Testosteron: een kleine stof maakt het verschil
|
|
- Annemie van Doorn
- 8 jaren geleden
- Aantal bezoeken:
Transcriptie
1 Testosteron: een kleine stof maakt het verschil Ron Kusters, klinisch chemicus Linda Kemink, internist-endocrinoloog Liesanne Bouwma, gynaecoloog, medisch seksuoloog Rob Schipper, uroloog, medisch seksuoloog
2 Testosteron Te veel? Man? Botontkalking? Medicijnen? Groei Ontwikkeling Te weinig? Doping? Vrouw? Leeftijd? Erecties? Haar Cyclus? Prostaat?
3 Testosteron: een snufje chemie T
4 Testosteron: een snufje chemie cholesterol pregnenolon 17-OH-pregnenolon DHEA DHEAS progesteron 17-OH-progesteron androsteendion deoxycorticosteron 11-deoxycortisol testosteron corticosteron cortisol DHT Oestradiol aldosteron
5 Testosteron: een snufje chemie transport in bloed testosteron aanschakelen DNA aanmaak eiwit activiteit botten spieren haar klieren
6 Regulatie testosteron Hormonen regelen zelf hun aanmaak thermostaat hersenen - signaal LH/FSH testosteron temperatuur + verwarming teelballen
7 Regulatie testosteron hersenen - LH/FSH testosteron + teelballen
8 Regulatie testosteron hersenen - LH/FSH testosteron Gestoorde aansturing vanuit de hersenen Laag LH/FSH Laag testosteron Hypofyse probleem: Hoog prolactine Knobbel in hypofyse Operatie van hypofyse + teelballen Gestoorde productie in de teelbal Hoog LH/FSH Laag testosteron Testikel probleem: Klinefelter Niet ingedaalde testikel Operatie testikels
9 Testosteron
10 Testosteron en Organen Huid (haar groei, talg productie) Hersenen (libido, stemming) Spieren (kracht en volume) Lever (aanmaak eiwitten) Cardiovasculair systeem Nieren (erythropoietine productie) Beenmerg (stimulatie stamcellen) Bot (groei, sluiten epiphyse) Testes (spermatogenese) Prostaat (groei) Penis (groei)
11 Testosterondaling en leeftijd Bij mannen daalt vanaf het 35 e jaar het testosteron met 1.5%. Op de leeftijd van 50 jaar heeft 20% van de mannen een te lage testosteron spiegel. Dit is op 80 jarige leeftijd gestegen tot 50%.
12 Cumulatieve Survival Testosteron en Levensverwachting 1.0 Mannen: gemiddelde leeftijd 60 jaar x testosteron > 8.7 nmol/l 1 x testosteron > 8.7 nmol/l x testosteron < 8.7 nmol/l Survival (jaren)
13 Late Onset Hypogonadism Een te laag testosteronniveau kan klachten veroorzaken. Dit komt voor bij 6% van de mannen van middelbare oudere leeftijd. Als mannen klachten van een te laag testosteron hebben dan kan er sprake zijn van late onset hypogonadism (LOH) ook wel het testosteron deficiëntie syndroom (TDS) genoemd.
14 Risicofactoren LOH Leeftijd Alcohol Plasklachten door goedaardige prostaatvergroting Hoge bloeddruk Diabetes Mellitus Hoog cholesterol Obesitas Inactiviteit Slechte voeding Medicatie Depressie
15 Lage testosteronspiegel Psychologische symptomen: prikkelbaarheid, depressiviteit, geheugenstoornissen, stemmingsveranderingen, motivatiegebrek, lage mentale energie, afgenomen zelfvertrouwen Lichamelijke symptomen: slaapstoornissen, botontkalking, spierzwakte, flushes, abdominale vetgroei
16 Seks & Testosteron Seksuele symptomen: minder zin in seks verminderde seksuele activiteit afname van ochtenerecties erectie stoornissen afname volume zaadlozing afname kracht zaadlozing verminderde orgasme beleving
17 Mechanisme erectie Neurale Stimulatie Stimulatie Ontspanning gladde spiercellen in penis cgmp Endotheelcel in penis
18 Seks & Testosteron T regelt de hoeveelheid en gevoeligheid van het enzym PDE-5. Een minimale testosteron drempel is vereist voor een normale erectiefunctie. Laag T geeft afname van gladde spiercellen en toename in afbraak van cellen in de zwellichamen. Een erectiestoornis alleen door een laag testosteron is zeldzaam (5%).
19 Seksuele activiteit oudere man Mannen blijven seksueel actief bij toename van de leeftijd. % jaar
20 Testosteron & Prostaat T regelt de groei van de prostaat en zaadblaasjes T regelt de functie van de prostaat Hoewel T geen goedaardige vergroting veroorzaakt treedt zonder testosteron geen vergroting op. Na castratie wordt de prostaat kleiner.
21 Testosteron suppletie Bij libidoverlies, onvoldoende reactie op de behandeling van erectie stoornissen of bij vermoeden van late-onset hypogonadisme. Het testosterongehalte tweemaal bepalen en wel vóór uur s morgens. Bij een herhaalde waarde <12 nmol/l een afspraak maken bij een uroloog of endocrinoloog voor nader onderzoek en eventuele testosteronsuppletie met uitgebreide follow-up.
22 Behandeling LOH Gezonde levensstijl Gebalanceerd dieet Exercise / Sexercise Testosteron suppletie
23 Testosteron suppletie Bij het behandelen met testosteron wordt de normale testosteronwaarde hersteld. Hierdoor verminderen de klachten die door de te lage testosteronspiegel werden veroorzaakt. Vanwege de kans op bijwerkingen tijdens behandeling wordt de voorkeur gegeven aan een kortwerkend preparaat. Klachten die een andere oorzaak hadden verbeteren vanzelfsprekend niet. Testosteron is dan ook geen wondermiddel.
24 Testosteron suppletie Testosteron toedienen kan door het smeren van een gel op schouders en buik in de ochtend. Een gel geeft een stabiele testosteron spiegel in het lichaam. De gel is sneldrogend. Er zijn 3 gelpreparaten beschikbaar: Androgel, Tostran en Testim. Pas op! Andere personen mogen niet in contact komen met de gel.
