Ammoniakemissiemetingen aan de drie fases van het kweken van substraat ten behoeve van de oesterzwammenteelt

Transcriptie

1 AMMONIAKEMISSIE-ONDERZOEK BIJ SUBSTRAATBEDRIJF HORST Ammoniakemissiemetingen aan de drie fases van het kweken van substraat ten behoeve van de oesterzwammenteelt Rapportnummer: BL V02

2 AMMONIAKEMISSIE-ONDERZOEK BIJ SUBSTRAATBEDRIJF HORST Ammoniakemissiemetingen aan de drie fases van het kweken van substraat ten behoeve van de oesterzwammenteelt Rapportnummer: BL V02 Nude DN Wageningen telefoon fax internet

3 Pagina 2 van 35 INHOUDSOPGAVE 1. INLEIDING OMSCHRIJVING VAN DE SITUATIE OPZET ONDERZOEK Meetplan Meetmethoden Meetonnauwkeurigheid MEETLOCATIE Fase Fase Fase MEETRESULTATEN Inleiding Beoordeling meetpositie Debiet Resultaten fase Resultaten fase Resultaten fase CONCLUSIES BIJLAGEN A. Verklarende woordenlijst B. Meetmethode debiet C. Meetmethode ammoniak D. Meet- en rekenmethode Lindvalldoos E. Analysecertificaten F. Gedetailleerde meetgegevens fase VERANTWOORDING... 35

4 Pagina 3 van INLEIDING Buro Blauw heeft in opdracht van het adviesbureau Aelmans een ammoniakemissieonderzoek uitgevoerd bij Substraatbedrijf Horst. Bij Substraatbedrijf Horst worden substraten geproduceerd ten behoeve van de oesterzwammenteelt. Doel van dit onderzoek is het vaststellen van de ammoniakconcentratie en de ammoniakemissie afkomstig van de drie productiefases van het substraat. Het emissie onderzoek vond plaats op woensdag 8 juni 2016 en maandag 13 juni Leeswijzer: In dit rapport worden de onderzoeksresultaten gepresenteerd. In hoofdstuk 2 wordt een omschrijving van de meetsituatie gegeven. In hoofdstuk 3 wordt de opzet van het emissieonderzoek gegeven en worden de meetmethoden beschreven. Hoofdstuk 4 gaat in op de meetomstandigheden. In hoofdstuk 5 worden de meetresultaten gegeven. In hoofdstuk 6 worden de conclusies van het emissie onderzoek gegeven. In de bijlagen wordt gedetailleerd ingegaan op diverse aspecten van het ammoniakemissieonderzoek.

5 Pagina 4 van OMSCHRIJVING VAN DE SITUATIE Substraatbedrijf Horst heeft zich gespecialiseerd in het vervaardigen van een voedingsbodem voor de oesterzwammenteelt. De productie gebeurd in 3 fases: Fase 1: Hakselen en mengen van stro (circa 5 keer omzetten in een week); Fase 2: Pasteuriseren; Fase 3: Doorgroeien. De productielocatie van fase 2 en fase 3 bevindt zich aan de Molenveldweg 5 in Horst. Fase 2 en fase 3 worden uitgevoerd in gesloten ruimtes met ventilatie. Het debiet is gemeten door het debiet van de ventilator te meten of te meten aan de uitlaat van de luchtstromen. De productielocatie van fase 1 bevindt zich aan de Heesakker 19 in Erp. Fase 1 vindt plaats in de buitenlucht. Het substraat wordt gedurende een week in een dijk gelegd in het totaal 5 keer omgeschept. De metingen in aan het substraat in fase 1 zijn uitgevoerd als het substraat 3 dagen ligt en kort nadat het omgeschept is. De kans op het vrijkomen van ammoniak is dan het grootst. De metingen aan het substraat in fase 2 en fase 3 zijn aan het einde van de fase gemeten. Het is de verwachting dat de ammoniakconcentraties dan het hoogst zijn. Fase 2 duurt 4 dagen en fase 3 duurt 14 dagen.

