SPORT EN SPEL. Vechtsporten. Algemeen overzicht

Transcriptie

1 SPORT EN SPEL Vechtsporten Algemeen overzicht In Japan maakt men onderscheid tussen 'budo' (eigenlijk budô) en 'bujutsu'. Het zijn beide een verzameling vechtsporten (of liever vechtkunst) waarbij budo (de weg van de krijger) nu gezien wordt als een verzameling moderne vechtsporten als kendo, judo, karate en aikido terwijl bujutsu (de techniek van de krijger) wordt gezien als een verzameling oude vechttechnieken, waar ook jujutsu (jioe-jitsoe) onder valt. Dat judo in de categorie budo valt en men jujutsu onder bujutsu rekent, komt doordat jujutsu uit de de tijd van samoerai stamt en judo 'pas' in 1882 is afgeleid uit jujutsu. In deze woorden betekenen: Bu = de krijger; Dô = de weg of de manier; Jutsu = techniek of kunst; Ju = zacht; Ken = zwaard. Dus betekent Judô "de zachte weg", Jujutsu "de zachte techniek" en kendô "de weg van het zwaard". In de Edo periode (rond 1600 tot 1868) lag het verschil tussen budo en bujutsu echter iets subtieler. Bujutsu was meer de vechttechniek zelf en onder budo verstond men meer de 'filosofie' van het vechten, meer een levenshouding, die de samoerai moesten volgen, niet alleen tijdens, maar vooral ook tussen de gevechten. Men moet dus bedenken dat het vechten in het algemeen en met twee zwaarden in het bijzonder is voorbehouden aan de samoerai. Zij zijn dan de enigen in Japan die twee zwaarden (een lange en een korte) mogen dragen. Samoerai zijn krijgslieden die in dienst staan van een leenheer. Men kende toen 18 vormen van vechtkunsten, waaronder zwaardvechten, boogschieten, paardrijden, speerwerpen, maar ook verdedigingstechnieken als jujutsu. Voor het ontstaan van bujutsu moeten we terug naar de Heian tijd (10e en 11e eeuw). De keizer, de hofadel en hoogste militairen van het land waren meer bezig met het schrijven van gedichten dan met het besturen van het land. Het was de bloeiperiode van de Japanse literatuur maar mede daardoor verzwakte de greep van de keizer op het land. De leenheren gingen eigen legertjes creëren om hun land te verdedigen en deze namen bujutsu aan als een deel van hun cultuur. In de hierop volgende periode (Kamakura periode) gingen de militairen ook meer politiek bedrijven en ging men ook verder bekwamen in de verschillende vechttechnieken. Nieuwe technieken ontstonden en bestaande technieken werden vervolmaakt en dieper bestudeerd. Door de unificatie van Japan door Tokugawa Ieyasu (vanaf begin 17e eeuw) werden de legers van de leenheren zwakker en begonnen de samoerai zich meer toe te leggen op de filosofische kant van de gevechtstechnieken, m.a.w. bujutsu schoof naar budo toe.