25 Testosteron suppletie Een andere mogelijkheid is een injectie die om de 3 weken (Sustanon ) of om de 3 maanden (Nebido ). Het nadeel van de injectie om de 3 weken is dat de testosteronspiegel vlak na de injectie wat te hoog en vlak voor de injectie wat te laag is.
26 Testosteron suppletie Er zijn ook testosteroncapsules (Andriol ) beschikbaar die meermalen per dag moeten worden ingenomen. Het is nauwelijks mogelijk om met capsules een normale testosteronspiegel te bereiken omdat vrij snel na de inname de testosteronspiegel al weer daalt.
27 Testosteron suppletie & Seks Door testosteron suppletie verbetert de sexuele functie: Sexuele desire score Sexuele prestatie en motivatie Nachtelijke spontane erecties Coitus frequentie.
28 Testosteron suppletie & Seks Bij patiënten met LOH en ED: 35% reageert op testosteron suppletie zonder noodzaak voor PDE-5 remmers. Verbetering in effect van PDE-5 remmers (erectie, orgasme en overall) De zaadproductie wordt verminderd door testosteron suppletie en dat kan onomkeerbaar zijn..
29 Bron van eeuwige jeugd?
30 Bron van eeuwige jeugd?
31 Contra-indicaties Prostaat kanker Borst kanker Polycytemie (teveel rode bloedcellen) Ernstig prostaatvergroting Slaap-apneu
32 Testosteron bij de vrouw Bijnieren en eierstokken Voorstof van feminiserend (vrouwelijk) oestrogeen De vrouw heeft lage waardes testosteron. - verschillen in normaalwaarden. Moeizaam betrouwbaar te meten. SHBG en binden aan andere stoffen speelt een grote rol - SHBG stijgt bij pilgebruik - Concentratie totaal testosteron daalt - Concentratie vrij ofwel actief testosteron daalt tweemaal zo sterke daling als totaal testosteron
33 Androgeen productie bij de vrouw in de vruchtbare jaren o.i.v. LH o.i.v. ACTH ovaria Androgeen precursors DHEAS: Dihydroepiandrosteron sulfaat bijnieren 90% 60% 20% DHEA: Dihydroepiandrosteron A: Androstenedion 50% 40% 50-75% 25-35% Testosteron VWAG Woet L. Gianotten
34 Normale verdeling van T in het bloed van de vrouw 66% SHBG 30% albumine 2,3% CBG 1,3% vrij T T is stevig gebonden, dus niet beschikbaar Bio-available testosteron CBG Cortisol Binding Globuline SHBG Sex Hormone Binding Globuline VWAG Woet L. Gianotten Totaal T bij de vrouw 1-4 nmol/l 0,5-3 nmol/l
35 Oorzaken testosteron tekort? Leeftijd Eierstokverwijdering beide kanten. Hormoontherapie Sturing vanuit de hersenen - Onvoldoende LH en/of ACTH Radiotherapie / chemotherapie (Te vroege) overgang of wel Climacterium praecox Geen aanleg van de eierstokken of teelballen Bijnier supressie/immuunziektes Medicijngebruik Langdurig en vroeg gebruik anticonceptie-pil
36 Wat is libidoverlies of geen zin hebben? Verschil in verlangen tussen partners of in de tijd? - Frequentie of tevredenheid? - Pijn? - Positieve of negatieve ervaringen? Geen motivatie om te vrijen of juist wel? Geen zin in de betekenis van tegenzin Geen lichamelijke opwinding op opwindbaarheid Oude gedachte (Freud) - Libido sexualis - Aangeboren Trieb - Seksdrive Motivatie model
37 The dual control model Stimulus versus remming Het Incentive-motivation model. Cynthia Graham: beloning moet er zijn Fysiek er klaar voor zijn Prikkels van binnen uit Prikkels van buiten af Zin in seks
38 Verlies van arousibility bij de pil Stoppen met de pil? Over op spiraaltje met hormonen of niet Veranderen van de pil - M-20 - Oestrogenen verlagen FSH / LH (en dus de androgeenspiegel) - Driefase pil? - Androgen restored contraception: de pil met testosteron erbij.
39 Meer factoren Te weinig opwindende factoren Onvoldoende stimulatie Primaire oorzaak Lang pilgebruik Seksuele disfunctie Geen zin & Geen geen zin & geen orgasme orgasme Seksuele disfunctie Te veel remmende factoren Te moe Stress Onderhoudende factoren Het zal toch wel weer niet lukken!
