De wetenschappelijke gids voor GEOLOGIE NATUUR

Transcriptie

1 GEOLOGIE NATUUR De wetenschappelijke gids voor DE PERFECTE SKI-ERVARING De jonge berg steekt boven de wolken uit, de sneeuw is kurkdroog en als je door een lawine overvallen wordt, moet je vertrouwen op het muesli-effect. Bind de lange latten onder en ga mee skiën met Wetenschap in Beeld. 8 Wetenschap in Beeld 06 Dit pdf-bestand is voor privégebruik. Daarom mogen er geen kopieën aan derden worden verstrekt en mag de link niet op internet (bijvoorbeeld in een of op Facebook) worden gedeeld.

2 Door Niels Hansen. WEER: Twee zones hebben de beste sneeuwomstandigheden. UITRUSTING: Ski s, extra longen en airbags redden levens. BERG: Piste, sneeuwkanonnen en lift maken het geluk compleet. Zoek de twee grote skizones op Sneeuw van een koudefront staat garant voor de perfecte skiomstandigheden. Op een bepaalde afstand van de evenaar zijn sneeuw, licht en bergen perfect. ANDRE SCHOENHERR/GETTY IMAGES, SHUTTERSTOCK, MIKKEL JUUL JENSEN W EER I Alpen Rocky Mountains Andesgebergte Skizone n de centrale Rocky Mountains, het zuiden van het Andesgebergte en de Alpen vind je de beste sneeuw. De bergen liggen allemaal in zones met optimale omstandigheden om te skiën. De zones liggen op circa 45 graden ten noorden en zuiden van de evenaar, waar het minstens acht uur per dag licht is, ook s winters. Het is er echter vrij warm, dus je moet flink de hoogte in. De temperatuur daalt 0,7 tot graad per 00 hoogtemeters. In de skizones moet de berg dan ook minstens 00 meter hoog zijn voor voldoende sneeuw. De sneeuw moet bij voorkeur in een koudefront zijn ontstaan. Dan zijn de kristallen kouder, groeien ze langzamer en bevatten ze minder water dan anders. Op die droge sneeuw is het goed skiën. Optimaal is het meestal in het westelijke deel van de landmassa s, zoals in de bovengenoemde gebieden. 45 graden van de evenaar circa 00 meter boven zeeniveau nachtelijke sneeuwstormen 06 Wetenschap in Beeld Print: stkp Status: Sprog godkendt Layout:CSW Red.sek:BAV factoren spelen mee

3 GEOLOGIE U RUSTIN IT G De betere uitrusting Hout maakt ski buigzaam Geen enkele kunststof haalt het bij de flexibiliteit van hout. Daarom is de kern van de ski nog steeds van dit natuurlijke materiaal. MIKKEL JUUL JENSEN De toplaag beschermt de ski en bestaat meestal uit nylon, glasvezel of plastic. Met een airbag op je rug voel je je veilig, en met gebogen ski s is je ervaring helemaal top. 0 De kern bestaat meestal uit een composiet van diverse houtsoorten. Door dit hout is de ski buigzaam. D e Noren waren de eersten die een stel planken onder hun voeten bonden om zich van de besneeuwde berghellingen af te storten. De vroegste Noorse grotschilderingen van mensen op ski s zijn rond de 7000 jaar oud. Sindsdien zijn ski s alsmaar ontwikkeld. Kunststoffen, bindingen en skischoenen deden hun intrede, maar het belangrijkste deel van de ski, de kern, bestaat nog uit hout. Het natuurlijke materiaal is flexibel en tegelijkertijd voldoende stijf. Met de ontwikkeling van de ski s is de veiligheid sterk verbeterd. Naast de skihelm zijn er allerlei andere manieren om jezelf te beschermen tijdens de tocht bergafwaarts. Beademing, airbags en radiozenders staan je bij in nood, en gekleurd glas verbetert je zicht. En de lange latten zijn nog lang niet uitontwikkeld. Er komen bijvoorbeeld katamaranski s aan: een type ski waarbij je aan elke voet twee latten hebt die met elkaar in verbinding staan flexibele, gebogen ski s moderne, veilige uitrusting met het weer meekleurend glas Door hun zandlopervorm zijn carvingski s wendbaarder en behouden ze toch hun snelheid Zijkant De zijkanten Zijkant zijn gemaakt van ABS- plastic, waar ook lego van is vervaardigd. De zijkanten houden de metalen randen op hun plek. Beschermlagen rondom de kern van de ski s zijn meestal gemaakt van glasvezel en geven de latten wrijvingsstabiliteit. Rubberdempers verminderen de trillingen en voorkomen dat de beschermlagen loslaten. De randen De onderkant zijn van staal of roestvrij staal. Ze moeten zo scherp zijn dat ze in dichte sneeuw snijden en grip geven in krappe bochten. is van polyethyleen. Hij moet was kunnen absorberen, waardoor de ski meer snelheid kan krijgen Wrijving bepaalt de bocht De gesneden bocht In bochten heeft het grootste deel van de stalen rand contact met de onderlaag MIKKEL JUUL JENSEN, ROSSIGNOL 57 Dankzij de zandlopervorm van het snowboard zijn de lange, rechte latten verwisseld voor kortere ski s, die wendbaarder zijn en minder snelheid verliezen in de bocht: carvingski s. Als de skiër een bocht maakt en schuin op de latten gaat staan, werkt de vorm van een ski als deel van de cirkel die hij van nature volgt. Hoe smaller het smalste gedeelte, hoe kleiner de cirkel en hoe scherper de bocht. De ski buigt bovendien in het midden omhoog, waardoor hij werkt als een schokdemper als het gewicht van de skiër erop komt. In de bochten ondervinden alleen de scherpe randen van de ski wrijving met de onderlaag, en als een skiër de bocht goed neemt, wordt hij niet afgeremd. De snelle ski Bij hogere snelheden geeft een groter contactoppervlak met de onderlaag meer stabiliteit. De langzame ski Ski s voor lage snelheden krullen op, waardoor ze minder wrijving hebben en wendbaarder zijn. Wetenschap in Beeld 06

