Notitie over seksuele en reproductieve gezondheid en rechten (SRGR) van jongeren in partnerlanden.

Transcriptie

1 Notitie over seksuele en reproductieve gezondheid en rechten (SRGR) van jongeren in partnerlanden. Inleiding In 1994 onderschreef Nederland met 178 landen in Cairo de uitkomsten van de laatste internationale bevolkingsconferentie (International Conference on Population and Development, ICPD). Deze conferentie markeerde een omslag in het denken over bevolkingsbeleid. In plaats van demografische doelstellingen kwam de persoonlijke keuzevrijheid van mensen centraal te staan. Concreet resultaat dat in het Cairo- Actieprogramma werd geformuleerd was u niversele toegang tot seksuele en reproductieve dienstverlening in Centrale gedachte is dat zonder informatie, middelen en deskundige begeleiding en erkenning van het recht op keuzevrijheid vrouwen en mannen, jongens en meisjes niet de keuzen kunnen maken die voor henzelf en voor hun omgeving het beste zijn. Emancipatie van vrouwen en meisjes loopt als een rode draad door het Cairo actieplan. Bovendien erkende de conferentie duidelijk de behoeftes van jonge mensen aan informatie en dienstverlening die hen in staat stelt hun seksualiteit te begrijpen en er op een positieve en verantwoorde manier mee om te gaan. Een decennium later, tijdens de evaluatie van de ICPD is geconstateerd dat veel jongeren, en vooral ongehuwde jongeren, nog niet de beschikking hebben over de noodzakelijke informatie en dienstverlening. Meisjes worden hierdoor het meeste geraakt. Nog steeds zijn veel meisjes en jongens niet voldoende weerbaar en mondig om zelf te besluiten of, met wie en wanneer zij een seksuele relatie aan willen gaan en wanneer en hoeveel kinderen zij willen krijgen. Jaarlijks ondergaan 2 tot 4 miljoen adolescente meisjes abortus onder onveilige omstandigheden. Adolescente meisjes lopen twee keer zoveel risico als oudere vrouwen om te overlijden ten gevolge van zwangerschap of bevalling. Voor meisjes onder de 15 jaar is dit risico zelfs vijf keer zo hoog. De helft van alle nieuwe HIV infecties betreft jongeren, waarvan 2/3 meisjes en vrouwen. In het kader van 10 jaar Cairo heeft het wereldbevolkingsfonds (UNFPA) de stand van zaken opgemaakt van de wereldwijde uitvoering van het Actieprogramma uit 1994, op basis van een Global Survey 1. Het blijkt dat vele landen inmiddels erkennen dat seksuele en reproductieve gezondheid en rechten, ook van jongeren, meer aandacht vereisen. Ongeveer 90 procent van de landen heeft maatregelen genomen om beter tegemoet te komen aan seksuele en reproductieve behoeftes van jongeren. Vaak betreffen het echter beleidsvoornemens die nog uitgevoerd moeten worden of kleinschalige initiatieven die een beperkt bereik hebben. Hieronder wordt achtereenvolgens ingegaan op de door de Kamercommissie gestelde vragen. Situatie partnerlanden Adequaat cijfermateriaal over de door de Kamer gestelde vragen is moeilijk voorhanden. In sommige landen lopen statistische gegevens ja ren achter, over sommige thema s wordt in het geheel niet gerapporteerd. Ter aanvulling op nationale data is daarom een enquête gehouden onder de ambassades waarbij veel informatie is gebruikt van lokale organisaties. Daarnaast zijn andere bronnen onderzocht, onder 1 Investing in people. National progress in implementing the ICPD Programme of Action UNFPA, Aan de basis van dit verslag ligt een enquete onder 151 landen. 1

2 andere rapporten over de uitvoering van de Convention on the Elimination of all forms of Discrimination Against Women (CEDAW) rapporten en de landenrapporten van UNFPA. Om voortgang op het terrein van SRGR voor jongeren goed te kunnen volgen, zal informatie beter in kaart moeten worden gebracht. Dat betekent dat er meer erkenning moet komen voor het belang van deze gegevens en dat landen de vereiste informatie moeten gaan verzamelen. Dit was een van de redenen van mijn inzet voor de Millenniumtop, waarbij ik streef naar de toevoeging van een extra target en relevante indicatoren onder MDG 5 2. Een blik op belangrijke indicatoren voor Seksuele en Reproductieve Gezondheid en Rechten van jongeren zoals de gemiddelde leeftijd van de eerste geslachtsgemeenschap, HIV prevalentie, vruchtbaarheidscijfers voor jonge vrouwen en anticonceptiegebruik laat zien dat de situatie in partnerlanden erg gevarieerd is. Het vruchtbaarheidscijfer (geboortes per 1000 vrouwen van 15 tot 19 jaar) ligt bijvoorbeeld in Vietnam op 21 en in Albanië op 16, terwijl landen als Oeganda of Nicaragua cijfers laten zien van resp. 211 en 135 geboorten per 1000 (tabel 1). Als we kijken naar HIV prevalentie onder jonge vrouwen zien we dat die in Zuid-Afrika op 25% ligt en in Bangladesh op 0.01 % (zie tabel 2). Ook de onderliggende factoren voor de bestaande problemen verschillen per regio en per land. Seksuele moraal, sociale controle, huwelijksleeftijd zijn dergelijke factoren. In Bangladesh is bijvoorbeeld 51% van de meisjes van 15 tot 19 getrouwd, in Zuid- Afrika slechts 3% (zie tabel 3). En cijfers over bijvoorbeeld seksueel debuut (tabel 3) en condoomgebruik (tabel 4) verschillen eveneens sterk per land. Discriminatie en geweld Gelijkheid tussen mannen en vrouwen is onderdeel van en voorwaarde voor het bereiken van goede seksuele en reproductieve gezondheid en rechten voor iedereen. Het uitbannen van discriminatie en (seksueel) geweld is van wezenlijk belang om op dit terrein vooruitgang te kunnen boeken. In de meeste partnerlanden dient nog veel te worden verbeterd. Discriminatie en geweld tegen vrouwen heeft vele vormen. In vrijwel alle partnerlanden is sprake van fysieke of mentale mishandeling tegen vrouwen in de privé-sfeer, inclusief verkrachting binnen het huwelijk. In sommige, vooral Afrikaanse landen is dit toegestaan op basis van traditionele wetten. Vrouwen hebben geen weet van hun rechten en zijn er van overtuigd dat een man het recht heeft zijn vrouw(en) te slaan. Ook bruidsschatten, te betalen door de ouders van de bruid, vormen een bron van geweld, bijvoorbeeld in Bangladesh en Ethiopië. In Latijns Amerika speelt machismo een grote rol bij geweld tegen vrouwen in landen zoals Guatemala en Nicaragua. In Aziatische landen als Bangladesh, Indonesië en Pakistan is geweld eveneens endemisch. Een voorbeeld daarvan uit Bangladesh is de gewoonte van mannen zoutzuur in het gezicht van meisjes te gooien die hun avances afwijzen. Onder de bestaande islamitische wetgeving kunnen in Pakistan slachtoffers van een verkrachting zélf aangeklaagd worden en veroordeeld. Daarnaast rapporteren alle partnerlanden met uitzondering van Benin, Burkina Faso, Georgië, Ghana, Kenia, Senegal, Sri Lanka en Zambia expliciet over vrouwenhandel en/of seksuele exploitatie (via CEDAW rapportages). Onder druk van armoede bieden vrouwen vaak seks als ruilmiddel voor voedsel of andere diensten. Een bekend voorbeeld is seks van schoolmeisjes met leerkrachten in 2 MDG 5: Improve Maternal Health: reduce by three quarters the maternal mortality ratio 2