2 Er waren twee beroemde zwaardvecht "scholen" (met ieder hun eigen stijlen) ontstaan. Eén ontwikkeld door Yague Muneyoshi, deze heette Shinkageyagyu-ryu (ryu was een stijl) en de andere stijl was van Miyamoto Musashi ( ), de beroemde zwaardvechter uit begin 17e eeuw. Zijn stijl heette Niten'ichi-ryu. Er werden boeken geschreven over deze stijlen, die zowel de zwaardtechniek zelf beschreven als de mentale kant het zwaardvechten. Musashi trok zich aan het eind van zijn leven terug en vlak voor zijn dood schreef hij een klein boekje 'Go Rin no Sho' (Een boek van vijf ringen), over zijn strategie van het zwaardvechten. Dit boekje is in 1981 in Nederland uitgegeven door uitgeverij Karnak. Hieruit blijkt de invloed van Zen en Shinto op de levenshouding van de samoerai. Als er al een lange tijd vrede heerst in Japan, zo rond het midden van de 18e eeuw, verschuiven de gevechtstechnieken. Het oude zwaard verdwijnt en in de gevechtscholen wordt dit vervangen door een bamboezwaard (shinai). Aan het eind van de 18e eeuw en begin 19e eeuw neemt echter de onrust toe. Sommige willen af van het Tokugawa shogunaat en men ziet ook de druk van het buitenland om Japan open te stellen, steeds verder toenemen. Hierdoor neemt de populariteit van bujutsu weer toe en als het shogunaat omver geworpen is en de klassenverschillen (en daarmee de privileges van de samoerai) verdwijnen, verschijnen overal scholen (dojo) waar iedereen in Japan zwaardtechnieken kan leren. Ook kan iedereen jujutsu leren. De kreet "Ju, yoku go o seisu" (een zwak iemand kan een Miyamoto Musashi sterker iemand verslaan) werd populair. Er worden ook al competities georganiseerd, zoals bij het boogschieten. Als de omwenteling (de Meiji restauratie) in volle gang is (eind 19e eeuw), dreigen budo en bujutsu te verdwijnen. Maar het nationalisme wordt heviger en daarmee ook de wens om de militaire geest van het volk te laten herleven. Er worden gevechtsscholen opgericht en in 1882 had Kano Jigoro de Kodokan Judo stijl ontwikkeld, een sport die afgeleid is van jujutsu. In de loop van de tijd worden sporten als kendo en judo populair en rond 1930 wordt het een verplicht vak voor jongens op school. Na de Tweede Wereldoorlog worden de vechtsporten in eerste instantie verboden door de bezetters (Amerikanen) om de opkomst van het militarisme te voorkomen, maar na 1950 maken ze weer deel uit van schoolvakken. We zien nu dat bijv. Judo wedstrijden en toernooien kent en sinds 1964 een Olympische sport is. Bij kendo is niet winnen het hoogste doel maar het verkrijgen van een gezonde geest in een gezond lichaam en is, net als aikido en een groot aantal andere vechtsporten, internationaal wijd verspreid.

3 Budo Budo is de verzamelnaam voor een aantal moderne vechtsporten. Hieronder vallen: Kendo Kendo betekent de weg van het zwaard en men vecht dus met een zwaard. Tegenwoordig is dit een bamboezwaard (shinai) die max. 118 cm lang is. Bij kendo houdt men het zwaard met twee handen vast en probeert zo de tegenstander te treffen. Om de beoefenaren tijdens een gevecht te beschermen gebruikt men een masker (men), een borstbeschermer (do), twee handen onderarmbeschermers (kote) en een onderlijfbeschermer (tare). In Japan is kendo zeer populair met 2 miljoen beoefenaren en buiten Japan zijn dit er ongeveer 8 miljoen. Voor een goed boek over zwaardvechten, zie de literatuurlijst. Judo Judo betekent de zachte weg of de weg van zachtheid. In 1882 is deze sport afgeleid van jujutsu (jiu-jitsu of jioejitsoe) door Kano Jigoro. Het is een vechtsport zonder wapens. Het belangrijkste verschil met jujutsu is dat bij jujutsu schoppen, trappen en stoten is toegestaan terwijl dit bij judo niet mag en gezien wordt als gevaarlijk. In 1964 werd judo een Olympische sport. In Japan hebben 1,5 miljoen mensen een 'dan' (een of andere graad) en buiten Japan zijn er meer dan 20 miljoen. Aikido Letterlijk betekent dit "de weg van de juiste geest" maar wordt algemeen vertaald als "de weg van harmonie met het alles". Deze Japanse zelfverdedigingskunst waarbij juist de kracht van de aanvaller wordt gebruikt om de tegenstander te overwinnen d.m.v. werp- of klemtechnieken. Aikido is sierlijk om naar te kijken maar vooral omdat het een defensieve techniek is en er weinig kracht voor nodig is, is het populair bij vrouwen en ouderen. Het is geschikt voor man en vrouw en jong en oud. Een donkere broekrok, de traditionele samoeraikleding, is onderdeel van de gevechtskleding. Men kent niet of nauwelijks wedstrijden Aikido is rond 1922 door Ueshiba Morihei afgeleid uit jujutsu. Karate Karate kent offensieve en defensieve technieken. De offensieve technieken, zoals slaan met de hand, met de vuist of schoppen kunnen worden afgeweerd met defensieve technieken. Karate is ontstaan uit Chinees boksen en kwam in Japan eigenlijk alleen in Okinawa voor. Later (na de Meiji omwenteling) is het als karate door heel Japan verspreid en daarna over de hele wereld. Shorinji Kempo Shorinji Kempo is een nog vrij jonge sport, ontwikkeld na de Tweede Wereldoorlog, maar de basis van deze sport dateert uit de 5e eeuw. De monnik Tamo (in Japan bekend als Daruma) introduceert zowel het Zenboeddhisme als een techniek om de het lichaam en de geest te scherpen. Hij verkondigt deze techniek aan monniken van de Shaolin tempel. Hiervan is de naam Shorin-ji afgeleid. Grofweg kan men spreken van een combinatie van karate

