Caesarea, Ugchelen. Oriëntatiefase Natuurbeschermingswet Flora- en faunawet. Witteveen+Bos. van Twickelostraat 2. postbus 233.

Transcriptie

1 Caesarea, Ugchelen Oriëntatiefase Natuurbeschermingswet 1998 Flora- en faunawet van Twickelostraat 2 postbus AE Deventer telefoon telefax

2 AP447-1/nija4/003 AP447-1 definitief

3 INHOUDSOPGAVE blz. 1. INLEIDING Aanleiding Doel Leeswijzer 3 2. BESCHRIJVING VOORNEMEN Het voornemen Aanlegfase Gebruiksfase 5 3. ORIENTATIEFASE NATUURBESCHERMINGSWET Onderdelen Oriëntatiefase Kernopgave Bronnen Kerninformatie Natura 2000-gebied De Veluwe Mogelijke effecten in de aanlegfase Verstoringsaspecten Effecten van verstoring op soort(groep)en Conclusie aanlegfase Mogelijke effecten in de gebruiksfase Verstoringsaspecten Effecten van verstoring op soort(groep)en Conclusies gebruiksfase Cumulatieve effecten Conclusie Oriëntatiefase Nbwet FLORA- EN FAUNAWET Toetsingskader Bronnen Resultaten ecologisch onderzoek Mertens Vleermuizen Resultaten bureauonderzoek en aanvullend veldbezoek Effectbeoordeling Conclusies Flora- en faunawet ECOLOGISCHE HOOFDSTRUCTUUR Toetsingskader Effectbepaling Conclusie Ecologische Hoofdstructuur BRONNEN 18 laatste bladzijde 18 bijlagen aantal bladzijden I Toetsingskader Natuurbeschermingswet II Habitat en soorten in natura 2000-gebied Veluwe 3 III Richtlijn compensatie bos en natuur 7

4 1. INLEIDING 1.1. Aanleiding Het monumentale voormalige kinderhuis Caesarea nabij Ugchelen biedt een tijdelijk onderkomen aan ex-verslaafden om uiteindelijk weer gewoon weer in de maatschappij te kunnen functioneren. Momenteel wonen en werken er 34 ex-verslaafden op het landgoed. Voor de ex-verslaafden zijn er dag en nacht enkele begeleiders aanwezig. Daarnaast is het bedrijfsbureau van het Leger des Heils op het landgoed gevestigd. Naar schatting van de provincie en VHGP zijn er 40 parkeerplaatsen nodig voor de werknemers. Daarnaast zijn ongeveer vijf parkeerplekken nodig voor de begeleiders. In de toekomstige situatie wordt het gebruik van het landgoed uitgebreid. Er komen 36 extra woningen voor ex-verslaafden en er wordt een klein vergadercentrum gerealiseerd. Hiervoor worden drie nieuwe gebouwen op het landgoed gerealiseerd. Ook het aantal parkeerplaatsen wordt uitgebreid in het bos ten oosten van de kapel. Deze nieuwe parkeerplekken zijn onder meer noodzakelijk omdat de kapel op het landgoed is gerestaureerd en begin september 2008 officieel is geopend. De kapel wordt gebruikt voor bruiloften, begrafenissen en bijvoorbeeld concerten en heeft maximaal 200 zitplaatsen. Er bestaat nog onduidelijkheid over de hoeveelheid auto s die nodig zijn voor de kapel. In dit rapport wordt onderzocht of de aanleg en het gebruik van de nieuwbouw en de 210 parkeerplaatsen leidt tot effecten op de natuurwaarden in en in de omgeving van het plangebied. In dit stadium is het van belang uitsluitsel te hebben omtrent de procedure van de Natuurbeschermingswetvergunning (wel of geen verdere toetsing noodzakelijk) en omtrent natuurwaarden beschermd in het kader van de Flora- en faunawet (aanwezigheid beschermde soorten en hoe hiermee om te gaan). Ook wordt naar effecten op de Ecologische Hoofdstructuur (EHS) gekeken Doel Doel van dit document is antwoord te geven op de volgende twee vragen: 1. welke stappen moeten worden genomen inzake de vergunningprocedure Natuurbeschermingswet 1998? 2. zijn er beschermde soorten (Flora- en faunawet) in het plangebied aanwezig en welke stappen moeten op korte termijn worden ondernomen om voldoende inzicht te krijgen in eventuele knelpunten? 3. heeft de aanleg en het gebruik van de nieuwbouw op Caesarea effect op de provinciale ecologische hoofdstructuur? Natuurbeschermingwet 1998 Wanneer een initiatief kan leiden tot negatieve effecten op natuurwaarden van een Natura 2000-gebied (ofwel Vogelrichtlijngebied of Habitatrichtlijngebied), heeft men te maken met de Natuurbeschermingswet Wanneer na onderzoek in de oriëntatiefase blijkt dat: - een kans bestaat op significant negatieve effecten moet vergunning worden aangevraagd via een passende beoordeling; - negatieve effecten worden verwacht, maar het niet in de verwachting ligt dat deze significant negatief zullen zijn, moet vergunning worden aangevraagd via een verslechterings- en verstoringstoets; - er geen negatieve effecten op het Natura 2000-gebied zijn te verwachten, is het aanvragen van een vergunning Natuurbeschermingswet 1998 niet nodig. Flora- en faunawet Uit ecologisch onderzoek bleek het (mogelijk) voorkomen van meerdere beschermde soorten in het gebied. Dit rapport brengt in beeld welke soorten te verwachten zijn, of en wanneer aanvullend onderzoek nodig is en welke vervolgstappen moeten worden ondernomen.

5 Ecologische Hoofdstructuur Het plangebied ligt in de EHS. In dit rapport worden de effecten van het voornemen op de EHS weergegeven Leeswijzer In dit rapport worden de volgende onderwerpen behandeld. In hoofdstuk 2 wordt het voornemen beschreven. Hoofdstuk 3 gaat in op gevolgen van het voornemen in het kader van de natuurbeschermingswet Hoofdstuk 4 beschrijft de eventuele negatieve gevolgen van het voornemen op de EHS. Tenslotte worden in hoofdstuk 5 de eventuele negatieve effecten van het voornemen op de, in het kader van de Ffw, beschermde flora en fauna beschreven.