40 Verlies van arousibility door andere oorzaken Uitleg hoe het lichaam werkt Uitleg over de relatie tussen stimulatie en opwinding De relatie leggen tussen sexcercise en de ontstane leefstijl Een vrouwelijke wijsheid is dat niet de man in haar leven er toe doet maar het leven in haar man Betrouwbaar meten van het testosteron nivo Stoppen, indien mogelijk, met medicatie die invloed heeft op de activiteit van het natuurlijk aanwezige testosteron Als laatste optie aanvullen van testosteron per gel
41 Is weinig zin hebben een ziekte? Pas een ziekte als het een probleem is Definitie: - Hypoactive sexual desire disorder (HSDD) is considered a sexual dysfunction and is characterized as a lack or absence of sexual fantasies and desire for sexual activity, as judged by a clinician. For this to be regarded as a disorder, it must cause marked distress or interpersonal difficulties and not be better accounted for by another mental disorder, a drug (legal or illegal), or some other medical condition. Effect op algemeen welbevinden, kwaliteit van leven
42 Testosteron en de botten Puberteit - Ontwikkeling van bot tot de piek-botmassa bij 20 jaar - Onder invloed van stijgend testosteron Volwassen / middelbare leeftijd - Afname van botmassa - Versnelde afname bij verlaagd testosteron - Maar meer nog bij verlaagd oestrogeen
43 Testosteron en de botten
44 Testosteron en de botten Andere oorzaken voor versnelde botafname: - Roken en alcohol - Verlaagd vit D en calcium - Weinig bewegen - Ondergewicht - Groeihormoon tekort - Gebruik van prednison - Calcium verlies door de nier
45 Testosteron en de sportschool
46 Testosteron en de sportschool
47 Testosteron en de sportschool Androgenen worden veel gebruikt onder sporters VS: 2009 United States Anti-Doping Agency testte bij 8000 sporters van de Olympische Spelen en de Pan American sports : 26 gevallen van doping VS : 4 van de 5 androgeen gebruikers zijn recreatieve atleten en bodybuilders VS: 2013 van de high school jongens gebruikt 3,2 % androgenen NL: naar schatting gebruikers De meeste van deze androgenen worden niet door een arts voorgeschreven
48 Testosteron en de sportschool Wat doet testosteron? Toename spiermassa met 6-10 kg zonder sporten (600 mg per week im) Tijdelijk toename libido Zelfverzekerder, energieker maar ook kort lontje Wat gebeurt er na stoppen met testosteron? Verdwijnen van spiermassa (overigens is de helft vocht) Afname libido Depressiviteit Wens tot hervatten in een hogere dosis
49 Testosteron en de sportschool Nadelige gevolgen van testosteron? Erectiestoornissen, verminderde libido Borstvorming, acne Onvruchtbaarheid problematiek (kan zeer lang aanhouden) Hart- en vaatziekten (vergroot hart, ontsteking van het hart, plotse dood) Verhoogde bloedstolling Depressiviteit, agressief gedrag, crimineel gedrag Leverschade
50 Testosteron en de sportschool Kun je anabolen veilig gebruiken? Nee, omdat nooit zeker is wat je gebruikt Nee, omdat mensen onverwacht heel heftig kunnen reageren met bijwerkingen
51 Conclusies Vergeet Testosteron niet als oorzaak van klachten Verandering van leefstijl heeft zin! Testosteron suppletie is veilig
Hormoon onderzoek Voorbeeld verslag hormoonanalyse
Hormoon onderzoek Inhoudsopgave Inhoudsopgave 1. Welke hormonen zijn getest?...3 2. Cortisol...4 2.1. Wat is cortisol?...4 2.2. Oorzaken...4 2.3 Symptomen...4 2.4 Uitslag Cortisol...5 3. Testosteron...6
Nadere informatieWat zijn erectiestoornissen Hoe komt een erectie tot stand Oorzaken erectiestoornissen
Erectiestoornissen Wat zijn erectiestoornissen Een erectiestoornis of erectiele dysfunctie is een voortdurend of terugkerend onvermogen een erectie te krijgen of vol te houden tot de voltooiing van de
Nadere informatieHormoonbehandeling bij prostaatkanker Urologie
Hormoonbehandeling bij prostaatkanker Urologie Inleiding Bij u is een kwaadaardig gezwel in de prostaat aangetroffen (prostaatkanker). De uroloog heeft er samen met u voor gekozen om de prostaatkanker
Nadere informatieSeksualiteit en diabetes mellitus. Polikliniek diabeteszorg
Seksualiteit en diabetes mellitus Polikliniek diabeteszorg mca.nl seksualiteit en diabetes mellitus Problemen met de seksualiteit is een onderwerp waar niet zo gemakkelijk over wordt gesproken. De beladenheid
Nadere informatieWat is een erectiestoornis? Hoe ontstaat een erectie?
Erectiestoornissen Deze folder is voor mannen die problemen hebben met het krijgen van een erectie. Hierin vindt u alle informatie over erecties, erectiestoornissen, mogelijke oorzaken, onderzoeken en
Nadere informatieHet syndroom van Klinefelter: Screening en opvolging van metabole afwijkingen. David Unuane Endocrinologie Klinefelter Kliniek
Het syndroom van Klinefelter: Screening en opvolging van metabole afwijkingen David Unuane Endocrinologie Klinefelter Kliniek Achtergrond Het Klinefelter syndroom(ks): Genetisch kenmerk extra X-chromosoom:
Nadere informatieTestosteron en de ouder wordende man Hormonale aspecten van seksuele problematiek. Peter Leusink, huisarts, seksuoloog NVVS
+ Testosteron en de ouder wordende man Hormonale aspecten van seksuele problematiek Peter Leusink, huisarts, seksuoloog NVVS + Conflict of interest (potentiële) Belangenverstrengeling Voor bijeenkomst
Nadere informatiezweet stinkt schaam haar ongesteld brede heupen borst groei schaamlippen groeien groeispurt
Samenvatting door L. 623 woorden 5 maart 2016 0 keer beoordeeld Vak Methode Biologie Biologie voor jou pubertijd Dit is wanneer je hypofyse gaat werken de hypofyse is een hormoonklier hypofyse is de belangrijkste
Nadere informatieMedicatie voor bijnierpatiënten: een verhaal van substitutie
Medicatie voor bijnierpatiënten: een verhaal van substitutie 23/02/2019 Apr. Stéphanie Wuyts Ziekenhuisapotheek UZ Brussel Met dank aan: Bijniervereniging NVACP BijnierNET 2 14-12-18 Bijnierschorshormonen
Nadere informatieEen kijkje achter de buizen. Judith Emmen klinisch chemicus
Een kijkje achter de buizen Judith Emmen klinisch chemicus Kwaliteitsstandaard Bijnieraandoeningen Kwaliteitsstandaard: module diagnostiek Diagnostiek van bijnieraandoeningen Het meten van hormoonconcentraties
Nadere informatieWanneer en hoe testosteron toedienen? Dr Inge Gies Dr David Unuane
Wanneer en hoe testosteron toedienen? Dr Inge Gies Dr David Unuane Overzicht Fysiologie: Aanmaak van testosteron Effecten van testosteron Testosteron op kinderleeftijd Normale productie Gegevens bij Klinefelter
Nadere informatieSexhormonen. Michael Fouraux & François Verheijen
Sexhormonen Michael Fouraux & François Verheijen Herhaling Endo I hypothalamus + - hypofyse + - klier hormoon Schildklier uit Endo I TRH + - TSH + - T4 & T3 Acties van hormoon Schildklier uit Endo I Endocrinologie
Nadere informatieInfoblad KANKER ALGEMEEN. Hormonale therapie
Infoblad KANKER ALGEMEEN Hormonale therapie HORMONALE THERAPIE Hormonale therapie is de behandeling van kanker met hormonen. Artsen noemen het ook: hormoontherapie, hormonale behandeling of hormoonbehandeling.
