde aan een voeding wil maken, bijvoorbeeld bij verkeerd aanleggen, kan zij haar pink via het mondhoekje van de baby tussen zijn kaakjes steken. Zo doorbreekt zij het vacuüm waardoor de baby de tepel loslaat. Wanneer de baby goed aangelegd is houdt hij de borst vast zonder dat deze in en uit zijn mond beweegt (geen wrijving) is het mondje wijd open, de kaken ver van elkaar en zijn de lippen (met name de onderlip) naar buiten gekruld sluit het mondje van de baby mooi aan rond de tepel en is de mond gevuld met tepel, drukt de kin de borst in, zodat het neusje de borst wel raakt, maar niet indrukt zijn de wangen bol en zuigt de baby de wangen niet in tijdens het drinken smakt de baby niet heeft de moeder geen pijn aan de tepel tijdens het voeden neemt de baby na een aantal korte zuigbewegingen flinke teugen (mits de melk toeschiet). Zorgacties Zorg voor privacy. Laat de moeder haar handen wassen. Geef de moeder informatie over de verschillende voedingshoudingen, doe dit niet allemaal tegelijkertijd Geef de moeder informatie hoe zij zelf haar baby op de juiste manier kan aanleggen. Geef de moeder informatie over de werking van de borst en het op gang komen van de melkproductie. Neem de tijd bij het verstrekken van de informatie en herhaal dit zo nodig; wijs op de borstvoedingsbrochure Bied zo nodig bij een volgende voeding assistentie aan bij het aanleggen van de baby aan de borst. Het komt het zelfvertrouwen van de moeder ten goede, als je haar pogingen aanmoedigt en eventueel wat bijstuurt. Leg bijvoorbeeld een hand op die van de moeder, zodat zij zelf voelt hoe en wanneer zij haar baby dichter naar zich toe moet trekken. Pagina 16 van 73

17 Geduld en deskundige betrokkenheid leiden in principe tot een beter resultaat dan handelend ingrijpen. Er kunnen zich natuurlijk ook situaties voordoen waarin een meer actieve rol van de zorgverlener vereist is. Observeer minimaal een voeding per dienst en rapporteer dit. Geef eventueel aanwijzingen en corrigeer altijd een verkeerde aanleghouding om tepelproblemen en ineffectief drinken te voorkomen. Neem de tijd voor de begeleiding bij het aanleggen, vooral de eerste dag na de bevalling. Geef complimenten als de kraamvrouw de baby goed aanlegt. Betrek de partner zoveel mogelijk bij de zorg en begeleiding. Houd (oog)contact met de moeder (ga bijvoorbeeld op een stoel zitten). Wanneer de moeder de baby niet kan aanleggen binnen 6 uur na de bevalling of als de baby niet effectief drinkt binnen 24 uur na de bevalling: o geef informatie over het afkolven van moedermelk o start het afkolven van moedermelk Pagina 17 van 73

18 Hoofdstuk Afkolven en bewaren van moedermelk Document-Type: Protocol Versie: 6 Vuistregel 5 Aan vrouwen wordt uitgelegd hoe zij de melkproductie in stand kunnen houden, zelfs als de baby van de moeder gescheiden moet worden. Doelstelling Als moeder en kind om medische redenen van elkaar gescheiden worden, krijgt de moeder zo snel mogelijk (liefst binnen 6 uur post partum) na de scheiding instructie en begeleiding bij het afkolven van moedermelk om de melkproductie effectief op gang te brengen en te houden. Als de baby nog niet voldoende per voeding drinkt, kan nakolven na een borstvoeding nodig zijn. Bij ernstige stuwing kan eenmalig leeg kolven van de borsten nodig zijn (zie hoofdstuk: Stuwing ). Zorgacties en taakverdeling Kind ligt opgenomen op de neonatologie: -De kraamverpleegkundige zorgt ervoor dat de moeder binnen 6 uur post partum start met kolven. -De kraamverpleegkundige overlegt met de moeder over de nodige frequentie van het kolven en evalueert door middel van het kolfdagboekje de