6 2. BESCHRIJVING VOORNEMEN In de eerste paragraaf wordt het voornemen beschreven (paragraaf 2.1). Voor de effectbepaling op natuurwaarden is van belang de beschrijving op te delen in aanlegfase en gebruiksfase. Immers, de aanleg brengt bouwwerkzaamheden mee, die tijdelijk van invloed kunnen zijn, maar vervolgens niet meer aanwezig zijn (paragraaf 2.2). Aan de andere kant kan het ruimtegebruik in de gebruiksfase veranderd zijn ten opzichte van de huidige situatie (paragraaf 2.3) Het voornemen Op het terrein van Caesarea is gepland om drie gebouwen en 210 parkeerplaatsen te realiseren (zie afbeelding 2.1). De drie gebouwen worden achter de kapel geplaatst. De parkeerplaatsen worden ten oosten van de kapel geplaatst. Alvorens aan de bouw te kunnen beginnen zullen enkele bomen moeten worden gekapt. Het gaat hierbij om enkele grote naaldbomen (voornamelijk douglas- en fijnspar) en daarnaast enkele kleinere loofbomen. Ook op de plek waar de parkeerplaatsen worden aangelegd zullen meerdere bomen worden gekapt aangezien deze locatie momenteel een bos is. Het bos bestaat voornamelijk uit grove den en beuk. afbeelding 2.1. Werkzaamheden die in voorliggend rapport op effecten zijn geanalyseerd Aan- en afvoerweg Nieuwbouw Parkeerplaats 2.2. Aanlegfase De planning is te starten met de bouwfase in september Het streven is de werkzaamheden voor de eerste bouwfase (ruwbouw) af te ronden voor half maart Daarna worden de gebouwen verder afgewerkt (afbouw). De werkzaamheden voor de afbouw worden voornamelijk binnen in de bebouwing uitgevoerd. Voor de aanvoer van materiaal zal een weg worden aangelegd naar het noorden toe. Dit betreft het bestaande pad dat in de huidige situatie met een hek is afgesloten. Deze weg zal aansluiten op de Van Golsteinlaan en ligt zover mogelijk van de begrenzing van het Natura 2000-gebied.

7 2.3. Gebruiksfase De gebouwen zullen gebruikt worden voor de opvang van ex-verslaafden. In de nieuwbouw wordt ook een kleine vergaderzaal ondergebracht. In de gebruiksfase neemt het benodigd aantal parkeerplaatsen op het landgoed toe. Momenteel zijn er dagelijks ongeveer geparkeerde auto s op het terrein aanwezig. Doordat in de gebruiksfase de kapel in gebruik wordt genomen, meer ex-verslaafden en begeleiding op het terrein aanwezig zijn en bezoekers van het veluwetransferium ook op het landgoed parkeren, neemt de parkeerdruk toe. In de gebruiksfase neemt dit aantal toe tot op piekmomenten tijdens werkdagen en op zondagmiddagen. Het gebruik leidt tot extra verkeersbewegingen en mogelijk meer recreatie (wandelaars) dan in de huidige situatie het geval is.

8 3. ORIENTATIEFASE NATUURBESCHERMINGSWET 1998 In dit hoofdstuk wordt een kort overzicht gegeven van de onderdelen waaruit een orientatiefase bestaat (paragraaf 3.1). Daarnaast worden de natuurwaarden van het aangrenzende Natura 2000-gebied De Veluwe (paragraaf 3.3) en de gebruikte bronnen (paragraaf 3.2) beschreven. Een deel van deze informatie is te vinden in de bijlagen. Vervolgens wordt aan de hand van een beoordelingskader bekeken welke effecten optreden door het voornemen. Hierbij wordt gekeken naar de werkzaamheden tijdens de aanlegfase (paragraaf 3.4) en de eigenschappen van het gebied in de gebruiksfase (paragraaf 3.5). Tevens wordt aandacht besteed aan eventuele optreden van cumulatieve effecten door projecten in de omgeving (paragraaf 3.6) Onderdelen Oriëntatiefase Onderstaand worden de stappen van de oriëntatiefase weergegeven zoals het Ministerie van LNV die aangeeft in de Checklist gewijzigde Natuurbeschermingswet 1998 (2006): a. contact met bevoegd gezag; b. projectbeschrijving; c. informatie verzamelen over Natura 2000-gebied(en) in de omgeving; d. contact met lokale/regionale actoren; e. quickscan van de mogelijke effecten van het project op de natuurwaarden; f. overdracht van de informatie aan het bevoegd gezag; g. beoordeling door bevoegd gezag. De punten b. tot en met f. worden met deze rapportage ingevuld Kernopgave De kernopgave voor de oriëntatiefase ligt in: - het verzamelen van informatie over Natura 2000-gebieden in de omgeving van het projectgebied; - het uitvoeren van een quickscan naar de mogelijke effecten van het voornemen, zowel in de aanlegfase als in de gebruiksfase. Bovengenoemde informatie moet leiden tot voldoende informatie voor het bevoegde gezag om de volgende vraag te kunnen beantwoorden: Heeft het voornemen negatieve effecten op omliggende Natura 2000-gebieden? Onderstaande afbeelding geeft helder weer welke stappen in deze fase worden genomen. Wanneer bovenstaande vraag met ja wordt beantwoord, moet vervolgens bepaald worden of de te verwachte effecten significant negatief zijn of negatief. Wanneer significant negatieve effecten worden verwacht, moet vergunning worden aangevraagd via een passende beoordeling. Wanneer negatieve effecten worden verwacht, die dus naar verwachting niet significant zijn, moet vergunning worden aangevraagd via een verslechterings- en verstoringstoets (zie afbeelding 3.1).

9 afbeelding 3.1. Afwegingskader in de oriëntatiefase (checklist gewijzigde Nbwet 98) 3.2. Bronnen Voor dit onderzoek zijn de volgende bronnen gebruikt: - de website van het ministerie van LNV. Hierop is de begrenzing te vinden, zijn overzichten beschikbaar van begrenzingssoorten en wordt de ecologie van het gebied en de voorkomende soorten beschreven [aanwijzingsbesluiten Veluwe]; - het ecologische onderzoek uitgevoerd door Adviesbureau Mertens [lit. 1.]; - het voorkomen van vleermuizen in het gebied van Caesarea te Ugchelen in de gemeente Apeldoorn, Mertens 2006 [lit. 2.]; - website gemeente Apeldoorn (ondernemen) met informatie over projecten in de gemeente Apeldoorn ( Kerninformatie Natura 2000-gebied De Veluwe Natura 2000-gebied de Veluwe is één van de gebieden waarvan het ontwerp-besluit momenteel ter inzage ligt. De Veluwe is als Vogelrichtlijngebied aangewezen en als Habitatrichtlijngebied aangemeld. Het gebied bestaat uit bossen, beken, heidevelden en stuifzanden en biedt leefgebied aan verscheidene habitat, vogels en andere flora en fauna. In bijlage II is een tabel opgenomen met de habitattypen en habitatsoorten waarvoor het gebied als leefgebied is aangemeld. Deze bijlage geeft tevens een tabel met de vogelsoorten waarvoor het gebied als leefgebied is aangewezen [website ministerie van LNV]. Het plangebied ligt aan de rand van de Veluwe. De omgeving van de planlocatie bestaat voornamelijk uit opstanden van grove den en douglasspar. Daarnaast zijn enkele percelen met productiebos van fijnspar aanwezig. Langs de centrale wegen en paden zijn veelal lanen van amerikaanse eik aanwezig. Langs de Hoenderlose weg is deze laan ongeveer 80 jaar oud. Op kleine afstand van de planlocatie ligt recreatiegebied Het Leesten. Dit gebied wordt gekenmerkt door bovenstaand beschreven bostypen en een heideveld. Gezien de goede staat van dit heideveld worden hier waarschijnlijk schapen geweid. In Het Leesten is onder meer een eet- en drinkgelegenheid aanwezig waardoor de recreatiedruk in het gebied waarschijnlijk groot is.

