- 1 MOV MG Amersfoort College van burgemeester en wethouders Postbus DJ S-GRAVENHAGE

Transcriptie

1 - 1 MOV 2013 Rijl<sdienst voor het Cultureel Erfgoed M inisterie van Onderwijs, C ultuur en Wetenschap Retouradres: Postbus BP Amersfoort Smallepad MG Amersfoort College van burgemeester en wethouders Postbus 1600 van de Gemeente s-gravenhage 3800 Bp Amersfoort Postbus DJ S-GRAVENHAGE Contactpersoon Monumentenregistratie T F Onze referentie Datum 3 0 OKT Betreft aanwijzing beschermd monument Gemeente : s-gravenhage Juliana van Stolberglaan 154 te s-gravenhage, e.a. Christus Triumfatorkerk Monumentnummer: MS Bijlagen diverse Geacht college, Met deze brief start ik de procedure tot aanwijzing als beschermd rijksmonument van het bovengenoemde object. Voordat ik een besluit tot aanwijzing neem, heb ik uw advies nodig. Informatie over het object van aanwijzing vindt u in de bijlagen. Wat vraag ik van u? Ik verzoek u mij binnen vijf maanden het volgende toe te zenden: Uw advies voor de aanwijzing. Een verslag van het horen van belanghebbenden. Als u redenen ziet om af te zien van het horen van belanghebbenden, dan verzoek ik u mij hiervan op de hoogte te brengen. NB: Als deze adviesaanvraag betrekking heeft op een kerkeiijk monument, dan is het van belang rekening te houden met wat daarover in de Monumentenwet 1988 staat (artikel 1, lid e en artikel 2 lid 2). Naast of in plaats van het verslag van het horen van belanghebbenden is dan een verslag van het overleg met de eigenaar nodig. Ik stel uw medewerking op prijs en zie uw reactie met belangstelling tegemoet. BRF.01A Pagina: 1

2 Onze referentie MS Vragen stellen o f reageren Meer informatie vindt u op de website van de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed. Daar vindt u ook de wettekst en de beleidsregel(s) voor de aanwijzing van beschermde monumenten. U kunt ook mailen met info@cultureelerfgoed.nl of bellen met onze InfoDesk, telefoonnummer Hoogachtend, De minister van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap, namens deze, het sectorhoofd Uitvoering Wettelijke Taken, BRF.01A Pagina: 2

3 B ijlage voor de gem eente O v e rz ic h t b e tro k kenen Behoort bij onze referentie : MS Pagina : 1 Betrokkenen bij aanwijzing beschermd monument: Gemeente : s-gravenhage Juliana van Stolberglaan 154 te s-gravenhage, e.a. Christus Triumfatorkerk - Recht van eigendom De Gereformeerde Kerk Van s-gravenhage-oost Juliana van Stolberglaan CL S-GRAVENHAGE Postbus BP Amersfoort T F info@cultureelerfgoed.nl Smallepad MG Amersfoort

4 B ijlage voor de gem eente O verzicht percelen Behoort bij onze referentie : MS Pagina : 1 Percelen waarop aanwijzingsverzoek betrekking heeft: Gemeente s-gravenhage R, Sectie R Nummer Postbus 1600 Smallepad BP Amersfoort 3811 MG Amersfoort T F info@cultureelerfgoed.nl

5 Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap CHRISTUS TRXUMFATORKERK 'S-GRAVENHAGE voorstel tot aanwijzing als beschermd monument Smalle pad MG Amersfoort info@cultureelerfgoed.nl Postbus BP Amersfoort T F

