Beoordelingskader duurzame ontwikkeling in het hoger onderwijs AISHE 2016

Transcriptie

1 Beoordelingskader duurzame ontwikkeling in het hoger onderwijs AISHE 2016

2 Lange Voorhout ED Den Haag T (070) F (070) I E info@hobeon.nl Beoordelingskader duurzame ontwikkeling in het hoger onderwijs AISHE 2016 Hobéon Certificering Datum augustus 2016 Redactie drs. F.M. Brouwer

3 INHOUDSOPGAVE 1. INLEIDING 1 2. UITGANGSPUNTEN 1 3. HET BEOORDELINGSKADER 2 4. PROCESGANG VAN DE BEOORDELING Intake Het auditteam De audit Rapportage 5 5. BESLISREGELS Verbetertraject Kleine tekortkomingen 6 6. CERTIFICATIEBESLISSING EN CERTIFICAAT 6 7. BIJZONDER KENMERK DUURZAAM HOGER ONDERWIJS NVAO 7 8. WERKWIJZE BIJ HERCERTIFICATIE 7 BIJLAGE 1 AISHE 2016 BEOORDELINGSKADER 8

4 1. INLEIDING AISHE staat voor Auditing Instrument for Sustainabilty in Higher Education. Met behulp van dit instrument is het mogelijk om de mate van integratie van duurzame ontwikkeling in opleidingen in het hoger onderwijs te bepalen. Het object van beoordeling is een opleiding, als eenheid van organisatie en onderwijsprogramma. In dit document komen achtereenvolgens aan de orde: Uitgangspunten voor beoordelingskader en procedures; Het beoordelingskader; Procesgang van de beoordeling; Te hanteren beslisregels; De certificatiebeslissing; Het certificaat: uitgave, beheer en geldigheidstermijn; Bijzonder Kenmerk Duurzaam Hoger Onderwijs Werkwijze bij hercertificatie. Als bijlage is het uitgewerkte beoordelingskader opgenomen. 2. UITGANGSPUNTEN Duurzame ontwikkeling Een opleiding wordt geacht zelf een invulling te geven aan het begrip duurzame ontwikkeling, passend bij het domein en/of werkveld waarvoor zij opleidt. Als kader voor deze invulling hanteert Hobéon de zogenoemde Brundlandt definitie: Ontwikkeling die aansluit op de behoeften van het heden zonder het vermogen van toekomstige generaties om in hun eigen behoeften te voorzien in gevaar te brengen. (Brundtland 1987). Voor de uitwerking van dit brede concept hanteren wij de Triple P benadering van People, Planet en Prosperity. Het gaat hierbij om het afwegen van belangen tussen deze drie dimensies en om het toevoegen van waarde op deze dimensies. De dimensies People, Planet en Prosperity benaderen wij altijd in termen van tijd (nu en later) en plaats (hier en elders). Welk effect heeft mijn handelen op mensen dichtbij en ver weg en op huidige en toekomstige generaties? Binnen deze kaders van People, Planet, Prosperity, Tijd en Plaats kunnen opleidingen hun eigen positie kiezen en hun bijdrage definiëren. Bij opleiden voor duurzame ontwikkeling gaat het dan over: Overdracht van en ontwikkeling van kennis over duurzame ontwikkeling in relatie tot het domein in termen van People, Planet, Prosperity, tijd en plaats; Ontwikkelen van vaardigheden, zoals interdisciplinair samenwerken, ethische debatten voeren, systeemdenken, het uitwerken van toekomstscenario s of het uitvoeren van een stakeholderanalyse; Ontwikkelen van een houding van verantwoordelijkheid en respect, persoonlijk leiderschap; Organisatieontwikkeling: transitie- en verandermanagement, stakeholderdialoog; Waardecreatie: van het streven zo weinig mogelijk schade toe te brengen naar het streven waarde toe te voegen. Inhoudelijke en proceskwaliteit Het gaat bij de beoordeling om de mate van integratie van duurzame ontwikkeling in inhoud en vormgeving van de opleiding en de mate waarin de voorwaarden om dit te realiseren aanwezig zijn. Het is daarmee een combinatie van een inhoudelijke beoordeling en een beoordeling van de processen waarmee die inhoud tot stand komt en geborgd wordt. De beoordeling van zowel inhoudelijke als proceskwaliteit, als twee kanten van de zelfde medaille, is een kenmerk van Hobéon als certificeringsinstelling. Hobéon Certificering AISHE 2016 l augustus 2016 l versie 1.0 1