10 3.4. Mogelijke effecten in de aanlegfase Direct ten westen van het plangebied ligt Natura 2000-gebied De Veluwe. De begrenzing loopt ten westen van de oprijlaan die achter het hoofdgebouw uitkomt (zie afbeelding 3.2). In dit deel van het rapport wordt bepaald of de activiteiten gedurende de aanlegfase effecten kunnen hebben op de natuurwaarden van de Veluwe. Hierbij wordt er van uitgegaan dat de meest verstorende werkzaamheden (ruwbouw: aanvoer materiaal, plaatsen fundering, wanden en daken) vóór het broedseizoen van 2010 (15 maart) zijn voltooid. De effecten die kunnen optreden tijdens de gebruiksfase worden besproken in paragraaf 3.5. afbeelding 3.2. Begrenzing van Natura 2000-gebied Veluwe (licht geel), de oprijlaan (blauw), bestaande bebouwing (groen) en de nieuwbouw, parkeerplaatsen en aan- en afvoerweg (rood) [lit. 6.] Verstoringsaspecten Onderstaand zijn de mogelijke effecten en bijbehorende criteria in een beoordelingskader opgenomen. tabel 3.1. Beoordelingskader aanlegfase effect beoordelingsaspect soorten(groep) criterium vernietiging werkzaamheden met effecten binnen alle groepen verlies leefgebied de begrenzing verstoring versnippering geluidsproductie dat reikt tot in het Natura 2000-gebied alle, met name bosvogels aantasting broedterritoria licht alle groepen afname kwaliteit leefgebied afname verbinding tussen groene insecten en amfibieën doorsnijding leefgebieden gebieden

11 vernietiging Alle werkzaamheden vinden buiten de begrenzing van het Natura 2000-gebied plaats. Er is daardoor geen sprake van directe vernietiging van natuurwaarden. Werkzaamheden die indirect kunnen leiden tot vernietiging van habitat en of groeiplaatsen, zijn werkzaamheden die leiden tot veranderingen in de waterhuishouding. Hiervan is binnen dit project geen sprake. verstoring Doordat bouwwerkzaamheden geluid en licht produceren, kunnen natuurwaarden in en nabij het beschermde gebied de Veluwe worden verstoord. Deze natuurwaarden kunnen bestaan uit insecten, amfibieën, vissen, vleermuizen en vogels. versnippering Versnippering van het leefgebied van beschermde soorten zal door de geplande ingreep niet plaatsvinden. Door het plaatsen van de nieuwbouw worden er geen verbindingszones tussen groene gebieden doorsneden Effecten van verstoring op soort(groep)en insecten Voor twee insectensoorten is de Veluwe als leefgebied aangewezen, namelijk gevlekte witsnuitlibel en vliegend hert. Het voorkomen in (de omgeving van) het plangebied van de libel kan worden uitgesloten, vanwege het ontbreken van geschikt voortplantingswater. De soort plant zich voort in relatief kleine en ondiepe (snel opwarmende), heldere, voedselarme tot matig voedselrijke en beschut gelegen wateren. Deze biotoop ontbreekt in het plangebied en wordt evenmin aangetast via externe werking 1. Het vliegend hert leeft in open, oude eikenbossen, in Nederland voornamelijk in hakhout, en in het cultuurland in houtwallen, lanen en parken met oude bomen. De soort komt vooral voor in de omgeving van Vierhouten, Elspeet, Hoog Soeren en ten westen van Apeldoorn. Op de zuidoostelijke Veluwe is de soort bekend van de omgeving van De Steeg. Door het ontbreken van oude eikenbossen in en in de omgeving van de planlocatie is het voorkomen van vliegend hert op de planlocatie erg onwaarschijnlijk. Ook is externe werking zeer onwaarschijnlijk, gezien de afwezigheid van geschikt biotoop in de omgeving van het plangebied, de aard van de werkzaamheden en het uiteindelijke resultaat van de ingreep. amfibieën - kamsalamander Kamsalamander plant zich voort in vrij grote, geïsoleerde, stilstaande, half beschaduwde, voedselrijke wateren (poelen, vennen, sloten) met een goed ontwikkelde water- en oevervegetatie. Deze watertypen zijn niet in of nabij het plangebied aanwezig. Hierdoor is een negatief effect van de werkzaamheden op kamsalamander niet te verwachten. vissen Door het ontbreken van oppervlaktewater op de planlocatie worden geen negatieve effecten verwacht op vissoorten. vleermuizen - meervleermuis De Veluwe levert als overwinteringsgebied één van de grootste bijdragen voor meervleermuis, namelijk op de landgoederen Leuvenum en Staverden nabij de Hierdense beek [lit. 5.]. De dieren foerageren in het beekdal of gebruiken de Hierdense beek als verbinding naar de foerageergronden langs de Randmeerkust. Nabij het plangebied komt de soort niet voor [lit. 1.]. 1 Externe werking houdt in dat een bepaalde populatie door werkzaamheden buiten het beschermde gebied alsnog kan worden aangetast, doordat de activiteiten effect hebben tot in het beschermde gebied óf de natuurwaarden zich buiten het beschermde gebied bevinden, maar wel onderdeel uitmaken van de populatie in het gebied.