Nadere informatieInformatie voor patiënten. Diabetes en seksualiteit
Informatie voor patiënten Diabetes en seksualiteit z Seksualiteit en diabetes mellitus 1 Over problemen met seksualiteit wordt niet zo gemakkelijk gesproken. Doordat het een beladen onderwerp is, kunnen
Nadere informatieHormonale therapie bij borstkanker
Hormonale therapie bij borstkanker Borstcentrum Máxima is gevestigd op locatie Eindhoven Operatie, bestraling en chemotherapie zijn de meest bekende behandelmethoden bij kanker. Bij bepaalde soorten kanker
Nadere informatiePrednison, prednisolon (corticosteroïden)
Prednison, prednisolon (corticosteroïden) Uw behandelend arts heeft u prednison voorgeschreven. Deze folder geeft informatie over dit geneesmiddel. Heeft u na het lezen van deze folder nog vragen, dan
Nadere informatieInformatie voor patiënten. PCOS (polycysteus ovariumsyndroom)
Informatie voor patiënten PCOS (polycysteus ovariumsyndroom) z PCOS is de afkorting van polycysteus ovariumsyndroom. Letterlijk betekent dit dat er meerdere (poly) vochtblaasjes (cysten) in de eierstok
Nadere informatiePrednison bij nieraandoeningen
Prednison bij nieraandoeningen Uw behandelend arts heeft aangegeven u met het geneesmiddel prednison te willen gaan behandelen. Deze folder geeft informatie over dit geneesmiddel. Heeft u na het lezen
Nadere informatiePrednison voor de behandeling van de ziekte van Crohn en Colitis Ulcerosa
Patiënteninformatie Prednison voor de behandeling van de ziekte van Crohn en Colitis Ulcerosa rkz.nl Uw MDL-arts (maag-,darm-,leverarts) heeft u Prednison voorgeschreven voor de behandeling van de ziekte
Nadere informatiePrednison / Prednisolon (corticosteroïden) bij Inflammatoire darmziekten (ziekte van Crohn, Colitis Ulcerosa)
Prednison / Prednisolon (corticosteroïden) bij Inflammatoire darmziekten (ziekte van Crohn, Colitis Ulcerosa) Uw behandelend arts heeft met u gesproken over het gebruik van prednison/ prednisolon. In
Nadere informatieNierfalen en Seksualiteit
Nierfalen en Seksualiteit 1 Inhoudsopgave Inleiding Seksuele problemen bij nierfalen Bij mannen en vrouwen Factoren die het seksueel functioneren kunnen beïnvloe- den Bespreekbaar maken Maatschappelijk
Nadere informatieC. 1. Hormoonbehandeling
C. 1. Hormoonbehandeling Heeft u een hormoongevoelige tumor? Dan krijgt u in overleg met uw oncoloog zo nodig een hormoonbehandeling. Een hormoonbehandeling is de behandeling van kanker met hormonen. Dit
Nadere informatiePrednison bij ziekte van Crohn en colitis ulcerosa Maag-Darm-Levercentrum
Prednison bij ziekte van Crohn en colitis ulcerosa Maag-Darm-Levercentrum Beter voor elkaar Inleiding De maag-darm-leverarts (MDL-arts) heeft samen met u besloten om u te behandelen met Prednison. In deze
Nadere informatiePatiënteninformatiedossier (PID) PROSTAATKANKER. onderdeel HORMONALE THERAPIE. PROSTAATKANKER Hormonale therapie
Patiënteninformatiedossier (PID) PROSTAATKANKER onderdeel HORMONALE THERAPIE PROSTAATKANKER Hormonale therapie INHOUD Inleiding... 3 Hoe werkt hormonale therapie?... 3 Wanneer hormonale behandeling?...
Nadere informatieThema: "Overgankelijkheden" D.H. Bogchelman. 10 november 2012
Thema: "Overgankelijkheden" 10 november 2012 D.H. Bogchelman Inleiding Wat is de overgang? Wat gebeurt er in de overgang? Verschijnselen van de overgang Hoe behandelen we overgangsklachten? Wat zijn de
Nadere informatiePrednison (corticosteroïden)
Prednison (corticosteroïden) Medicatie bij de ziekte van Crohn of colitis ulcerosa MDL-centrum IJsselland Ziekenhuis www.mdlcentrum.nl Uw MDL-arts (maag-, darm- en leverarts) heeft u Prednison voorgeschreven
Nadere informatiee-book SEKSHULP Erectieproblemen Dr. Debby de Haas arts-seksuoloog
e-book SEKSHULP Erectieproblemen Dr. Debby de Haas arts-seksuoloog Dit e-book is onderdeel van de serie Sekshulp geschreven door dr. Debby de Haas, arts-seksuoloog NVVS. In haar ervaring zijn er vele mensen
Nadere informatieFolder premenstrueel syndroom Concept augustus 2014 Ellen Nijkamp, Clasien van der Houwen Gebaseerd op richtlijn premenstrueel syndroom 2012
Folder premenstrueel syndroom Concept augustus 2014 Ellen Nijkamp, Clasien van der Houwen Gebaseerd op richtlijn premenstrueel syndroom 2012 Premenstrueel syndroom Vrouwen met PMS hebben lichamelijk en/of
Nadere informatieMaag-, darm- en leverziekten
Afdeling: Onderwerp: Maag-, darm- en leverziekten Prednison bij ziekte van Crohn en Colitis ulcerosa Inleiding De maag-darm-leverarts (MDL-arts) heeft samen met u besloten om u te behandelen met Prednison.