4 en aikido maar heeft wel zijn eigen technieken. Bij trainingen worden beschermende pakken gedragen die de stoten op kunnen vangen. Tijdens wedstrijden draagt men de kleding van zenmonniken. Nippon Kempo Nippon Kempo is afgeleid van Jujutsu en pas in 1932 als zodanig ontwikkeld. Omdat veel is toegestaan gebruikt men beschermende kleding, zoals maskers, borstbeschermer en handschoenen en omdat de techniek zo veel omvattend is wordt deze onderwezen aan de politie. Naginata De naginata is een ruim 2 m. lange stok of staaf, met aan het eind een gebogen blad, vroeger geheel van metaal, tegenwoordig van hout of bamboe. Vroeger (tijdens de Edo periode, ) werd dit wapen vaak gebruikt door vrouwen als zelfverdediging. Kyudo (boogschieten) De Nederlander Hans de Wekker tijdens een examen in Japan. foto Linda van der Kamp Kyudo (eigenlijk wordt dit als Kyûdô geschreven) betekent 'de weg van de boog'. Dit boogschieten dateert uit de Kamakura periode ( ) en men zegt dat het de eerste krijgskunst is die zich heeft ontwikkeld tot een sport. Het is natuurlijk ontstaan uit één van de vechtkunsten van de samoerai, het schieten met de boog, net als het schieten met de boog vanaf het paard (yabusame). De bamboeboog is ruim 2 m. lang. De doelen staan soms op 28 m. maar meestal ergens tussen de 50 en 90 meter. Zoals bij de meeste Japanse sporten is het belangrijk een juist evenwicht te vinden tussen lichaam en geest, waarbij de toestand van de geest belangrijk is. Deze dient puur en zuiver te zijn, zodat men als het ware de pijl al de roos heeft zien raken voordat men geschoten heeft. Daarnaast zijn er nog vele technieken gangbaar, zoals bijvoorbeeld iaido. De techniek van het snel trekken (en gebruiken) van het zwaard. Dit wordt echter hier niet als sport beoefend en blijft hier dus verder onbesproken.