12 vogels Uit ecologisch onderzoek [lit. 1.] blijkt dat het deel van de Veluwe nabij het plangebied niet geschikt is voor vogelsoorten waarvoor het gebied als leefgebied is aangemeld. Voor deze soorten ontbreken geschikte biotopen, namelijk voor: - duinpieper: droge, zandige bodems met een schaarse begroeiing; - ijsvogel (steile oevers van beken, kleine rivieren, kanalen, vaarten, grachten, vijvers, plassen en afgravingen; - nachtzwaluw: droge, zandige gebieden zoals randen van zandverstuivingen, zandige heidevelden en duinen met verspreide opslag, open vlaktes ontstaan door kaalslag, storm of brand, hoogvenen en jonge houtaanplant of open bossen; - roodborsttapuit: heidevelden, duinen en jonge bosaanplantingen; - tapuit: begroeide terreinen met voldoende uitzichtmogelijkheden in de vorm van zand- of steenhopen, boomstronken en palen, zoals duinen, heidegebieden met voldoende zandige delen, hoogveengebieden, stuifzandgebieden en kapvlaktes; - boomleeuwerik: schrale heidevelden, zandverstuivingen en schrale duinen, en ook kaalslagen en brandvlaktes; - grauwe klauwier: zonnige, insectenrijke terreinen met verspreide struiken of lage bomen, zoals hoogvenen, vochtige heidelandschappen, duinen, kaalslagen, kleinschalige agrarische gebieden met veel houtwallen en mislukte cultures; - wespendief: oudere bossen op zandgronden; - draaihals: open loofbossen met grazige bodems en heidegebieden; - zwarte specht: rustige, grote en redelijk oude bossen. Zie bijlage II voor uitgebreidere beschrijvingen van de biotopen Conclusie aanlegfase Onderstaande tabel vat de conclusies samen, zoals hierboven beschreven. tabel 3.2. Conclusies effecten aanlegfase op natuurwaarden Veluwe effect vernietiging beoordelingsaspect verlies leefgebied verstoring afname kwaliteit leefgebied versnippering afname verbinding tussen groene gebieden soortengroep vegetaties, amfibieën en vissen insecten - vliegend hert vleermuizen, vogels vegetaties, insecten, amfibieën, vissen, vleermuizen en vogels insecten en amfibieën conclusie geen effecten geen effecten geen effecten geen effecten geen effecten 3.5. Mogelijke effecten in de gebruiksfase Deze paragraaf beschrijft de mogelijk effecten van de eigenschappen van het gebied in de gebruiksfase op Natura 2000-gebied de Veluwe (zie afbeelding 2.2). Hoewel op het eerste gezicht de aanlegfase het meest ingrijpend lijkt, kan door veranderingen in de (eco)structuur van het gebied de situatie zodanig veranderen dat dit tot effecten leidt op de flora en fauna in het gebied. Deze effecten kunnen zowel positief als negatief zijn en moeten in het kader van de Natuurbeschermingswet 1998 worden beoordeeld Verstoringsaspecten Onderstaand zijn de mogelijke effecten en bijbehorende criteria in een beoordelingskader opgenomen.

13 tabel 3.3. Beoordelingskader gebruiksfase effect beoordelingsaspect beoordelingscriterium soortengroep verstoring verkeersgeluid kwaliteit leefgebied vegetaties, insecten, amfibieën, gebruiksgeluid vissen, vleermuizen en vogels versnippering verbinding tussen groene gebieden areaal leefgebied/diversiteit vegetaties, insecten, amfibieën, vissen, vleermuizen en vogels Effecten van verstoring op soort(groep)en habitattypen en soorten Zoals uit de effectenanalyse voor de aanlegfase reeds bleek, komen voor geen van de soorten en habitat zoals vermeld in het ontwerp-aanwijzingsbesluit geschikte biotopen voor in de omgeving van het plangebied. vogels Van alle Vogelrichtlijn soorten die in de Veluwe voorkomen zullen geen van de soorten in het plangebied broeden [lit. 1.]. In de huidige situatie is de verstoring wegverkeer op de Otterloseweg en de Hoenderloseweg al zodanig, dat niet wordt verwacht dat richtlijnsoorten geschikt broedgebied vinden in de omgeving van Caesarea. Het betreft namelijk verstoringsgevoelige soorten die diepere bosdelen zullen opzoeken (zie ook paragraaf 3.4). Het gebruik van de nieuwbouw en de parkeerplaatsen op de planlocatie kan mogelijk leiden tot een toename van lichtniveau, geluid of recreatiedruk Conclusies gebruiksfase Het in gebruik nemen van de nieuwbouw en parkeerplaatsen zal geen verstorende werking hebben op de beschermde soorten in het plangebied (zie ook tabel 3.4). tabel 3.4. Conclusies effecten op Veluwe in gebruiksfase effect verstoring versnippering beoordelingsaspect verkeersgeluid geluid op planlocatie beoordelingscriterium soortengroep conclusie vegetaties, insecties, amfibieën, vissen en vleermuizen geen negatieve effecten kwaliteit leefgebied vogels geen negatieve effecten licht kwaliteit leefgebied vegetaties, insecten, amfibieën, vissen en vleermuizen, vogels verbinding tussen areaal leefgebied/diversiteit vegetaties, insecten, groene gebieden amfibieën, vissen en vleermuizen, vogels geen negatieve effecten geen negatieve effecten Cumulatieve effecten In deze oriëntatiefase is het van belang te onderzoeken of bepaalde projecten in de omgeving van Caesarea samen met de werkzaamheden in onderhavig plangebied kunnen leiden tot negatieve effecten op de natuurwaarden van Natura 2000-gebied Veluwe. Deze zogeheten cumulatieve effecten kunnen optreden wanneer bijvoorbeeld tegelijkertijd met de werkzaamheden op Caesarea andere werkzaamheden plaatsvinden in de directe omgeving, zodat de activiteiten in het gebied samen (cumulatief) effecten hebben op natuurwaarden. In Apeldoorn en omgeving vinden de komende jaren verschillende bouw- en renovatieprojecten plaats (bron: website gemeente Apeldoorn).

14 Voor een groot deel vinden deze projecten plaats binnen de bebouwde kom (drie winkelcentra) of in het buitengebied aan de noordzijde van Apeldoorn (bedrijvenpark Apeldoorn-Noord en Stadhoudersmolen fase 2). Het enige project dat op kortere afstand dan 5 kilometer plaatsvindt betreft Zuidwestpoort ten noorden van Caesarea, namelijk 600 meter ten noorden van de planlocatie. Hier worden, ten noorden van de A1, woningen en kantoren ontwikkeld (Zuiwestpoort) [lit. 9.]. Omdat de werkzaamheden gedurende de aanlegfase van beperkte schaal zijn (en op zich zelf niet leiden tot negatieve effecten) kunnen alleen gelijktijdige activiteiten in de directe omgeving leiden tot cumulatieve effecten. In de bouwfase met de meeste verstoring (september 2008 tot maart 2009) vinden in de directe omgeving geen ontwikkelingen plaats. De activiteiten op de locatie in de gebruiksfase zijn vergelijkbaar met de huidige situatie. Het optreden van cumulatieve effecten kan worden uitgesloten. afbeelding 3.3. Zuidwestpoort [lit. 9.]