3 ruil voor toegang tot onderwijs (in plaats van schoolgeld). In Mali, Mozambique en Zambia is dit een groot probleem. Vrouwelijke genitale verminking komt vooral voor in de Afrikaanse partnerlanden en in Jemen (zie tabel 5). Ambassades in Egypte, Pakistan en Jemen maken melding van eerwraak. Daarnaast wordt conflict gerelateerd geweld gesignaleerd in Bolivia, Colombia, Eritrea, Ethiopië, Indonesië, Sri Lanka en landen in de Grote Merenregio. Kinderhuwelijken komen veelvuldig voor in verschillende partnerlanden. Vooral meisjes trouwen jong, zelfs als de wet anders voorschrijft, vaak wanneer zij er fysiek en mentaal eigenlijk niet aan toe zijn. In Oeganda, Mozambique, Mali en Bangladesh is vrijwel de helft van alle meisjes van 15 tot 19 jaar getrouwd. Vaak hebben zij geen inspraak in hun partnerkeuze. Daardoor kunnen zij zichzelf niet verder ontwikkelen, krijgen (te) jong kinderen met als gevolg gezondheidsproblemen 3 en gebrek aan ontwikkelingsperspectief. Deze vorm van discriminatie wordt erkend als probleem in Armenië, Egypte, Eritrea, Ethiopië, Georgië, Jemen, Moldavië, Senegal, Sri Lanka, Suriname en Vietnam. Polygamie is eveneens een vorm van discriminatie, omdat dit verschijnsel in de praktijk alleen voor mannen is toegestaan. Dit fenomeen komt voor in Bangladesh, Burkina Faso, Indonesië, Jemen, Kenia, Senegal, Tanzania, Oeganda, Zambia en Zuid-Afrika. Een belangrijke factor met betrekking tot discriminatie is het bestaan van stereotypische en patriarchale denkbeelden. Deze denkbeelden, gebaseerd op en versterkt door traditionele wetgeving, kennen vrouwen en meisjes een ondergeschikte positie ten opzichte van mannen en jongens toe. Hoewel alle 36 partnerlanden gelijkheid tussen mannen en vrouwen bij wet hebben vastgelegd, zorgen de geringe implementatie van wetgeving en het voortbestaan van deze denkbeelden voor systematische achterstelling van vrouwen in allerlei opzichten zoals toegang tot onderwijs, gezondheidszorg, land, erfenissen en dergelijke. Vrijwel alle landen erkennen in hun CEDAW rapportages de economische achterstand van vrouwen. Daarbij geven deze landen aan dat vrouwen in rurale gebieden de zwakste economische positie bezitten, bijvoorbeeld door ongelijke loonbetaling en discriminatie bij de toegang tot en het bezit van bronnen zoals land en water. Vrijheid voor personen met een andere seksuele geaardheid In de meeste partnerlanden rust er een taboe op homo- en transseksualiteit, zelfs als dit voor de wet legaal is. Door dit taboe is over de mate van discriminatie ten opzichte van personen met een andere seksuele geaardheid weinig bekend. Straffen, zoals de doodstraf in Afghanistan en Jemen en (levenslange) gevangenisstraf in Bangladesh, Kenia, Pakistan, Suriname, Tanzania en Zambia, en de asielaanvragen door homoseksuelen uit Armenië, Colombia, Ghana en Nicaragua illustreren de ernstige situatie van homoseksuelen. In Mongolië staat homoseksualiteit niet specifiek vermeld in de wet, maar worden andere wetsartikelen gebruikt om discriminatie van homoseksuelen te legitimeren. In Mozambique is homoseksualiteit alleen verboden voor mannen; vrouwen worden niet genoemd in de wettekst, waarschijnlijk omdat homoseksualiteit van vrouwen in de ogen van de wetgevers onbestaanbaar is. De legale status van homoseksuelen in Ghana en Mali is onduidelijk (zie tabel 6). 3 Een specifiek gezondheidsproblemen dat ontstaat door langdurig persen tijdens de bevalling zijn zogenaamde obstetrische fistels, waarbij door de druk op het (te smalle) bekken permanente beschadigingen ontstaan waardoor vrouwen urine en/ of faeces lekken; uitsluiting is het gevolg. 3