melkproductie. Voor zorgacties zie bijlage: Protocol voor het afkolven van moedermelk voor het kind in het ziekenhuis en de borstvoedingsbrochure Richtlijnen voor het afkolven en bewaren van moedermelk voor het kind in het ziekenhuis en hoofdstuk: Borstvoeding bij Prematuren. Hoe vaak kolven? Om de borstvoeding op gang te brengen en op peil te houden dient de moeder net zo vaak te kolven als wanneer de baby aan de borst zou drinken (elke drie uur kolven, minimaal 7 keer per dag, waarvan zo mogelijk een keer s nachts na 5 uur slapen). Wanneer de baby al enkele voedingen aan de borst drinkt, kolft de moeder na het aanleggen totdat de baby een volledige voeding uit de borst drinkt en iedere gemiste voeding. Kolfapparaten De kraamvrouw kiest zelf of zij op de afdeling neonatologie naast haar baby gaat kolven of op haar kamer op de afdeling verloskunde. Op de afdeling verloskunde en de neonatologie zijn voldoende volautomatische elektrische borstkolven Symphony beschikbaar. De kraamvrouw krijgt éénmalig twee steriele kolfsetjes welke na gebruik gereinigd wordt in de afwasmachine. Het gelijktijdig afkolven van beide borsten is standaard en heeft een positief effect op de melkproductie. Bewaren De afgekolfde melk wordt voorzien van een etiket met de datum, de tijd en de naam van de baby. Op de neonatologie wordt de moedermelk in de koelkast bewaard er is een mogelijkheid om in te vriezen. Op de afdeling verloskunde staat eveneens een koelkast om moedermelk in te bewaren. De kraamvrouw, partner of verpleegkundige brengen de moedermelk naar de neonatologie. Afgekolfde moedermelk voor het kind opgenomen in het Deventer Ziekenhuis mag 48 uur in de koelkast (bij 4 C) bewaard worden. Dit geldt ook als de voeding voor een zieke of te vroeg geboren baby is. Vers afgekolfde moedermelk mag maximaal 4 uur op kamertemperatuur bewaard worden. Verwarmen Pagina 18 van 73

19 Moedermelk wordt in de magnetron, in de flessenwarmer of onder een warme stromende kraan opgewarmd. Zie protocol moedermelk bewaren, verwarmen en ontdooien Na ontslag van de moeder De moeder kan als zij haar keuze heeft bepaald, een Medela borstkolf huren (of kopen), bij een thuiszorgorganisatie of bij de lactatiekundige. Ligt het kind opgenomen op de neonatologie en is de moeder al met ontslag, dan kan zij op de neonatologie kolven met de borstkolf Symphony. De moeder krijgt éénmalig twee steriele kolfsetjes welke na gebruik gereinigd wordt in de afwasmachine. Het ziekenhuis verstrekt steriele kunststof flesjes om moedermelk in te bewaren voor het kind opgenomen op de neonatologie De afgekolfde melk wordt voorzien van een etiket met de datum, de tijd en de naam van de baby. De gekoelde melk dient in een kleine koeltas, voorzien van koelelementen, naar het ziekenhuis getransporteerd te worden. 5.2 Kolven met de hand/ Marmet techniek Kolven met de hand is een eenvoudige en goedkope methode, het vergt meestal wel enige oefening. Het grote voordeel van met de hand kolven is dat de borst gestimuleerd wordt door de handen wat weer een positief effect heeft op het toeschieten van de melk. Verder heeft de moeder meer controle over het kolven op zich. Deze methode is minder geschikt wanneer langdurig afgekolfd moet worden. Kolven met de hand kan op veel manieren. Eén van de mogelijkheden is de volgende: De vrouw laat de borst in haar hand rusten met de vingers eronder en de duim erop, ongeveer op de rand van de tepelhof. Haar vingers liggen er net op of er iets achter. Dit kan tussen de 2,5 en 4 cm vanaf de tepel zijn. Niet alle borsten en tepelhoven zijn bij vrouwen hetzelfde. De rest van je vingers leg je onder je borst om deze te ondersteunen. Zorg ervoor dat de duim en wijsvinger / middelvinger samen een C vormen. Zij duwt de borst naar de ribben toe; een zware borst zal zij liever eerst wat oplichten Daarna knijpt zij duim en vingers in een ritmische beweging samen. Het kan even duren voor de voeding begint te druppelen of te lopen. Zij verplaatst haar hand regelmatig rond de borst en pauzeert even als er niet veel melk meer komt. Pagina 19 van 73