15 3.6. Conclusie Oriëntatiefase Nbwet 98 Onderstaande tabel geeft een overzicht van de conclusies over effecten in de aanleg- en gebruiksfase op het beschermde Natura 2000-gebied in de omgeving van het plangebied. tabel 3.5. Overzicht conclusies aanlegfase en gebruiksfase op Natura 2000-gebied Veluwe aanlegfase beoordelingsaspect soort(engroep) conclusie vernietiging vegetaties, amfibieën en vissen geen effecten vliegend hert geen effecten verstoring vleermuizen vegetaties, insecten, amfibieën, vissen, vleermuizen en vogels geen effecten geen effecten versnippering insecten en amfibieën geen effecten gebruiksfase beoordelingsaspect soort(engroep) conclusie verkeersgeluid vogels geen effecten gebruiksgeluid cumulatieve effecten geen effecten vegetaties, insecten, amfibieën, vissen en vleermuizen, vogels Uit bovenstaande tabel kan worden opgemaakt dat het geplande voornemen geen negatieve effecten zal hebben op de door de soorten en habitat waarvoor Natura 2000-gebied de Veluwe is aangemeld. Zoals blijkt uit afbeelding 3.4 is derhalve het aanvragen van een vergunning Nbwet 98 niet nodig. afbeelding 3.4. Afwegingskader in de oriëntatiefase (checklist gewijzigde Nbwet 98)

16 4. FLORA- EN FAUNAWET 4.1. Toetsingskader Volgens de Flora- en faunawet is het verboden om beschermde planten te verwijderen of te beschadigen (artikel 8), beschermde dieren te doden, te verwonden, te vangen (artikel 9) of opzettelijk te verontrusten (artikel 10) en voortplantings- of vaste rust- en verblijfplaatsen te beschadigen (artikel 11). Ook het rapen of beschadigen van eieren van beschermde dieren is verboden (artikel 12). Beschermd zijn onder andere: de inheemse zoogdieren (met uitzondering van huismuis, bruine rat en zwarte rat), alle inheemse vogels, amfibieën en reptielen, sommige planten, vissen, vlinders, libellen, kevers en mieren. Deze soorten zijn vermeld in tabellen die zijn gebaseerd op het Besluit aanwijzing dier- en plantensoorten Flora- en faunawet. Er is onderscheid gemaakt in licht beschermde (tabel 1 van de AmvB Flora- en faunawet), middelzwaar beschermde (tabel 2) en zwaar beschermde soorten (tabel 3). De verboden in de artikelen 9, 10 en 11 gelden niet voor de mol. Ook gelden ze niet voor bosmuis, veldmuis en huisspitsmuis, als deze zich in of op gebouwen of daarbij behorende erven of roerende zaken bevinden. zorgplicht De zorgplicht betekent dat er zodanig gehandeld moet worden dat er geen afbreuk wordt gedaan aan de goede staat van instandhouding van de soort. Deze voorwaarde geldt voor alle soorten. ontheffing Voor tabel 1-soorten is bij het verstoren of doden van individuen het aanvragen van ontheffing niet noodzakelijk. Voor soorten vermeld in tabel 2 en 3 is dat wel het geval. Hierbij geldt voor tabel 2 soorten dat getoetst wordt aan de gunstige instandhouding van de soort en stelt LNV voorwaarden op voor de werkwijze. Voor verstoring van tabel 3-soorten soorten kan slechts ontheffing worden verleend als aan drie voorwaarden wordt voldaan: - geen afbreuk van de gunstige staat van instandhouding van de soort; - geen alternatief is voor de werkzaamheden; - een specifiek in de wet of de AMvB genoemde omstandigheid, waaronder de bedreiging van de volksgezondheid of de openbare veiligheid, bestendig gebruik en uitvoering van werkzaamheden in het kader van ruimtelijke inrichting of ontwikkeling Bronnen Voor dit onderzoek zijn de volgende bronnen gebruikt: - het ecologische onderzoek uitgevoerd door Adviesbureau Mertens. Dit bureau heeft tussen april en augustus 2006 veldinventarisaties uitgevoerd. Hierbij zijn flora, grondgebonden zoogdieren, vleermuizen, broedvogels, amfibieën, reptielen, gevlekte witsnuitlibel en vliegend hert onderzocht. [lit. 1.]; - vleermuisonderzoek in het gebied van Caesarea te Ugchelen door Adviesbureau Mertens [lit. 2.]; - veldbezoek op 4 maart 2008 door een ecoloog van Resultaten ecologisch onderzoek Mertens Ecologisch adviesbureau Mertens heeft tussen april en augustus 2006 veldinventarisaties uitgevoerd naar het voorkomen van beschermde soorten uit verschillende soortengroepen, namelijk: - vaatplanten: - grondgebonden zoogdieren: - vleermuizen; - broedvogels; - amfibieën; - vissen; - reptielen; - ongewervelden.

17 De resultaten van het ecologisch onderzoek dat door Mertens is uitgevoerd worden in de onderstaande tabel samengevat. tabel 4.1. Resultaten ecologisch onderzoek Mertens 2006 soort(engroep) locatie van voorkomen aanwezig op nieuwbouwlocatie? vaatplanten ten westen van het hoofdgebouw langs de oprijlaan is kleine maagdenpalm (tabel 1) aangetroffen nee grondgebonden zoogdieren vleermuizen broedvogels individuen van eekhoorn (tabel 2) waargenomen in het gebied, nesten niet aangetroffen vleermuizen (tabel 3) zijn foeragerend waargenomen rond het hoofdgebouw en de kapel. Een kolonieplek van laatvlieger is aangetroffen in de kapel. in en in de omgeving van het plangebied zijn broedvogels waargenomen in bebouwing, bos en struweel nee enkele individuen zullen hier foerageren mogelijk, namelijk in het broedseizoen amfibieën gewone pad (tabel 1) is aangetroffen in het gebied Caesarea-Het Leesten mogelijk jachtgebied voor algemeen voorkomende amfibieën vissen op de locatie is geen oppervlaktewater aanwezig nee reptielen aan de zuidrand van het gebied Caesarea-Het Leesten is hazelworm (tabel 3), levendbarende hagedis, zandhagedis en adder aangetroffen op en op de grens naar heide nee ongewervelden beschermde ongewervelden zijn niet waargenomen. nee Vleermuizen De aanwezigheid van vleermuizen op het terrein van Caesarea is door Mertens nader onderzocht. Door middel van een batdetectoronderzoek zijn in de zomer van 2006 drie soorten vleermuizen foeragerend aangetroffen, namelijk: gewone dwergvleermuis, laatvlieger en grootoorvleermuis. In de herfst van 2006 zijn deze drie soorten wederom aangetroffen. Gewone dwergvleermuis vertoonde tijdens dit onderzoek ook baltsgedrag ten oosten en ten zuiden van de kapel Resultaten bureauonderzoek en aanvullend veldbezoek Om te bepalen of het beschikbare ecologisch onderzoek voldoende informatie gaf om eventuele effecten op beschermde soorten in beeld te krijgen, is aanvullend bureauonderzoek uitgevoerd door een ecoloog van. Dit bureauonderzoek heeft de aandacht gevestigd op het mogelijk voorkomen van vliegend hert (tabel 2-soort) in de omgeving van de planlocatie. Waarneming.nl geeft aan dat deze soort in het noordelijk deel van de Veluwe en ten westen van Apeldoorn voorkomt. De soort is voor de voortplantingscyclus sterk gebonden aan oude eikenbossen. Daarnaast werd opgemerkt dat onbekend was of zich eekhoornnesten en/of jaarrond beschermde vogelnesten in de te kappen bomen voorkomen. Tijdens het veldbezoek is bepaald dat oude eikenbossen op de planlocatie of in de omgeving ervan niet voorkomen. Het voorkomen van vliegend hert op de planlocatie kan worden uitgesloten. Eekhoornnesten en jaarrond beschermde nesten in de te kappen bomen zijn niet aangetroffen. Wel broeden mogelijk algemene broedvogels als winterkoning, koolmees, roodborst, tjiftjaf, merel, houtduif en gaai in het plangebied.