5 Proportionaliteit en aantoonbaarheid De maatvoering van de audits is passend bij de maat van audits die de integrale onderwijskwaliteit beoordelen. De AISHE-audits veronderstellen de aanwezigheid van een algeheel kwaliteitsniveau in de onderwijsprocessen en bouwen erop voort. In de documentatie die ter beoordeling wordt voorgelegd en in het auditproces zelf gaat het om de toespitsing op duurzame ontwikkeling. Dit zal proportioneel aangepakt worden: een korte zelfreflectie met onderbouwende documenten en gesprekken met docenten, studenten, werkveldvertegenwoordigers en management. Aantoonbaarheid is een uitgangspunt en er zijn vele vormen van aantoonbaarheid. Hobéon hecht aan overtuigendheid en aannemelijkheid; een verstandige combinatie van informatiebronnen is daarvoor belangrijk. Gericht op verbetering Beoogde meerwaarde van het betrekken van Hobéon als externe beoordelaar is verhoging van het civiel effect van het integreren van duurzame ontwikkeling in de opleiding, maar zeker ook een versterking van de eigen kwaliteitscyclus. Dat wil zeggen dat er niet alleen sprake kan zijn van een afrekenende beoordeling, maar dat er ook een prikkel tot verbetering van uitgaat. Dit is te realiseren door de stijl van werken en samenwerken, te typeren als ontwikkelingsgericht auditen, alsmede door het beoordelingskader dat ontwikkeling als vormgevend element heeft - en de gehanteerde beslisregels. 3. HET BEOORDELINGSKADER AISHE onderscheidt vijf ontwikkelingniveaus in de mate van integratie van het concept duurzame ontwikkeling in opleidingen. Deze zijn ontleend aan het oorspronkelijke EFQMmodel (1988) en het INK-model zoals het er tot 2008 uit zag. Hoewel het INK dit model inmiddels heeft losgelaten ten gunste van perspectieven, past het binnen het AISHE-kader goed, om de snelle ontwikkelingen die zich op dit terrein afspelen bij opleidingen in kaart te brengen, het niveau van ontwikkeling te benoemen en aan te zetten tot verdere ontwikkeling. Voorafgaand aan de specificaties van de afzonderlijke criteria naar de verschillende niveaus is er een algemene typering van deze niveaus gegeven. Algemene formulering en specifieke uitwerking moeten in samenhang met elkaar gezien worden. Ze kunnen elkaar aanvullen, samen krijgen ze een betekenis die de opleidingen uitdaagt naar de geest van de criteria te zoeken eerder dan naar de letter. Het is aan opleidingen en AISHE-auditoren om ze in deze zin te hanteren. De niveaus lopen van ad hoc via samenhangend, systematisch, en ketengericht naar een voorbeeld voor. Hier volgt een beschrijving van de vijf niveaus in algemene zin. Algemene typering van de niveaus Activiteiten rond duurzame ontwikkeling zijn gebaseerd op acties van individuen. Beslissingen worden ad hoc genomen. Er is samenhang in de activiteiten. Elke student en docent besteedt in de opleiding aandacht aan duurzame ontwikkeling. Het thema duurzame ontwikkeling is profilerend voor de opleiding. De PDCAcyclus is rond. Het werkveld en kennisinstellingen zijn actief betrokken bij de integratie van duurzame ontwikkeling in de opleiding. De opleiding vervult een vooraanstaande maatschappelijke rol op het gebied van duurzame ontwikkeling in haar domein. Hobéon Certificering AISHE 2016 l augustus 2016 l versie 1.0 2