4 Transseksualiteit is illegaal in Albanië, Ghana en Macedonië. De legale status van transseksuelen in 28 van onze partnerlanden is onduidelijk. Gezien de wijze waarop homoseksualiteit tegemoet wordt getreden, is de verwachting dat de behandeling van transseksuelen daarmee vergelijkbaar is. Wetgeving en beleid Er zijn in vele landen wetten die vooruitgang van de Cairo agenda bemoeilijken. De nationale wetgeving staat in bijvoorbeeld Bangladesh, Indonesië, Jemen en Soedan het verstrekken van anticonceptiemiddelen aan ongehuwde jongeren in de weg. Vooruitgang wordt soms ook teruggedraaid: in Bolivia heeft de kerk de president ervan weten te overtuigen de reeds door de wetgevende macht goedgekeurde wet op seksuele en reproductieve rechten, niet te tekenen. Daartegenover staat dat er ook positieve veranderingen zijn die gelijkheid tussen mannen en vrouwen en mensenrechten bevorderen. In verschillende landen worden de wetten op het gebied van abortus veranderd. In Ethiopië is de abortuswetgeving in 2004 aangepast. Was voorheen abortus alleen toegestaan als het leven van de moeder in gevaar was, nu is abortus eveneens mogelijk na verkrachting of incest en bij levensgevaar voor het kind. In landen als Nicaragua en Vietnam wordt via de wet vrouwenhandel en seksuele exploitatie van minderjarigen aangepakt. Om moeder- en kindsterfte te voorkomen is in Bangladesh en Ethiopië de wettelijke huwelijksleeftijd omhoog getrokken en in Jemen wordt hier aan gewerkt. Vrouwenbesnijdenis is inmiddels in zo'n 15 landen, waaronder Ghana, Benin, Eritrea en Tanzania, erkend als een schadelijke praktijk die ingaat tegen de rechten van vrouwen. Uitvoering van dergelijke wetgeving vereist een pakket van op rechtshandhaving gerichte bewustwordingscampagnes, betrokkenheid van media en opinieleiders zoals religieuze en traditionele leiders en instrumenten zoals geboorteregistratie. Daaraan schort het nog regelmatig. De landenrapporten van UNFPA laten zien dat 12 van de 36 partnerlanden initiatieven tot stand gebracht hebben om jongeren structureel aandacht te geven in het kader reproductieve gezondheid. Daarnaast zijn in vijf landen recent initiatieven gestart om beleid te ontwikkelen. In andere landen zijn er initiatieven op het gebied van Seksuele en Reproductieve Gezondheid en Rechten in partnerschap met bilaterale en multilaterale donoren. Een voorbeeld hiervan is de nationale strategie voor armoedebestrijding (PRSP) van Bangladesh die vermindering van adolescente zwangerschappen expliciet als doelstelling heeft opgenomen. Een belangrijk instrument in de realisatie van deze doelstelling is peer-education door jonge vrouwen over seksuele gezondheid en family planning. Daarnaast zijn er in Bangladesh reizende theatergroepen die stukken opvoeren, onder andere over het uitstellen van het huwelijk (dat in Bangladesh in veel gevallen al voor het 14 de jaar plaatsvindt). Kenia heeft een nationale strategie voor reproductieve gezondheid ontwikkeld. Doelstellingen zijn goede informatie en educatie over seksualiteit, voortplanting en HIV/Aids. Een van de andere doelstellingen is de uitbanning van alle vormen van discriminatie van vrouwen en meisjes. Oeganda heeft een breed pakket van maatregelen met zwaar accent op voorlichting en educatie voor de bestrijding van HIV/Aids en het terugbrengen van de zeer hoge moedersterfte. Het ministerie voor gezondheid heeft ook beleidsmaatregelen genomen om seksuele en reproductieve gezondheid en rechten te bevorderen. In Guatemala is via de wet op de sociale ontwikkeling (2002) een nationaal programma voor reproductieve gezondheid gestart. Dit programma geeft prioriteit aan de bestrijding van moeder- en kindersterfte. Eritrea erkent seksuele reproductieve gezondheid en rechten van 4