6 Pagina 5 van OPZET ONDERZOEK 3.1 Meetplan Het meetplan bestond uit de uitvoering van emissiemetingen bij 3 fases van het telen van oesterzwammensubstraat tijdens worst-case productie omstandigheden. In dit onderzoek is de emissie van ammoniak conform het activiteitenbesluit in drievoud bepaald met een monsternameduur per enkelvoudige meting van 30 minuten. Het meetplan bestond uit de volgende metingen: - Fase 1: Er is een Lindvalldoos op de dijk van substraat fase 1 geplaatst en met een ventilator is luchtstroom met een snelheid van ongeveer 0,3 m/s over het oppervlak van het substraat geblazen. Door met een luchtsnelheid van 0,3 m/s over het oppervlak te blazen is de gemiddelde wind gesimuleerd die in Nederland over een oppervlak waait. Op deze manier is de emissie per vierkante meter emitterend oppervlak bepaald. Deze methode is afgeleid van de methode waarmee geuremissies van een oppervlak worden bepaald. De aanvoerlucht is met een actief koolfilter van ammoniak gezuiverd. De ammoniakconcentratie van de aanvoerlucht is in enkelvoud bepaald en de monstername heeft gedurende de hele meting plaatsgevonden. De dijk van substraat is in 3 vakken verdeeld en elke deelmeting wordt in een ander vak gemeten. De lindvalldoos is gedurende de deelmeting 1 keer verplaatst. - Fase 2: Fase 2 is gemeten op die locatie en op het tijdstip dat het product 3 tot 4 dagen in fase 2 zit. De emissie vindt plaats via uitlaatkanalen op het dak van het gebouw. Fase 2 gebeurd in 4 ruimtes (tunnels). Elke ruimte heeft 1 luchtuitlaat. - Fase 3: Fase 3 is gemeten op die locatie en op het tijdstip dat het product 10 tot 14 dagen in fase 3 zit. De emissie vindt plaats via uitlaatkanalen op het dak van het gebouw. Elke ruimte heeft 1 luchtuitlaat.

7 Pagina 6 van 35 Tabel 3.1 geeft een overzicht van het meetplan. Tabel 3.1 Meetplan Nr. Bron Uitvoering Meetpositie 1 Fase 1 Afgaskarakteristieken, Op de dijk met Lindvalldoosmethode ammoniak 2 Fase 2 Afgaskarakteristieken, Afgaskanalen op het dak ammoniak 3 Fase 3 Afgaskarakteristieken, ammoniak Afgaskanalen op het dak 3.2 Meetmethoden De Raad voor Accreditatie heeft Buro Blauw B.V. met ingang van 28 juli 2004 de accreditatie verleend voor de uitvoering van verschillende verrichtingen door de meetdienst conform NEN-EN-ISO/IEC (nl) (2005), Algemene eisen voor de competentie van beproevings- en kalibratielaboratoria. Als aanvulling hierop zijn de norm NPR CEN/TS (2007), Measurements of stationairy source emissions Application of EN ISO/IEC 17025: 2005 to periodic measurements en de norm NEN-EN (2007), Measurement of stationary source emissions Requirements for measurement sections and sites and for the measurement objective, plan and report van toepassing op de accreditatie. Buro Blauw staat geregistreerd onder nummer L400. Tabel 3.2 geeft een overzicht van de toegepaste meetmethoden in dit onderzoek. Tabel 3.2 Meetmethoden Bepaling Verrichting Norm Accreditatie 1 Bijlage Afgaskarakteristieken Afgassnelheid, temperatuur, druk, vochtgehalte, debiet ISO Q B Bepaling NH 3 Bemonstering over gaswasflessen met NEN 2826 Q C absorptievloeistof 1: De met Q gemerkte verrichtingen zijn geaccrediteerd door de Raad voor Accreditatie Voor het meten van de ammoniakemissie van fase 1 is gebruik gemaakt van de Lindvalldoosmethode. De Lindvalldoosmethode wordt gebruikt voor geuremissiemetingen aan niet-beluchte oppervlaktes en de methode wordt beschreven in de NTA Een uitgebreide omschrijving van de Lindvalldoosmethode is gegeven in bijlage D. Een toelichting op de diverse meetmethoden wordt in de bijlagen vermeld. De NH 3 - analyses zijn uitbesteed aan een extern laboratorium die voor deze verrichting(en) geaccrediteerd is.

8 Pagina 7 van 35 Buro Blauw B.V. is lid van de Vereniging Kwaliteit Lucht. Deze vereniging zet zich in voor een permanente ontwikkeling en borging van een goede kwaliteit van luchtmetingen en bestaat uit vooraanstaande meet- en inspectie-instanties in Nederland. 3.3 Meetonnauwkeurigheid Een afzonderlijke meting bestaat uit een serie onafhankelijke deelmetingen. Een deelmeting omvat een enkele monstername. De bemonsteringsduur van iedere deelmeting dient in principe een half uur te bedragen. Als maat voor de onnauwkeurigheid van de meetmethode wordt het tweezijdig 95% betrouwbaarheidsinterval (BI) van de meetmethodiek gehanteerd. De meetonnauwkeurigheid moet worden ontleend aan het genormaliseerde meetvoorschrift. ( NeR). Bij afzonderlijke metingen dient het resultaat van alle afzonderlijke metingen lager te zijn dan de in de vergunning gestelde emissie-eis. Voor het toetsen van afzonderlijke metingen worden de resultaten van de deelmetingen gemiddeld. Het gemiddelde geldt als het resultaat van de afzonderlijke meting. Tabel 3.3 geeft een overzicht van de totale onnauwkeurigheden van de meetmethoden bij een betrouwbaarheid van 95%. Als het resultaat van de meting verminderd met de meetonzekerheid van de meetmethode de emissie-eis niet te boven gaat, is aan de emissie-eis voldaan.( NeR). Tabel 3.3 Onnauwkeurigheid meetmethoden Meetmethode Vereiste onnauwkeurigheid (tweezijdig 95% BI) Onnauwkeurigheid meetsysteem (tweezijdig 95% BI) Debiet 20 % 10 % Ammoniak 18 % 2 %