Nadere informatieMetyrapontest. Afdeling Interne geneeskunde
Metyrapontest Afdeling Interne geneeskunde In deze patiënteninformatie wordt uitgelegd wat de metyrapontest inhoudt. Er is een woordenlijst als bijlage bijgevoegd om sommige woorden te verduidelijken.
Nadere informatieHerken je 3 of meer van bovenstaande symptomen, dan heb je mogelijk een tekort aan schildklierhormoon.
Check je hormonen. Zijn je hormonen in balans? Doe de zelftest en check je hormoonhuishouding. Schildklierhormoon verantwoordelijk voor oa stofwisseling. Symptomen te weinig schildklierhormoon Checklist.
Nadere informatiePATIËNTENINFORMATIE. ADRENOGENITAAL SYNDROOM Informatie voor ouders/verzorgers
PATIËNTENINFORMATIE ADRENOGENITAAL SYNDROOM Informatie voor ouders/verzorgers 2 ADRENOGENITAAL SYNDROOM Informatie voor ouders/verzorgers Met deze informatiefolder wil het Maasstad Ziekenhuis u informeren
Nadere informatiePremenstrueel syndroom (PMS) Poli Gynaecologie
00 Premenstrueel syndroom (PMS) Poli Gynaecologie Inleiding Vrouwen met Premenstrueel syndroom (PMS) hebben lichamelijke en/of psychische klachten die enkele dagen tot 2 weken voor de menstruatie beginnen.
Nadere informatiePrednison/Prednisolon
Prednison/Prednisolon Ziekenhuis Gelderse Vallei Het doel van deze folder is u praktische informatie te geven over het nieuwe medicijn dat u gaat gebruiken: prednison. Hoe werkt prednison? Bij patiënten
Nadere informatieHormonale behandeling van prostaatkanker
Hormonale behandeling van prostaatkanker 2 Tijdens uw bezoek aan de polikliniek urologie heeft uw behandelend uroloog met u besproken dat de resultaten van de onderzoeken definitief bevestigen dat u in
Nadere informatiePrednison of Prednisolon
Prednison of Prednisolon Prednison of Prednisolon Uw maag, darm- en leverarts heeft in overleg met u besloten u te gaan behandelen met Prednison. Dit geneesmiddel dient ter behandeling van de ziekte van
Nadere informatieLeven met borstkanker
Leven met borstkanker 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50 Vandaag begonnen met de behandeling Colofon 2008 Abbott B.V. Alle rechten voorbehouden www.abbottnederland.nl Copyright
Nadere informatiePrednison/ Prednisolon (corticosteroïden) bij reumatische aandoeningen
Prednison/ Prednisolon (corticosteroïden) bij reumatische aandoeningen Uw behandelend arts heeft aangegeven u met het geneesmiddel prednison te willen gaan behandelen. Deze folder geeft informatie over
Nadere informatieOverloopincontinentie Overloopincontinentie. Ongewild druppelsgewijs urineverlies dat veroorzaakt wordt door een overvolle blaas.
Urologie Algemeen: In grote lijnen onderscheiden we drie soorten incontinentie: Stressincontinentie Bij stressincontinentie of inspanningsincontinentie treedt er ongewenst urineverlies op bij bepaalde
Nadere informatieBijsluiter: informatie voor de gebruiker Andriol Testocaps, capsules 40 mg. testosteronundecanoaat
Bijsluiter: informatie voor de gebruiker Andriol Testocaps, capsules 40 mg testosteronundecanoaat Lees goed de hele bijsluiter voordat u dit geneesmiddel gaat gebruiken want er staat belangrijke informatie
Nadere informatiePrednison, Prednisolon. corticosteroïden
Prednison, Prednisolon corticosteroïden Inhoudsopgave Werking 3 Gebruik 3 Bijverschijnselen 4 Aanvullende informatie 5 Methylprednison injecties 6 Vaccinaties 6 Sint Maartenskliniek 7 Colofon 8 2 U heeft
Nadere informatieH.366781.0614. Osteoporose (bij behandeling voor borstkanker)
H.366781.0614 Osteoporose (bij behandeling voor borstkanker) 2 Inleiding U wordt behandeld voor borstkanker, dit heeft invloed op uw botverlies. U krijgt praktische tips om uw botten gezond te houden.
Nadere informatiePrednison. bij kinderen en jongeren met de ziekte van Crohn en colitis ulcerosa
Prednison bij kinderen en jongeren met de ziekte van Crohn en colitis ulcerosa Waarom deze folder? Je dokter heeft met je gesproken over het gebruik van prednison. In deze folder lees je de belangrijkste
Nadere informatiePrednison (corticosteroïden)
Prednison (corticosteroïden) Uw behandelend maag-darm-leverarts heeft u Prednison voorgeschreven in verband met een ontstekingsziekte van de darm. Deze folder geeft informatie over dit geneesmiddel. Heeft
Nadere informatiePCOS. Wat is PCOS? Bij wie komt PCOS voor? Onderzoek
PCOS Wat is PCOS? PCOS staat voor Poly Cysteus Ovarium Syndroom. Letterlijk betekent dit dat er meerdere (poly) vochtblaasjes (cysten)in de eierstok (het ovarium) aanwezig zijn. In deze informatie leest
Nadere informatieDoe de test: welke hormonen zijn uit balans?