18 4.5. Effectbeoordeling Uit het hier beschreven ecologisch onderzoek blijkt dat beschermde soorten in en nabij het plangebied aanwezig kunnen zijn. In deze paragraaf worden de effecten van het voornemen op deze soorten bepaald. tabel 4.2. Effectbeoordeling voor de beschermde soorten of soortgroep soort(engroep) onderzocht effect resultaat onderzoek consequentie in zake Ffw kleine maagdenpalm eekhoorn verlies biotoop verstoring van het leefgebied. op de planlocatie is geen geschikt biotoop aanwezig voor deze soort, een negatief effect is onwaarschijnlijk eekhoorn heeft geen nesten in de te kappen bomen. Bij mogelijke verstoring zijn er voldoende uitwijkmogelijkheden ontheffingsaanvraag is voor tabel 1- soorten niet nodig. Indien soort aanwezig blijkt te zijn, handelen volgens de zorgplicht: groeiplaats plant markeren en zoveel mogelijk ontzien tijdens de werkzaamheden. ontheffingsaanvraag is niet nodig vleermuizen verlies leefgebied geen effecten: - geen aantasting van verblijfplaatsen; - geen verstoring van vlieg- of migratieroutes; - geen verlies aan foerageergebied. broedvogels verlies broedbiotoop enkele algemene soorten verliezen aan broedbiotoop. verstoring van het leefgebied. ontheffingsaanvraag is niet nodig het verlies van broedgelegenheid van vogels is zodanig beperkt dat voor geen van deze soorten de gunstige staat van instandhouding in het geding komt. Om verstoring te voorkomen: werkzaamheden buiten periode half maart half juli, of werkzaamheden inzetten vóór half maart en continu doorzetten. Daarnaast moet, gedurende het gehele jaar, het gebruik van kunstmatige verlichting tot het minimale worden beperkt zodat verstoring door licht niet optreedt Conclusies Flora- en faunawet Naar aanleiding van het ecologisch onderzoek van Bureau Mertens in combinatie met een veld- en literatuuronderzoek wordt geconcludeerd dat het voornemen geen negatieve gevolgen heeft op zwaarder beschermde soorten van de Flora- en faunawet. Vervolgstappen in de vorm van nader onderzoek en ontheffingsaanvraag zijn niet nodig indien enkele mitigerende maatregelen ten aanzien van broedvogels in acht worden genomen.

19 5. ECOLOGISCHE HOOFDSTRUCTUUR 5.1. Toetsingskader Het streekplanbeleid Gelderland 2005 stelt dat aantasting van oppervlakte en kwaliteit van natuur en bos niet acceptabel is. Ontwikkelingen binnen het gebied dat valt onder de Provinciale Ecologische Hoofdstructuur (PEHS) zijn in principe niet mogelijk als daarmee de wezenlijke kenmerken van het gebied worden aangetast, tenzij er geen reële alternatieven zijn en er sprake is van redenen van groot openbaar belang. Wanneer sprake is van aantasting moet worden gecompenseerd volgens de Richtlijn Compensatie Natuur en Bos [bijlage III en lit. 7.] Effectbepaling De nieuwe bebouwing ligt geheel in natuurgebied. (zie afbeelding 4.1). Uit ecologisch onderzoek in 2006 [lit. 1. en 2.] en een veldbezoek in 2008 blijkt dat de natuurwaarden op de planlocatie beperkt zijn. De realisatie en het gebruik van de nieuwbouw leidt niet tot effecten op beschermde of zeldzame soorten. afbeelding 5.1. Begrenzing van de EHS (groen) en het plangebied (rood) [lit. 4.] 5.3. Conclusie Ecologische Hoofdstructuur Naar verwachting worden de wezenlijke kenmerken van het gebied niet aangetast door de uitvoering van de werkzaamheden en het gebruik van de nieuwbouw op Caesarea. Om de rust en donkerte in het gebied zoveel mogelijk te bewaren wordt geadviseerd de bouwwerkzaamheden tussen zonsondergang en zonsopgang te staken en in deze periode geen bouwlampen te laten branden.

20 6. BRONNEN 1. Natuurtoets Flora- en faunawet, voortoets Vogels- en Habitatrichtlijn voor de drie plannen in het buitengebied van Apeldoorn, Adviesbureau Mertens, Wageningen. 2. Het voorkomen van vleermuizen in het gebied van Caesarea te Ugchelen in de gemeente Apeldoorn, Mertens Aanwijsbesluit Vogelrichtlijngebied IJssel, 24 maart Atlas Groen Gelderland digitaal naslagwerk op basis van kaarten. Informatie over natuur, landschap en landbouw van de provincie is in kaartvorm te bekijken. 5. Gebiedsplan Natuur en Landschap, Gelderland Vastgesteld: oktober 2006, Gedeputeerde Staten van Gelderland. 6. J.G. de Molenaar. Lichtbelasting: Overzicht van effecten op mens en dier, Alterra-rapport 778, Richtlijn compensatie natuur en bos. Provincie Gelderland, De website van het ministerie van LNV met informatie over de ligging en begrenzing van Natura 2000-gebieden en aanwijzingsbesluiten van de Natura 2000-gebieden. 9. Zuidwestpoort Apeldoorn, Stedenbouwkundige uitgangspunten en randvoorwaarden, oktober 2001.