5 jongeren als een basisrecht. Daarop gebaseerd heeft het ministerie van gezondheid een Adolescent Health Policy ontwikkeld. Participatie van jongeren bij de beleidsvoorbere iding, -formulering en implementatie van jongeren beleid Wereldwijd zijn jongeren actief om zelf hun sociale, economische en politieke situatie te verbeteren. Tijdens de bevolkingsconferentie in 1994 werd erkend dat betrokkenheid van jongeren bij programma s op het gebied van SRGR zeer belangrijk is. Wereldwijd actieve organisaties zoals de VN-organisatie UNFPA en de NGO IPPF, twee van onze belangrijkste partners, hebben in verschillende landen en op internationaal niveau jongerengroepen opgesteld. Deze groepen hebben invloed op de besluitvorming en zijn actief in de uitvoering van projecten. Uit een onderzoek van UNFPA in 2003 bleek dat de helft van 31 onderzochte landen jongeren heeft geconsulteerd bij het maken van de nationale armoedestrategie 4. Op welke manier de inbreng van deze jongeren is verwerkt in deze strategieën is niet duidelijk. Bemoedigend is dat jonge mensen, die in onze partnerlanden vaak meer dan 30% van de bevolking vormen (zie tabel 7), in toenemende mate serieus lijken te worden genomen bij beleidsvorming. De participatie kan echter in bijna alle gevallen sterk verbeterd en uitgebreid worden om te voorkomen dat hun participatie tokenism is of wordt. Hieronder volgt een kort overzicht van de manieren waarop jongeren betrokken zijn bij beleidsvorming en implementatie van de Cairo-agenda. Dit is echter een greep uit de grote hoeveelheid lokale, nationale en internationale projecten die worden gesteund door Nederland. Internationaal Op internationaal niveau zijn jongeren actief tijdens VN conferenties. Zij lobbyen voor de belangen van jongeren en de versterking van de millennium ontwikkelingsdoelen ten behoeve van Seksuele en Reproductieve Gezondheid en Rechten. Deze jongerengroeperingen zijn belangrijke partners van Nederland in de strijd tegen het huidige conservatieve klimaat binnen de internationale gemeenschap. Nederland steunt bijvoorbeeld de Youth Coalition, een progressief, internationaal opererend lobbynetwerk dat geleid wordt door jongeren. Zij laten hun stem horen op belangrijke conferenties, zoals de tienjarige evaluaties van de actieplannen van de laatste bevolkings- en vrouwenconferenties (Cairo, 2004) en (Beijing, 2005) en de World Summit van september Nationaal Op nationaal niveau zijn er in een aantal van onze partnerlanden jeugdraden of jongerenparlementen geïnstalleerd. Deze organen kunnen worden geconsulteerd door de overheid bij het maken van beleid over jongeren. In Suriname is er recent een jongerenparlement opgericht waar jongeren uit alle delen van het land zitting in hebben. Het orgaan valt direct onder de president, en werkt nauw samen met het ministerie van Onderwijs. In Albanië zijn er naast een jongerenparlement ook youth hearing sessions waarin studenten zich tegenover de leden van het parlement kunnen uitspreken. De Indonesische nationale HIV/Aids commissie betrekt jongerenorganisaties en jongeren die leven met HIV/Aids bij de ontwikkeling van een nationale strategie. In Suriname heeft de NGO Lobi een Youth Advocacy movement opgericht. Dit orgaan bestaat uit jongeren die zelfstandig projecten ontwikkelen en uitvoeren. De Eritrese 4 The Case for Investing in Young People, UNFPA,

6 Family Planning Association werkt al sinds 1996 samen met jongeren in projecten. Jongeren zijn betrokken bij het formuleren en voorbereiden van counseling en educatie op het gebied van seksualiteit en voortplanting. Met deze ervaring is een jongerengroep opgericht. Deze groep stelt jongeren in staat om zelf hun eigen programma s op te zetten, te implementeren, te monitoren en te evalueren. Daarnaast kunnen jongeren betrokken zijn in de beslisorganen op alle niveaus. In het algemeen zijn jongeren op dit moment het meest betrokken bij implementatie. Ze worden veelal ingezet als peer-educators. Jongeren verspreiden informatie via theater, zoals in Vietnam, Egypte en Benin, of via een eigen radiozender. Hun inzet op het gebied van programmaopzet, monitoring en evaluatie is echter ook van groot belang. Jongerenparticipatie is een proces waarin veel geleerd moet worden. Men moet constant beducht zijn voor schijninspraak. Het kost tijd en moeite om jongeren en volwassenen op een gelijkwaardige manier met elkaar te laten communiceren. Projecten waarvan participatie deel uitmaakt, zijn vaak klein van schaal. Het is een uitdaging om de goede ervaringen van dergelijke kleinschalige projecten toe te passen op grotere schaal en zo de noodzakelijke schaalvergroting te realiseren. Een andere uitdaging is het bereiken van de meest kwetsbare jongen mensen. Op dit moment zijn het vooral jongeren die op school zitten die aanmerking voor participatie. Juist de gemarginaliseerde, kwetsbare groepen dienen betrokken te worden in de processen die over hen gaan. Monitoring en evaluatie van jongerenbeleid Over de hele breedte is er weinig gedocumenteerd over de effectiviteit van jongerenbeleid op het gebied van seksuele en reproductieve gezondheid en rechten. De betrokkenheid van jongeren binnen de weinig beschikbare monitoring en evaluatie is gering. Erkenning van deze lacune neemt toe en de overtuiging groeit dat betrokkenheid van jonge mensen in alle fasen van beleidsvorming, -uitvoering, - monitoring en evaluatie een voorwaarde is voor het versterken van succesvol beleid. Om het gebrek aan monitoring en evaluatie te doorbreken en concrete verbeterpunten te formuleren, is in 6 partnerlanden een multi-donor evaluatie van IPPF en UNFPA gehouden. Het was een van de eerste grootschalige activiteiten om de effecten van jongerenbeleid op het terrein van seksuele en reproductieve gezondheid en rechten in kaart te brengen. 5 In de toekomst moet meer aandacht besteedt worden aan het delen van kennis over effectieve methoden en over landenspecifieke problemen en uitdagingen. Overigens zijn er veelbelovende voorbeelden van programma s die met behulp van jongeren zelf worden geëvalueerd, bijvoorbeeld in Kenia, waar jongeren een realistische set gezondheids- en gedragscriteria opstelden om de effectiviteit van programma s te meten 6. Specifieke strategieën en programma s in de praktijk Er bestaan grote verschillen tussen jongeren in de partnerlanden, hun leeftijd, stad en platteland, meisjes en jongens en sociaal-economische status. Specifieke behoeftes van jongeren verschillen vaak sterk. 5 Voor meer details verwijs ik graag naar de brief die hierover naar de kamer is gestuurd op 1 februari, kenmerk DSI/VR/304/04 6 Zie ook: Involving Youth in reproductive health projects, FOCUS on Young Adults, 1998, 6