4 Print: stkp Status: Sprog godkendt Layout:CSW Red.sek:BAV Airbag Airbag redt levens Luchttank Als er een lawine van de berg af komt rollen, kun je het vege lijf al redden met slechts enkele handige hulpmiddelen. Pieper, sonde en schep MIKKEL JUUL JENSEN Lawine dreigt: De skiër maakt de airbag vrij. Lawine slaat toe: Gecomprimeerde zuurstof vult de zakken. De pieper is een radiozender en -ontvanger die mensen kan opsporen die onder de lawine bedolven zijn. Je steekt de sonde in de sneeuw om de positie te bepalen, en met de schep graaf je de pechvogel uit. Lawine eindigt: Luchtzakken houden de skiër boven. Pieper Sonde Schep Airbag Als je een zak muesli schudt, zakt de havermout naar beneden en komen de grote paranoten bovenop. Lawineairbags maken gebruik van dit muesli- of paranooteffect. De skiër krijgt er een groter volume mee, waardoor hij niet zo snel wegzakt. Het is dus niet zo dat de met lucht gevulde zakken de skiër lichter maken. Lawinelong BYLINE Mondstuk Veel mensen die onder een lawine worden bedolven, sterven aan CO-vergiftiging. Maar een lawinelong op een rugzak voert de uitgeademde gassen af door de sneeuw en creëert een groter oppervlak, waarvandaan alle zuurstof in de longen kan worden gezogen. Ventiel Een airbag op je rug kan je leven redden bij een lawine. ABS, BACKCOUNTRYACCESS.COM (BCA), BLACK DIAMOND EQUIPMENT MIKKEL JUUL JENSEN Kleur geeft beter zicht Gaten in het terrein, steile hellingen en andere skiërs zijn vaak moeilijk te zien als het sneeuwt of waait op de piste. Daarom is het belangrijk de juiste kleur glas in je bril te hebben. De verschillende glaskleuren houden bepaalde golflengten van het licht tegen, waardoor je veel beter ziet. Bij sneeuw of bewolking is blauw licht je vijand. Dit wordt sterker weerkaatst dan andere golflengten, waardoor je contouren niet goed ziet. Omgekeerd is geel licht goed als het contrast omhoog moet, want je netvlies is het gevoeligst voor geel licht. Daarom is geel glas het best als het zicht onhelder is. Het filtert het blauwe licht beter weg dan andere glaskleuren en versterkt het gele licht. Helder: Beschermt je ogen in de schemering. Geel: Maakt gaten en hobbels beter zichtbaar. Blauw: Neemt het ergste zonlicht weg. Roze: Werkt het best bij wisselvallig weer. 06 Wetenschap in Beeld