9 Pagina 8 van MEETLOCATIE 4.1 Fase 1 In figuur 4.1 is een foto van fase 1 gegeven. Figuur 4.1 Afbeelding van de meetlocatie van fase 1 Op het terrein op de locatie in Erp liggen 2 dijken met respectievelijke lengtes van 97 m en 110 m en een hoogte van ongeveer 2 meter. Met een meetlint is de afstand in de breedte over de dijk gemeten. De gemiddeld gemeten afstand in de breedte over de dijk bedroeg 6,75 meter. De totale massa van de dijken bedroeg ongeveer 300 ton. Vlak voor aanvang van de metingen waren de dijken omgezet. Ten tijde van de meting was het substraat 3 dagen oud. Er hebben zich tijdens de uitvoering van de metingen geen storingen voorgedaan die de metingen negatief hebben kunnen beïnvloeden. 4.2 Fase 2 In figuur 4.2 en figuur 4.3 zijn foto s van de emissiepunten van fase 2 gegeven.

10 Pagina 9 van 35 Uitlaat tunnel 2 Uitlaat tunnel 4 Uitlaat tunnel 3 Figuur 4.2 Afbeelding van de meetlocaties van tunnels 2, 3 en 4 van fase 2 Het debiet van de uitlaten is gemeten in de door in een aantal kleppen dicht te drukken en een aantal kleppen open te zetten. Er is in de vrije uitstroom van de geopende kleppen gemeten. Vanwege de lage luchtsnelheden is de luchtsnelheid met een radanemometer gemeten. Uitlaat tunnel 1 Figuur 4.3 Afbeelding van de meetlocatie van tunnel 1van fase 2

11 Pagina 10 van 35 De metingen zijn verricht aan tunnel 1, 2, 3. Het materiaal in tunnel 4 was nog te vroeg in de fase en derhalve niet representatief voor de metingen. In tabel 4.1 worden de stadia van de bemeten tunnels in fase 2 gegeven. Tabel 4.1 Productiegegevens tijdens de metingen Tunnel Stadium Datum start fase 2 1 Leegmaken Pasteuriseren Koelen Omdat er een groot verschil in debiet van de verschillende tunnels gemeten is, zijn er geen mengmonsters van de tunnels genomen maar is tunnel 3 in de eerste deelmeting bemonsterd, tunnel 2 is bemonsterd tijdens de tweede deelmeting en tunnel 1 is bemonsterd tijdens de derde deelmeting. Alle tunnels hebben de volgende afmetingen: L x b x h = 32m x 3m x 3m. 4.3 Fase 3 In figuur 4.4 is een foto van de emissiepunten van fase 3 gegeven. Uitlaat tunnel 4 Uitlaat tunnel 3 Uitlaat tunnel 2 Uitlaat tunnel 1 Figuur 4.4 Afbeelding van de uitlaten van tunnels 1, 2, 3 en 4 van fase 3

12 Pagina 11 van 35 Het debiet van de uitlaten is gemeten in de door de ingaande stroom in de tunnel te meten. Er wordt lucht in de tunnels geblazen. Het aanvoerkanaal splitst zich en na de splitsing is het debiet van de twee aanvoerkanalen per tunnel gemeten. De metingen zijn verricht aan tunnels 1 en 2. Het materiaal in de tunnels 3 en 4 was nog te vroeg in de fase en is derhalve niet representatief voor de metingen. In tabel 4.2 worden de startdata van het substraat in fase 3 gegeven. Tabel 4.2 Productiegegevens tijdens de metingen Tunnel Start in fase In deelmeting 1 is tunnel 1 bemonsterd. In deelmeting 2 is een mengmonster genomen van tunnel 1 en tunnel 2. In deelmeting 2 is tunnel 2 bemonsterd. Alle tunnels hebben de volgende afmetingen: L x b x h = 25m x 6m x 5m.