6 Of in beelden: Hobéon Certificering AISHE 2016 l augustus 2016 l versie 1.0 3

7 In de te beoordelen opleidingen worden vier hoofdonderwerpen onderscheiden, op hun beurt weer onderscheiden in deelonderwerpen. 1. Doelen 1.1. Visie 1.2. Strategie 1.3. Eindkwalificaties 2. Personeel en organisatie 2.1. Personeel 2.2. Netwerk 2.3. Cultuur 2.4. Fysieke omgeving 2.5. Communicatie 3. Onderwijs 3.1. Didactiek 3.2. Kennisinhoud programma 3.3. Onderzoek en/of beroepspraktijk Leren in het werkveld (hbo) Leren onderzoeken (wo) 4. Resultaten 4.1. Afgestudeerden 4.2. Innovaties In Bijlage 1 zijn deze hoofdonderwerpen en deelonderwerpen nader geoperationaliseerd, in de vorm van een rubric. Hobéon Certificering AISHE 2016 l augustus 2016 l versie 1.0 4

8 4. PROCESGANG VAN DE BEOORDELING 4.1. Intake Als een opleiding een Keurmerk Duurzaam Hoger Onderwijs wil behalen, neemt zij contact op met Hobéon voor een intakegesprek (telefonisch of op locatie). In dit gesprek tussen Hobéon en de aanvrager van de audit wordt afgesproken op welke opleiding(en) de audit betrekking heeft en welk niveau van certificering de opleiding ambieert. Bij een audit waar meerdere opleidingen tegelijk beoordeeld worden, wordt een werkwijze afgesproken die op efficiënte wijze een beoordeling voor alle opleidingen mogelijk maakt. Ook worden afspraken gemaakt over het auditprogramma, de voorbereiding, taakverdeling, planning, etc. en vervolgens stelt Hobéon een offerte op voor de uitvoering van één of meer AISHE audits, passend bij de afspraken die in het vooroverleg gemaakt zijn Het auditteam Het auditteam bestaat uit twee personen, waarbij in ieder geval één van beiden een gecertificeerd AISHE-auditor is. Hobéon legt de samenstelling van het auditteam aan de opleiding(en) voor. De auditoren zijn onafhankelijk van de opleiding(en) en competent op de terreinen van kwaliteitszorg, auditing, onderwijskwaliteit en duurzame ontwikkeling De audit De beoordeling verloopt in twee fases, de eerste van documentstudie, de tweede van een visitatie in situ. Het startdocument is een (korte) zelfbeoordeling of management review van de opleiding in termen van het beoordelingskader. In deze review wordt verwezen naar bijgevoegde documentatie. De documentatie bestaat zoveel als mogelijk uit authentieke bronnen, d.w.z. uit documenten die de opleiding toch al opstelt ter vastlegging van en communicatie over haar duurzaamheidsbeleid. Het auditteam baseert zijn vraagstelling op de review en het beoordelingskader en stelt op basis van de documentatie zijn auditstrategie op. Tijdens de audit voeren de auditoren in ieder geval gesprekken met het management, onderwijzend personeel, studenten en werkveld. Hierbij wordt gelet op een spreiding van: afstudeerrichtingen, disciplines, fases in het curriculum, kennis en ervaring m.b.t. duurzame ontwikkeling, etc. Indien meer dan één opleiding beoordeeld wordt, bestaan de gesprekspanels uit voldoende vertegenwoordigers van alle opleidingen. Het programma van de audit wordt na overleg met de opleiding vastgesteld door het auditteam. Aan het eind van de audit geeft het auditteam een voorlopige terugkoppeling. Eventueel geeft het aanwijzingen voor het herstel van kleine tekortkomingen (zie beslisregels) Rapportage Het auditteam stelt een kort rapport op, met de belangrijkste bevinden uit de audit, en afwegingen die tot de oordelen op de afzonderlijke deelonderwerpen en onderwerpen hebben geleid, uitmondend in een integraal oordeel over de ontwikkelingsniveau waarin de integratie van duurzame ontwikkeling zich bevindt. Voor vaststelling van het rapport legt het auditteam het aan de opleiding voor, ter correctie van feitelijke onjuistheden. Na verwerking van de reactie van de instelling stelt het auditteam het rapport vast. Het rapport bevat ook een adviesparagraaf. Deze paragraaf met aanbevelingen legt de basis voor een ontwikkelingsagenda. Bij hercertificatie wordt deze paragraaf c.q. ontwikkelingsagenda meegenomen in het beoordelingsproces. Hobéon Certificering AISHE 2016 l augustus 2016 l versie 1.0 5