20 Druk duim en wijsvinger naar de borstkast en rol dan naar voren. Deze beweging blijf je steeds herhalen: plaatsen, drukken, naar voren rollen, plaatsen, drukken, naar voren rollen, etc. Je kunt de melk opvangen in een schoon flesje of kommetje 5.3 Normale melkvolume dagen na de bevalling Ideaal: >750 ml/24 uur Grensgeval ml/24uur Laag <350ml/24 uur 5.4 Kolven tijdens zwangerschap (prenataal kolven) Voordelen borstmassage/kolven in de zwangerschap Moeders die al bekend zijn met het handmatig kolven geven langer en succesvoller borstvoeding. Door al in de zwangerschap je borsten te stimuleren, komt na de bevalling je melkproductie eerder op gang. Wat de noodzaak om bij te voeden verkleint. Studie heeft uitgewezen dat ruim 96% van moeders die tijdens de zwangerschap kolfde binnen 30 minuten na de eerste voedingspoging al voldoende productie hadden. In de controle groep was dit echter maar het geval bij 72%. Door de kolfopbrengst kun je zelf al een klein voorraadje aanleggen (invriezen), zodat je kind (indien nodig) bijgevoed kan worden met colostrum in plaats van kunstvoeding. De kans dat het handmatig kolven (vanaf 37 weken) van moedermelk de bevalling in gang zet is nihil. Wanneer prenataal kolven? Wanneer moeder de volgende aandoeningen heeft: o Diabetes Gravidarum of Diabetes Mellitus* o Moeder die Trandate/Labetalol gebruikt* o Multiple sclerose o Hypoplasie (onderontwikkeld of incompleet borstweefsel ) o Een borstverkleining heeft ondergaan o Moeder verwacht een te groot of te klein kind voor de duur van de zwangerschap o Of in overige situaties waarbij de moeder een verhoogde kans heeft dat de melkproductie trager op gang komt. ( bijv. bij overgewicht van moeder) Wanneer baby de volgende aandoeningen heeft: o Open gehemelte o Andere aangeboren aandoeningen(bijvoorbeeld: Down syndroom, hartproblemen) *Volgens het glucoseprotocol moet het kind binnen een uur na de bevalling 10 ml voeding krijgen Pagina 20 van 73

21 Borstmassage/kolven Een borstmassage bevordert de doorbloeding van de borst zowel als het stromen van de melk en heeft een positieve invloed op de melkproductie. De borstmassage moet zachtjes uitgevoerd worden en mag nooit pijnlijk zijn. Was de handen voor elke massage. Neem de borst vast tussen horizontaal geplaatste vlakke handen zoals de tekening weergeeft en verplaats het klierweefsel heen en weer (Pict.1). Herhaal daarna deze beweging maar houd de handen nu verticaal (Pict.2). Ondersteun de borst met de ene hand. Maak cirkelbewegingen met drie of vier vlak gehouden vingertoppen van de andere hand en masseer zo het klierweefsel. Verschuif de vingers telkens 2 a 3 cm terwijl je de beweging blijft herhalen, totdat je de hele borst gemasseerd hebt (Pict.3). Wrijf zachtjes met de vingers vanaf de borstaanzet over de tepel heen. Zo kun je de melk tot stromen brengen (Pict.4). Probeer zachtjes een druppel melk uit te knijpen, terwijl je duim en vinger achter de tepelhof legt en een beetje in de richting van de borstkas drukt (zie tekening Pict.5). Verplaats vervolgens vinger en duim met zachte druk naar voren zonder over de huid te wrijven. Door het ritmisch herhalen van Pict.5 rondom de tepelhof, kun je een gespannen borst ontlasten of legen. Pagina 21 van 73