5 Bujutsu In Japan verstaat men onder Bujutsu de verzameling vechtsporten, die reeds vele eeuwen oud zijn. Hieronder vallen: Jujutsu (jiu-jitsu) Dit is de techniek van het ongewapende gevecht en is in principe een offensieve techniek maar defensieve technieken tegen bijv. gewapende tegenstanders vallen hier ook onder. In tegenstelling met Judo zijn steken, stoten en schoppen toegestaan. Het werd in de Edo periode beoefend door samoerai maar ook door anderen die geen wapens mochten dragen. Uit jujutsu zijn andere sporten als judo, aikido en kempo ontwikkeld. Jojutsu (de stok) Deze vechttechniek gebruikt een ong m lange ronde stok van de witte eik als wapen. De stok kan gebruikt worden als slagwapen, zoals een zwaard en als steekwapen, zoals een speer. Deze sport is ontstaan in de Edo periode om een gewapende tegenstander te treffen zonder hem dodelijk te verwonden. Is in Japan waarschijnlijk de populairste sport van de bujutsu. Kenjutsu (zwaardvechten) Het zwaardvechten is zeer oud in Japan,men denkt dat het in ieder geval al zo'n 1200 jaar oud is. Er zijn verschillende stijlen, onderwezen door de verschillende scholen. Het bezitten van een zwaard als wapen is in Japan verboden, daarom vecht men met eiken- of bamboezwaarden. Battojutsu (zwaard trekken) Het is de techniek om snel en vloeiend een zwaard te trekken en deze op een juiste trefzekere wijze te gebruiken. Bojutsu (de staaf) Een bijna 2 meter lange staaf van eikenhout (maar ook geheel of gedeeltelijk van ijzer) wordt gebruikt als wapen. Dergelijke staven werden vroeger gebruikt door samoerai en door politie. De techniek heeft overeenkomsten met Jojutsu. Sojutsu (de kunst van de speer) Hierbij wordt een 225 cm lange eikenhouten speer gebruikt, die aan het uiteinde is voorzien van een zachte top van textiel. Men kan er mee steken en slaan. Het is een wapen dat lang in Japan in gebruik is geweest (tot de introductie van het vuurwapen). Kusarigamajutsu De kusarigamajutsu is een typisch Japans wapen. Het bestaat uit twee korte houten ronde staven die onder een hoek van 90 graden op elkaar staan, in L-vorm dus. Aan één van de uiteinden is een lang touw bevestigd (2-5 meter) met een gewicht aan het uiteinde van het touw. Het gewicht met touw wordt naar de tegenstander gegooid en zo kan men het wapen van de tegenstander wegtrekken of de tegenstander zelf demobiliseren. Jittejutsu de Jitte Vechten en/of verdedigen met een jitte. Een jitte is een ijzeren stang (tussen de 25 en ong. 90 cm) met aan een kant een handgreep en vlak boven die handgreep zit een haak om de slag van een zwaard op te vangen. In principe een defensief wapen maar met de stang kan ook geslagen en gestoken worden.

6 Sumo Het sumo-worstelen (ô-zumô of sumô, het is dus eigenlijk sumô, maar het is in Nederland bekend als sumo) is een heel oude Japanse sport, hetgeen ook te zien is aan de shinto-omgeving waarin het plaatsvindt en de shinto handelingen die worden verricht. Tegenwoordig kunnen we ook in Nederland via de televisie sumo toernooien zien, die dan in Europa (vaak Parijs) of in Tokyo worden gehouden. In een sumo stadion (Kokugikan) is een platvorm gebouwd met daarboven een shinto-achtig dak. Op het platvorm is een cirkel gemaakt met een diameter van 9,1 meter, waarbinnen zich de twee worstelaars bevinden. De worstelaars worden 'sumotori' of 'rikishi' genoemd. Het doel is om de tegenstander buiten de cirkel te werken of zodanig binnen de cirkel te laten vallen, dat hij de vloer raakt, anders dan met de zolen van de voeten. De officiële gevechten zijn meestal onderdelen van een toernooi. Voor een toernooi begint komen de kampioenen uit de hoogste klasse (yokozuna) van de verschillende scholen of stallen (heya) één voor één de ring binnen, ieder vergezeld door een helper (tsuyuharai) en een zwaarddrager (tachimochi). Deze kampioenen voeren dan een speciale openingsceremonie uit (dohyôiri). Hierbij dragen zij niet de gewone gevechtskleding, die normaal bestaat uit een soort grote riem (mawashi) en een soort schortje (sagari), maar dan dragen zij een speciaal ceremonieel tenue. Op de foto hieronder draagt de grote kampioen Akebono een dergelijk ceremonieel schort (keshô-mawashi) bij het uitvoeren van een dohyôiri. Naast hem zit zijn zwaarddrager, de tachimochi. Voor de aanvang van het gevecht zelf zien we verscheidene rituelen: Steeds voor het gevecht wordt met zout gestrooid om het geheel te reinigen. Daarna zakt men met gespreide benen door de knieën, met de handen rustend op de knieën, om respect te tonen aan diens superieuren (sonkyo) en vervolgens tilt men het rechterbeen hoog zijwaarts en zet het stampend weer neer met aansluitend ditzelfde met het linkerbeen (shiko). Met deze stampende bewegingen worden symbolisch duivelse geesten vermorzeld die Een karateristieke houding voor de zich hier nog zouden ophouden. Het gevecht begint als de beide wedstrijd, in dit geval sumotori worstelaars zich tegenover elkaar hebben opgesteld in het midden Akebono die een dohyôiri uitvoert. van de ring, steunend op hun vuisten, elkaar psychologiserend aankijkend om het juiste aanvalsmoment af te wachten. Het kan gebeuren dat geen van beide worstelaars tot een aanval komt en dan begint het gevecht weer opnieuw met het zout-strooi-ritueel. Per dag wordt wel ongeveer 30 kg zout gebruikt. De scheidsrechter (gyoji) met zijn schitterende kostuum en een waaierachtige hulpmiddel (gunbai) heeft geen beslissingsrechten. Hij moedigt met luide kreten de worstelaars aan. Het zijn de 4 juryleden, die rond het platvorm zitten en die beslissen (eigenlijk alleen in twijfelgevallen) wie de winnaar is. Na afloop van een toernooi volgt weer een soort reinigingsritueel (yumitori).