13 Pagina 12 van MEETRESULTATEN 5.1 Inleiding Tabel 5.1 geeft een overzicht van de tijdperiode waarbinnen de diverse metingen zijn uitgevoerd. Tabel 5.1 Tijdsindeling van de uitgevoerde metingen Nr Omschrijving Deelnr Datum Starttijd [uur] Eindtijd [uur] 1 Fase 1 ingaande stroom Lindvalldoos :34 18:52 Fase 1 uitgaande stroom Lindvalldoos :34 17:06 Fase 1 uitgaande stroom Lindvalldoos :32 18:02 Fase 1 uitgaande stroom Lindvalldoos :21 18:52 2 Fase 2 Tunnel :00 9:31 Fase 2 Tunnel :38 10:09 Fase 2 Tunnel :18 10:48 3 Fase 3 Tunnel :44 12:14 Fase 3 Tunnel 1/tunnel :19 13:01 Fase 3 Tunnel :07 13:37 Tijdens de uitvoering van de metingen hebben zich geen storingen in het productieproces en geen storingen bij de uitvoering van de metingen voorgedaan. 5.2 Beoordeling meetpositie Om na te gaan of het meetvlak voldoet aan de randvoorwaarden die in ISO voor debietmetingen worden gesteld zijn voorafgaand aan de emissiemetingen temperatuur- en luchtsnelheidsmetingen uitgevoerd. De criteria voor ongestoorde profielen voor debiet staan in b vermeld. De meetvlakbeoordeling voor gasvormige componenten is uitgevoerd overeenkomstig NEN-EN Air quality Measurement of stationary source emissions Requirements for measurement sections and sites and for the measurement objective, plan and report. De beoordeling van het meetvlak is een essentieel onderdeel van de meting. De resultaten van de beoordeling van het meetvlak en de specifieke meetonzekerheid staan in bijlage B vermeld. Een beoordeling van het meetvlak met eventuele afwijkingen van de norm staan in tabel 5.2 vermeld.

14 Pagina 13 van 35 Tabel 5.2 Samenvatting beoordeling meetvlakken met afwijkingen van de norm Nr. Bronomschrijving Afwijkingen van de norm 2.1 Fase 2 tunnel 3 Meting aan de vrije uitstroom Luchtsnelheidsmeting met radanemometer Meting aan de vrije uitstroom 2.2 Fase 2 tunnel 2 Luchtsnelheden < 3 ms Luchtsnelheidsmeting met radanemometer Meting aan de vrije uitstroom 2.3 Fase 2 tunnel 1 Luchtsnelheden < 3 ms Luchtsnelheidsmeting met radanemometer 3.1 Fase 3 tunnel 1 links Maar 1 meetopening beschikbaar 3.1 Fase 3 tunnel 1 rechts Maar 1 meetopening beschikbaar 3.1 Fase 3 tunnel 2 links Maar 1 meetopening beschikbaar 3.1 Fase 3 tunnel 2 rechts Maar 1 meetopening beschikbaar 5.3 Debiet De waarden van de debietmetingen zijn in tabel 5.3 weergegeven. In de tabel worden afgeronde waarden gegeven. De berekeningen zijn met niet afgeronde waarden uitgevoerd. De gedetailleerde meetgegevens staan in bijlage F. Tabel 5.3 Resultaten van de debietmetingen Kanaal Nr. Opp. 1 Temp. [ o C] Vocht [g/m 3 o ] Druk 2 [hpa] Snelheid [m/s] Debiet 3 [m 3 /u] Debiet 4 [m 3 o /u] Fase 2 tunnel 3 0,180 36, Fase 2 tunnel 2 0,120 43, Fase 2 tunnel 1 0,429 21, Fase 3 tunnel 1 links 0,283 19, Fase 3 tunnel 1rechts 0,283 19, Fase 3 tunnel 2 links 0,283 19, Fase 3 tunnel 2 rechts 0,283 19, : Het gemeten oppervlak in het meetvlak 2: Sommatie van absolute druk en statische druk 3: Onder bedrijfsomstandigheden 4: Onder normaalomstandigheden (273 K; 101,3 kpa; droog) Het gemiddeld gemeten totale debiet van tunnel 1, tunnel 2 en tunnel 3 in fase 2 bedraagt onder normaalomstandigheden bedraagt m o 3 /uur Het gemiddeld gemeten totale debiet van tunnel 1 en tunnel 2 in fase 3 bedraagt onder normaalomstandigheden bedraagt m o 3 /uur.