7 Daarom richten strategieën en programma s voor de verbetering van seksuele en reproductieve gezondheid en rechten van jongeren zich op specifieke problemen en doelgroepen. Dit brengt met zich mee dat programma s vaak kleinschalig zijn 7. Het is belangrijk de balans te vinden tussen specificiteit van projecten en het bereik. Programma s richten zich naast de seksuele en reproductieve gezondheidsproblemen vaak ook op verandering van dieperliggende factoren zoals gender ongelijkheid en - discriminatie. In de praktijk blijken algemene gezondheidsdiensten vaak een te hoge drempel te hebben voor jongeren, met name als ze ongehuwd zijn. Gebrek aan privacy, sociale controle, schaamte en stigma spelen daarin een rol. Om die drempel te verlagen zijn in uiteenlopende landen zoals Bosnië-Herzegovina, Albanië, Benin, Mali, Egypte en Mozambique speciale jeugdcentra in grote steden opgezet, die een belangrijke rol spelen in voorlichting over seksuele en reproductieve gezondheid en rechten, soa behandelen en/of anticonceptiemiddelen ter beschikking stellen. Deze jeugdcentra verschaffen ook andere faciliteiten zoals Internet, en zijn een plek voor samenkomst, waardoor het gemakkelijker wordt binnen te stappen. Op het platteland zijn deze centra echter nauwelijks aanwezig. Bovendien is de sociale controle in kleine gemeenschappen veel groter. In Suriname bleek dat jongeren in het binnenland niet naar de klinieken van de Regionale Gezondheidsdienst en de Medische Zending gaan voor anticonceptiemiddelen en informatie, omdat de arts tevens de huisdokter is en hun ouders kent. Bovendien kregen jongeren, als ze wel binnenstapten, in plaats van voorlichting veelal een preek over hun - in de ogen van de dokter - onacceptabele gedrag. Om zoveel mogelijk jongeren van informatie te voorzien wordt er vaak gebruik gemaakt van telefonische hulplijnen, internet en media. Het voordeel hiervan is dat jongeren op een laagdrempelige manier informatie kunnen vergaren. Televisie en radioprogramma s zijn in staat hun boodschap over het hele land te verspreiden: In Benin verspreidt de nationale radio tot in het noorden informatiespotjes over voorbehoedsmiddelen, met de boodschap dat ze niet gevaarlijk zijn voor de gezondheid, betrouwbaar zijn en evenmin de vruchtbaarheid verstoren. Sexto Sentido is een wekelijks televisieprogramma voor jongeren in Nicaragua, met goede kijkcijfers. In de vorm van een novelle komen thema's als tienerzwangerschap, rechten van mensen met HIV, homoseksualiteit, gebruik van anticonceptie en bescherming tegen HIV en soa aan de orde op een manier die jongeren aanspreekt. In landen waar veel taboes zijn rondom seksualiteit verdient het de voorkeur om informatie en dienstverlening op het gebied van SRGR te integreren in andere projecten. Jonge mannen worden in Nairobi bereikt door middel van de Mathare Youth Sports Association. Deze organisatie laat jongens in slums sporten, maar geeft tegelijkertijd voorlichting. In Bangladesh worden arbeiders op theeplantages bereikt in een samenwerkingsverband met de International Labour Organization, die daar actief is om de situatie van de werknemers en de kansen van vrouwen te verbeteren. Op het platteland in Egypte participeren jonge boerinnen in praatgroepen die als primaire invalshoek het verbeteren van de landbouw hebben. In de praktijk worden ook alle andere thema s besproken die vrouwen aan de orde stellen, zoals 7 UNFPA, State of the World Population,

8 moedersterfte, family planning, meisjesbesnijdenis en uithuwelijking. Tijdens die gesprekken worden gezondheidsdeskundigen uitgenodigd. Ook de invalshoek gezondheid van meisjes en jongens als toekomstige ouders maakt voorlichting over elementen die raken aan moederschap of vaderschap vaak acceptabel in de ogen van religieuze en traditionele leiders, en ouders. In de loop van de vertrouwelijke gesprekken komen dan ook andere zaken aan de orde die veel directer raken aan seksualiteit, waardoor jonge mensen hun vragen en twijfels kwijt kunnen. In de partnerlanden waarin Nederland zich richt op de gezondheidssector 8 spelen NGO s een belangrijke rol. Zij nemen vaak het merendeel van de dienstverlening op het terrein van basisgezondheidszorg en seksuele en reproductieve gezondheid en rechten voor hun rekening. Activiteiten van NGO s richten zich veelal op informatieverstrekking via scholen en gemeenschappen, en dienstverlening via klinieken. NGO's zijn bij uitstek in staat om groepen en gebieden te bereiken die door overheden niet worden bereikt. De Bangladesh Womens Health Coalition combineert directe dienstverlening en informatie aan jongeren via klinieken met voorlichting aan lokale overheidsinstanties, gezondheidsdiensten en scholen (waaronder religieuze scholen). Zij werkt in toenemende mate met mannen om de positie van vrouwen en meisjes in de gemeenschap te verbeteren. Rol Nederlandse ontwikkelingssamenwerking Nederland investeert in de volgende dertien partnerlanden in seksuele en reproductieve gezondheid en rechten: Bangladesh, Burkina Faso, Ethiopië, Ghana, Jemen, Mali, Mozambique, Nicaragua, Suriname, Tanzania, Oeganda, Vietnam en Zambia. Specifieke behoeften van vrouwen en jongeren worden daarbij in toenemende mate meegenomen. Het belang van de Nederlandse inzet op dit terrein - gemeten naar het Nederlandse financiële aandeel en de mate waarin het ontvangende land afhankelijk is van deze bijdrage - is vooral groot in landen als Ghana, Burkina Faso, Zambia, Tanzania en Ethiopië. Daarnaast is er ook niet-financiële inbreng van ambassades die zich eerder in de sfeer van pleitbezorging bevindt. Bij het ondersteunen en opschalen van een verbeterde uitvoering van de agenda genieten de volgende deelgebieden prioriteit: het bevorderen van toegang tot family planning, inclusief voorbehoedsmiddelen, het stimuleren van veilig moederschap en het terugdringen van moedersterfte, het bestrijden van (seksueel) geweld tegen vrouwen, het nastreven van veilige abortus, en het werken aan gedragsverandering en cultuur door in te spelen op de seksuele en reproductieve behoeften van jongeren. Investeren in het verbeteren van de positie van meisjes en vrouwen is daarbij cruciaal. Kinderhuwelijken, seksueel geweld en dwang, handel in vrouwen en meisjes en het verminken van vrouwelijke geslachtsdelen zijn voor Nederland onaanvaardbare praktijken. Terwijl er meer mensen op reproductieve leeftijd zijn en er een toenemende vraag is naar voorbehoedsmiddelen (door het succes van family planning programma s), de HIV/Aids pandemie nog steeds groeit en jaarlijks er honderdduizenden vrouwen overlijden als direct gevolg van zwangerschap of bevalling, neemt het gebrek aan voorbehoedsmiddelen, condooms en kraampakketten toe. Nederland spant zich sterk in om structureel verbetering in deze situatie te brengen. 8 Dit zijn: Bangladesh, Vietnam, Jemen, Ethiopië, Ghana, Mali, Burkina Faso, Oeganda,Tanzania, Zambia, Mozambique, Nicaragua, Suriname 8