9 5. BESLISREGELS Voor een oordeel over het niveau van het keurmerk gelden de volgende beslisregels: De vier hoofdonderwerpen moeten conform de beoogde ontwikkelingniveaus zijn; Bij de hoofdonderwerpen Doelen en Resultaten moet elk deelonderwerp conform zijn om in zijn geheel als conform te kunnen scoren; Bij de onderwerpen Personeel en organisatie en Onderwijs mag één deelonderwerp niet conform zijn; niet zijnde Personeel, Kennisinhoud programma en Leren onderzoeken en/of Leren in het werkveld. Als het auditteam ondanks deze non-conformiteit tot het oordeel conform op onderwerpniveau komt, moet het een expliciete afweging geven Verbetertraject Als het auditteam op één of twee hoofdonderwerpen tot het oordeel niet conform komt, is er een mogelijkheid voor een herstelperiode. De opleiding moet dan binnen zes maanden aantoonbaar een verbetertraject ingezet hebben om alsnog een positief oordeel te kunnen behalen voor die onderwerpen. Lukt dit niet, dan volgt het besluit tot certificering op een lager dan het beoogde niveau. Bij een eventueel nieuw traject worden alle hoofdonderwerpen opnieuw beoordeeld, als dit binnen een jaar plaatsvindt kan dit eventueel met beargumenteerde medeneming van resultaten van het eerdere onderzoek Kleine tekortkomingen Indien uit de audit blijkt dat de opleiding, of een van de opleidingen, niet geheel voldoet aan de eisen van het keurmerk op een bepaald niveau, maar daar slechts weinig van afwijkt, kan het auditteam op verzoek van de opleiding goedkeuring verlenen voor het uitvoeren van een kleine reparatie. De opleiding krijgt zes weken extra de tijd deze reparatie uit te voeren. Bij de beoordeling van de resultaten stelt het auditteam vast of het betreffende deelonderwerp inmiddels wel aan de eisen voldoet. Als naar het oordeel van het auditteam een kleine reparatie volstaat om tot een oordeel voldoende op onderwerpniveau te komen, kan dit nog als onderdeel van de audit meegenomen en in het rapport verwerkt worden, waarbij dit in de rapportage zichtbaar en beargumenteerd moet zijn. 6. CERTIFICATIEBESLISSING EN CERTIFICAAT Het rapport wordt door het auditteam naar de directeur van de Hobéon gestuurd met een certificatieadvies over het niveau van het Keurmerk. De certificerende instantie beoordeelt de aanvraag aan de hand van dit advies, voert een marginale toets uit en neemt een certificatiebeslissing. De certificatiebeslissing en het certificaat Duurzaam Hoger Onderwijs worden toegezonden aan de betreffende opleiding(en). Hobéon draagt er zorg voor dat het toegekende Keurmerk wordt bijgeschreven in het Keurmerkregister. Hobéon houdt een register bij van de opleidingen waaraan het Keurmerk Duurzaam Hoger Onderwijs is verleend en op welk niveau. Dit register is openbaar toegankelijk via de website van Hobéon. Het certificaat heeft een geldigheidstermijn van drie jaar. Hobéon Certificering AISHE 2016 l augustus 2016 l versie 1.0 6