Doe de test: welke hormonen zijn uit balans? Het moment van de waarheid is aangebroken. Gewichtsproblemen wijzen erop dat er iets niet in orde is met jouw hormonen, maar met welke hormonen gaat het precies
Nadere informatieGroeihormoontekort bij volwassenen
Groeihormoontekort bij volwassenen Informatie voor patiënten 658224_PFI_pat_indicatie_Adult_Ndl.indd 1 25-06-12 10:16 Voor wie is deze brochure bedoeld? Deze brochure is bedoeld voor volwassenen bij wie
Nadere informatieBijlage VMBO-GL en TL
Bijlage VMBO-GL en TL 2018 tijdvak 1 biologie CSE GL en TL Deze bijlage bevat informatie. GT-0191-a-18-1-b Puberteit Gebruik informatie 1 tot en met 5 om vraag 44 tot en met 54 te beantwoorden. Informatie
Nadere informatiePatiënteninformatie. Polycysteus ovarium syndroom (PCOS)
Polycysteus ovarium syndroom (PCOS) Patiënteninformatie Polycysteus ovarium syndroom (PCOS) Inhoudsopgave 1 Wat is PCOS 2 Definitie 3 Bij wie komt PCOS voor? 4 Onderzoek 5 Wanneer behandelen? 6 Afvallen
Nadere informatieSarcoïdose. & botontkalking
Sarcoïdose & botontkalking Botproblemen bij sarcoïdose kunnen ontstaan door de ziekte zelf en door langdurig medicijngebruik. Beide kunnen leiden tot botontkalking. www.sarcoidose.nl Wat zijn botten? Het
Nadere informatieBijnierinsufficiëntie
Bijnierinsufficiëntie Naar het ziekenhuis? Lees eerst de informatie op www.asz.nl/brmo. Uw hoofdbehandelaar is: Internist / endocrinoloog dr. Uw specialist is op werkdagen tussen 08.30-17.00 uur bereikbaar
Nadere informatieErectiestoornis. Albert Schweitzer ziekenhuis november 2014 pavo 0858
Erectiestoornis Albert Schweitzer ziekenhuis november 2014 pavo 0858 Inleiding Uw arts heeft met u gesproken over de problemen die u heeft bij een erectie. In deze folder informeren wij u over wat een
Nadere informatieHet Vrouwenhart: begeerd maar (nog) onbekend
Het Vrouwenhart: begeerd maar (nog) onbekend Nationale Gezondheidsbeurs 13 februari 2016 Utrecht Yolande Appelman Interventiecardioloog VU medisch centrum Amsterdam 2015 Campagne Hartstichting Awareness
Nadere informatieDe leraar legt dit eerst uit, daarna maken de leerlingen deze vragen
ANTWOORDEN SEKSUALITEIT A3 Opdracht Anticonceptiepil 1,3,5 Test jezelf tijdens de les! De leraar legt dit eerst uit, daarna maken de leerlingen deze vragen OPDRACHTEN 1 tijdens de les 4 B 2 D 3 C 5 C 6
Nadere informatieHormoongebruik rond de overgang
Hormoongebruik rond de overgang Afdelingen gynaecologie en verloskunde Inhoudsopgave Inleiding 2 Wat is de overgang? 2 Klachten tijdens de overgang 2 Het gebruik van oestrogenen tijdens de overgang 2 De
Nadere informatiekankeren seksualiteit: eenlastigduo?
kankeren seksualiteit: eenlastigduo? C.M. Bax arts-seksuoloog NVVS IJsselland Duodagen, 7-8 april 2016 Disclosure sheet Vereniging Medische Staf (Disclosureslide voor sprekers op nascholingsbijeenkomsten
Nadere informatieHormonale behandeling van prostaatkanker
Hormonale behandeling van prostaatkanker Tijdens uw bezoek aan de polikliniek urologie heeft uw behandelend uroloog met u besproken dat de resultaten van de onderzoeken definitief bevestigen dat u prostaatkanker
Nadere informatieTepeluitvloed. Tepeluitvloed. uitvloed. Wanneer er vocht uit de tepel komt, noemen we dit tepelui. tepel
Tepeluitvloed Wanneer er vocht uit de tepel komt, noemen we dit tepelui uitvloed. Tepeluitvloed komt veel voor. Meestal is tepeluitvloed een onschuldig verschijnsel. Dit neemt niet weg dat verder medisch
Nadere informatieOEFENVRAGEN VERPLEEGKUNDIGE VERVOLGOPLEIDING OBSTETRIE & GYNAECOLOGIE(docent dhr.r.schats)
OEFENVRAGEN VERPLEEGKUNDIGE VERVOLGOPLEIDING OBSTETRIE & GYNAECOLOGIE(docent dhr.r.schats) 1. Welke van onderstaande beweringen is onjuist? A. Patiënten met testiculaire feminisatie hebben als chromosomenpatroon
Nadere informatiePolikliniek Endocrinologie, locatie AZU. Ziekte van Addison
Polikliniek Endocrinologie, locatie AZU Ziekte van Addison Inhoud 1 Inleiding 3 2 Wat is de ziekte van Addison 3 3 Verschijnselen 6 4 Behandeling 6 5 Cortisol afhankelijkheid 7 6 Leven met de ziekte van
Nadere informatieAndrosteendion en androgeenexces
Androsteendion en androgeenexces Androsteendion Androsteendion (delta-4-androsteendion, ASD) is een steroïdhormoon dat in het lichaam kan omgezet worden in het mannelijk hormoon testosteron. Het wordt
Nadere informatieFertiliteitscentrum AZ Nikolaas Afspraken 03/760.23.65 (ZH) 03/296.44.19 (Privé) Fertiliteitsverpleegkundige 0473/54.01.38 Website www.aznikolaas.
Fertiliteitscentrum AZ Nikolaas Afspraken 03/760.23.65 (ZH) 03/296.44.19 (Privé) Fertiliteitsverpleegkundige 0473/54.01.38 Website www.aznikolaas.be VERWIJSDOCUMENT FERTILITEITSCENTRUM Verwijzende arts:
Nadere informatiePremenstrueel Syndroom (PMS)
Premenstrueel Syndroom (PMS) Vrouwen met Premenstrueeel syndroom (PMS) hebben lichamelijke en/of psychische klachten die enkele dagen tot twee weken voor de menstruatie beginnen. Zij hebben hier veel last
Nadere informatiePrednis(ol)on. bij de ziekte van Crohn en colitis ulcerosa. Informatiefolder. N-ICC folder PRED uitgave november 2014
Prednis(ol)on bij de ziekte van Crohn en colitis ulcerosa Informatiefolder N-ICC folder PRED uitgave november 2014 Deze folder is tot stand gekomen door samenwerkende IBD verpleegkundigen en MDL artsen
Nadere informatieSexhormonen. Michael Fouraux & François Verheijen
Sexhormonen Michael Fouraux & François Verheijen Herhaling Endo I hypothalamus + - hypofyse + - klier hormoon Schildklier uit Endo I TRH + - TSH + - T4 & T3 Acties van hormoon Schildklier uit Endo I Endocrinologie
Nadere informatieWAAROM WILLEN WE EFFECTEN T.H.V. HORMONEN VASTSTELLEN?