9 In die partnerlanden, waarin Nederland een actieve partner is op het gebied van seksuele en reproductieve gezondheid en rechten, vormt verbinding van de bestrijding van HIV/Aids met seksuele en reproductieve gezondheid en rechten een belangrijk onderdeel van de dialoog over de inrichting van en prioriteiten binnen de gezondheidssector. Daarnaast streeft Nederland ernaar om in en buiten het reguliere onderwijs seksediscriminatie te bestrijden en seksuele voorlichting te bevorderen bijvoorbeeld door middel van de aanpassing van curricula en life skills training. Nederland werkt met een scala aan partners in partnerlanden. Naast overheden zijn dat onder meer NGO s, die een essentiële rol spelen op landenniveau. Naast implementatiegerichte werkzaamheden zijn NGO s vaak ook actief bij de zo belangrijke pleitbezorging. Daarbij gaat het in het bijzonder om omstreden kwesties zoals het verstrekken van voorbehoedsmiddelen aan (ongetrouwde) jongeren, het bevorderen van veilige abortus, het bestrijden van vrouwenbesnijdenis en andere vormen van seksueel geweld tegen vrouwen. In sommige gevallen verloopt de lobby zeer succesvol. In Bangladesh gingen mannen op Internationale Vrouwendag de straat op uit protest tegen zoutzuurgeweld dat vooral jonge meisjes treft die niet gediend zijn van de avances van mannen. Een urgent probleem waar een groot aantal van dergelijke NGO s mee te maken heeft is de teruglopende financiering als gevolg van de verdere politisering van het thema onder invloed van het beleid van de Verenigde Staten, het Vaticaan en enkele Arabische landen. In 2004 is op landenniveau aan een aantal NGO s een financiële bijdrage verstrekt om hier het hoofd aan te kunnen bieden. Ook de steun aan organisaties die zich primair richten op het versterken van de rechten en positie van vrouwen lijkt tanende, terwijl uit belangrijke rapporten blijkt dat armoede en ongelijkheid van mannen en vrouwen ( inequality ) twee zijden van dezelfde munt zijn. Tot slot De inventarisatie van gegevens en ervaringen in de partnerlanden bevestigt het algemene beeld dat seksediscriminatie, seksueel geweld en discriminatie van mensen met een andere seksuele oriëntatie in de partnerlanden nog steeds wijdverbreid is. In beleid en programma s wordt onvoldoende ingespeeld op de behoeftes van jongeren en worden hun rechten en belangen onvoldoende meegewogen. Nog steeds trouwen veel meisjes met een partner die zij niet zelf hebben uitgekozen. En krijgen ze kinderen voordat ze er aan toe zijn. En hebben ze geen toegang tot informatie over seksualiteit en voortplanting. Onderzoek toont aan dat goede informatie, verschaft op het juiste moment, leidt tot uitstel van de eerste seksuele activiteit en tot verantwoordelijker en veiliger seksueel gedrag. Jonge mensen hebben recht op een normale beleving van hun ontluikende seksualiteit, op informatie daarover, op zorg en diensten. Onderwijsprogramma s op het gebied van seksualiteit en reproductieve gezondheid bereiken in een aantal partnerlanden reeds substantiële groepen jongeren. De participatie van jongeren bij het opstellen, uitvoeren, monitoren en evalueren van beleid, bedoeld voor jongeren, schiet om allerlei redenen nog vaak tekort. In het licht van het bovenstaande zet Nederland zich permanent in voor verbetering van randvoorwaarden zoals het bespreekbaar maken van seksuele en reproductieve gezondheid en rechten van jongeren en verbetering van wetgeving, beleid en uitvoering. Hierbij is aandacht voor de invloed van religie en cultuur cruciaal. 9