10 7. BIJZONDER KENMERK DUURZAAM HOGER ONDERWIJS NVAO De Nederlands-Vlaamse Accreditatieorganisatie (NVAO) erkent duurzame ontwikkeling als een betekenisvol bijzonder kenmerk in het kader van de accreditatie. Het Keurmerk Duurzaam Hoger Onderwijs op het niveau van drie sterren wordt door de NVAO gezien als voldoende bewijs van dit Bijzonder Kenmerk. De toekenning van het Bijzonder Kenmerk Duurzaam Hoger Onderwijs aan een opleiding verloopt als volgt: Behalen van het keurmerk De opleiding behaalt het Keurmerk Duurzaam Hoger Onderwijs op minimaal het drie-sterrenniveau. Aanvraag bij NVAO De opleiding vraagt per brief het Bijzonder Kenmerk aan en voegt bij de aanvraagbrief een kopie van het certificaat en het rapport. Toekenning Indien de opleiding voldoet aan de gestelde eisen van minimaal drie sterren kent de NVAO het Bijzonder Kenmerk Duurzame Ontwikkeling aan de opleiding toe. Accreditatie Het Bijzonder Kenmerk Duurzaam Hoger Onderwijs behoeft niet gelijktijdig met de accreditatie aangevraagd te worden. Als een opleiding bij een volgende accreditatieronde het Bijzonder kenmerk wil behouden, behoort dit deel uit te maken van de beoordeling. Met de NVAO en de evaluatiebureaus is afgesproken, dat hiertoe een auditpanel de geldigheid en het niveau van het certificaat controleert en als het aan de eisen voldoet positief adviseert over het Bijzonder Kenmerk. Bij de aanvraag van de accreditatie kan dan naast het accreditatierapport een kopie van het certificaat en het AISHE-rapport meegestuurd worden. Gezien de geldigheidsduur van het Keurmerk Duurzaam Hoger Onderwijs (drie jaar) en het Bijzonder Kenmerk (zes jaar) verdient het aanbeveling de timing van de beide beoordelingsprocessen op elkaar aan te laten sluiten. Een (her)certificering in het jaar voorafgaand aan de accreditatie en in het midden van de accreditatieperiode is daarbij het meest efficiënt. 8. WERKWIJZE BIJ HERCERTIFICATIE Na maximaal drie jaar vindt desgewenst een hercertificatie plaats. Deze wordt op dezelfde wijze uitgevoerd als de hier beschreven certificatie, tenzij tussen instelling en Hobéon tussenbeoordelingen zijn overeengekomen en uitgevoerd. In dat laatste geval wordt een specifieke werkwijze voor hercertificering afgesproken die recht doet aan de resultaten van de tussentijdse beoordelingen. Hobéon Certificering AISHE 2016 l augustus 2016 l versie 1.0 7