15 Pagina 14 van Resultaten fase 1 In tabel 5.4 staan per deelmeting de resultaten van de totale massa in mg, het monstervolume in m 3 o en de concentratie in mg/m 3 o vermeld. De gedetailleerde meetgegevens staan in bijlage F. De certificaten van de ammoniakanalyses staan in bijlage E vermeld. Tabel 5.4 Resultaten ammoniakconcentratiemetingen Nr. Omschrijving Monstercode Start [uur] Eind [uur] Massa [mg] Volume [m o 3 ] Concentratie [mg/m o 3 ] 1.1 Ingaand Lindvalldoos Voor lvd-nh3-1a+1b 16:34 18:52 <0,004 0,245 < Uitgaand Lindvalldoos na lvd-nh3-1a+1b 16:34 17:06 <0,05 0,084 < Uitgaand Lindvalldoos na lvd-nh3-2a+2b 17:32 18:02 <0,04 0,080 < Uitgaand Lindvalldoos na lvd-nh3-3a+3b 18:21 18:52 <0,04 0,083 <1 De gemeten ammoniakconcentraties zijn lager dan de onderste detectiegrens van het laboratorium. Er is daardoor geen significant verschil gemeten tussen de ingaande en uitgaande afgasstroom van de Lindvalldoos. Hierdoor kan er geen ammoniakemissie berekend worden. 5.5 Resultaten fase 2 In tabel 5.5 staan per deelmeting de resultaten van de totale massa in mg, het monstervolume in m 3 o en de concentratie in mg/m 3 o vermeld. De gedetailleerde meetgegevens staan in bijlage F. De certificaten van de ammoniakanalyses staan in bijlage E vermeld. Tabel 5.5 Resultaten ammoniakconcentratiemetingen Nr. Omschrijving Monstercode Start [uur] Eind [uur] Massa [mg] Volume [m o 3 ] Concentratie [mg/m o 3 ] 2.1 Fase 2 tunnel Fase 2-NH3-4A+4B 9:00 9:31 <0,04 0,081 <1 2.2 Fase 2 tunnel Fase 2-NH3-5A+5B 9:38 10:09 <0,04 0,091 <1 2.3 Fase 2 tunnel Fase 2-NH3-6A+6B 10:18 10:48 <0,04 0,089 <1 2 Veldblanco 7826-Fase 2-NH3-blanco <0,01 2 Totaal <1 De gemeten ammoniakconcentraties zijn lager dan de onderste detectiegrens van het laboratorium. De onderste rapportagegrens voor ammoniakmetingen bedraagt 1 mg/m 3. In bijlage F zijn de ammoniak emissies van fase 2 gegeven waarbij gerekend is met de onderste detectiegrens voor ammoniakanalyses van het laboratorium. De gemeten concentratie van de veldblanco bedraagt minder dan 10% van de grenswaarde. Als grenswaarde is een concentratie van 5 mg/m 3 genomen. Daarmee voldoet de ammoniakmeting aan de eisen die worden gesteld ten aanzien van de veldblanco.

16 Pagina 15 van Resultaten fase 3 In tabel 5.6 staan per deelmeting de resultaten van de totale massa in mg, het monstervolume in m 3 o en de concentratie in mg/m 3 o vermeld. De gedetailleerde meetgegevens staan in bijlage F. De certificaten van de ammoniakanalyses staan in bijlage E vermeld. Tabel 5.6 Resultaten ammoniakconcentratiemetingen Nr. Omschrijving Monstercode Start [uur] Eind [uur] Massa [mg] Volume [m o 3 ] Concentratie [mg/m o 3 ] 2.1 Fase 3 tunnel Fase 3-NH3-1A+1B 11:44 12:14 <0,04 0,086 <1 2.2 Fase 3 tunnel 1/ Fase 3-NH3-2A+2B 12:19 13:01 <0,04 0,108 <1 2.3 Fase 3 tunnel Fase 3-NH3-3A+3B 13:07 13:37 <0,04 0,088 <1 2 Veldblanco 7826-Fase 2-NH3-blanco <0,01 2 Totaal <1 De gemeten ammoniakconcentraties zijn lager dan de onderste detectiegrens van het laboratorium. De onderste rapportagegrens voor ammoniakmetingen bedraagt 1 mg/m 3. In bijlage F zijn de ammoniak emissies van fase 3 gegeven waarbij gerekend is met de onderste detectiegrens voor ammoniakanalyses van het laboratorium. De gemeten concentratie van de veldblanco bedraagt minder dan 10% van de grenswaarde. Als grenswaarde is een concentratie van 5 mg/m 3 genomen. Daarmee voldoet de ammoniakmeting aan de eisen die worden gesteld ten aanzien van de veldblanco. 5.7 Beschouwing resultaten De gemeten ammoniakconcentraties liggen onder de onderste rapportagegrens. Bij het produceren van substraat ten behoeven van de oesterzwammenteelt zijn ook geen ammoniakemissies te verwachten. Oesterzwammen groeien niet als er ammoniak in de lucht aanwezig is. Voor het produceren van het substraat voor de oesterzwammenteelt wordt alleen stro gebruikt in tegenstelling tot de productie van substraat ten behoeve van de champignonteelt. Bij het produceren van substraat voor champignonteelt wordt ook paardenmest gebruikt. Indien er mest gebruikt wordt, kan door bacteriologische omzetting ammoniak uit de ureum in de mest ontstaan. Bij de productie van substraat voor de oesterzwammenteelt kan deze omzetting niet plaatsvinden.