10 Bijlagen Tabel 1: Geboorten per 1000 vrouwen (15-19 jarigen Land Aantal Geboorten Afghanistan 111 Albanië 16 Armenië 34 Bangladesh 117 Benin 107 Bolivia 81 Bosnië en Herzegovina 23 Burkina Faso 136 Colombia 80 Egypte 47 Eritrea 115 Ethiopië 100 Georgië 33 Ghana 76 Guatemala 111 Indonesië 55 Jemen 111 Kaap Verdië Kenia 78 Macedonië 34 Mali 191 Mongolië 54 Mozambique 105 Nicaragua 135 Palestijnse gebieden 94 Pakistan 50 Moldavië 43 Rwanda 50 Senegal 86 Sri Lanka 22 Soedan 55 Suriname Oeganda 211 Tanzania 120 Vietnam 21 Zambia 145 Zuid Afrika 66 Bron: UNFPA, State of the World Population,

11 Tabel 2: HIV prevalentie (15-24 jarigen) HIV prevalentie (15 24 ) Mannen Afghanistan - - Albanië - - Armenië 0,23 0,06 Bangladesh 0,01 0,01 Benin 1,17 3,75 Bolivia 0,11 0,06 Bosnië en Herzegovina - - Burkina Faso 4 9,75 Colombia 0,88 0,19 Egypte - - Eritrea 2,75 4,3 Ethiopië 4,4 7,8 Georgië 0,08 0,02 Ghana 1,38 3 Guatemala - - Indonesië 0,07 0,06 Jemen - - Kaap Verdië HIV prevalentie (15-24) Vrouwen Kenia 6 15,55 Macedonië - - Mali 1,35 2,1 Mongolië - - Mozambique 6,1 14,7 Nicaragua 0,23 0,08 Palestijnse gebieden - - Pakistan 0,06 0,05 Moldavië 0,046 0,14 Rwanda 4,9 11,2 Senegal 0,19 0,54 Sri Lanka 0,03 0,04 Soedan 1,1 3,1 Suriname Oeganda 2 4,65 Tanzania 3,55 8,05 Vietnam 0,32 0,17 Zambia 8,1 21 Zuid Afrika 10,65 25,65 Bron: UNFPA, State of the World Population,

12 Tabel 3: Leeftijd eerste seksuele gemeenschap en % getrouwde jongeren Gemiddelde leeftijd seksueel debuut (van jarigen) % getrouwde jongeren (van jarigen) vrouwen Mannen vrouwen mannen Afghanistan Albanië Armenië Bangladesh Benin Bolivia Bosnië en Herzegovina Burkina Faso Colombia Egypte Eritrea Ethiopië Georgië Ghana Guatemala Indonesië Jemen Kaap Verdië Kenia Macedonië Mali Mongolië Mozambique Nicaragua Palestijnse gebieden Pakistan Moldavië Rwanda Senegal Sri Lanka Soedan Suriname Oeganda Tanzania Vietnam Zambia Zuid Afrika Bron: Inventarisatie Alan Guttmacher Institute, gebaseerd op de volgende bronnen: - Bankole A et al. Risk and Protection: Youth and HIV/Aids in Sub-Saharan Africa, New York: The Alan Guttmacher Institute, National Research Council and Institute of Medicine. Growing up Global: The Changing Transitions to Adulthood in Developing Countries, Panel on Transitions to Adulthood in Developing Countries, Cynthia B. Lloyd, ed. Committee on Population and Board on Children, Youth, and Families. Division of Behavioral and Social Sciences and Education. Washington, D.C.: The National Academic Press, AGI special tabulations of DHS,

13 Tabel 4: Gebruik van condooms en anticonceptie onder jongeren jaar % Condoomgebruik ongehuwde. seksueel actieve jongeren (van jaar) % Anticonceptiegebruik ongehuwde, seksueel actieve jongeren (van jaar) vrouwen mannen vrouwen mannen Afghanistan Albanië Armenië Bangladesh Benin Bolivia Bosnië en Herzegovina Burkina Faso Colombia Egypte Eritrea Ethiopië Georgië Ghana Guatemala Indonesië Jemen Kaap Verdië Kenia Macedonië Mali Mongolië Mozambique Nicaragua Palestijnse gebieden Pakistan Moldavië Rwanda Senegal Sri Lanka Soedan Suriname Oeganda Tanzania Vietnam Zambia Zuid Afrika Bron: Inventarisatie Alan Guttmacher Institute, gebaseerd op de volgende bronnen: - Bankole A et al. Risk and Protection: Youth and HIV/Aids in Sub-Saharan Africa, New York: The Alan Guttmacher Institute, National Research Council and Institute of Medicine. Growing up Global: The Changing Transitions to Adulthood in Developing Countries, Panel on Transitions to Adulthood in Developing Countries, Cynthia B. Lloyd, ed. Committee on Population and Board on Children, Youth, and Families. Division of Behavioral and Social Sciences and Education. Washington, D.C.: The National Academic Press, AGI special tabulations of DHS,