11 BIJLAGE 1 AISHE 2016 BEOORDELINGSKADER Algemene typering van de niveaus Activiteiten rond duurzame ontwikkeling zijn gebaseerd op acties van individuen. Beslissingen worden ad hoc genomen. Er is samenhang in de activiteiten. Elke student en docent besteedt in de opleiding aandacht aan duurzame ontwikkeling. Het thema duurzame ontwikkeling is profilerend voor de opleiding. De PDCAcyclus is rond. Het werkveld en kennisinstellingen zijn actief betrokken bij de integratie van duurzame ontwikkeling in de opleiding. De opleiding vervult een vooraanstaande maatschappelijke rol op het gebied van duurzame ontwikkeling in haar domein. 1. Doelen 1.1 Visie Er worden verschillende en impliciete visies op duurzame ontwikkeling binnen de opleiding gebruikt en toegepast. De opleiding heeft een geëxpliciteerde visie op duurzame ontwikkeling en onderwijs, die wordt gedragen door grote delen van de opleiding. De visie op duurzame ontwikkeling en onderwijs is zichtbaar in de profilering van de opleiding. De visie wordt systematisch actueel gehouden. Het werkveld en kennisinstellingen zijn actieve partners bij de visieontwikkeling op duurzaamheid en bij de regelmatige actualisering ervan. De opleiding is erkend pionier en koploper in de vertaling van het concept van duurzame ontwikkeling naar het opleidingsdomein. 1.2 Strategie Verschillende actoren binnen de opleiding formuleren een strategie en doelen voor hun eigen activiteiten. De opleiding heeft de geëxpliciteerde visie op duurzaamheid vertaald in concrete doelen voor de verschillende beleidsterreinen. Regelmatig evalueert en reflecteert de opleiding over de realisatie van de concrete duurzaamheidsdoelen. De evaluatie vindt plaats in samenhang met de visie op duurzame ontwikkeling. Werkveld en kennisinstellingen zijn actieve partners bij de beleidsontwikkeling op duurzaamheid en bij de regelmatige actualisering ervan. De opleiding is erkend pionier en koploper in de vertaling van het concept van duurzame ontwikkeling naar verschillende beleidsdomeinen. Hobéon Certificering AISHE 2016 l augustus 2016 l versie 1.0 8

12 1.3 Eindkwalificaties De eindkwalificaties van de opleiding bevatten enkele aspecten die verbonden kunnen worden met duurzame ontwikkeling. Duurzame ontwikkeling maakt onderdeel uit van de eindkwalificaties van de opleiding of de uitwerking daarvan. Duurzame ontwikkeling maakt integraal onderdeel uit van de eindkwalificaties. De opleiding evalueert en actualiseert deze regelmatig in samenhang met de visie. Het werkveld en kennisinstellingen zijn actieve partners bij de integratie van duurzaamheid in de eindkwalificaties en bij de regelmatige actualisering ervan. De opleiding vervult een leidende rol in de ontwikkeling van de eindkwalificaties op het gebied van duurzame ontwikkeling binnen het domein. 2. Personeel en organisatie 2.1.Personeel Een aantal medewerkers heeft inhoudelijke kennis op het gebied van duurzame ontwikkeling in het domein van de opleiding. De opleiding biedt ruimte voor uitvoering van individuele scholingsinitiatieven. Expertiseontwikkeling m.b.t. duurzame ontwikkeling is onderdeel van het ontwikkelingsplan personeel. De expertise op het gebied van duurzame ontwikkeling is breed aanwezig in de opleiding. Deze expertise wordt systematisch actueel gehouden. Kennis en expertise bij kennisinstellingen en werkveld maakt onderdeel uit van het onderwijs. Deskundigheidsontwikkeling wordt vormgegeven in samenwerking en uitwisseling met relevante partners. Medewerkers van de opleiding en met de opleiding verbonden instellingen zijn toonaangevend m.b.t duurzame ontwikkeling in het relevante domein 2.2 Netwerk Individuele medewerkers onderhouden contacten met werkveld en/of kennisinstellingen op het gebied van duurzame ontwikkeling. Op het gebied van duurzame ontwikkeling onderhoudt de opleiding contacten met bedrijven en kennisinstellingen. De opleiding ontwikkelt haar netwerk op basis van de gewenste uitwisseling van kennis en expertise over duurzame ontwikkeling en het opleiden daartoe; het wordt hierop regelmatig doorgelicht. De opleiding voert onderwijs en onderzoek op het gebied van duurzame ontwikkeling uit samen met werkveld en kennisinstellingen. Onderwijsinhoud en onderzoeksagenda worden samen ontwikkeld en geëvalueerd. Hobéon Certificering AISHE 2016 l augustus 2016 l versie 1.0 9