7 Men kent 6 klassen: Yokozuna, Ozeki, Sekiwake, Komusubi, Maegashira en Juryo. Hiervan is de eerste de hoogste klasse. Men promoveert indien met 8 of meer gevechten heeft gewonnen van een toernooi van 15 gevechten (kachikoshi) en men degradeert als men 8 of meer gevechten heeft verloren in een toernooi van 15 gevechten (makekoshi). Zit men eenmaal in de hoogste klasse (Yokozuna) dan kan men niet meer degraderen, al verliest men alles. Deze worstelaars trekken zich echter terug als zij de hoogste klasse niet meer waardig zijn. In de Ozeki klasse degradeert men als men twee achtereenvolgende toernooien met een makekoshi besluit. In een toernooi vechten worstelaars van dezelfde stal niet met elkaar. De scheidsrechter moedigt aan...

8 Japans honkbal Honkbal is natuurlijk een in het westen zeer bekende sport, die in Japan door de Amerikanen is geïntroduceerd. Dit was al vrij vroeg na de openstelling van Japan, zo rond Pas in 1934 werd een officiële club opgericht, door de eigenaar van de krant Yomiuri Shimbun, de Great Japan Tokyo Baseball Club, die een jaar later werd omgedoopt in de Tokyo Kyojin ('Reuzen van Tokyo', beter bekend als de Giants of Yomiuri Giants). In 1936 ging de eerste competitie van start, waarin de Tokyo Kyojin en nog zes andere teams speelden, zoals de Dai Tokyo, Nagoya Kinko, Osaka Tigers en Hankyu. Werden Tokyo Kyojin gesponsord door de krant, de Osaka Tigers en Hankyu werden door de spoorwegen gesponsord. Tijdens de Tweede Wereldoorlog werden Engelse namen niet gebruikt maar daarna kregen ze allemaal een Engelse naam. Zo werd in 1947 de Tokyo Kyojin 'Yomiuri Giants'. De Yomiuri Giants is de club die het meest aanspreekt in Japan en de meeste successen behaalt, door het vele geld en door gebruik van de media, zoals de verschillende kranten, die eigendom zijn van de Yomiuri Shimbun. Nog steeds domineren de Yomiuri Giants het honkbal in Japan. Door de aanwas van een aantal clubs werd in 1950 het twee competitiesysteem ingevoerd met de Central League en de Pacific League. De clubs van de Central League zijn: Yomiuri Giants, Hanshin Tigers, Yakult Swallows, Chunichi Dragons, Yokohama Baystars en de Hiroshima Toyo Carp. De clubs van de Pacific League zijn: Seibu Lions, Orix Buffaloes, Hokkaido Nippon Ham Fighters, Fukuoka SoftBank Hawks (voorheen de Fukuoka Daiei Hawks), Chiba Lotte Marines en de Tohoku Rakuten Golden Eagles. Het honkbalseizoen in Japan loopt van april t/m oktober. In oktober spelen de beste teams uit elke league tegen elkaar in de 'Japan series'.