22 Plan van aanpak Begin vanaf de 37e week Begin je borst 3-5 minuten per borst te masseren/kolven. Wissel tijdens het kolven van borst, zodat je beide borsten tweemaal kolft. Totale afkolftijd mag maximaal tussen de 5-10 minuten bedragen. Kolf 2-3 keer per dag Belangrijk: Stop met kolven wanneer je samentrekkingen voelt in je baarmoeder dat direct gelinkt kan worden aan het kolven Het is normaal dat men in het begin maar enkele druppels kan kolven. Maak je geen zorgen, het feit dat je de borsten stimuleert, is voldoende! Dit zal er al voor zorgen dat de productie na de geboorte eerder op gang komt. Naar mate je je borsten vaker stimuleert, kun je dit ook terug zien in je opbrengst. 5.5 Welke faciliteiten krijgen medewerkers aangeboden om hun kind borstvoeding c.q. moedermelk te blijven geven? Alle medewerkers van het Deventer Ziekenhuis krijgen de faciliteiten aangeboden die verplicht zijn gesteld door de Nederlandse wet. Zij kunnen zichzelf informeren door op intranet te kijken onder personeelshandboek, zwanger en werken. Er is een link gemaakt met de site van SZW. In het Deventer Ziekenhuis is op de tweede verdieping een kolfkamer voor het personeel uit het ziekenhuis. Hierin staan één elektrische Medela Symphony kolf die beschikbaar is voor medewerkers. De medewerker krijgt op verzoek éénmalig een dubbele afkolfset en uitleg van de kraamverpleegkundige van de afdeling verloskunde. Hoofdstuk 6 Rooming-in Vuistregel 7 Moeder en kind mogen dag en nacht bij elkaar op een kamer blijven. Doelstelling Rooming-in wordt gestimuleerd, waardoor de omstandigheden optimaal zijn voor het op gang brengen en houden van de melkproductie de moeder de signalen van de baby om gevoed te worden leert kennen, zodat moeder en kind op elkaar ingespeeld raken en het hechtingsproces wordt bevorderd. Algemeen Rooming-in houdt in dat vader, moeder en kind dag en nacht bij elkaar kunnen blijven. De wieg staat bij voorkeur naast het bed van de moeder, zodat de moeder de baby kan zien en bij zich kan nemen zo vaak en wanneer zij dit wil. Het Deventer ziekenhuis heeft 10 kraamsuites die aan de ouders de gelegenheid geven om bij elkaar te zijn. Rooming-in heeft veel voordelen: Pagina 22 van 73

23 bevordering van de zelfredzaamheid en het zelfvertrouwen van de ouders door het zelf kunnen aanleggen van de baby zo vaak en zo lang de baby dit wil, kan in de eerste dagen het aantal voedingen van 8 12 keer per 24 uur worden nagestreefd. Hierdoor wordt het op gang komen van de melkproductie gestimuleerd het samenzijn van de partner, moeder en kind vergroot het aandeel van de moeder in de verzorging. Het is wenselijk dat de ouders bij voorkeur al tijdens de zwangerschap informatie hierover krijgen. Vrouwen kunnen zodoende rekening houden met het feit dat zij bij een volle afdeling de kamer met andere kraamvrouwen en hun kinderen delen. Zorgacties en taakverdeling De verpleegkundige van de afdeling verloskunde geeft de moeder en zo mogelijk haar partner een zo groot mogelijk aandeel in de verzorging van haar kind maakt afspraken over nachtvoedingen zoekt naar oplossingen om bij de immobiele kraamvrouw haar zelfredzaamheid bij de verzorging van de baby zoveel mogelijk te bevorderen let op de veiligheid: bedhekken omhoog om te voorkomen dat de baby uit bed kan vallen Kind ligt opgenomen op neonatologie De moeder van een zieke baby gaat zo vaak als zij dit wenst naar haar kind toe. Uitzondering: de immobiele kraamvrouw, zij maakt een afspraak omdat er voor haar bed ruimte gemaakt moet worden op de neonatologiekamer. De verpleegkundigen van