13 Het netwerk van de opleiding op het gebied van duurzame ontwikkeling bevat een breed spectrum van maatschappelijke actoren. In haar omgeving speelt de opleiding een erkende voortrekkersrol. 2.3 Cultuur Op een aantal punten neemt de opleiding maatregelen om te komen tot gemeenschappelijke waarden rond duurzame ontwikkeling. De opleiding heeft een samenhangend beleid gericht op de ontwikkeling gemeenschappelijke waarden rond duurzame ontwikkeling en daarbij passend gedrag van studenten en docenten. De opleiding wordt gekenmerkt door een cultuur waarin de waarden verbonden met duurzame ontwikkeling centraal staan. Deze cultuur wordt actief onderhouden. De opleiding ontwikkelt met haar ketenpartners gemeenschappelijke waarden rond duurzame ontwikkeling en daarbij passend gedrag van studenten en afgestudeerden. De opleiding vervult een erkende maatschappelijke rol en vormt een inspirerend voorbeeld voor. 2.4 Fysieke omgeving Op een aantal punten neemt de opleiding maatregelen ten aanzien van de fysieke omgeving van de opleiding. Er is concreet beleid gericht op het verminderen van de ecologische voetafdruk van de opleiding en op het bijdragen aan herstel van het milieu. De opleiding werkt systematisch aan het verminderen van haar ecologische voetafdruk van de opleiding en draagt concreet bij aan herstel van de leefomgeving. De opleiding neemt samen met haar ketenpartners maatregelen gericht op het verminderen van de ecologische voetafdruk van de opleiding en haar partners en op bijdragen aan herstel van het milieu. De opleiding heeft innovatieve oplossingen voor het verminderen van de ecologische voetafdruk en voor bijdragen aan herstel van het milieu en vormt hierin een voorbeeld voor. Hobéon Certificering AISHE 2016 l augustus 2016 l versie

14 2.5 Communicatie Communicatie over duurzame ontwikkeling vindt incidenteel plaats en betreft afzonderlijke activiteiten In- en externe communicatie loopt parallel aan de uitgevoerde activiteiten rond duurzame ontwikkeling De opleiding heeft een expliciet communicatiebeleid rond duurzame ontwikkeling en voert dit uit. De communicatie over duurzame ontwikkeling vindt in afstemming met ketenpartners plaats en wordt samen met hen uitgevoerd. De opleiding is hét communicatieplatform voor verschillende partijen in haar domein op het gebied van duurzame ontwikkeling. 3. Onderwijs 3.1 Didactiek In het onderwijs worden hier en daar, afhankelijk van de docent, werkvormen gebruikt die geschikt zijn voor het ontwikkelen van een attitude van verantwoordelijkheid voor duurzame ontwikkeling. Iedere student komt gedurende de opleiding in aanraking met werkvormen die doelgericht worden ingezet voor het ontwikkelen van een attitude van verantwoordelijkheid voor duurzame ontwikkeling. Het didactisch concept wordt doelgericht ingezet voor het ontwikkelen van een attitude van verantwoordelijkheid voor duurzame ontwikkeling. Er bestaat een helder verband tussen visie en beleid rond duurzame ontwikkeling en het didactisch concept. De opleiding ontwerpt en voert het didactisch concept uit in interactie met de maatschappelijke partners. De opleiding staat bekend om haar innovatieve didactische werkvormen gericht op duurzame ontwikkeling. 3.2 Kennisinhoud onderwijsprogramma Het onderwijs rond duurzame ontwikkeling komt tot stand op basis van initiatieven van docenten of studenten. Basiskennis van duurzame ontwikkeling in het opleidingsdomein heeft een zichtbare plaats in het curriculum. Duurzame ontwikkeling is vanuit de eindkwalificaties van de opleiding zichtbaar in het hele curriculum verweven. De kennisinhoud van duurzame ontwikkeling wordt ontworpen en gegeven in nauwe samenwerking met werkveld en kennisinstellingen. Hobéon Certificering AISHE 2016 l augustus 2016 l versie