17 Pagina 16 van CONCLUSIES Buro Blauw heeft in opdracht van Aelmans een ammoniakemissie-onderzoek uitgevoerd bij Substraatbedrijf Horst. Uit het onderzoek kunnen de volgende conclusies geformuleerd worden: De gemeten ammoniakconcentraties in fase 1, fase 2 en fase 3 van de substraatteelt liggen onder de onderste rapportagegrens van 1 mg/m 0 3.

18 Pagina 17 van 35 BIJLAGEN

19 Pagina 18 van 35 A. Verklarende woordenlijst 1. Afzonderlijke meting: Incidentele meting ter controle van de emissie en bestaande uit ten minste drie onafhankelijke monsternemingen (deelmetingen); 2. Debiet: Afgashoeveelheid die per tijdseenheid wordt geëmitteerd; 3. Emissie: De uitworp van een of meer verontreinigende stoffen naar de lucht; 4. Emissie-eis: De bij de vergunningverlening per bron voor onderscheiden afgascomponenten als bovengrens te hanteren emissieconcentratie; 5. Grensmassastroom: Per stofklasse verschillende drempelwaarde voor de beoordeling van de relevantie van de emissies (in g/uur). Maat voor de schadelijkheid van een emissie; 6. Massastroom (of vracht): De massa van een bepaalde stof of stoffen uit een zelfde stofklasse of - categorie, die per tijdseenheid wordt geëmitteerd; 7. Meetmethode: Het geheel van monsterneming, monsterbehandeling en analyse ten behoeve van de kwantificering van emissies; 8. Meetonnauwkeurigheid: De onder vastgelegde, constante afgascondities en inherent aan de meetmethode te verwachten maximale spreiding, zoals opgegeven in de toe te passen norm- of meetvoorschriften; 9. Meetplaats: Positie op het afgaskanaal inclusief meetbordes, waar metingen kunnen worden uitgevoerd. Deze plaats dient aan bepaalde vereisten te voldoen in relatie tot representatieve bemonstering, toegankelijkheid/veiligheid en voorzieningen, zoals elektriciteit; 10. Normaal kubieke meter: Een normaal kubieke meter is het volume van droge lucht met een temperatuur van 273 K en een druk van 101,3 kpa; 11. Ongereinigde massastroom: De massastroom van een activiteit voor een eventuele reiniging door middel van nageschakelde technieken. De definitie impliceert dat bij identieke processen, van vergelijkbare omvang, afhankelijk van de procesvoering cq. het al dan niet treffen van procesgeïntegreerde maatregelen sprake kan zijn van een verschillende ongereinigde massastroom; 12. Pitotbuis: Meetinstrument om luchtsnelheden in afvoerkanalen te meten; 13. Relatieve vochtigheid: Het gehalte aan waterdamp in lucht, gerelateerd aan het maximale gehalte aan waterdamp (verzadigingsdampspanning), die lucht bij 101,3 kpa en de betreffende temperatuur kan bevatten;

20 Pagina 19 van 35 B. Meetmethode debiet De debietmetingen van de geforceerde emissies zijn uitgevoerd zoals beschreven in de norm ISO (1994), Stationary source emissions Measurement of velocity and volume flowrate of gas streams in ducts. De luchtsnelheid is met een radanenometer of pitotbuis gemeten, de temperatuur met een K-type voeler, het drukverschil met een druksonde, vocht met een capacitieve sensor of met de natte bol/droge bol methode en de druk met een precisie barometer. Tabel B.1 geeft een overzicht van de toegepaste debietmeetapparatuur. Tabel B.1. Meetapparatuur voor de metingen van de afgaskarakteristieken Grootheid Dimensie Apparatuur Meetbereik Nauwkeurigheid Luchtsnelheid hpa L- of S-type pitotbuis met druksensor 0-10 hpa ± 0,03 hpa Vochtgehalte % g/m 3 Capacitieve sensor K-type thermokoppels 0 100% RV o C ± 2% RV (2 98% RV) ± 1,1 o C Temperatuur o C K-type thermokoppel o C ± 1,1 o C Drukverschil hpa Druksonde ± 100 hpa ± 0,1 hpa (0 20 hpa) Absolute druk hpa Precisie barometer hpa ± 0,8 hpa Volgens de norm ISO is een meetonzekerheid van minder dan 5% haalbaar indien aan alle randvoorwaarden in de norm wordt voldaan. In de praktijk is vaak geen sprake van de meest ideale omstandigheden waardoor een meetonzekerheid van 10% - 20% gehanteerd wordt. Om na te gaan of het meetvlak voldoet aan de randvoorwaarden die in ISO voor debietmetingen worden gesteld zijn voorafgaand aan de metingen temperatuur- en luchtsnelheidsmetingen uitgevoerd. De criteria voor ongestoorde profielen is in tabel B.2 gegeven. Tabel B.2 Criteria meetvlakbeoordeling debietmetingen Parameter Gassnelheid Richting gasstroom van kanaal Fluctuaties drukverschil per meetpunt Dynamische en statische druk Verdeling gassnelheid Richting Temperatuurafwijkingen Criterium > 3 m/s < 15 o t.o.v. lengteas van kanaal 24 Pa P > 0,5 mm H 2 O (P > 5 Pa) Afwijking gem. snelheid per as < 5% van totale gemiddelde Geen negatieve luchtsnelheden 5% van het gemiddelde