WAAROM WILLEN WE EFFECTEN T.H.V. HORMONEN VASTSTELLEN? Veel van de bestudeerde polluenten (o.a. PCB s, dioxines, zware metalen) kunnen hormoonverstorende effecten hebben. Daarom worden in de humane biomonitoringscampagnes
Nadere informatieSeksualiteit, seksuologie en hiv. Tom Platteau Seksuoloog ITG/Helpcenter
Seksualiteit, seksuologie en hiv Tom Platteau Seksuoloog ITG/Helpcenter tplatteau@itg.be Overzicht van de presentatie Wat is seksualiteit? Hoe verloopt seksualiteit en waar kan het misgaan? Seksualiteit
Nadere informatiealles wat u wilt weten over Patiënteninformatie voor mannen met een testosterontekort
alles wat u wilt weten over testosteron Patiënteninformatie voor mannen met een testosterontekort alles wat u wilt weten over Testosteron Patiënteninformatie voor mannen met een testosterontekort Inhoud
Nadere informatieMedicatie bij de ziekte van Crohn of colitis ulcerosa Prednison (corticosteroïden)
Medicatie bij de ziekte van Crohn of colitis ulcerosa Prednison (corticosteroïden) Maag-, Darm- en Leverziekten IJsselland Ziekenhuis Uw MDL-arts (maag-, darm- en leverarts) heeft u Prednison voorgeschreven
Nadere informatieVROUW. - Klein hormoonprofiel vrouw. - Groot hormoonprofiel vrouw. Deze folder informeert u over het hoe en waarom van hormoononderzoeken
VROUW - Klein hormoonprofiel vrouw - Groot hormoonprofiel vrouw Deze folder informeert u over het hoe en waarom van hormoononderzoeken en geeft antwoorden. info@rpsanitashumanus.com www.rpsanitashumanus.com
Nadere informatiePrednis(ol)on bij de ziekte van Crohn en colitis ulcerosa
Prednis(ol)on bij de ziekte van Crohn en colitis ulcerosa Ziekenhuis Gelderse Vallei Uw behandelend arts en/of verpleegkundige heeft met u gesproken over het gebruik van Prednis(ol)on. In deze folder krijgt
Nadere informatieUrologie. Richard van der Linden Thijn de Vocht
Urologie Richard van der Linden Thijn de Vocht Qais Niemer Laurens Donkers Richard van der Linden Thijn de Vocht 2 John Verhulst Urologie? Urologie is het vakgebied dat zich bezighoudt met ziekten in de
Nadere informatieInleiding. Wat is een erectiestoornis?
Erectiestoornis Inleiding Uw arts heeft met u gesproken over de problemen die u heeft bij een erectie. In deze folder informeren wij u over wat een erectiestoornis is en wat eventuele behandelingen kunnen
Nadere informatieBijsluiter: informatie voor de gebruiker Andriol Testocaps, capsules 40 mg. testosteronundecanoaat
Bijsluiter Pagina 1/6 Bijsluiter: informatie voor de gebruiker Andriol Testocaps, capsules 40 mg testosteronundecanoaat Lees goed de hele bijsluiter voordat u dit geneesmiddel gaat gebruiken want er staat
Nadere informatieBorstkanker en hormoontherapie
Chirurgie Borstkanker en hormoontherapie www.catharinaziekenhuis.nl Inhoud Wat is hormoontherapie?... 3 Vrouwelijke geslachtshormonen... 3 Wanneer komt u in aanmerking voor een hormoonbehandeling?... 4
Nadere informatieFEMgen Test. Menopauze. Risico s in kaart. Menopauze
FEMgen Test Menopauze Prof Dr. B. Weber Laboratoires Réunis Risico s in kaart De FEMgen test biedt u de mogelijkheid uw persoonlijk risico en predispositie op het verkrijgen van gevaarlijke bijwerkingen,
Nadere informatieProstaatkanker Wat zijn de behandelmogelijkheden. Joost de Baaij, verpleegkundig specialist Marikenhuis 3 juni 2019
Prostaatkanker Wat zijn de behandelmogelijkheden - Joost de Baaij, verpleegkundig specialist Marikenhuis 3 juni 2019 De prostaat Diagnose prostaatkanker PSA-dilemma Reduceert mortaliteit en kans op metastasen
Nadere informatieH Hormonale therapie bij borstkanker
H.40017.0316 Hormonale therapie bij borstkanker Inleiding Hormonen zijn stoffen die ons lichaam zelf maakt en deze stoffen regelen een groot aantal lichaamsfuncties. Hormonen worden in een aantal klieren,
Nadere informatieNefrotisch syndroom Symptomen
Nefrotisch syndroom Het Nefrotisch Syndroom (NS) is een zeldzame aandoening van de nieren. Het is geen ziekte op zich, maar een combinatie van ziekteverschijnselen (symptomen) die samen optreden. Verschillende
Nadere informatieZelf-injectie therapie bij erectiestoornissen
Zelf-injectie therapie bij erectiestoornissen Afdeling urologie Vooraf Erectiestoornissen vormen een veel voorkomend probleem. We spreken van een erectiestoornis wanneer het voor een man niet mogelijk
Nadere informatieSeksualiteit en Prostaatkanker
Seksualiteit en Prostaatkanker Voorlichtingsdag Prostaatkanker, Maandag 7 September 2009 Dr. André Vis, Uroloog VUmc Oncologische Urologie Minimaal Invasieve Urologie Seksualiteit en Prostaatkanker De
Nadere informatieI Inleiding 7. 1 Uitgangspunten 7 2 Wat is seksualiteit? 10 3 Seksuele ontwikkeling 18. II Theoretische achtergrond van seksualiteit 24
Inhoud I Inleiding 7 1 Uitgangspunten 7 2 Wat is seksualiteit? 10 3 Seksuele ontwikkeling 18 II Theoretische achtergrond van seksualiteit 24 4 Factoren die seksualiteit beïnvloeden: een biopsychosociaal
Nadere informatieGezonde Leefstijl: Stress
Gezonde Leefstijl: Stress 1 Onderwerpen Cijfers en feiten Wat is stress? Stressoren Gevolgen van teveel stress Tips bij stress Vragen 2 Cijfers en feiten 1) Jaarlijks worden 30.000 mensen afgekeurd wegens
Nadere informatieDe onderontwikkelde follikels die bij PCOS ontstaan, worden cysten genoemd.