9 Denksporten Het Go spel Het begin van een spelletje go: een leeg bord, 19 x 19 lijnen geven 361 kruispunten. Een oorspronkelijk Chinees spel (Weiqi), dat waarschijnlijk in 735 door ene Kibi no Makibi naar Japan is gebracht. Op een bord, liefst van hout maar karton kan ook gebruikt worden, staan 19 x 19 lijnen getekend. Deze lijnen geven 361 kruispunten. Het spel begint met een leeg bord, terwijl de ene speler zwarte stenen heeft en de andere speler witte stenen. Om de beurt wordt een steen (ishi of go-ishi) op een van de kruispunten gelegd, het eerst door zwart. Elk kruispunt heeft 4 aansluitende kruispunten, behalve natuurlijk de punten op de hoeken, die hebben 2 aansluitende kruispunten en de punten aan de zijkanten met 3 aansluitende kruispunten. Als een steen op een kruispunt staat en de 4 aansluitende kruispunten niet bezet zijn heeft deze steen 4 vrijheden. Twee naast elkaar liggende stenen hebben dus 6 vrijheden. Zodra van een groep stenen de aansluitende kruispunten door de tegenstander bezet zijn (de groep heeft dus geen vrijheden meer), is deze groep verloren en wordt door de tegenstander van het bord weggenomen. De twee witte stenen hebben geen vrijheden meer. Zwart heeft de witte stenen van het bord genomen. Het gebied is nu van zwart. Aan het eind van het spel (als beide spelers passen) worden de ingesloten gebieden en verwijderde stenen geteld en kan de winnaar worden bepaald. Om spelers van verschillende sterkte gelijke kansen te geven worden bij het begin van de wedstrijd voorgiftstenen gebruikt. Het sterkteverschil bepaalt het aantal voorgiftstenen. Deze worden op de met dikke zwarte stippen gemerkte kruispunten op het bord gelegd. Een aardige introductie in het Go spel is de pagina van Mindy McAdams Zo kan de situatie zijn na ongeveer 200 zetten.

10 Japans schaak: Shogi (eigenlijk Shôgi) Shogi heeft veel weg van het westerse schaken en stamt ook van het Indiase spel 'chatur-anga', dat door keizer Ravana werd bedacht om zijn generaals te trainen in strategie en tactiek. Het bord heeft hier echter 9x9 velden. De stukken zijn platte plaatjes waarop de functie is aangegeven. Het doel is ook hier om de belangrijkste figuur, de koning, te vangen. Men kent geen koningin maar Kin en Gin (goud en zilver, eigenlijke naam goud- en zilvergeneraal). Bij de beginopstelling staan de stukken op de eerste 3 rijen (i.p.v. de eerste 2 rijen bij ons schaak). Naast de koning staan 2 Kin en 2 Gin stukken en daarnaast een paard en een toren. Ook kent men de loper en de pionnen. Een groot verschil met ons schaken is dat men de geslagen stukken van de tegenstander zelf weer mag opstellen en gebruiken tijdens het spel. Er is dus geen verschil in de Beginsituatie op een shogibord met stukken voor de twee partijen, zoals wit en zwart bij ons schaken. Alleen links en rechts de spelerkanten. de richting waarin het stuk op het bord staat geeft aan bij welke kant het hoort. Hierdoor is het mogelijk een geslagen stuk van de tegenstander bij de eigen stukken te voegen. De punt (zie afbeelding) gaat de andere kant op wijzen. In Japan is het spel erg populair en ziet men de mannen op straat vaak shogi spelen. Shogi wordt in Nederland tenminste sinds 1976 gespeeld, toen werd de Utrechtse Shogi Club opgericht. Enige jaren later werd de Nederlandse Shogi Bond opgericht (1981, NShB). Hoewel het leden aantal gering is (ca 50), is er een jaarlijks Nederlands kampioenschap naast nog een aantal toernooien. Deze toernooien worden bezocht door spelers uit een groeiend aantal Europese landen. Het aantal toernooien in Europa is aanzienlijk. De deelname aan deze toernooien varieert van 12 Shogi wordt veel op straat gespeeld tot 50 deelnemers. Het best bezocht is het Europees Kampioenschap, dat de afgelopen twee jaar in Leiden is gehouden. Lidmaatschap van denederlandse Shogi Bond kost 20,25. De bond geeft een kwartaalblad uit: Eénentachtig. Een abonnement hierop kost 11,25 per jaar. Er is een Shogi Depot, dat spellen en shogi literatuur verkoopt. Er is contact met de Nihon Shogi Renmei. Japanse professionals bezoeken regelmatig Europa en Nederland.