21 Pagina 20 van 35 C. Meetmethode ammoniak De ammoniakconcentratie (berekend als ammoniak) in de afgassen is gemeten conform NEN 2826, 1999: Luchtkwaliteit. Uitworp door stationaire puntbronnen. Monsterneming en bepaling van het gehalte aan gasvormig ammoniak. Voor de monstername van ammoniak wordt bij warme afgassen gebruik gemaakt van een verwarmde monsternameleiding. De monsterlucht is isokinetisch aangezogen en eerst door een filterhouder geleid om vervolgens via de monsternameleiding naar drie gekoelde wasflessen gevuld met 0,05 M H 2 SO 4 en door een droogkolom gevuld met silicagel geleid te worden. Een monsternamepomp zoog de bemonsterde lucht met ongeveer 2 liter per minuut door de wasflessen en de droogkolom. Hierna is de lucht door een gekalibreerde droge gasmeter geleid. Figuur C.1 toont een schematisch overzicht van de meetopstelling. De monsternameleidingen zijn na afloop van de metingen gespoeld met 0,05 M H 2 SO 4 en het spoelmonster is bij de eerste wasfles gevoegd. Filter Regelkraan Temperatuurmeter Drukmeter Volumemeter Pomp Wasstraat gekoeld in ijswater Figuur C.1 Schematisch overzicht van de meetopstelling voor ammoniak Na afloop van de meting wordt de inhoud van de eerste en de tweede wasfles bij elkaar gevoegd. De inhoud van de derde wasfles wordt apart aan het laboratorium ter analyse aangeboden. Indien de concentratie in dit monster hoger is dan 5% dan de concentratie in de eerste twee wasflessen, dan is er sprake van doorslag en wordt de meting afgekeurd. Bij elke meting wordt een blanco monster genomen. De impingervloeistoffen zijn door het geaccrediteerde laboratorium Al-West in Deventer geanalyseerd.

22 Pagina 21 van 35 D. Meet- en rekenmethode Lindvalldoos Lindvalldoos Monstername met behulp van de lindvalldoos is geschikt voor de bepaling van de geuremissie vanuit een weinig of niet belucht oppervlak. Het meetresultaat is de specifieke ammoniakemissie per m 2 [ou E /(m 2. uur)]. De Lindvalldoos is een bemonsteringsapparaat dat een gedeelte van het oppervlak afdekt. Vervolgens wordt een constante, bekende, geurvrije luchtstroom door het apparaat gevoerd. Het luchtdebiet wordt zodanig gekozen, dat de luchtsnelheid over het oppervlak overeenkomt met de gemiddeld in Nederland voorkomende windsnelheid (op referentiehoogte). Tijdens het verblijf van de lucht in de emissiekamer vindt er overdracht van ammoniak plaats van het oppervlak naar de lucht. De Lindvalldoos is aan de onderzijde open en wordt op het te bemonsteren oppervlak geplaatst. Door de doos wordt ammniakvrije lucht geblazen. Met behulp van een actief koolfilter tussen de ventilator en de Lindvalldoos wordt de eventueel aanwezige ammniak uit de lucht verwijderd. De lucht die door de doos geblazen wordt neemt ammoniak van het oppervlak op. Van de ingaande en de uitgaande lucht van de Lindvalldoos worden gelijktijdig ammoniakmonsters genomen. Bemonstering van de ammoniak aan de ingang van de Lindvalldoos dient om te controleren of de lucht voldoende ammoniakvrij is. Randvoorwaarde voor de toepassing van de Lindvalldoos is een significant verschil tussen de ingaande en de uitgaande ammoniakconcentratie. Berekening voor significante verschillen De geuremissie van de bron wordt berekend aan de hand van het verschil in concentratie tussen de ingaande en de uitgaande lucht. Om te komen tot betrouwbare resultaten moet er een significant verschil zijn in de geurconcentraties van de ingaande en de uitgaande lucht. De berekening voor significante verschillen wordt uitgevoerd met de volgende formule: t S r D 1 n A 1 n B t = statistische factor, behorende bij het gewenste betrouwbaarheidsinterval (voor het 95% betrouwbaarheidsinterval t = 1,96 voor n = ) D = het gemiddelde van de verschillen van de logaritmen van de metingen m A en m B S r = de standaarddeviatie van de natuurlijke logaritmen van de meetwaarden (voor r = 3 volgt S r =- 0,396) n A = aantal meetwaarden voor meting A n B = aantal meetwaarden voor meting B