21 BIJLAGE I Toetsingskader Natuurbeschermingswet 1998

22 In het kader van de Vogelrichtlijn en de Habitatrichtlijn zijn de zogeheten Natura 2000-gebieden aangewezen. De ligging en omvang van deze gebieden is gebaseerd op het voorkomen van bepaalde habitat en/of bepaalde dier- en plantensoorten, de zogeheten kwalificerende habitat en/of soorten. Sinds 1 oktober 2005 is de bescherming van deze gebieden geregeld in de Natuurbeschermingswet 1998 (Nbwet 98). Die bescherming houdt samengevat in dat een ingreep (plan of project) in of nabij deze gebieden geen dusdanig negatieve effecten op de kwalificerende habitat en/of soorten hebben, dat deze zich op lange termijn niet kunnen handhaven. Anders gezegd: de gunstige staat van instandhouding moet worden gewaarborgd. Voor projecten die een negatief effect kunnen hebben, moet op grond van de Nbwet 98 een vergunning worden aangevraagd. Voor plannen (zoals bestemmingsplannen) met mogelijke negatieve effecten is goedkeuring op grond van de Nbwet 98 vereist. Op dit moment worden de Habitatrichtlijngebieden officieel aangewezen onder de Natuurbeschermingswet De Vogelrichtlijn aanwijzingen worden aangevuld met instandhoudingsdoelen. De Vogelrichtlijngebieden en Habitatrichtlijngebieden worden hierbij ook meteen samen genomen in één Natura 2000-aanwijzingsbesluit. Omdat de Habitatrichtlijngebieden nog niet bij besluit zijn aangewezen, is de Nbwet 98 formeel voor deze gebieden nog niet van toepassing. De bescherming van deze gebieden valt nu nog onder de zogeheten rechtstreekse werking van de Habitatrichtlijn. Minister Veerman heeft de ontwerp-aanwijzingsbesluiten al eerder, op 27 november 2006, bekendgemaakt in de Staatscourant. Van 9 januari tot en met 19 februari 2007 (zes weken) lagen de ontwerpaanwijzingsbesluiten en achtergrondinformatie op verschillende locaties in Nederland ter inzage. De inspraakreacties moeten nog verwerkt worden en leiden mogelijk tot veranderingen in de besluiten vóórdat deze definitief worden verklaard. Omdat nog geen definitief besluit is genomen, wordt in voorliggende rapportage uitgegaan van het ontwerp-besluit voor de Veluwe, in het aanwijzingsbesluit in het kader van de Vogelrichtlijn voor IJssel (Habitatrichtlijngebied; Natura 2000-gebied 38). Klopt dit?

23 BIJLAGE II Habitat en soorten in Natura 2000-gebied Veluwe

24 habitattype beschrijving H2310 Psammofiele heide met Calluna en Genista H2320 Psammofiele heide met Calluna en Empetrum nigrum H2330 Open grasland met Corynephorus- en Agrostis-soorten op landduinen H3130 Oligotrofe tot mesotrofe stilstaande wateren met vegetatie behorend tot Het Littorelletalia uniflorae en/of Isoëto- Nanojuncetea H3160 Dystrofe natuurlijke poelen en meren H3260 Submontane en laagland rivieren met vegetaties behorend tot het Ranunculion fluitantis en het Callitrichio-Batrachion H4010 Noord-Atlantische vochtige heide met Erica tetralix H4030 Droge Europese heide H5130 Juniperus communis-formaties in heide of kalkgrasland H6230 *Soortenrijke heischrale graslanden op arme bodems van berggebieden en van submontane gebieden in het binnenland van Europa) H6410 Grasland met Molinia op kalkhoudende, venige, of lemige kleibodem Molinion caeruleae) H7110 *Actief hoogveen H7150 Slenken in veengronden met vegetatie behorend tot het Rhynchosporion H9120 Atlantische zuurminnende beukenbossen met Ilex en soms ook Taxus in de ondergroei (Quercion robori-petraeae of Ilici-Fagenion) H9160 Sub-Atlantische en midden-europese wintereikenbossen of eikenhaagbeukenbossen behorend tot het Carpinion-betuli H9190 Oude zuurminnende eikenbossen op zandvlakten met Quercus robur H91E0 *Bossen op alluviale grond met Alnus glutinosa en Fraxinus excelsior (AlnoPadion, Alnion incanae, Salicion albae) habitatsoort beschrijving H1042 Gevlekte witsnuitlibel H1083 Vliegend hert H1096 Beekprik H1163 Rivierdonderpad H1166 Kamsalamander H1318 Meervleermuis H1831 Drijvende waterweegbree * Prioritaire soorten en/of habitattypen volgens de Habitatrichtlijn; voor deze soorten en/of habitattypen gelden iets andere criteria bij de selectie van Natura 2000-gebieden en een zwaarder beschermingsregime onder de Natuurbeschermingswet en/of de Flora- en faunawet. vogelsoorten Vogelrichtlijngebied de Veluwe type soort beschrijving A072 wespendief De Wespendief is een strikte bosbewoner, met een voorkeur voor de grotere (> 250 ha), oudere bossen (tenminste 40 jaar) op zandgrond. De soort ontbreekt in uitgestrekte agrarische gebieden en vermijdt meestal harde kleibodems. De soort broedt zowel in naaldbossen als in opgaande loofbossen met een rijke ondergroei, maar vermijdt jonge bossen en te sterk versnipperde bossen. De soort heeft een voorkeur voor sparren om zijn nest in te bouwen. De minimale grootte van het activiteitsgebied rond het nest bedraagt ongeveer 1400 ha. Wespen vormen het hoofdvoedsel van deze soort, maar daarnaast worden ook veel vogels gevangen. Wespennesten worden uitgegraven, waardoor de soort afhankelijk is van redelijk zachte bodems. Het voedsel wordt in de regel gehaald op afstanden van 1-3 km en maximaal op 7 km van het nest (Voous 1960, SOVON 1987, Bijlsma 1993). A224 nachtzwaluw De Nachtzwaluw is gebonden aan droge, zandige gebieden zoals randen van zandverstuivingen, zandige heidevelden en duinen met verspreide opslag, open vlaktes ontstaan door kaalslag, storm of brand, hoogvenen en jonge houtaanplant of open bossen. De soort foerageert in de directe omgeving van het nest in vergelijkbare biotopen en langs bosranden (Voous 1960, SOVON 1987, Bijlsma 1989, Lensink et al. 1989, Maréchal 1987, 1989a, b, Post 1989, Schepers & Van Asseldonk 1989, Timmerman 1989, Van den Berg & Stuart 1989, Van Dijk 1989). 1