15 Maatschappelijke organisatie waarderen het opleidingsprogramma als voorbeeld voor opleidingen in en buiten het domein. 3.3a Leren in het werkveld (hbo) Het perspectief van duurzame ontwikkeling in onderzoeks- en praktijkopdrachten is afhankelijk van de individuele docent of student. Elke student voert in de opleiding minimaal één keer een praktijkopdracht uit vanuit het perspectief van duurzame ontwikkeling. Bij de uitvoering van opdrachten in het werkveld hanteren studenten het perspectief op duurzame ontwikkeling. De opleiding voert samen met werkveld en kennisinstellingen projecten uit, gericht op innovaties voor duurzame ontwikkeling in de beroepspraktijk. De opleiding is speelt een leidende rol in multidisciplinaire innovatieprojecten in het werkveld, samen met maatschappelijke organisaties, onderwijs- en kennisinstellingen. 3.3b Leren onderzoeken (wo) De aanwezigheid van duurzaamheids-aspecten in onderzoeksprojecten is afhankelijk van de individuele docent of student. De opleiding draagt er zorg voor, dat iedere student in minimaal één onderzoek een integraal perspectief op duurzame ontwikkeling hanteert. Docenten en studenten hanteren een integraal perspectief op duurzame ontwikkeling bij het beantwoorden van hun onderzoeksvraag. De opleiding is betrokken in onderzoeksprogramma s met andere kennis- en onderzoeksinstellingen en, gericht op duurzame innovaties in de discipline. De opleiding speelt een leidende rol in multidisciplinaire onderzoeksprogramma s samen met maatschappelijke organisaties, onderwijs- en kennisinstellingen. Hobéon Certificering AISHE 2016 l augustus 2016 l versie

16 4. Resultaten 4.1 Afgestudeerden Sommige afgestudeerden zijn in staat om in het werkveld of onderzoeksdomein een bijdrage te leveren aan duurzame ontwikkeling. Alle afgestudeerden zijn in staat om in het werkveld of onderzoeksdomein een onderbouwde bijdrage te leveren aan duurzame ontwikkeling. Alle afgestudeerden zijn in staat om in hun beroepspraktijk of onderzoeksdomein de betekenis van duurzame ontwikkeling duidelijk te maken en veranderingen te initiëren. Afgestudeerden zijn competent om in het werkveld of onderzoeksdomein op te treden als ambassadeurs en innovators op het gebied van duurzame ontwikkeling. Afgestudeerden spelen een initiërende rol bij de verduurzaming van het domein, zowel in de kennisontwikkeling als in de beroepspraktijk. 4.2 Innovaties Onderzoeks- en/of afstudeerprojecten leiden nu en dan tot innovatieve oplossingen voor met duurzame ontwikkeling verbonden vraagstukken. De opleiding stimuleert om in onderzoeks- en/of afstudeerprojecten tot innovatieve oplossingen te komen voor met duurzame ontwikkeling verbonden vraagstukken. Onderzoek en onderwijs zijn systematisch gericht op het ontwikkelen van duurzame innovaties in beroepspraktijk en onderzoeksdomein. In onderzoek en onderwijs werkt de opleiding samen met externe partners om tot duurzame innovaties in kennisdomein en beroepspraktijk te komen. De innovatieve duurzame oplossingen die in onderzoek en onderwijs van de opleiding, samen met de ketenpartners, gerealiseerd zijn, hebben bekendheid in de bredere omgeving. Hobéon Certificering AISHE 2016 l augustus 2016 l versie

17 Hobéon Certificering AISHE 2016 l augustus 2016 l versie