5 GEOLOGIE B ER G Zoek de jonge bergen op Als de toppen hoog moeten zijn en de hellingen steil, moet je in een jong gebergte als de Himalaya zijn. 0 4 N DE BERG IS JONG Hoge bergen met steile hellingen vind je vaak in gebergten tussen de 00 en 50 miljoen jaar oud. Oudere gebergten zijn afgevlakt. DE SNEEUW IS KURKDROOG In de beste skisneeuw plakken de ijskristallen nauwelijks, en als poedersneeuw smelt, heeft het water nog maar een tiende van het volume. SHUTTERSTOCK 9 MAMMOTH MOUNTAIN, CA PAINTED BY JAMES NIEHUES, MIKKEL JUUL JENSEN 7 egen van de tien hoogste bergtoppen op aarde vind je in de Himalaya. Dat komt doordat dit gebergte het jongste is, dus de pieken zijn nog niet afgesleten door weer en wind. De Himalaya is nog in de groei. Elk jaar stijgt het gebergte 5 millimeter, maar erosie doet de helft van die groei weer teniet. Oudere bergen zijn lager omdat erosie er meer kans heeft gekregen. De Alpen en de Andes zijn ook jonge gebergteketens, terwijl de Appalachen in het noordoosten van de VS heel oud zijn en dus lang niet zo hoog. De jonge bergen hebben steile hellingen, wat perfect is voor skiërs. En de sneeuw die er valt, bevat maar weinig water doordat de kristallen langzaam zijn gevormd. Dit soort sneeuw is niet zo plakkerig en dus ideaal voor skitochten. 00 M 4 jonge bergen zijn het steilst beste sneeuw valt op het zuiden lawines worden weggeblazen De hoogste skilift ter wereld ligt in India Vlak bij de grens met Pakistan ligt het Indiase skigebied Gulmarg. Geen enkele andere skilift ter wereld komt tot in de dunne luchtlaag op 979 meter hoogte. Vanuit de lift zie je de op een na hoogste berg op aarde, de K. De lift kan 600 pas sagiers per uur vervoeren. Ze worden naar de top van de berg gebracht met een snelheid van zo n 9 km/h Hoogst boven de grond: De Franse Vanoise-expres zweeft op 80 m hoogte. Grootste hoogteverschil: De Aiguille du Midi in Frankrijk overbrugt 74 m. RAFIQ MAQBOOL/AP/POLFOTO 47 SNOW MAKERS/SMI 46

6 KENNAN HARVEY/GETTY IMAGES w over all inefilmpjes, lees erlei so ort en zoek de beste en ski s skioord en. wibnet. nl/ ski SHUTTERSTOCK NAAR DE ZON TOE Hellingen op het zuiden en westen zijn het veiligst en het zonnigst. Aan de koude kant is er meer lawinerisico omdat de sneeuw minder water bevat, minder goed plakt en dus sneller loskomt. Helling bepaalt de moeilijkheidsgraad Skipistes worden gerangschikt naar breedte en hellingsgraad: 45 graden betekent een hellingspercentage van 00. Blauwe pistes zijn breed en hellen tot 5 procent. Rode pistes zijn smaller dan de blauwe en hellen tot 40 procent. Zwarte pistes hebben een nog sterkere helling dan de rode. Als er geen sneeuw valt, maken we die zelf wel. Sneeuwkanonnen verstuiven perslucht met ijskoud water, die samen sneeuw vormen. In de grootste kanonnen zit een rotorblad dat de sneeuw uit de loop blaast. Grootste kanonnenpark: De Sunday River-kanonnen in de VS maken per uur,5 miljoen liter sneeuw. Reuzenrotor: De grootste kanonnen blazen sneeuw uit met pk. PISTENBULLY.COM SNOW MAKERS/SMI Kanonnen tegen slecht weer Reuzenmachines maken piste klaar Met een speciale hark achterop en een sneeuwschuiver voorop maken de machines de pistes klaar. Met een laag zwaartepunt, metalen bladen op de rupsbanden en een groot wrijvingsoppervlak kunnen ze steile heuvels aan. En als de piste té steil is, trekt een kabel de machine. Sterkste motor: 50 pk heeft de PistenBully 600 Polar SCR. Topsnelheid: De snelste machines halen km/h op de piste. Print: stkp Status: Sprog godkendt Layout:CSW Red.sek:BAV GA OP ONT IN ONS DEKKING THEM Bekijk A la LAWINES WORDEN BEHEERST Als de sneeuw te zwaar of instabiel is, worden er met explosies kleine, deels gecontroleerde lawines veroorzaakt. De springlading wordt handmatig aangebracht, uit de helikopter gegooid of met een soort mortier afgeschoten.