25 type soort beschrijving A229 ijsvogel De IJsvogel is een viseter, die gebonden is aan stilstaand of langzaam stromend zoet water. De nesten worden uitgegraven in steile oevers van beken, kleine rivieren, kanalen, vaarten, grachten, vijvers, plassen en afgravingen. Van belang bij het zoeken naar voedsel zijn helder water en de aanwezigheid van uitkijkposten, zoals overhangende takken of riet. Het foerageergebied kan zich uitstrekken tot op enkele kilometers van het nest. De dichtheid is het hoogst in het oosten en het zuiden van het land. De soort is zeer gevoelig voor strenge vorst. Na strenge winters is het voorkomen beperkt tot het zuiden van het land, maar de soort verspreidt zich na enkele zachte winters weer over geheel Nederland (Probst 1982, SOVON 1987, Reichholf 1988, Den Boer 1992). A233 draaihals De Draaihals heeft een voorkeur voor open loofbossen met grazige bodems en broedt daarnaast ook in heidegebieden, [niet in Nederland] dennen- en lariksbossen. Vroeger broedde de soort vooral in boomgaarden, maar tegenwoordig hebben randen van bossen de voorkeur. De nesten worden gebouwd in verlaten spechtenholen, boomholtes, nestkasten en in mindere mate in houtwallen of muurtjes. De soort leeft voornamelijk van mieren en mierenpoppen (Voous 1960, Klaver 1964, Teixeira 1979, SOVON 1987). A236 zwarte specht De Zwarte Specht heeft een voorkeur voor rustige, grote en redelijk oude bossen (zowel loof- als naaldbos). Ook komen ze tot broeden in meer gefragmenteerde bossen of lanen. Het voorkomen is vrijwel geheel beperkt tot de bosrijke gebieden in het oosten en het zuiden van Nederland en de binnenduinrand van de Hollandse kust. Het voedsel bestaat uit insecten en insectenlarven, die vooral uit omgevallen en aangetaste bomen (veelal grove dennen) worden gehaald. Het foerageergebied kan zich uitstrekken tot enkele kilometers van de nestplaats (Blume 1966, Teixeira 1979, SOVON 1987, Johnsson 1993, Cramp 1998). A246 boomleeuwerik De Boomleeuwerik broedt op droge, zandige bodems met een schaarse begroeiing en verspreide opslag van bomen of struiken, en tevens langs de randen van meer gestructureerde vegetaties. De broedbiotoop omvat schrale heidevelden, zandverstuivingen en schrale duinen, en ook kaalslagen en brandvlaktes. Het voorkomen beperkt zich dan ook voornamelijk tot de hoge zandgronden en de duinen. Aantal schommelingen houden verband met het beschikbaar komen van nieuwe broedgebieden door bijvoorbeeld brand of storm en waarschijnlijk ook met de strengheid van de winters in de overwinteringsgebieden in het zuiden van Europa (Teixeira 1979, Bijlsma et al. 1985, 1988, Pätzold 1986, SO- VON 1987). A255 duinpieper De Duinpieper is gebonden aan droge, zandige bodems met een schaarse begroeiing. In Nederland vooral schrale heidevelden, zandverstuivingen, grote kaalslagen en brandvlaktes op de hoge zandgronden, maar niet in de kustduinen. Tegenwoordig is het broedgebied vrijwel geheel beperkt tot de Veluwe (Teixeira 1979, SOVON 1987, Bijlsma 1990, Van Dijk et al. 1998). A276 roodborsttapuit De broedbiotoop van de Roodborsttapuit bestaat uit redelijk open gebieden met een ruige vegetatie en verspreide opslag van struiken of bomen, zoals heidevelden, duinen en jonge bosaanplantingen. De soort broedt ook in ruige wegbermen en sloottaluds. Daarnaast vormen kleinschalige, extensief beheerde agrarische gebieden een belangrijk broedbiotoop. Grootschalige en open agrarische gebieden worden echter gemeden. Noodzakelijk voor het voorkomen van de soort is de aanwezigheid van zangposten (bomen, struiken of andere opgaande elementen) en de aanwezigheid van overjarige verdroogde vegetatie voor de nestbouw, ter beschutting, en om te foerageren. Behalve in Zeeuws-Vlaanderen waren er tot voor kort nog maar weinig agrarische gebieden waar de soort stand hield; dit in tegenstelling tot de meeste natuurreservaten. Vanaf het begin van de jaren negentig is er sprake van een sterke groei van het aantal broedparen, zowel in de agrarische gebieden als in heide- en duingebieden (Teixeira 1979, SOVON 1987, Castelijns & Westrienen 1994, Van Dijk et al. 1999). A277 tapuit De broedbiotoop van de Tapuit bestaat uit schaars begroeide terreinen met voldoende uitzichtmogelijkheden in de vorm van zand- of steenhopen, boomstronken en palen, zoals duinen, heidegebieden met voldoende zandige delen, hoogveengebieden, stuifzandgebieden en kapvlaktes. Daarnaast broedt de soort op zand- of steen depots, opspuitterreinen, dijken en dammen. Bijna de helft van het aantal broedparen broedt in de duinen van West-Nederland en het Waddengebied. Tapuiten broeden bij voorkeur in holen (vooral konijnenholen; Teixeira 1979, SOVON 1987, Dijksen 1997). 2

26 A338 grauwe klauwier De Grauwe Klauwier plitereert zonnige, insectenrijke terreinen met verspreide struiken of lage bomen, zoals hoogvenen, vochtige heidelandschappen, duinen, kaalslagen, kleinschalige agrarische gebieden met veel houtwallen en mislukte cultures. De soort broedt ook langs randen van bosgebieden en langs (spoor)wegen. Het nest wordt bij voorkeur in doornig struikgewas gebouwd. Het voorkomen in Nederland beperkt zich tegenwoordig vooral tot het hoogveengebied het Bargerveen. Daarnaast broeden kleinere aantallen op de overige delen van hogere zandgronden, in de duinen en de begraasde ruigtes van de Oostvaardersplassen. Het voedsel van de Grauwe Klauwier bestaat hoofdzakelijk uit insecten en daarnaast uit kleine gewervelde dieren, zoals hagedissen en muizen (Teixeira 1979, Voous 1960, SOVON 1987, Hustings & Bekhuis 1993, Kwak & Stronks 1993, Maréchal 1993, Van Berkel 1993, Van Dijk et al. 1998, Cramp 1998). 3

27 BIJLAGE III Richtlijn compensatie bos en natuur 4

28

29

30

31

32

33

34