23 Pagina 22 van 35 D. Vervolg meet- en rekenmethode Lindvalldoos Debiet Het afgasdebiet in kanalen wordt door Buro Blauw uitgevoerd volgens werkvoorschrift MDW-01 - Bepaling afgaskarakteristieken in afgaskanalen. Het werkvoorschrift is conform de vereisten in de norm ISO opgesteld. Buro Blauw meet de luchtsnelheid in afgaskanalen conform de norm met een pitotbuis. In enkele gevallen wordt gebruik gemaakt van een vleugelradanemometer, een hittedraad- of een hittekogelanemometer. Deze laatste meetinstrumenten worden niet in de norm genoemd. Buro Blauw hanteert een uitgebreid kalibratieschema voor de kalibratie van meetapparatuur. De hittedraadanemometer wordt vanwege het lage meetbereik door een geaccrediteerde externe instantie gekalibreerd. Het debiet van de Lindvalldoos is in het leidingwerk tussen het actief koolfilter en de Lindvalldoos gemeten. Het gaat hierbij om een gekanaliseerde leiding. Echter, de ISO hanteert een minimale diameter van het afgaskanaal van 0,30 meter voor de uitvoering van nauwkeurige metingen. Het kanaal van de Lindvalldoos heeft een diameter van 0,125 meter waardoor sprake is van een grotere meetonnauwkeurigheid dan in de norm staat vermeld. Het debiet voor geurmetingen dient gecorrigeerd te worden naar referentie omstandigheden. Tijdens de uitvoering van de metingen zijn naast de luchtsnelheid ook de temperatuur, vochtgehalte en de luchtdruk gemeten. Het gemeten debiet is onder bedrijfsomstandigheden vastgesteld. Voor geurmetingen is het debiet conform de eisen omgerekend naar 20 o C (293 K), 101,3 kpa en vochtige lucht. Dit wordt het standaarddebiet genoemd. Specifieke ammoniakemissie De specifieke ammoniakemissie, berekend met de Lindvalldoos volgt uit de uitgaande geurconcentratie te vermenigvuldigen met het debiet door de Lindvalldoos. Door de gemeten ammoniakremissie in Mou E /uur te delen door het oppervlak van de open onderzijde van de Lindvalldoos volgt de specifieke ammoniakemissie in Mou E /(m 2. uur). De ammoniakemissie van de gehele oppervlaktebron volgt uit de vermenigvuldiging van de specifieke ammoniakemissie met de totale afmeting van de oppervlaktebron.

24 Pagina 23 van 35 E. Analysecertificaten

25 Pagina 24 van 35 E. Vervolg analysecertificaten

26 Pagina 25 van 35 E. Vervolg analysecertificaten

27 Pagina 26 van 35 E. Vervolg analysecertificaten

28 Pagina 27 van 35 E. Vervolg analysecertificaten

29 Pagina 28 van 35 E. Vervolg analysecertificaten

30 Pagina 29 van 35 E. Vervolg analysecertificaten

31 Pagina 30 van 35 F. Gedetailleerde meetgegevens Fase 1

32 Pagina 31 van 35 F. Vervolg gedetailleerde meetgegevens fase 1

33 Pagina 32 van 35 F. Vervolg gedetailleerde meetgegevens fase 2 De ammoniakconcentraties zijn berekend op basis van de onderste detectiegrens van de ammoniakanalyses.

34 Pagina 33 van 35 F. Vervolg gedetailleerde meetgegevens fase 3 De ammoniakconcentraties zijn berekend op basis van de onderste detectiegrens van de ammoniakanalyses.

35 Pagina 34 van 35 F. Vervolg gedetailleerde meetgegevens fase 3

36 Pagina 35 van 35 VERANTWOORDING Rapporttitel AMMONIAKEMISSIE-ONDERZOEK BIJ SUBSTRAATBEDRIJF HORST Subtitel Rapportnummer Ammoniakemissiemetingen aan de drie fases van het kweken van substraat ten behoeve van de oesterzwammenteelt BL V02 Deze versie vervangt eventueel eerder uitgebrachte versies in zijn geheel Trefwoorden Ammoniak; emissie; oesterzwammen Opdrachtgever Adviesbureau Aelmans Contactpersoon Dhr. H. Steins Uitvoerder(s) Raoul van Onzenoort, ing. Koos van Setten, ing. Sander van Beersum Auteur Raoul van Onzenoort Functie auteur Projectleider Paraaf auteur Controleur Erik Verhaaf Functie controleur Projectleider meetdienst Paraaf controleur Datum

37 Nude DN Wageningen telefoon fax internet