de neonatologie en de afdeling verloskunde zorgen ervoor dat de moeder haar kind zo snel mogelijk via de videoverbinding/internet kan zien. De verpleegkundige van de neonatologie roept de moeder (opgenomen op de afdeling verloskunde) zo nodig eerder dan het afgesproken tijdstip voor een borstvoeding. De verpleegkundige van de afdeling verloskunde brengt en haalt de moeder zonodig met behulp van een rolstoel of bed naar de neonatologie, De verpleegkundige van de neonatologie biedt de moeder - indien zij niet meer op de afdeling verloskunde verblijft- voor ontslag van het kind rooming-in gedurende minstens 24 uur aan. Pagina 23 van 73

24 Hoofdstuk 7 Voeden op verzoek Vuistregel 8 Borstvoeding op verzoek (on demand) wordt nagestreefd. Doelstelling De baby wordt aangelegd wanneer hij aangeeft voeding nodig te hebben en er wordt geen beperking opgelegd in duur en frequentie van de voedingen. Algemeen Voeden op verzoek heeft de voorkeur boven het volgen van een vast schema. Voeden op verzoek heeft ook een positieve invloed op de melkaanmaak door de moeder. Als de melkproductie goed op gang is ontstaat er ook bij het voeden op verzoek een bepaald voorspelbaar dagritme: meestal 6-8 voedingen per 24 uur. De baby zal geleidelijk minder vaak willen drinken. Voeden op verzoek De eerste dagen wordt de baby naar behoefte aangelegd. Borstgevoede baby s willen in de eerste weken meestal om de twee tot drie uur gevoed worden, gerekend vanaf het begin van de voeding tot aan het begin van de volgende voeding. Op verzoek voeden betekent de eerste weken minimaal 8 tot 12 voedingen per etmaal. Door rooming-in toe te passen kan de moeder observeren wanneer de baby wakker begint te worden; dit is het moment om de baby aan te leggen (de baby slaapt de eerste 20 uur veel, maar heeft elke 2 tot 3 uur perioden van lichte slaap). De moeder hoeft niet te wachten totdat de baby huilt om hem te voeden: als hij op zijn vuistjes sabbelt of andere mondbewegingen maakt zendt hij voedingssignalen uit en wil hij gevoed worden. Huilen is een laat voedingssignaal. De baby mag net zo lang drinken aan de borst tot hij voldaan is; de baby krijgt dan zowel de voormelk als ook de vette achtermelk; bij een voortdurend patroon van te lange (> 30 minuten per voeding) of te korte (< 5 minuten) voedingstijd is ingrijpen noodzakelijk. Bij voorkeur beide borsten per voedingssessie aanbieden: de baby drinkt uit de eerste borst tot hij voldaan is en de borst loslaat of tot hij minder actief drinkt. Dit kan in de eerste weken ongeveer 10 tot 20 minuten duren. Pasgeboren baby s vallen daarna vaak in slaap. Na een korte pauze waarin de baby zo nodig kan boeren en verschoond kan worden, wordt de tweede borst aangeboden. De baby zal weer een beetje wakker zijn en vaak begint hij met hernieuwde belangstelling uit de tweede borst te drinken. Uitzondering: Bij meer dan voedingen per 24 uur is het niet noodzakelijk om per voedingssessie twee borsten aan te bieden; er kan dan volstaan worden met één borst per voeding. Loopt het aantal voedingssessies terug dan bij voorkeur toch twee borsten aanbieden. De baby begint met de andere borst dan waarmee hij bij de vorige voeding begonnen is. Als de baby vlak na het voeden nog honger lijkt te hebben zijn een paar minuten extra aan de laatste borst vaak genoeg om hem rustig te maken. Sommige baby s vragen overdag maar om de 4 of 5 uur om een voeding. Dit is te weinig voor een pasgeboren baby. De baby moet overdag na drie uur wakker worden gemaakt, zodat hij minimaal 8 voedingen krijgt. Na een paar dagen zal de baby alerter zijn en enthousiaster gaan drinken. Pagina 24 van 73