6

7 TOELICHTING AANWIJZINGSPROGRAMMA WEDEROPBOUW Algemeen De Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed (RCE) verricht sinds 2001 onderzoek naar de wederopbouwperiode Deze periode is in twee delen opgeknipt: een l e tranche voor de jaren 1940 tot en met 1958, en een 2e tranche die nu aan snee is voor de jaren Met de selectie en voordracht van een 2e groep rijksmonumenten is dit selectieprogramma bijna afgerond. De l e tranche telde 100 (uiteindelijk 97) objecten; de tweede selectie bevat 89 nieuwe monumenten die in worden voorgedragen voor rijksbescherming. Dit Beschermingsprogramma beoogt de aandacht en waardering voor deze bijzondere en waardevolle architectuur (en complexen) en groenaanleg uit de periode '59-'65 te vergroten door een reeks bouwwerken te beschermen die het bijzondere karakter van deze tijd benadrukken en in beeld brengen. De selectie geeft tevens een maatstaf voor de cultuurhistorische waardering van het erfgoed uit deze periode dat niet direct beschermd is, maar waarmee zeker ook met respect dient te worden omgegaan. De Rijksdienst heeft na een uitgebreid proces van inventariseren, waarderen en selecteren een evenwichtige lijst van een negentigtal meest kenmerkende bouwwerken uit de jaren tussen 1959 en 1965 opgesteld. De RCE heeft op basis van literatuuronderzoek en eigen kennis een globale schifting, een voorselectie, gemaakt. Verder is er een vergelijking gemaakt, waarbij objecten per inhoudelijk thema naast elkaar zijn gelegd en uiteindelijk 'de beste' is gekozen. De lijst is bovendien tot stand gekomen dankzij de uitgebreide inbreng van het erfgoedveld, gemeentes, partners en experts. Uiteraard is gebruik gemaakt van het dertigtal categoriale studies, die voor diverse categorieën al sinds 2001 door de RCE waren opgesteld. De 89 excellente monumenten van de wederopbouwjaren op Nederlands grondgebied zijn niet zomaar gekozen. Het zijn toonbeelden van architectuur en stedenbouw, die voldoen aan heldere en strenge criteria. Het is een nationale top. Daarmee is niet gezegd dat niet-geselecteerde bouwwerken géén cultuurhistorische waarde vertegenwoordigen. Integendeel, lokale overheden zouden in de slipstream van deze toppers juist op regionaal en lokaal niveau hun eigen selecties kunnen maken - voor zover dat zij dat al niet gedaan hebben. De topmonumenten weerspiegelen een land in ontwikkeling; ze tonen een bijzonder tijdperk. De eerste contouren van een consumptiemaatschappij, van een jonge welvaartsstaat, tekenden zich af. Inmiddels was de ergste oorlogsschade hersteld, de schaarste aan materialen en financiën voorbij en de leniging van de woningnood al goed op gang. Nederland was herrezen. De selectie van 89 monumenten is te vinden op: Beleidsmatig kader De RCE heeft de afgelopen tien jaar inventariserend en waarderend onderzoek verricht naar kenmerkende categorieën van gebouwen uit de wederopbouwperiode, zoals raadhuizen, schouwburgen, spoorwegstations en kerken (raadpleegbaar op Naast de RCE/NAi-publicatie 'Toonbeelden van de Wederopbouw', verscheen een dertigtal categoriale studies en reisde in de jaren de RCE-tentoonstelling 'Lelijk is geen argument' over naoorlogs erfgoed door Nederland. In 2007 heeft minister Plasterk, de toenmalige minister van Cultuur, aangegeven honderd evidente mijlpalen uit de periode te willen aanwijzen. Dit beleid werd vastgelegd in de destijds vigerende Tijdelijke beleidsregel aanwijzing beschermde monumenten 2007, die per 1 juli in werking trad en waarin 1958 het eindjaar voor selectie moest zijn, gezien de vijftigjarengrens die de