14 Tabel 5: partnerlanden waar genitale verminking voorkomt en Nederlandse inspanningen ter bestrijding daarvan Land % fgm * Samenwerking gezondheids Bilaterale programma s Overheidsacties*** sector Egypte Nee Ja - In 1959 en 1995 een Ministerieel decreet tegen FGM - Sinds 1997 een verbod op FGM in ziekenhuizen - Islamitische authoriteit heeft publiek gezegd dat FGM niet nodig is Eritrea Nee Nee - Ministerie van gezondheid is begonnen met implementeren van lange termijn plan tegen FGM. Ethiopië Ja Ja - FGM opgenomen in schoolcurriculum - Strafrecht heeft een artikel over FGM - Er zijn wetten over jonge huwelijken, veel overtreders worden bestraft. Mali Ja Ja - Ministerieel decreet tegen *medicalisation* van FGM - Ontwerp actieplan tegen FGM aangenomen in In 1999 begonnen met wetgeving tegen FGM Jemen 25** Ja Ja - Onbekend Ghana Ja Ja - Wet tegen FGM sinds 1994, met minimumstraffen van 3 jaar. Overtreders worden vervolgd en vastgezet. - Veel leiders in gemeenschappen nemen stelling in tegen FGM - Media campagne, Islamitische leiders spreken zich uit tegen FGM Tanzania Ja Ja - Wet beschermd meisjes onder 18 jaar. Straffen van 5 tot 15 jaar als FGM dood tot gevolg heeft. Burkina Faso 70 Ja Ja - Sinds 1996 wetten tegen FGM. 3 maanden tot 10 jaar gevangenis + boetes uitvoerders en medeplichtigen veroordeeld tot gevangenisstraf. Benin Nee Nee - Wet uit 2002: 10 jaar gevangenisstraf + $ boete - In 2003 werd een besnijder veroordeeld tot 6 maanden gevangenis besnijders zijn gestopt met FGM. - Chiefs en koningen hebben statement tegen FGM uitgevaardigd. Kenia 50 Nee Nee - Kinderwet uit 2002 verbiedt FGM onder de 18, wordt gewerkt aan verbod voor alle leeftijden. Er hebben vervolgingen plaatsgevonden. - Meisjes die aan FGM willen ontsnappen gaan naar Christelijke opvang Senegal 5 20 Nee Nee - Wet sinds 1999 tegen FGM. Straffen van 6 maanden tot 5 jaar, of levenslang als FGM dood tot gevolg heeft. - President heeft zich tegen FGM uitgesproken. Oeganda 5 Nee Nee Geen wetten over FGM Indonesië Plaatselijk Nee Nee Onbekend Sri Lanka Plaatselijk Nee Nee Onbekend *: CBS, AI, UNFPA, A. Rahman, Nederlandse Ambassade Addis Abeba. IND: themarapportage vrouwenbesnijdenis (FGM) West Afrika, juni 2003 **: nationaal onderzoek 1997, plaatselijk 90%, Nederlandse Ambassade te Jemen ***: IAC country profiles 14

15 Tabel 6: Legale status van homoseksualiteit en transseksualiteit in partnerlanden Land Status Opmerking Afghanistan Illegaal Doodstraf mogelijk Albanië * Minimum leeftijd hoger dan voor hetero s. LGBT burgers hebben asiel gekregen in andere landen. Armenië * Decrimininalisatie in gang gezet Bangladesh Illegaal Gevangenisstraf mogelijk tot 10 jaar. LGBT burgers hebben asiel gekregen in andere landen. Benin Illegaal Bolivia BIH Burkina Faso Cape Verdië Colombia Egypte Eritrea Ethiopië Georgië Legaal Illegaal in Republika Srpska Legaal Minimum leeftijd hoger voor homoseksuelen Illegaal Legaal Legaal Minimum leeftijd gelijk Legaal Illegaal Legaal Minimum leeftijd gelijk Ghana * LGBT burgers hebben asiel gekregen in andere landen. Guatemala Legaal Indonesië Legaal Kenia Legaal Vrouwen niet genoemd in wet, Mannen: gevangenisstraffen voor meer dan 10 jaar. Macedonië Legaal Homoseksuelen mogen sommig werk niet doen. Mali * Mongolia * Sommige artikelen in wet worden gebruikt tegen homoseksuelen. Mozambique Illegaal Vrouwen niet genoemd in wet, mannen zijn strafbaar Nicaragua Pakistan Republiek Moldavië Rwanda Senegal Zuid Afrika Sri Lanka Sudan Suriname Tanzania Oeganda Viet Nam Jemen Zambia Illegaal LGBT burgers hebben asiel gekregen in andere landen. Illegaal Straf: levenslang. LGBT burgers hebben asiel gekregen in andere landen. Legaal Minimum leeftijd hoger voor anal homoseksuele seks (18) Legaal Illegaal Legaal Eerste land in de wereld bescherming van seksuele oriëntatie op te nemen in de grondwet. Minimumleeftijd wel hoger voor homoseksuelen (19) Zuid Afrika is bereid asiel te verlenen aan LGBT vluchtelingen. Illegaal Vrouwen niet genoemd in wet, mannen zijn strafbaar Illegaal Doodstraf is mogelijk voor homoseksualiteit Legaal Legaal, maar homoseksuelen worden sterk gediscrimineerd in de wet. Llegaal Vrouwen niet genoemd in wet, mannen zijn strafbaar tot 14 jaar gevangenis. LGBT burgers hebben asiel gekregen in andere landen. Illegaal Vrouwen niet genoemd in wet, mannen zijn strafbaar tot levenslang. LGBT burgers hebben asiel gekregen in andere landen. Legaal Minimumleeftijd is gelijk Illegaal Doodstraf Illegaal Vrouwen niet genoemd in wet, mannen zijn strafbaar tot 14 jaar gevangenis. *legale status onduidelijk Bron: International Lesbian and Gay Association,

16 Tabel 7: Percentage jongeren als deel van de bevolking Afghanistan 31 Albanië 27 Armenië 28 Bangladesh 33 Benin 34 Bolivia 31 Bosnië en Herzegovina 23 Burkina Faso 35 Colombia 29 Egypte 32 Eritrea 32 Ethiopië 32 Georgië 24 Ghana 34 Guatemala 34 Indonesië 31 Jemen 30 Kaap Verdië 33 Kenia 37 Macedonië 24 Mali 32 Mongolië 34 Mozambique 32 Nicaragua 34 Palestijnse gebieden 32 Pakistan 32 Moldavië 27 Rwanda 35 Senegal 33 Sri Lanka 28 Soedan 31 Suriname 32 Oeganda 33 Tanzania 34 Vietnam 32 Zambia 34 Percentage jongeren als deel van de bevolking Zuid Afrika 32 Bron: Young people and HIV/Aids. Opportunity in crisis, Unicef, Unaids, WHO,