In deze folder leest u: Wat is PCOS? Hoe werkt een normale menstruatiecyclus? Verklarende woordenlijst Hoe wordt de diagnose PCOS gesteld? Wat zijn de oorzaken van PCOS? Wat zijn de risico s van PCOS?
Nadere informatieVerpleegkundig overgangspreekuur (informatie en advies)
Verpleegkundig overgangspreekuur (informatie en advies) Inleiding U heeft besloten voor uw overgangsklachten naar het verpleegkundig overgangsspreekuur te gaan. In deze folder leest u algemene informatie
Nadere informatie7.1 Anti-hormonale therapie
7.1 Anti-hormonale therapie Borstkanker is de meest voorkomende vorm van kanker bij vrouwen. Naast de bekende behandelmethoden als een operatie, bestraling en chemotherapie, is het vaak ook mogelijk borstkanker
Nadere informatieNederlandse samenvatting
Nederlandse samenvatting nederlandse samenvatting De groei en de ontwikkeling van diverse orgaansystemen en regelmechanismen in de foetus tijdens de periode in de baarmoeder worden verstoord door vroeggeboorte.
Nadere informatieOvulatie-inductie. Gynaecologie. Beter voor elkaar
Ovulatie-inductie Gynaecologie Beter voor elkaar 2 Inleiding In deze folder leest u meer over de gang van zaken rond ovulatie-inductie. Dit is een behandeling voor vrouwen die graag zwanger willen worden,
Nadere informatieLust en plezier, ook bij een falende nier. Waarom WEL aankaarten? 4/12/19. Seksualiteit en intimiteit bij chronische nieraandoeningen
Disclosure belangen spreker (potentiële) belangenverstrengeling Geen / Zie hieronder Voor bijeenkomst mogelijk relevante relaties met bedrijven Bedrijfsnamen Sponsoring of onderzoeksgeld Honorarium of
Nadere informatieGroeihormoon tekort na het bereiken van de uiteindelijke lengte. Informatie voor patiënten
Groeihormoon tekort na het bereiken van de uiteindelijke lengte Informatie voor patiënten Voor wie is dit boekje bedoeld? Dit is een boekje voor tieners bij wie als kind een groeihormoontekort is vastgesteld
Nadere informatieprednison bij darmziekten
patiënteninformatie prednison bij darmziekten Uw maag-darm-leverarts heeft u prednison voorgeschreven voor de behandeling van de ziekte van Crohn, Colitis Ulcerosa of auto-immuun hepatitis. Om dit medicijn
Nadere informatieWie is er bang voor de overgang?
Wie is er bang voor de overgang? Overgangsklachten De overgang is een levensfase die voor de meeste vrouwen niet ongemerkt voorbij gaat. Er treden lichamelijke en geestelijke veranderingen op. De effecten
Nadere informatieBijnierinsufficiëntie
Bijnierinsufficiëntie Albert Schweitzer ziekenhuis februari 2015 pavo 1189 Uw hoofdbehandelaar is: Internist / endocrinoloog dr. Uw specialist is op werkdagen tussen 08.30 17.00 uur bereikbaar via de polikliniek
Nadere informatieHypercortisolisme (of toch niet?)
Hypercortisolisme (of toch niet?) Gabor Linthorst Internist endocrinoloog Internist voor erfelijke stofwisselingsziekten Principal educator Leerdoelen Interpretatie van cortisol waarden (soms best lastig)
Nadere informatiePrednis(ol)on. Bij de ziekte van Crohn en colitis ulcerosa
Prednis(ol)on Bij de ziekte van Crohn en colitis ulcerosa Uw behandelend arts en/of verpleegkundige heeft met u gesproken over het gebruik van Prednis(ol)on. In deze folder krijgt u informatie over de
Nadere informatieGezond omgaan met de menopauze. 20 vragen, 20 antwoorden over hormoongebruik
Gezond omgaan met de menopauze 20 vragen, 20 antwoorden over hormoongebruik In deze brochure leest u antwoorden op de meest gestelde vragen over hormoongebruik tijdens de menopauze. Als voorbereiding op
Nadere informatieCHAPTER. Samenvatting 10.
CHAPTER Samenvatting. Chapter Samenvatting Dit proefschrift behandelt verschillende aspecten van bijnierdysfunctie bij de IC-patiënt (critical illness related corticosteroid insufficiency, CIRCI). In het
Nadere informatiePrednison/ Prednisolon
Prednison/ Prednisolon Inhoudsopgave 3 Hoe werkt prednison? 3 Voor welke aandoeningen gebruik je prednison? 3 Hoe moet ik het gebruiken? 3 Hoe bewaar ik prednison? 3 Welke bijwerkingen kan ik krijgen?
Nadere informatieGynaecologie Het premenstrueel syndroom (PMS)
Gynaecologie Het premenstrueel syndroom (PMS) Inhoud 1. Inleiding 2. Wat is PMS 3. Bij wie en hoe vaak komt PMS voor 4. Wat zijn de oorzaken 5. Welk onderzoek is mogelijk 6. Is het wel PMS 7. Gevolgen
Nadere informatieMenstruatie bij stollingsproblemen. Marieke Knol Gynaecoloog i.o. Isala Kliniek Zwolle
Menstruatie bij stollingsproblemen Marieke Knol Gynaecoloog i.o. Isala Kliniek Zwolle 2007-2011: stollingsarts UMCG 3 oktober 2012 Menstruatie Ongesteldheid ut het is weer zover de rode vlag hangt uit
Nadere informatie