8 cultuurhistorische o f sociaalhistorische ontw ikkelingen van de w ederopbouw periode in Nederland. En aanvullend in artikel 7: B ij de aanw ijzing van een m onum ent als besch erm d m o n u m en t h o u d t de m in iste r rekening m e t de m ate waarin h e t m onum ent: a. een p o sitie f behoudsperspectief heeft, zow el technisch als functioneel, en b. een positieve invloed h eeft op de kw aliteit van de ruim telijke om geving " Hiernaast gelden de criteria gaaf en zeldzaam. Thema's Er is een indeling gemaakt aan de hand van bepaalde thema's, waaronder Economie, Vorming en Verzuiling. In de l e tranche waren er tien thema's, in de 2e tranche zijn kleine wijzigingen toegepast die beter aansluiten bij die periode; nu resteren er acht. Het thema Productie is gevoegd bij die van Economie. Er bleken niet veel objecten uit het thema Productie over te zijn, en die waren bij nader inzien ook niet gaaf meer. De thema's Verkeer en Techniek zijn samen genomen in een nieuw thema: Infrastructuur. In de le tranche was er een thema Herdenking en Vrije Tijd. Aan de laatste is nu Cultuur toegevoegd. Cultuur zat in de eerste tranche verwerkt in die van Herdenking. Dit thema is nu scherper afgebakend. In thema Vrije tijd en Cultuur is geen goede representant van recreatiegebieden of pretparken gevonden. Het valt op dat er minder objecten binnen de thema's Economie en Onderdak zijn geselecteerd. Verzuiling (16 religieuze gebouwen) en Infrastructuur zijn opnieuw de grootste groep. Ook de thema's Herdenking en Vrije Tijd en Cultuur zijn in aantal toegenomen. Die verschillen zijn niet direct te verklaren, maar er is wel een duidelijk verschil in tijdsbeeld tussen de l e en 2e tranche. In de lijst zijn geen kenmerkende fenomenen en/of alledaagse bouwwerken, zoals een bushokje, diepvrieshuisje of telefooncel opgenomen. Hoewel deze 'buitengewoon gewone' objecten zeker een bijzonder verhaal vertellen, voldoen ze niet aan de gestelde criteria van topmonumenten. In de lijst ontbreken ook treffende voorbeelden van doorzon- of rijtjeswoningen, kruisgebouwen en warenhuizen e.d. De rijtjeswoningen en winkelpanden zijn wel vertegenwoordigd in de geselecteerde woonwijken in de dertig wederopbouwgebieden. Het agrarisch erfgoed is, vanwege het ontbreken van toonaangevende objecten, niet geselecteerd in deze tranche, maar dit rurale erfgoed is wel herleidbaar naar de onderwerpen ruilverkaveling en ontginningen benoemd in de Wederopbouwgebieden (zoals benoemd in de rijksvisie Erfgoed en Ruimte), waaronder de Noordoostpolder. Het onderwerp civiele verdediging is niet vertegenwoordigd en militair erfgoed staat met slechts met een object op de lijst. Het mag duidelijk zijn dat daarmee geen recht is gedaan aan relicten uit de Koude Oorlog tijdens de oplopende spanning tussen Oost en West. De geïnventariseerde kazernecomplexen waren te oud of te jong en niet gaaf meer. Wel zijn er soms (atoom)schuilkelders en kleine bunkers aanwezig aan of bij de gebouwen, zoals op station Almelo, in de kelder van het woonhuis in Maastricht of bij het sluizencomplex Hagestein. Op de Zuiderhof begraafplaats van Hilversum was zelfs een speciaal stuk grasveld gereserveerd voor de eventuele slachtoffers van een atoomoorlog. Achter dit soort plekken gaat een hele wereld schuil. Ook zijn verschillende architectuurstromingen uit de wederopbouwperiode, zoals modernisme, traditionalisme, Bossche school of de shake h ands-architectuur, in de selectie aanwezig. Verder is recht gedaan aan het oeuvre van circa 150 architecten. Jonge en vernieuwende architecten als Maaskant, Van den Broek en Bakema en Kraaijvanger springen er als coryfeeën uit. Ook de oude meesters als Van Tijen, Friedhoff en Van Ravesteyn zijn vertegenwoordigd. Extra aandacht is uitgegaan naar de relatie van het object met zijn omgeving en naar de (groen)aanleg. Het is meer dan een accentverschuiving. Het gaat in deze lijst om bijna tien groene eenheden of complexen, zoals begraafplaatsen, tuinen, 3

9 universiteitscomplexen, die voor een groot deel vanaf 1959 zijn gerealiseerd, te weten de Technische Universiteiten van Delft, Enschede en Eindhoven, en de universiteit (voormalige Hogeschool) van Tilburg. Elk complex met zijn eigen bijzondere ontstaansgeschiedenis. Deze aanpak wordt nader uitgewerkt met betrokken universiteiten en gemeenten. 1) Aanwezig tijdens expertmeeting in februari 2012 in de Neudefiat in Utrecht: Martin van Bleek (Gelders Genootschap), Leo Dubbelaar (Cuypersgenootschap), Alice Gut (FGM), Henk Jansen (FGM, gemeente Utrecht), Gerard Koster (VNG), Conny van Nes (FGM), Norman Vervat (Cuypersgenootschap) en Mathijs Witte (Heemschut). 2) Aanwezig tijdens expertmeeting in het voormalig ministerie van LNV in Den Haag in oktober 2012: Tim Bakker, Koos Bosma (VU Amsterdam), Bernard Colenbrander (TU Eindhoven), Roger Crois (Gelders Genootschap), Johanna van Doorn (bureau SteenhuisMeurs), Leo Dubbelaar (Cuypersgenootschap), Wijnand Galema, Leon van Meijel, Ronald Stenvert (BBA), Norman Vervat (Cuypersgenootschap), Lara Voerman (bureau SteenhuisMeurs)] en Mathijs Witte (Heemschut). -einde Toelichting Aanwijzingsprogramma Wederopbouw

10 Monumentnummer: Smallepad ii mg Amersfoort Postbus BP Amersfoort T F E info@ cultureelerfgoed.nl Status : Voorbeschermd Aanwijzingsbesluit : Inschrijving register : Kadaster deel/nummer : / Monumentnaam: Christus Triumfatorkerk Gemeente: 's-gravenhage Provincie: Zuid-Holland Plaatselijke aanduiding: Juliana van Stolberglaan 2595 CL 's-gravenhage 154 De Carpentierstraat HM 's-gravenhage Juliana van Stolberglaan 2595 CL 's-gravenhage 152 Laan van Nieuw-Oost-Indië 2593 BM 's-gravenhage 143 Laan van Nieuw-Oost-Indië 2593 BM 's-gravenhage 145 Kadastrale gemeente: Sectie: Kad. object: / 's-gravenhage R R Grondperceei: Omschrijving: Kerk met klokkentoren, trappartij en kosterswoning. Hoofdcategorie: Religieuze gebouwen Subcategorie: Kerk en kerkonderdeel Oorspronkelijke functie: Kerk Aanmaakdatum Pagina 1/1

11 juviana Stotoerg^an 30 m begrenzing rijksmonum ent Scale 1: rijksm onum entnum m er kadastraal perceel a n n n n n i printdatum: A O O O O O perceelnum m er p

12 Waardering 's-gravenhage, Christus Triumfatorkerk W A A R D E R IN G I Cultuurhistorische waarde: belang van het object/com plex als bijzondere uitdrukking van (een) culturele, sociaal-econom ische en/of bestuurlijke/beleidsmatige en/of geestelijke ontwikkeling(en); als bijzondere uitdrukking van (een) technische en/of typologische ontwikkeling(en); wegens innovatieve waarde of pionierskarakter; De Christus Triom fatorkerk is een goed voorbeeld van een kerk waarin de architect het liturgisch centrum mocht vormgeven wat resulteerde in een amfitheatergewijze opstelling met de kansel iets uit het midden geplaatst. De kerk is een toonbeeld van een technische ontwikkeling vanwege het voorgespannen metselwerk dat destijds uniek was in zijn soort. De kerk heeft innovatieve waarde vanwege de gekozen oplossing van de architect om het lawaai van het verkeerskruispunt waaraan de kerk is gesitueerd uit te sluiten: gekantelde penanten blokkeren het directe zicht en dubbele beglazing zorgt voor een goede geluidsisolatie. II Architectuur- en kunsthistorische waarde: (bijzonder) belang van het object/com plex voor de geschiedenis van de architectuur en/of bouwtechniek; voor het oeuvre van een bouwmeester, architect, ingenieur of kunstenaar; wegens de hoogwaardige esthetische kwaliteiten van het ontwerp; wegens de bijzondere samenhang tussen exterieur en interieur(onderdelen). De kerk is van architectuurhistorische waarde als bijzonder vormgegeven zaalkerk op de eerste verdieping (zgn. verdiepingskerk). Van bouwtechnische waarde vanwege de toepassing van voorgespannen metselwerk. De kerk is een belangrijk werk binnen het oeuvre van Drexhage, die in toenem ende mate abstractie doorvoerde in zijn kerkenbouw. De hoogwaardige esthetische kwaliteiten van het ontwerp zijn vooral terug te vinden in de vertaling van een traditionele opzet (basement, kerkzaal, klokkentoren) op een technisch functionalistische wijze met hoekige contouren en vlakken. Er is sprake van een bijzondere samenhang tussen exterieur en interieur. Daardoor is van buiten te zien waar de kerkzaal is. l

13 Feiten 's-gravenhage, Christus Triumfatorkerk FE IT E N -ter informatie- Oorspronkelijke functie(s) Typologie Huidige functie (met jaartal) Religieuze gebouwen, kerk en kerkonderdeel, kerk met kosterswoning en vrijstaande klokkentoren Zaalkerk. Kerk (sinds 1962) met woning (sinds 1962) en verhuurbare nevenruimten. Naam object Stijl/strom ing Bouwtijd (ook de ptanfase) Christus Trium fatorkerk Functionalisme 1957 ontwerp bouw Architect (en )/ontwerper(s) Uitvoerder (aannem er e.d.) Opdrachtgever Exterieur G. Drexhage Gereformeerde kerkenraad 's-gravenhage-oost De kerk bestaat uit twee blokvormige volumes op een T-vormige plattegrond: A) een hoog opgaand rechthoekig volume met overstek (kerkzaal) op een terugliggende onderbouw (bijeenkomstzalen) en haaks daarop B) een lager bijgebouw met hal en kosterswoning. Op de ZO hoek staat een vrijstaande klokkentoren. Het hoofdvolume met kerkzaal heeft een extra accent gekregen doordat geplaatst is op een verhoging op het maaiveld als een podium: vanaf de stoep aan de Laan van Nieuw Oost-Indië zijn een paar optreden naar de kerk. Interieur (indeling) Kelderverdieping onder het bijgebouw (met installaties, opslagkamers, jeugdsoos e.d.). Begane grond met ontmoetingsruimtes (entree, hal, zalen) en bedrijfsruimtes (keuken en kantoor). Ontvangsthal, 'social hall', voorzien van een vide en een trap. Verdieping met rechthoekige kerkzaal voorzien van 144 gemetselde penanten van 10 meter hoog, die onder een hoek van 45 graden staan, als zijnde lamellen. Daartussen smalle vensterstroken bezet met dubbel glas. Bijzondere lichtinval en bijzondere relatie binnen-buiten. De 13 penanten achter het liturgisch centrum hebben een haaks aangemetseld verlegstuk gekregen, zodat de kerkgangers niet verblind raken. Dak van stalen spanten met bimsbeton cassetteplaten, waaronder een houten l

14 Feiten 's-gravenhage, Christus Triumfatorkerk daar in kleur en materiaalkeuze op afgestemd met wengé tafels en stoelen met stalen frame uit de bouwtijd. De ramen met kleuraccenten in de hal zijn afkomstig van andere kerken en daar recentelijk (in ca en 2011) geplaatst. Relevante wijzigingen Het exterieur is uit de bouwtijd. Er is niets bijgebouwd of afgebroken. De oorspronkelijke indeling en afwerking (vloeren, trap) is nagenoeg behouden. De kerkzaal is in 2010 gemoderniseerd (nieuwe bekleding banken, uitbreiding liturgisch centrum) en in één zaal op de begane grond is de trapsgewijze theaterindeling vervangen door een vlakke vloer. Overige Rondom de kerk een bestrating met 30x30 tegels. Over de hele zijde langs de Laan van Nieuw Oost- Indië 3 stoeptreden. B R O N N E N Primaire bronnen, kaarten, literatuur, documentatie, websites Auteur, Titel, Plaats/jaar, pp De items voorzien van een nummer. Biiv. 1. Archief architect in... Cees van Boven (red.), Gids van de Moderne Architectuur in Den Haag, Den Haag 1998, p. 302 Bouw 1962, p.1876 Bouwkundig weekblad 1963, p.140 R. Steensma, C.A. van Swigchem - Honderdvijftig jaar gereformeerde kerkbouw, Kampen, 1986 W. Hammer, De architect G. Drexhage, scriptie Delft, einde Feiten- datum: